Polska kartografia geologiczna w XX-leciu miêdzywojennym

Transkrypt

1 MA KOWSKI S W sprawie upoœledzenia nauk geologicznych w Polsce. Nauka Pol., 19: MOROZEWICZ J Przyroda Polski wobec zadañ gospodarczych pañstwa polskiego. Rocz. PAU 1917/1918, Kraków: NOWAK J Zarys tektoniki Polski. II Zjazd s³ow. Geogr., Kraków. NOWAK J Referat o stanie i potrzebach nauk mineralogiczno-geologicznych i paleontologicznych w Polsce. Arch. PAN w Krakowie, sygnatura I 150. RÓZIEWICZ J. & RÓZIEWICZ H Z dziejów miêdzynarodowych kontaktów naukowych Polski w latach Problemy Polonii Zagranicznej, 9. RÛHLE E Przegl¹d dzia³alnoœci Instytutu Geologicznego ( ). Pr. Inst. Geol., 30, cz. 1. RÛHLE E Udzia³ polskich uczonych w miêdzynarodowych kongresach geologicznych. Kwart. Geol., 28: SAMSONOWICZ J Historia geologii w Polsce. Historia nauki polskiej w monografiach, 6. SAWICKI L Zak³ady pañstwowe a geografia ojczysta. Prz. Geogr., 1: SKOCZYLAS J Rozwój poznania budowy geologicznej Polski w latach Badania geologiczne, ich organizacja oraz zwi¹zane z nimi problemy ochrony przyrody nieo ywionej. Ossolineum, Monografie z dziejów nauki i techniki, 133. SKOCZYLAS J Uwagi o dorobku nauk geologicznych w Polsce w latach Technika Poszukiwañ Geologicznych, 3. SZAJNOCHA W Nasze górnictwo, cz. II. Sól, wosk ziemny i olej skalny. Prz. Pol., 38: SZAJNOCHA W W sprawie krajowego zak³adu geologicznego. Prz. Polski, 41: SZAJNOCHA W Polski pañstwowy zak³ad geologiczny. Czas. Górn.-Hut., 4: 2 4. TEISSEYRE W Ca³okszta³t p³yty paleozoicznej Podola galicyjskiego. Kosmos, 18. TOKARSKI J Nauki mineralogiczne w Polsce. Historia nauki polskiej w monografiach, 5. TORNQUIST A Die Feststellung des Suedwestrandes des baltisch-russichen Schildes und die geotektonische Zugehoerigkeit der Ostpreussichen Scholle. Schr. Phys.-oekon. Ges. Koenigsberg, 49: WÓJCIK Z Kilka uwag o nieznanej pracy K. Bohdanowicza. Prz. Geol., 18: Ó TOWSKI Z Prawo geologiczne. Wydaw. Geol.: Praca wp³ynê³a do redakcji r. Po recenzji akceptowano do druku r. Polska kartografia geologiczna w XX-leciu miêdzywojennym Janusz Skoczylas 1 Dorobek polskiej kartografii geologicznej XX-lecia miêdzywojennego obejmuje ponad 61 opublikowanych, samodzielnych map geologicznych. Wœród nich 43% stanowi¹ mapy szczegó³owe i plany, 25% mapy przegl¹dowe, a 32% mapy ogólne. Warto te zwróciæ uwagê na to, e 32% tych map poœwiêcono aspektom surowcowo-z³o owym. Mo na jeszcze dodaæ, e oko³o 10% map wydano w atlasach. Kartografia geologiczna okresu miêdzywojennego by³a ju przedmiotem kilku opracowañ (Rühle, 1949, 1955, 1956, 1967, 1972, 1982; Tyska, 1960). Jednak niezbyt wiele uwagi poœwiêcono dotychczas mapom stanowi¹cym za³¹czniki do opracowañ tekstowych. Korzystaj¹c z Bibliografii i rejestru map oraz materia³ów kartograficznych z zakresu geologii Polski. Wiek XIX i XX autorstwa Ga³eckiej i in. (1956) obliczy³em, e w publikacjach z okresu XX-lecia miêdzywojennego, zawartych jest 611 map i szkiców geologicznych obszaru Polski w ówczesnych granicach, w tym 53% stanowi¹ regionalne i ogólne mapy geologiczne, a 47% mapy szczegó³owe; a bior¹c pod uwagê podzia³ tematyczny 