Qui rogat non errat kto pyta nie błądzi STOSUNEK PRACY A RODZAJE UMÓW

Transkrypt

1 Qui rogat non errat kto pyta nie błądzi STOSUNEK PRACY A RODZAJE UMÓW Rzeszów

2 Podkarpacki Ośrodek Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ul. Fredry 4/ Rzeszów tel/fax (0-17) Broszura opracowana przez Joannę Bosek Broszura sfinansowana przez Polsko Amerykańską Fundację Wolności w ramach programu Obywatel i Prawo IV 2

3 Według art. 22 kodeksu pracy stosunkiem pracy nazywany jest stosunek prawny, w którym pracownik zobowiązuje się do wykonania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy, pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym. W przypadku spełnienia powyższych warunków można mówić o zatrudnieniu na podstawie stosunku pracy. Nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną tj. umową zlecenia lub umową o dzieło. Forma zawarcia umowy o pracę Według art. 29 kodeksu pracy umowa o pracę powinna być zawarta w formie pisemnej. Jeśli takowa forma nie została zachowana przez pracodawcę, jest on zobowiązany nie później niż w dniu rozpoczęcia przez pracownika pracy, potwierdzić rodzaj i warunki zawartej z nim umowy. Niedopełnienie tego obowiązku przez pracodawcę nie oznacza, iż umowa nie została zawarta, albowiem do uznania przez pracodawcę stosunku pracy wystarczy sam fakt dopuszczenia pracownika do pracy. W ciągu 7 dni od zawarcia umowy pracodawca powinien przekazać pracownikowi informacje dotyczące: - dobowej i tygodniowej normy czasu pracy, - częstotliwości wypłaty wynagrodzenia za pracę, - urlopu wypoczynkowego, - długości okresu wypowiedzenia umowy. Jeśli pracodawca nie ma obowiązku ustalenia regulaminu pracy, wówczas powinien on pouczyć pracownika o: pracy w porze nocnej, miejscu, 3

4 terminie i czasie wypłaty wynagrodzenia, przyjętym sposobie potwierdzania przez pracowników przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy. Zmiana warunków umowy wymaga formy pisemnej. W przypadku skierowania pracownika do pracy na terenie państwa niebędącego członkiem Unii Europejskiej na okres przekraczający 1 miesiąc, pracodawca dodatkowo powinien określić czas wykonywania pracy za granicą oraz walutę, w której będzie wypłacane wynagrodzenie pracownikowi. Pracodawca ma również obowiązek powiadomić pracownika o świadczeniach, które przysługują mu podczas wykonywania pracy za granicą. Umowa o pracę powinna zawierać: - określenie strony umowy, - rodzaj stosunku pracy, - datę zawarcia umowy, - warunki pracy i płacy, czyli przede wszystkim: stanowisko na którym będzie zatrudniona osoba podpisująca umowę o pracę, bądź funkcje jaką będzie pełnił lub też czynności które będzie miał obowiązek wykonywać, - miejsce wykonywania pracy, - wysokość wynagrodzenia oraz wskazanie jego składników (np. wysokość wynagrodzenia, premia uznaniowa), - wymiar czasu pracy (np. cały etat), - termin rozpoczęcia pracy. Pracodawca nie ma prawa pytać pracownika np. o wyznawaną Kodeks religię, pracy poglądy wyróżnia polityczne, następujące orientację umowy o seksualną pracę: czy też chęć posiadania potomstwa 4

5 - na okres próbny, - na czas wykonania określonej pracy, - na czas określony, - na czas nieokreślony, - na czas nieobecności innego pracownika tzw. umowa na zastępstwo. Umowa na okres próbny Umowa na okres próbny jest umową terminową, która ma na celu zapoznanie się z możliwościami, jakie daje zatrudnienie określonej osoby na danym stanowisku pracy. W czasie jej trwania możliwe jest zweryfikowanie kwalifikacji pracownika przez jego potencjalnego pracodawcę, natomiast pracownik może ocenić pracodawcę, środowisko i kulturę przyszłej pracy. Umowa na okres próbny może być zawarta na okres nie dłuższy niż 3 miesiące, co oznacza, że okres ten może być krótszy. W przypadku zaś, kiedy okres próbny był krótszy niż 3 miesiące, a pracodawca chciałby dalej testować pracownika poprzez przedłużenie mu takiej umowy, taka praktyka przedłużania stosunku pracy jest niedopuszczalna nawet za porozumieniem stron. Po upływie tego terminy pracodawca i pracownik mogą nawiązać umowę na czas nieokreślony, określony, wykonania określonej pracy lub też np. umowę o zastępstwo. Niekiedy pracownik będzie jednak poddany kolejnej próbie. Zasadę jednokrotnego sprawdzania tej samej osoby wolno pracodawcy złamać, ale 5

