AUTOREFERAT. Różnorodność chemiczna wątrobowców (Marchantiophyta) w aspekcie badań chemotaksonomicznych. Agnieszka Ludwiczuk

Transkrypt

1 Załącznik 2 AUTREFERAT Różnorodność chemiczna wątrobowców (Marchantiophyta) w aspekcie badań chemotaksonomicznych Agnieszka Ludwiczuk UNIWERSYTET MEDYCZNY w LUBLINIE Wydział Farmaceutyczny z ddziałem Analityki Medycznej Katedra i Zakład Farmakognozji z Pracownią Roślin Leczniczych Lublin 2015

2 2

3 SPIS TREŚCI 1. Posiadane dyplomy i stopnie naukowe 4 2. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych 4 3. Wskazanie osiągnięcia wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 roku o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 ze zm.) 5 a) tytuł osiągnięcia naukowego 5 b) autor/autorzy, tytuł/tytuły publikacji, rok wydania, nazwa wydawnictwa 5 c) omówienie celu naukowego i osiągniętych wyników mówienie pozostałych osiągnięć naukowo-badawczych 31 a) osiągnięcia naukowo-badawcze przed uzyskaniem stopnia doktora nauk farmeceutycznych b) osiągnięcia naukowo-badawcze po uzyskaniu stopnia doktora nauk farmeceutycznych c) współpraca z jednostkami naukowymi w kraju i za granicą 35 d) kierowanie międzynarodowymi i krajowymi projektami badawczymi oraz udział w takich projektach e) międzynarodowe i krajowe nagrody za działalność naukową albo artystyczną f) recenzowanie publikacji w czasopismach międzynarodowych i krajowych 38 g) staże w zagranicznych lub krajowych ośrodkach naukowych lub akademickich 38 h) promotorstwo i opieka naukowa nad studentami i doktorantami Autorstwo lub współautorstwo prac naukowych lub innych prac twórczych Bibliometryczne wskaźniki dokonań naukowych 40 3

4 1. PSIADANE DYPLMY, STPNIE NAUKWE 1998r. dyplom magistra chemii uzyskany na Wydziale Chemii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, na podstawie pracy magisterskiej wykonanej w Zakładzie Chemii Nieorganicznej i gólnej pod kierunkiem dr hab. Zofii Rzączyńskiej pt. Kompleksy manganu (II) z kwasami dichlorobenzoesowymi 2005r. dyplom doktora nauk farmaceutycznych uzyskany na Wydziale Farmaceutycznym Akademii Medycznej (obecnie: Uniwersytetu Medycznego) w Lublinie. Tytuł rozprawy doktorskiej: Badania składu chemicznego w ontogenezie żeń-szenia amerykańskiego Panax quinquefolium L. (promotor: prof. dr hab. Tadeusz Wolski; recenzenci: prof. dr hab. Bogusław Buszewski, prof. dr hab. Kazimierz Głowniak, prof. dr hab. Szabolcs Nyiredy) 2013r. dyplom ukończenia studiów podyplomowych w zakresie Menedżer Badań Naukowych i Prac Rozwojowych, Polska Fundacja środków Wspomagania Rozwoju Gospodarczego IC Poland oraz Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie. Studia realizowane w ramach projektu Kompetencje dla Współpracy Nauki i Biznesu. Menedżerskie studia podyplomowe dla sektora B+R 2. INFRMACJE DTYCCZASWYM ZATRUDNIENIU W JEDNSTKAC NAUKWYC młodszy specjalista naukowo-techniczny w Katedrze i Zakładzie Farmakognozji Akademii Medycznej w Lublinie asystent w Katedrze i Zakładzie Farmakognozji z Pracownią Roślin Leczniczych Akademii Medycznej w Lublinie do chwili obecnej adiunkt w Katedrze i Zakładzie Farmakognozji z Pracownią Roślin Leczniczych Uniwersytetu Medycznego (dawniej Akademii Medycznej) w Lublinie postdoc w Laboratorium Chemii Farmaceutycznej Wydziału Nauk Farmaceutycznych Uniwersytetu Bunri w Tokushimie, Japonia (Laboratory of Pharmaceutical Chemistry, Faculty of Pharmaceutical Sciences, Tokushima Bunri University, Japan) 4