81% stanowi¹ mapy geologiczne, 14,5% surowcowo-z³o owe, 3% geofizyczne i nieca³y 1% mapy hydrogeologiczne. Mapy geologiczne wydane w latach s¹ dowodem na to, e poznane fakty geologiczne i tworzone koncepcje budowy geologicznej kraju starano siê przedstawiæ nie tylko w formie tekstowej, ale tak e wpostaci ujêæ kartograficznych, uzupe³nianych niekiedy przekrojami i profilami geologicznymi. Przekonanie o celowoœci przedstawiania wyników badañ geologicznych w formie kartograficznej znalaz³o równie wyraz w statutowych obowi¹zkach Pañstwowego Instytutu Geologicznego. W myœl Rozporz¹dzenia Rady Ministrów z dnia 28 lutego 1921 r. do zadañ PIG nale a³o m.in.: 1 Instytut Geologii, Uniwersytet im. A. Mickiewicza, ul. Maków Polnych 16, Poznañ; skocz@amu.edu.pl Uk³adanie i wydawanie map geologicznych Polski (Morozewicz, 1921, str. 306). Ju w inauguracyjnym przemówieniu w dniu otwarcia PIG jego pierwszy dyrektor prof. Józef Morozewicz stwierdzi³, e ziemie polskie trzeba [...] metodycznie zbadaæ, opracowaæ, skartowaæ i opisaæ (Morozewicz, 1920, str. 79). W przedmowie do I tomu Sprawozdañ Polskiego Instytutu Geologicznego stwierdzono zaœ, i wydawnictwa PIG powinny obejmowaæ: monografie, wyczerpuj¹ce opisy i opracowania ze wszystkich dziedzin geologii, tak stosowanej, jak i teoretycznej, oraz mniejsze rozprawy, komunikaty i notatki, a tak e seriê map geologicznych Rzeczpospolitej Polskiej w skali 1 : W³aœnie z utworzonym r. Pañstwowym Instytutem Geologicznym wi¹zano nadzieje, epostêp wiedzy o budowie geologicznej Polski znajdzie odzwierciedlenie w systematycznej publikacji map geologicznych, nawi¹zuj¹cych do nowoczesnych rozwi¹zañ geologicznej kartografii œwiatowej. Nadzieje te by³y tym bardziej uzasadnione, e ju w 1919 r. zosta³a wydana Mapa geologiczna œrodkowej czêœci Gór Œwiêtokrzyskich w skali 1 : , opracowana przez Jana Czarnockiego. Mog³a ona stanowiæ wzór dla serii Ogólnej mapy geologicznej Polski w tej samej skali. Jednak w ci¹gu ca³ego XX-lecia miêdzywojennego spoœród prawie 500 arkuszy obejmuj¹cych terytorium ówczesnej Polski wydrukowano tylko cztery arkusze Opatów, Kielce, Skole i Nadwórna i to dopiero w latach , a w dniu wybuchu wojny by³y przygotowane do druku jeszcze dwa nastêpne z tej serii Wadowice i Mizocz (Bolewski & Rühle, 1978). Szczególne znaczenie dla rozwoju polskiej kartografii geologicznej w latach mia³ rok W³aœnie w tym roku, mimo niepomyœlnej sytuacji gospodarczej kraju i g³êbokiego kryzysu, Pañstwowy Instytut Geologiczny wyda³ drukiem dwie mapy: arkusz Opatów Ogólnej mapy geologicznej Polski w skali 1 : , opracowany przez J. Samsonowicza (ryc. 1), oraz arkusz Grodziec Szczegó³owej mapy geologicznej Polskiego Zag³êbia Wêglowego w skali 1:25000, autorstwa Stanis³awa Doktorowicza-Hrebnickiego (ryc. 2). 369