6 pod pewnymi warunkami: - pracownik ma podjąć pracę innego rodzaju lub na innym stanowisku, - szef widzi uzasadnioną potrzebę wypróbować go na nowym stanowisku. Umowa na okres próbny powinna zostać zawarta w formie pisemnej z wyraźnym wskazaniem jej rodzaju. Należy w niej określić przede wszystkim: rodzaj pracy, miejsce jej wykonywania, termin rozpoczęcia oraz przysługujące pracownikowi wynagrodzenie. W sytuacji zaś, gdy umowa została zawarta w formie innej niż pisemna, pracodawca ma obowiązek niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu siedmiu dni od momentu rozpoczęcia pracy, potwierdzić pracownikowi na piśmie rodzaj umowy i jej warunki. Po upływie terminu, na jaki umowa na okres próbny była zawarta, nawet, gdy próba wypadła pomyślnie, pracodawca nie ma obowiązku zatrudnienia pracownika. Należy pamiętać, że ze szczególnych przywilejów korzystają: - mężczyźni w wieku poborowym - w przypadku, kiedy okres próbny takiego pracownika upływa po powołaniu go do czynnej służby wojskowej, to umowę o pracę uważa się za zawartą na czas nieokreślony, - kobiety w ciąży - w takim przypadku umowę o pracę zawartą na okres próbny powyżej jednego miesiąca automatycznie przedłuża się do dnia porodu, jeśli jej rozwiązanie nastąpiłoby po upływie trzeciego miesiąca ciąży (art k.p.). 6

7 Umowa na czas określony Umowa na czas określony jest umową terminową, czyli umową zawartą na ściśle określony okres. Może to być konkretna data lub też przyszła okoliczność, jednakże termin ten musi być wskazany w treści umowy. Długość umowy nie jest w żaden sposób limitowana przepisami kodeksu pracy. Orzeczenia sądów powszechnych potwierdzają, że w/w umowa może być zawarta nawet na bardzo długie okresy czasu pod warunkiem, że tak długi okres zatrudnienia znajduje swoje uzasadnienie w rodzaju wykonywanej pracy np. pracownik ma zaplanowane działania do wykonania na tak długi czas. Zgodnie z art kodeksu pracy pracodawca może zawrzeć z pracownikiem maksymalnie dwie umowy na czas określony. Zawarcie trzeciej umowy powinno nastąpić już na czas nieokreślony. Jednak, aby do tego doszło przerwa pomiędzy tymi umowami nie może być dłuższa niż 1 miesiąc. Zasady tej nie stosuje się do: - umowy na czas próbny, - umowy na czas wykonania określonej pracy, - umowy na zastępstwo, - prac dorywczych, sezonowych i realizowanych cyklicznie, - umowy na czas określony pracowników tymczasowych (pracowników zatrudnionych przez agencje pracy tymczasowej). Jeśli pracodawca pomimo obowiązku zatrudnienia na czas nieokreślony zawarł z pracownikiem umowę na czas określony, umowa ta wywołuje te 7

8 same skutki jak umowa na czas nieokreślony, a do takiej umowy stosuje się przepisy dotyczące umów na czas nieokreślony. Umowa na czas wykonania określonej pracy Następnym rodzajem umowy o pracę jest umowa na czas wykonania określonej pracy. Jest to umowa terminowa. Umowy na czas wykonania określonej pracy mogą być zawierane kolejno po sobie, ponieważ przepis art kodeksu pracy nie ma tutaj zastosowania. Jeżeli jednak z okoliczności wynikałoby, że ponawianie tego rodzaju umów zawieranych na stosunkowo krótkie okresy ma na celu w istocie obchodzenie przepisów o wypowiadaniu umów o pracę, a w konsekwencji naruszenie praw i interesów pracownika, wówczas należy przyjąć, iż taka umowa powinna być traktowana jako umowa o pracę na czas nieokreślony. Końcowy termin takiej umowy określony jest poprzez wskazanie pracy, wraz z której zakończeniem stosunek pracy ustaje, np. przebudowa budynku, zbiór jabłek. Umowa na czas nieobecności innego pracownika w pracy, tzw. umowa na zastępstwo Umowa na czas nieobecności innego pracownika w pracy, tzw. umowa na zastępstwo stanowi również odmianę pracy terminowej. Terminem zakończenia tej umowy jest powrót do pracy zastępowanego pracownika, albowiem umowa ta zawierana jest na czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy innego pracownika. W umowie na zastępstwo powinno znaleźć się imię i nazwisko zastępowanego pracownika oraz termin zakończenia takiego zatrudnienia (może to być konkretna data albo określenie ogólne, np. 8