5 3. WSKAZANIE SIĄGNIĘCIA WYNIKAJĄCEG Z ART. 16 UST. 2 USTAWY Z DNIA 14 MARCA 2003 RKU STPNIAC NAUKWYC I TYTULE NAUKWYM RAZ STPNIAC I TYTULE W ZAKRESIE SZTUKI (DZ. U. NR 65, PZ. 595 ZE ZM.) a) tytuł osiągnięcia naukowego: Przedstawionym do oceny osiągnięciem jest monotematyczny cykl 12 publikacji opublikowany w latach , o łącznym IF wynoszącym 12,747 (204 pkt. MNiSW) oraz monografia opublikowana w roku 2013 (25 pkt. MNiSW). Tematem zgłoszonego osiągnięcia jest: Różnorodność chemiczna wątrobowców (Marchantiophyta) w aspekcie badań chemotaksonomicznych b) autor/autorzy, tytuł/tytuły publikacji, rok wydania, nazwa wydawnictwa [P-1] Ludwiczuk A., Nagashima F., Gradstein R.S., Asakawa Y Volatile components from the selected Mexican, Ecuadorian, Greek, German and Japanese liverworts. Nat. Prod. Commun., 3: (IF - 0,766; MNiSW - 10) Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na opracowaniu koncepcji pracy, wykonaniu analizy chromatograficznej wątrobowców zebranych w Japonii, analizie wszystkich wyników GC/MS, izolacji związków z Monoselenium tenerum, identyfikacji związków w oparciu o indeksy retencji, widma MS i NMR, udziale w interpretacji otrzymanych wyników, zredagowaniu pracy oraz przygotowaniu jej do publikacji i korekty wydawniczej. Mój udział procentowy szacuję na 60%. [P-2] Ludwiczuk A., Asakawa Y Distribution of terpenoids and aromatic compounds in selected southern hemispheric liverworts. Fieldiana: Botany, 47: (IF - 0; MNiSW - 2) Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na opracowaniu koncepcji pracy, zebraniu literatury odpowiadającej koncepcji pracy, opracowaniu danych pod kątem chemotaksonomicznym, zredagowaniu pracy oraz przygotowaniu jej do publikacji i korekty wydawniczej. Mój udział procentowy szacuję na 85%. [P-3] Asakawa Y., Ludwiczuk A., Nagashima F., Toyota M., ashimoto T., Tori M., Fukuyama Y., arinantenaina L Bryophytes Bio- and chemical diversity, bioactivity and chemosystematics. eterocycles, 77: (IF - 1,165; MNiSW - 15) Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na opracowaniu części pracy dotyczącej chemosystematyki wątrobowców, opracowaniu tabel, wyrysowaniu struktur związków oraz współredagowaniu pracy, przygotowaniu jej do publikacji i korekty wydawniczej. Mój udział procentowy szacuję na 30%. [P-4] Ludwiczuk A., Komala I., Pham A., Bianchini J.-P., Raharivelomanana P., Asakawa Y

6 Volatile components from selected Tahitian liverworts. Nat. Prod. Commun., 4: (IF - 0,745; MNiSW - 15) Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na opracowaniu koncepcji tej pracy, wykonaniu ekstraktów i analiz GC/MS, izolacji związków z Trichocolea pluma, identyfikacji związków w oparciu o indeksy retencji oraz widma MS i NMR, udziale w interpretacji otrzymanych wyników, zredagowaniu pracy oraz przygotowaniu jej do publikacji i korekty wydawniczej. Mój udział procentowy szacuję na 55%. [P-5] Ludwiczuk A., Asakawa Y Chemosystematics of the liverworts collected in Borneo. Tropical Bryology 31: (IF - 0; MNiSW - 2) Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na opracowaniu koncepcji pracy, analizie wyników GC/MS, identyfikacji związków w oparciu o widma MS, interpretacji otrzymanych wyników, współredagowaniu pracy oraz przygotowaniu jej do publikacji i korekty wydawniczej. Mój udział procentowy szacuję na 80%. [P-6] Ludwiczuk A., Gradstein S.R., Nagashima F., Asakawa Y Chemosystematics of Porella (Marchantiophyta, Porellaceae). Nat. Prod. Commun., 6: (IF - 1,242; MNiSW - 20) Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na opracowaniu koncepcji pracy, zebraniu danych literaturowych dotyczących chemizmu rodzaju Porella i porównanie ich z danymi własnymi, interpretacji wyników i podziale rodzaju Porella na chemotypy, zredagowaniu pracy oraz przygotowaniu jej do publikacji i korekty wydawniczej. Mój udział procentowy szacuję na 65%. [P-7] Sukkharak P., Ludwiczuk A., Asakawa Y., Gradstein S.R Studies on the genus Thysananthus (Marchantiophyta, Lejeuneaceae). 3. Terpenoids in selected species of Thysananthus and in Dendrolejeunea fruticosa. Cryptogamie Byologie, 32: (IF - 0,551; MNiSW - 20) Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na wykonaniu analizy związków lotnych metodą GC/MS, analizie tych wyników, identyfikacji związków w oparciu o indeksy retencji i widma MS, interpretacji wyników analiz chromatograficznych i współopracowaniu materiału do publikacji. Mój udział procentowy szacuję na 40%. [P-8] Asakawa Y., Ludwiczuk A Distribution of cyclic and acyclic bis-bibenzyls in the Marchantiophyta (liverworts), ferns and higher plants and their biological activities, biosynthesis, and total synthesis. eterocycles, 86: (IF - 1,077; MNiSW - 20) Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na zebraniu literatury odpowiadającej koncepcji pracy, opracowaniu danych pod kątem chemotaksonomicznym, zredagowaniu pracy oraz przygotowaniu jej do publikacji i korekty wydawniczej. Mój udział procentowy szacuję na 40%. [P-9] Ludwiczuk A., drzykoski I.J., Asakawa Y Identification of cryptic species within liverwort Conocephalum conicum based on the volatile components. Phytochemistry, 95: (IF - 3,350; MNiSW - 35) Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na opracowaniu koncepcji pracy, wykonaniu analizy 6