2 Ryc. 1. Jan Samsonowicz ( ) W 2009 roku mija 75 lat od tego wa nego momentu w dziejach kartografii geologicznej Polski, który w ocenie ówczesnego dyrektora PIG, Józefa Morozewicza (1934, str. XIX), stanowi³ prawdziw¹ epokê. Warto wiêc przy tej rocznicowej okazji ponownie zastanowiæ siê nad rezultatami prac geologiczno-kartograficznych w tamtym okresie. Opublikowane przed II wojn¹ œwiatow¹ arkusze Ogólnej mapy geologicznej Polski w skali 1 : skartowano na obszarach Karpat i Gór Œwiêtokrzyskich, a wiêc na terenach, gdzie nasilenie badañ geologicznych w okresie miêdzywojennym by³o najwiêksze. Obszarom tym poœwiêcono równie najwiêcej publikacji Karpatom fliszowym i ich przedgórzu oko³o 37,5%, a Górom Œwiêtokrzyskim oko³o 10,3% (Skoczylas, 1985, 1986). Wydany w 1934 r. arkusz Opatów Ogólnej mapy geologicznej Polski w skali 1 : (ryc. 3) obejmuje wschodni¹ czêœægór Œwiêtokrzyskich o powierzchni oko³o 1025 km 2. Do druku mapy u yto 11 kolorów. Barw¹ czarn¹ zosta³y wykonane nadruki poza ramk¹ mapy tytu³ i objaœnienia znaków. Na samej mapie kolorem czarnym zaznaczono granice geologiczne i symbole literowe jednostek stratygraficznych. Kolorem szarym zaznaczono natomiast warstwice. Pozosta³ych 9 barw u yto do oznaczenia formacji geologicznych, przy czym nale y podkreœliæ, e autor uwzglêdni³ skalê barw ustalon¹ dla miêdzynarodowej mapy geologicznej Europy, przyjêt¹ uchwa³¹ Miêdzynarodowego Kongresu Geologicznego w 1926 r. podczas obrad w Madrycie. J. Samsonowicz wykorzysta³ do badañ geologicznych podk³ad topograficzny arkusza Opatów wydrukowany w 1927 r. przez Wojskowy Instytut Geograficzny. Prace terenowe wykona³ w latach i w roku 1931, a mapa geologiczna by³a gotowa w roku WIG wydrukowa³ j¹ w 1934 r. (Samsonowicz, 1934). Mapa ta szybko zyska³a pochlebn¹ opiniê. Jak podkreœla³ K. Bohdanowicz (1935), nie ustêpowa³a ona podobnym mapom niemieckim, a niektóre nawet przewy sza³a czytelnoœci¹. Integraln¹ czêœci¹ mapy s¹ wydane w tym samym roku objaœnienia, opublikowane w jêzyku polskim i francuskim (ryc. 3). W 1938 r. z serii Ogólnej mapy geologicznej Polski Pañstwowy Instytut Geologiczny wyda³ mapê geologiczn¹ Kielce, opracowan¹ przez Jana Czarnockiego. Stanowi ona przyk³ad nowoczesnego ujêcia wg³êbnej budowy geologicznej. Poza obszarami wychodni ska³ na arkuszu tym, poprzez usuniêcie pokrywy plejstoceñskiej, a zostawienie tylko w dolinach rzek aluwiów, przedstawiono wg³êbn¹ budowê geologiczn¹ (Leszkiewicz-Biedowa & Rühle, 1968). Pozosta³e dwa arkusze Ogólnej mapy geologicznej Polski dotyczy³y obszaru Karpat. W 1935 r. zosta³ opublikowany przez PIG, a wydrukowany przez WIG, 11-kolorowy arkusz Skole w opracowaniu Konstantego To³wiñskiego we wspó³pracy ze Stanis³awem Krajewskim. Tekst objaœniaj¹cy do mapy ukaza³ siê dopiero w 1937 r. Jak zauwa y³ M. Ksi¹ kiewicz (1960), arkusz ten stanowi³ pierwsz¹ seryjn¹ mapê geologiczn¹ Karpat od czasu wydania w 1912 r. Atlasu geologicznego Galicji. Nastêpnie w 1938 r. zosta³ wydrukowany 13-kolorowy arkusz Nadwórna, opracowany przez Boles³awa Bujalskiego. Zamierzeniem PIG by³o równie wydanie drukiem serii szczegó³owych map geologicznych w skali 1: obszarów zasobnych w surowce mineralne, g³ównie wêgiel kamienny. Rezultatem tego kierunku dzia³alnoœci kartograficznej by³o wydanie drukiem w 1934 r. arkusza Grodziec (ryc. 4) pierwszego i jedynego arkusza serii Szczegó³owej mapy geologicznej Polskiego Zag³êbia Wêglowego w skali1: Mapa ta zosta³a opracowana