9 z dniem powrotu zastępowanego pracownika ). Umowa na czas nieokreślony Umowa na czas nieokreślony nie jest umową terminową, co oznacza, że strony nie znają terminu trwania umowy. Ten rodzaj umowy zapewnia największą stabilność zatrudnienia. Umowa taka najczęściej zawierana jest po umowie na czas próbny lub też dwóch umowach na czas określony. Pracownik musi liczyć się z tym, że integralną część umowy o pracę może stanowić, np. umowa o: - sposobie korzystania z samochodu służbowego, - odpowiedzialności materialnej, - zakazie podejmowania działalności konkurencyjnej. Pracodawca zobowiązany jest wysłać pracownika na badania lekarskie, aby sprawdzić czy pracownik nie cierpi na schorzenia, które uczynią go nieprzydatnym do pracy, a także przeszkolić go w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, co powinien potwierdzić własnym podpisem. Dokument taki przechowywany jest w teczce personalnej pracownika. Umowy cywilnoprawne Obok umów opisanych w kodeksie pracy istnieją również umowy cywilnoprawne. Najczęściej spotykanymi w praktyce są: umowa zlecenia i umowa o dzieło, jednakże istnieją także umowy agencyjne i umowy o roboty budowlane. 9

10 Umowę o dzieło reguluje art. 627 kodeksu cywilnego, który stanowi, iż przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do wykonania pewnego dzieła, a zamawiający do wypłaty wynagrodzenia. Zawierając taką umowę nie zostaje się pracownikiem tzn. nie podlega się takiej ochronie prawnej jaką dają umowy o pracę opisane powyżej, nie nabywa się prawa do urlopu wypoczynkowego lub też prawa do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, chyba że zapis taki został zawarty w umowie. Osoba przyjmująca zamówienie działa na własny rachunek i nie jest nikomu podporządkowana. Ponosi pełne ryzyko związane z wykonaniem pracy. Nie otrzyma wynagrodzenia, gdy nie spełni wymagań umowy. Pracę musi bowiem wykonać poprawnie, zgodnie z określonym sposobem i terminem. Inaczej zamawiający może zażądać zmiany sposobu wykonywania dzieła i wyznaczyć odpowiedni termin, a po jego bezskutecznym upływie odstąpić od umowy lub polecić wykonanie poprawek. Zamawiający może też zrezygnować z usług wykonawcy i zlecić pracę innej osobie. Umowa - zlecenie jest to umowa starannego działania. Przyjmujący zobowiązuje się dokonać określonej czynności dla zlecającego (art. 734 k.c.). Umowa - zlecenie może być nieodpłatna, ale zazwyczaj tak nie jest. Zleceniobiorca może powierzyć jej wykonanie osobie trzeciej. Zleceniodawca musi uważać, aby umowa - zlecenie nie przypominała klasycznego stosunku pracy. Od zleceniobiorcy nie może więc żądać, aby np. świadczył pracę zgodnie z regulaminem pracy lub przestrzegał ustalonego w firmie czasu pracy. Zleceniobiorca świadczący pracę jak pracownik może wystąpić z powództwem o ustalenie, iż istniał stosunek pracy. Takie prawo - w imieniu osoby zmuszonej do wykonywania pracy na podstawie umowy cywilnej - ma też inspektor Państwowej Inspekcji Pracy. 10

11 Przykładowe wzory umów: UMOWA O PRACĘ... (Miejsce i data )... (Pieczęć Pracodawcy) UMOWA O PRACĘ Na podstawie art Kodeksu Pracy w dniu... roku zostaje zawarta umowa o pracę pomiędzy: Pracodawcą:... z siedzibą w..., ul...., zarejestrowaną w... pod numerem..., z zarządem w składzie:..., z kapitałem zakładowym/akcyjnym w wysokości... NIP..., reprezentowaną przez: 1...., 11