przez Stanis³awa Doktorowicza-Hrebnickiego (ryc. 2), który geologiczne prace kartograficzne wykona³ ju w latach , a uzupe³ni³ je w 1932 r. Brak jednak odpowiedniego podk³adu topograficznego (WIG wykona³ go dopiero w 1933 r.) spowodowa³, e mapê tê mo na by³o wydrukowaæ dopiero rok póÿniej (Doktorowicz-Hrebnicki, 1935). Ryc. 2. Stanis³aw Doktorowicz-Hrebnicki ( ) Kartograficzne dzie³o S. Doktorowicza-Hrebnickiego sk³ada siê z trzech tablic z 9-kolorowej mapy geologicznej, 10-kolorowej mapy strukturalnej oraz czterech 8-kolorowych przekrojów geologicznych. Tablica I (ryc. 4) to mapa geologiczna zakryta, na której po raz pierwszy graficznie przedstawiono podzia³ osadów karbonu, triasu i czwartorzêdu. Tablica II zawiera mapê strukturaln¹. Zaznaczone na niej warstwice obrazuj¹ ukszta³towanie sp¹gu pok³adu zwanego Reden lub Karolina, dzisiaj okreœlanego jako pok³ad 510, a tak e ukazuj¹ czêœciowo morfologiê sp¹gu pok³adów zwanych przez autora grup¹ 370

3 Ryc. 3. Fragment arkusza Opatów Ogólnej mapy geologicznej Polski w skali 1 : (okolica Glinian) oraz ok³adki polskiej i francuskiej wersji objaœnieñ do mapy J. Samsonowicza 371

4 Ryc. 4. Fragment tablicy I arkusza Grodziec Szczegó³owej mapy geologicznej Polskiego Zag³êbia Wêglowego w skali 1:25000 Grodziec i grup¹ Flory. Na mapie zaznaczono równie wychodnie pok³adów wêgla kamiennego o mi¹ szoœci przekraczaj¹cej 0,5 m, uskoki o amplitudzie powy ej 10 m oraz wa niejsze otwory wiertnicze. Jak stwierdzi³ K. Bohdanowicz (1935), druk arkusza Grodziec w WIG œwiadczy o wysokim poziomie techniki kartograficznej tej instytucji, a tablice mog¹ konkurowaæ z najlepszymi wydawnictwami tego rodzaju. Z rocznym opóÿnieniem PIG wydrukowa³ objaœnienia do mapy S. Doktorowicza-Hrebnickiego (ryc. 5). W pracy tej w sposób wszechstronny opisano rzeÿbê powierzchni, stratygrafiê, tektonikê, kopaliny u yteczne i wody podziemne. W objaœnieniach zamieszczono równie, licz¹cy 101 pozycji, spis literatury oraz spis i opis otworów wiertniczych (Doktorowicz-Hrebnicki, 1935). Przed wybuchem II wojny œwiatowej przygotowano jeszcze z tej samej serii dwa arkusze: Z¹bkowice i Katowice (Bolewski & Rühle, 1978). W okresie miêdzywojennym wydrukowano równie kilka syntetycznych map geologicznych ca³ego terytorium Polski. Dwie z nich zas³uguj¹ na wiêksz¹ uwagê. Pierwsza to Mapa geologiczna Rzeczypospolitej Polskiej w skali 1 : , opublikowana przez PIG w 1926 r. wraz z krótk¹ czêœci¹ tekstow¹ (o objêtoœci 16 stron). Sporz¹dzono j¹ na podstawie stosunkowo sk¹pych materia³ów. Redaktor mapy, Czes³aw KuŸniar, po³udniow¹ czêœæ kraju (do po³udniowych wy yn) przedstawi³ w formie mapy odkrytej, tzn. bez utworów czwartorzêdowych, a œrodkow¹ i pó³nocn¹ na mapie zakrytej. W celu zobrazowania budowy geologicznej obszaru Polski zastosowa³ 17 kolorów i 23 oznaczenia. Redaguj¹c tê mapê, korzysta³ z materia³ów rêkopiœmiennych 28 autorów (Rühle, 1967; Tyska, 1960). W 1934 roku mapa ta zosta³a wydrukowana w skali 1: jako za³¹cznik do materia³ów na 14. Miêdzynarodowy Kongres Geograficzny, który odby³ siê w Warszawie. Ponownie w 372

5 Ryc. 5. Strona tytu³owa objaœnieñ arkusza Grodziec S. Doktorowicza- Hrebnickiego 1938 r. Ksi¹ nica Atlas we Lwowie wydrukowa³a j¹ w skali 1 : jako Mapê geologiczn¹ Polski do u ytku szkolnego. Wed³ug Kamieñskiego (1928) i Rühlego (1967) mapa ta by³a dowodem postêpu w rozwoju geologicznej kartografii w Polsce. Druga syntetyczna geologiczna mapa Polski dotyczy³a bogactw mineralnych. W 1931 r. PIG opublikowa³ 13-kolorow¹, przegl¹dow¹ Mapê bogactw kopalnych Rzeczypospolitej Polskiej w skali 1 : , opracowan¹ przez Stefana Czarnockiego. Zosta³a ona opatrzona obszernym tekstem wyjaœniaj¹cym, wydanym w formie ksi¹ kowej (Czarnocki, 1932). Na przyk³adzie Mapy bogactw kopalnych Rzeczypospolitej Polskiej udowodniono, e mapa geologiczna mo e stanowiæ integraln¹ czêœæ dokumentacji i œwiadczyæ o postêpie wiedzy o geologii Polski i jej kopalinach. W monografii tej uwzglêdniono po³o enie geograficzne, sytuacjê geologiczn¹, zasoby i wydobycie g³ównych bogactw kopalnych, a wiêc wêgla kamiennego, wêgla brunatnego, torfu, ropy naftowej, gazu ziemnego, ozokerytu, ³upków bitumicznych, rud elaza, rud cynkowo-o³owiowych, rud miedzi, pirytu, soli, fosforytów, siarki, barytu, glinek ogniotrwa³ych, z³ota, rud manganowych, grafitu, a tak e wód mineralnych. Nie zosta³y uwzglêdnione jedynie surowce budowlane i drogowe. Znaczna liczba opublikowanych w XX-leciu miêdzywojennym samodzielnych map geologicznych obejmuje obszary zasobne w kopaliny. Do tej grupy mo na zaliczyæ opisywany ju arkusz Grodziec, a tak e ca³y zespó³ map obszarów pó³nocno-zachodniej Polski zasobnych w wêgiel brunatny, opracowany przez Arnolda Makowskiego (1936). Jest to arkusz IV: Mogilno, Jerka, Rogów, i arkusz V: Koronowo, Goœcieradz, Bydgoszcz miasto, Rosko, Ciszkowo, Sieraków i W³oc³awek, w skali 1 : Mapy te sk³adaj¹ siê z trzech plansz przedstawiaj¹cych: rozmieszczenie i mi¹ szoœæ wêgla brunatnego mapa 2-kolorowa (arkusz A); strukturê pod³o a czwartorzêdu i pliocenu mapa 3-kolorowa (arkusz B); czarno-bia³e przekroje serii wêglonoœnej i profile geologiczne (arkusz C). Arkusz IV zosta³ wydrukowany przez Polski Komitet Energetyczny w 1935 r., a arkusz V w roku Przedstawione na mapach dane s¹ rezultatem d³ugoletnich prac A. Makowskiego. Mo na na przyk³ad przypomnieæ, i opracowuj¹c arkusz IV autor zebra³ profile 500 wierceñ i przestudiowa³ 3000 aktów dotycz¹cych nadañ górniczych na eksploatacjê wêgla brunatnego, a tak e wiele planów, szkiców, profilów i przekrojów. Z praktycznego punktu widzenia wa ne jest równie obliczenie zasobów wêgla brunatnego, które na obszarze mapy Jerka wynosz¹ 2400 mln ton (Makowski, 1936). Niestety, do arkuszy tych nie zosta³a do³¹czona czêœæ tekstowa, dotycz¹ca g³ównie profili otworów wiertniczych. Stosunkowo znaczny rozwój kartografii geologicznej by³ zwi¹zany z postêpem prac nad poznaniem naftowych obszarów Karpat. Rezultaty geologicznych i geofizycznych oraz wiertniczych badañ tego obszaru zosta³y ujête tak e w postaci syntetycznych i szczegó³owych map geologicznych wydanych drukiem wspólnie przez Stacjê Geologiczn¹ w Borys³awiu i PIG. Dla przyk³adu warto wymieniæ Mapê geologiczn¹ polskich Karpat wschodnich w