12 a Panem/ią..., zam. w... legitymującym/cą się dowodem osobistym (seria i numer dowodu osobistego).... Niniejsza umowa zostaje zawarta na czas.... Strony ustalają następujące warunki zatrudnienia: 1) rodzaj umówionej pracy:... 2) miejsce wykonywania pracy:... 3) wymiar czasu pracy... 4) wynagrodzenie określone w sposób i na zasadach przewidzianych w (przepisy o wynagrodzeniu, regulamin wynagradzania, układ zbiorowy pracy)..., składać się będzie z następujących pozycji: - stawka płacy zasadniczej:... (słownie:... ) - grupa i stawka dodatku funkcyjnego specjalnego:... (słownie:...) 12

13 - premie i dodatki na zasadach i warunkach określonych w... 5) inne warunki zatrudnienia... Dzień rozpoczęcia pracy:.... Załączniki: Zakres obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności Oświadczam, iż egzemplarz niniejszej umowy otrzymałem(am) i po zapoznaniu się z jej treścią zaproponowane mi warunki pracy i wynagrodzenia przyjmuję. Równocześnie przyjmuję do wiadomości treść obowiązującego u Pracodawcy regulaminu pracy i oświadczam, że zobowiązuję się do przestrzegania porządku i dyscypliny pracy (data i podpis pracownika) podpis pracodawcy lub osoby reprezentującej pracodawcę albo osoby upoważnionej do składania oświadczeń w imieniu pracodawcy) 13

14 UMOWA ZLECENIA Zawarta dnia... w... pomiędzy:... z siedzibą w..., ul...., zarejestrowaną w... pod numerem..., z zarządem w składzie:..., z kapitałem zakładowym/akcyjnym w wysokości..., NIP..., reprezentowaną przez: 1...., 2...., zwanym dalej: "Zleceniodawcą" a Panem/ią..., zam. w... legitymującym/cą się dowodem osobistym [seria i numer dowodu osobistego]... zwanym dalej: Zleceniobiorcą. 1 Zleceniodawca powierza, a Zleceniobiorca zobowiązuje się do wykonania następujących czynności:... 14

15 2 Zleceniobiorca zobowiązuje się wymienione w 1 czynności wykonać w terminie od dnia... do dnia Za prawidłowe wykonanie wymienionych w 1 czynności Zleceniobiorca otrzyma wynagrodzenie w wysokości:... (słownie:... ). Wynagrodzenie płatne będzie w terminie... dni od daty wykonania zleconych czynności. 4 Zleceniobiorca zobowiązuje się wykonać zlecone czynności w miejscu wskazanym przez Zleceniodawcę (lub) w miejscu przez siebie ustalonym. 5 Zleceniobiorca zobowiązuje się nie powierzać zleconych w niniejszej umowie czynności do wykonania osobom trzecim. 6 W przypadku nie wykonania zlecenia w terminie, wykonania go wadliwie lub w sposób nienależyty Zleceniodawca ma prawo do pomniejszenia wynagrodzenia lub anulowania zlecenia bez odszkodowania. 15

16 7 Jakiekolwiek zmiany w niniejszej umowie mogą być dokonane tylko w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Strony nie mogą powoływać się na ustalenia pozaumowne. 8 W sprawach nieuregulowanych niniejszą umową stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. Właściwym do rozstrzygania sporów mogących wyniknąć w wyniku realizacji niniejszej umowy jest Sąd Umowa została sporządzona w... jednobrzmiących egzemplarzach, po... dla każdej ze stron Zleceniodawca Zleceniobiorca 16

17 UMOWA O DZIEŁO zawarta dnia w pomiędzy: Panem/ią... zam. w... legitymującym/cą się dowodem osobistym (seria i numer dowodu osobistego) (lub)... z siedzibą w..., ul...., zarejestrowaną w... pod numerem..., z zarządem w składzie:..., z kapitałem zakładowym/akcyjnym w wysokości..., NIP..., reprezentowaną przez: 1...., 2...., zwanym dalej: "Zamawiającym" a Panem/ią... zam. w... legitymującym/cą się dowodem osobistym [seria i numer dowodu 17