skali 1 : , wydrukowan¹ przez Ksi¹ nicê Atlas, a przygotowan¹ przez B. Bujalskiego, E. Jab³oñskiego, K. To³wiñskiego i S. Weignera, z tekstem objaœniaj¹cym K. To³wiñskiego (1927). Te same instytucje opublikowa³y w 1939 r. mapê pt. Karpaty wschodnie. Mapa geologiczna w skali 1: , zredagowan¹ przez K. To³wiñskiego. Obejmuje ona obszar pomiêdzy po³udnikiem Przemyœla a Czeremoszem oraz od ówczesnej po³udniowej granicy pañstwa a po p³ytê podolsk¹ na pó³nocy. Podk³ad topograficzny do tej mapy przygotowano na podstawie dawnych map Generalnego Sztabu Austriackiego, jak równie nowo wydrukowanych map WIG, a wiêc map w skali 1 : , 1 : i 1 : (To³wiñski, 1938). Ta 13-kolorowa mapa zawiera 44 objaœnienia oraz dodatkowo mapkê w skali 1 : przedstawiaj¹c¹ geologiê Europy miêdzy Ba³tykiem a Morzem Czarnym. Zosta³a ona opracowana jako mapa odkryta. Przedstawiony geologiczny obraz kartograficzny Karpat wschodnich by³ rezultatem terenowych zdjêæ kartograficznych dokonanych przez geologów polskich i dokumentuje w pewnym zakresie postêp wiedzy o budowie geologicznej tego obszaru w okresie niemal ca³ego dwudziestolecia miêdzywojennego. Postêp w poznaniu geologii obszarów naftowych Borys³awia zosta³ równie udokumentowany w Nowym atlasie geologicznym Borys³awia, który wraz z tekstem objaœniaj¹cym ukaza³ siê w 1930 r. (To³wiñski, 1930). W sk³ad tego atlasu wchodz¹ 4 arkusze 2-kolorowej mapy strukturalnej okolic Borys³awia w skali 1 : 5000 z 18 objaœnieniami, z 1 arkusza 4-kolorowej Mapy wydajnoœci otworów, wed³ug formacji geologicznych w skali 1:10000z21 objaœnieniami oraz z 5 arkuszy zawieraj¹cych 19 przekrojów geologicznych w skali 1: S¹ to 8-kolorowe arkusze zawieraj¹ce po 17 objaœnieñ. Niemniej wa ny i cenny nurt kartografii geologicznej stanowi¹ mapy, szkice, profile i przekroje geologiczne bêd¹ce za³¹cznikami do publikacji dotycz¹cych budowy geologicznej obszaru œl¹sko-krakowskiego, Wo³ynia, Podola, Karpat, Polesia i ca³ego Ni u Polskiego. Szerszy oddÿwiêk w œwiecie znalaz³y mapy wydane w materia³ach 14. Miêdzynarodowego Kongresu Geograficznego w Warszawie w 1934 r., w tym równie mapy wykonane przez zespo³y badawcze Poleskiego Komitetu Geologicznego (Lencewicz, 1934). W 1937 r. E. Rühle w monografii przyrodniczej pt. Studium powiatu kowelskiego przedstawi³ oryginaln¹ mapê geologiczn¹ w skali 1 : , sporz¹dzon¹ na pe³nym podk³adzie topograficznym. Mapa ta stanowi³a pierwsze 373

6 tego typu wydawnictwo w Polsce i by³a wzorem dla podjêtych 10 lat póÿniej prac nad przegl¹dow¹ map¹ geologiczn¹ ca³ego obszaru Polski (Malinowski, 1981). Oryginalne, ze wzglêdu na obszar, a tak e metodykê przedstawiania geologii wg³êbnej, by³y wielobarwne mapy i przekroje geologiczne w skali1:20000, bêd¹ce za³¹cznikami do pracy Sujkowskiego i Ró yckiego pt. Geologia Warszawy, stanowi¹cej czêœæ monografii pt. Wodoci¹gi i kanalizacja M.St. Warszawy , wydanej w 1937 r. W dziele Sujkowskiego i Ró yckiego wykorzystano analizy 2000 profili wierceñ, wkopów, studni oraz wiadomoœci o istnieniu glinianek, stawów i innych odkrywek naturalnych i sztucznych. Orygina³ kartograficzny opracowano w skali 1:25000, a zestawiono w skali 1:10000, publikuj¹c go w skali1: W sk³ad tego opracowania wchodzi piêæ arkuszy Mapy geologicznej Warszawy, ukazuj¹cych budowê geologiczn¹: A na powierzchni (po zdjêciu gleby),b nag³êbokoœci5modpowierzchni ziemi,c nag³êbokoœci 10 m od powierzchni oraz D mapê i³ów poznañskich ie dawne glinianki i stawy Warszawy. Praca Sujkowskiego i Ro yckiego stanowi³a dzie³o pionierskie w skali kraju i w skali Europy ( oziñska-stêpieñ & Stochlak, 1979). Z kolei z obszaru Karpat nowoczesnym ujêciem, nawi¹zuj¹cym do osi¹gniêæ geologicznej kartografii alpejskiej, cechuj¹ siê mapy geologiczne Bohdana Œwiderskiego z rejonu Czarnohory (Œwiderski, 1938; Soko³owski, 1952). Oczywiœcie w zale noœci od punktu widzenia i kierunku potrzeb mo na wspomnieæ jeszcze o wielu mapach geologicznych wydrukowanych jako tytu³y samodzielne lub te stanowi¹cych za³¹czniki graficzne do tekstów. Zauwa- yæ mo na, i wœród prezentowanych map okresu miêdzywojennego obok tzw. kartografii rejestracyjnej rozwin¹³ siê równie nurt kartografii problemowej. Wyrazem tej tendencji rozwoju by³y m.in. mapy strukturalne i stratygraficzne przedstawiaj¹ce wg³êbn¹ budowê geologiczn¹. Wymieniæ tu mo na omawiany ju arkusz Kielce J. Czarnockiego czy te wœród map strukturalnych arkusz Grodziec lub Nowy atlas geologiczny Borys³awia. Dokonuj¹c krótkiego podsumowania kartografii geologicznej tego okresu mo na stwierdziæ, e pod wzglêdem poziomu rzeczowego i technicznego mapy geologiczne mog³y spe³niaæ oczekiwania odbiorców. Natomiast oceniaj¹c zakres drukowania map seryjnych, szczególnie w skali 1 : , kartografia geologiczna w minimalnym stopniu spe³ni³a swoje zadania. Cztery mapy geologiczne Polski w skali 1 : obejmowa³y ponad 400 km 2, czyli nieco ponad 1% powierzchni kraju. Je eli dodaæ, e miernikiem rozwoju wiedzy o geologii danego obszaru s¹ opracowania map geologicznych, to nale y przyznaæ, e sytuacja geologii w Polsce nie przedstawia³a siê optymistycznie (Nowak, 1936; Skoczylas, 1985, 1986). W porównaniu z wydawnictwami arkuszowymi iloœæ map geologicznych stanowi¹cych za³¹czniki graficzne opracowañ tekstowych rzuca znacznie korzystniejsze œwiat³o na polsk¹ kartografiê XX-lecia miêdzywojennego. Literatura BOHDANOWICZ K Przegl¹d czasopism i wydawnictw z dzia³u górniczego. Prz. Gór.-Hut., 27: BOLEWSKI A. & RÜHLE E Na rocznicê wydawnictw geologicznych. Prz. Geol., 26: CZARNIECKI S. & MARTINI Z Retrospektywna bibliografia geologiczna Polski Uzupe³nienia. Wydaw. Geol. CZARNOCKI J Ogólna mapa geologiczna Polski. Arkusz 4. Kielce. Pañstw. Inst. Geol. CZARNOCKI S Objaœnienie do mapy bogactw kopalnych Polski. Pañstw. Inst. Geol. DANYSZ-FLESZAROWA R Bibliografia geologiczna Polski. Nr Pañstw. Inst. Geol. DANYSZ-FLESZAROWA R Retrospektywna bibliografia geologiczna Polski. Cz. I T. II. z. 2. Wydaw. Geol. DOKTOROWICZ-HREBNICKI S Arkusz Grodziec.Szczegó³owa mapa geologiczna Polskiego Zag³êbia Wêglowego, 1: Tablice I III. Pañstw. Inst. Geol. DOKTOROWICZ-HREBNICKI S Arkusz Grodziec. Objaœnienie. Z.2. Pañstw. Inst. Geol. GA ECKA I., KACZKOWSKA Z., KALNIET A. & SOKO OWSKA M Bibliografia i rejestr map oraz materia³ów kartograficznych z zakresu geologii Polski. Wiek XIX i XX. Wydaw. Geol. KAMIEÑSKI M Mapa geologiczna Rzeczypospolitej Polskiej. 