18 osobistego] (lub)... z siedzibą w..., ul...., zarejestrowaną w... pod numerem..., z zarządem w składzie:..., z kapitałem zakładowym/akcyjnym w wysokości..., NIP..., reprezentowaną przez: 1...., 2...., zwanym dalej: Wykonawcą. 1 W ramach niniejszej umowy Zamawiający powierza, a Wykonawca zobowiązuje się do wykonania dzieła w postaci:... 2 Wykonawca zobowiązuje się podjąć czynności służące wykonaniu dzieła, najpóźniej w dniu... i ukończyć wykonanie umowy, przy jednoczesnym wydaniu Zamawiającemu zamówionego dzieła najpóźniej do dnia.... Odbiór dzieła nastąpi na podstawie protokołu odbioru podpisanego przez obie strony niniejszej umowy. 3 Zamawiający wyda Wykonawcy narzędzia i materiały niezbędne do 18

19 wykonania zamówionego dzieła:... Wykonawca, niezwłocznie po wykonaniu dzieła, zobowiązany jest rozliczyć się z otrzymanych materiałów i narzędzi oraz zwrócić te, których nie zużył do wykończenia dzieła, najpóźniej w dniu odbioru dzieła przez Zamawiającego. 4 Tytułem wynagrodzenia Zamawiający zapłaci Wykonawcy kwotę... (słownie:... ), w oparciu o rachunek Wykonawcy, doręczony Zamawiającemu najpóźniej w terminie... dni od dnia zakończenia dzieła. Kwota wynagrodzenia zostanie przekazana przelewem na rachunek bankowy Wykonawcy prowadzony przez (nazwa banku) o numerze... 5 O ile Wykonawca będzie pozostawał w zwłoce, co do wykonania dzieła, przekraczającej... dni, Zamawiający może od niniejszej umowy odstąpić. W przypadku odstąpienia od umowy z przyczyn oznaczonych powyżej, Zamawiający może żądać od Wykonawcy zapłaty kary umownej za to, iż zamówione dzieło nie zostało wykonane, w kwocie ryczałtowej. 6 W przypadku wystąpienia wad Zamawiający może żądać ich usunięcia w terminie dni, a po upływie tego terminu może: - od umowy odstąpić, jeżeli nie dokonano naprawy dzieła; 19

20 - nie przyjąć naprawionego po terminie dzieła i od umowy odstąpić lub naprawione po terminie dzieło przyjąć i żądać obniżenia wynagrodzenia w odpowiedniej części. 7 Jakiekolwiek zmiany w niniejszej umowie mogą być dokonane tylko w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Strony nie mogą powoływać się na ustalenia pozaumowne. 8 W sprawach nieuregulowanych niniejszą umową stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. Właściwym do rozstrzygania sporów mogących wyniknąć w wyniku realizacji niniejszej umowy jest Sąd. 9 Umowa została sporządzona w jednobrzmiących egzemplarzach, po... dla każdej ze stron Zamawiający Wykonawca 20

21 ZAKRES OBOWIĄZKÓW PRACOWNIKA... (Miejsce i data)... (pieczęć zakładu pracy) Pan/i:... Stanowisko:... Zakres obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności Dla Pana/i:... Zatrudnionego/j na stanowisku pracy:... W Dziale (zakładzie) Komórce Org.:... Podległość służbowa Pana/i bezpośrednim przełożonym jest:... Zakres obowiązków wynikających z art. 100 Kodeksu pracy: 1. Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. 2. Pracownik jest obowiązany w szczególności: 1) przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy, 2) przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku, 21

22 3) przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych, 4) dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, 5) przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach, 6) przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego. Zakres obowiązków wynikających z art. 211 Kodeksu Pracy: Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany: 1) znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym, 2) wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych, 3) dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy, 4) stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem, 5) poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich, 6) niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie 22

23 pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie, 7) współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Zakres obowiązków (czynności) na stanowisku pracy: Zakres uprawnień Pan/i ma uprawnienia do: Zakres odpowiedzialności Pan/i jest odpowiedzialny/a za:

24 Niniejszy zakres obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności jest integralną częścią umowy o pracę zawartej dnia (data i podpis pracownika) (podpis pracodawcy lub osoby reprezentującej pracodawcę albo osoby upoważnionej do składania oświadczeń w imieniu pracodawcy) W opracowaniu wykorzystano: - Monika Wacikowska Prawo pracy. Poradnik dla podejmujących pierwszą pracę Kodeks Pracy 24