1 : Prz. Kartogr., 3: KSI KIEWICZ M Badania geologiczne w Karpatach. Pr. Inst. Geol., 30: strony?. KU NIAR C Mapa geologiczna Rzeczypospolitej Polskiej. Pañstw. Inst. Geol. LENCEWICZ S Résultats des recherches sur le Quaternaire entre le Bug et la Prypeæ. Congrès Interanational de Géographie. Varsovie. LESZKIEWICZ-BIEDOWA Z. & RÜHLE E Polska kartografia wg³êbna i drogi jej rozwoju. Kwart. Geol., 12: OZIÑSKA-STÊPIEÑ H. & STOCHLAK J Dzia³alnoœæ profesora Dr Stefana Ró yckiego dla potrzeb praktycznych. Biul. Geol. Wydz. Geol. UW, 23: MAKOWSKI A Wêgiel brunatny w Polsce. Obszar Pó³nocno- Zachodni. 1: Polski Komitet Energetyczny, Warszawa. MALINOWSKI J Edward Rühle geolog kartograf i badacz czwartorzêdu. Biul. Inst. Geol., 321. MOROZEWICZ J Kronika Instytutu. Spraw. Polskiego Instytutu Geologicznego, T. 1, z. 1. MOROZEWICZ J Kronika Instytutu. Spraw. Polskiego Instytutu Geologicznego, T. 1, z. 2. MOROZEWICZ J Kronika Instytutu za rok Spraw. Polskiego Instytutu Geologicznego, T. 8, z. 2. NOWAK J Referat o stanie i potrzebach nauk mineralogiczno-geologicznych i paleontologicznych w Polsce. Arch. PAN w Krakowie, nr arch. I 150. RÜHLE E Studium powiatu kowelskiego. Rocz. Wo³yñski. TV/VI. RÜHLE E Wojskowa kartografia geologiczna w okresie dwu wojen œwiatowych. Wiad. S³u by Topogr., 1949: RÜHLE E Dzia³alnoœæ Instytutu Geologicznego w latach Prz. Geol., 3: RÜHLE E Kartografia geologiczna pañstw Demokracji Ludowej i ZSRR. Prz. Geol., 4: RÜHLE E lecie wydania mapy geologicznej Rzeczypospolitej Polskiej. Prz. Geol., 15: RÜHLE E lat polskiej kartografii geologicznej. Pol. Prz. Kartogr., 4: RÜHLE E Dzia³alnoœæ Prof. Stanis³awa Ma³kowskiego na polu kartografii geologicznej. Prz. Geol., 30: SAMSONOWICZ J Arkusz Opatów. Ogólnej mapy geologicznej Polski w skali 1: Pañstw. Inst. Geol. SAMSONOWICZ J Objaœnienie arkusza Opatów ogólnej mapy geologicznej Polski w skali 1: Pañstw. Inst. Geol. SKOCZYLAS J Rozwój poznania budowy geologicznej Polski w latach Badania geologiczne, ich organizacja oraz zwi¹zane z nimi problemy ochrony przyrody nieo ywionej. Monografie z dziejów nauki i techniki, 133. SKOCZYLAS J Uwagi o dorobku nauk geologicznych w Polsce w latach Tech. Poszuk. Geol., 25: SOKO OWSKI S Bohdan Œwiderski. yciorys. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 8: V XI. ŒWIDERSKI B Geomorfologia Czarnohory. Kasa im. Mianowskiego, Warszawa. TO WIÑSKI K Geologia polskich Karpat wschodnich od Borys³awia do Prutu. Tekst objaœniaj¹cy do Mapy geologicznej polskich Karpat wschodnich, 1: Biul. Stacji Geol., 10: TO WIÑSKI K Nowy Atlas Geologiczny Borys³awia. Tekst objaœniaj¹cy ze szczegó³owym wykazem otworów rejonu borys³awskiego. Biul. Stacji Geologicznej w Borys³awiu, 19: 1 7, TO WIÑSKI K Karpaty wschodnie. Mapa geologiczna, 1: Kopaln. Naft. Pol., 5: TYSKA M Kartografia geologiczna. [W:] Czterdzieœci lat Instytutu Geologicznego, Wydaw. Geol., Pr. Inst. Geol., T. 30, Cz. 1. WARDÊSKA C Bibliografia geologiczna Polski. Inst. Geol. Z