7 związków lotnych metodą GC/MS, analizie tych wyników, identyfikacji związków w oparciu o indeksy retencji i widma MS, wykonaniu analizy statystycznej metodą PCA i CA, interpretacji otrzymanych wyników, zredagowaniu pracy oraz przygotowaniu jej do publikacji i korekty wydawniczej. Mój udział procentowy szacuję na 85%. [P-10] Ludwiczuk A., Sukkharak P., Gradstein R., Asakawa Y., Głowniak K Chemical relationships between liverworts of the family Lejeuneaceae (Porellales, Jungermanniopsida). Nat. Prod. Commun., 8: (IF - 0,924; MNiSW - 20) Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na opracowaniu koncepcji pracy, wykonaniu analizy związków lotnych metodą GC/MS, analizie tych wyników, identyfikacji związków w oparciu o indeksy retencji i widma MS, wykonaniu analizy statystycznej metodą PCA i CA, interpretacji otrzymanych wyników, zredagowaniu pracy, przygotowaniu jej do publikacji oraz korekty wydawniczej. Mój udział procentowy szacuję na 75%. [P-11] Ludwiczuk A., Raharivelomanana P., Pham A., Bianchini J.-P., Asakawa Y Chemical variability of the Tahitian Marchantia hexaptera Reich. Phytochem. Lett., 10: (IF - 1,542; MNiSW - 20) Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na opracowaniu koncepcji pracy, wykonaniu analizy związków lotnych metodą GC/MS, analizie tych wyników, identyfikacji związków w oparciu o indeksy retencji i widma MS, wykonaniu analizy statystycznej metodą PCA i CA, interpretacji otrzymanych wyników, zredagowaniu pracy oraz przygotowaniu jej do publikacji. Mój udział procentowy szacuję na 75%. [P-12] Ludwiczuk A., Asakawa Y Fingerprinting of secondary metabolites of liverworts: Chemosystematic approach. J. AAC Int., 97: (IF - 1,385; MNiSW - 25) Mój wkład w powstanie tej pracy polegał na przygotowaniu koncepcji pracy, opracowaniu dotychczas opublikowanych wyników pod kątem koncepcji pracy, zredagowaniu pracy oraz przygotowaniu jej do publikacji i korekty wydawniczej. Mój udział procentowy szacuję na 95%. [M-1] Asakawa Y., Ludwiczuk A., Nagashima F Chemical constituents of bryophytes: Bio- and chemical diversity, biological activity and chemosystematics. In: Kinghorn A.D., Falk., Kobayashi J. (eds.) Progress in the Chemistry of rganic Natural Products, Vol. 95, Springer- Verlag, Wien, pp (MNiSW - 25) Mój wkład w powstanie tej monografii polegał przede wszystkim na samodzielnym przygotowaniu i napisaniu rozdziału 8 zatytułowanego Chemosystematics of Marchantiophyta. Ponadto samodzielnie przygotowałam i napisałam również rozdział 9 zatytułowany Chemical relationships between algae, bryophytes, and pteridophytes. Mój wkład polegał również na zebraniu literatury odpowiadającej koncepcji monografii i opracowaniu danych literaturowych w formie tabel, schematów i rysunków, a także współudziale w przygotowaniu monografii do druku i korekty wydawniczej. Mój udział procentowy w przygotowanie całości monografii szacuję na 35%. 7

8 Ponadto, wyniki badań wchodzące w skład ww. cyklu zaprezentowałam na międzynarodowych kongresach naukowych oraz warsztatach w postaci wykładów i referatów. Są to następujące wystąpienia: Wykłady na zaproszenie: 1. Ludwiczuk A.: Chemodiversity of liverworts: A chemosystematic and phylogenetic approach. 55 th Symposium on the Chemistry of Terpenes, Essential ils, and Aromatics (TEAC 2011), November 19-21, 2011, Tsukuba, Japan, IL-2: R5-R8. 2. Ludwiczuk A.: Chemodiversity of liverworts: A chemosystematic and phylogenetic approach. Takasago International Corporation, Japan, November 23, Ludwiczuk A.: Chemodiversity of liverworts: A chemosystematic and phylogenetic approach. Saitama University, Japan, November 24, Warsztaty: 1. February 1, Liverwort workshop organized by Department of Chemistry, Tshwane University of Technology, Pretoria, South Africa: Ludwiczuk A.: Liverworts: Chemodiversity and biological activity. Ludwiczuk A.: Liverworts: Chemosystematic and phylogenetic approach. 2. February 4-6, Workshop of New Caledonian bryophytes organized by Department of Chemistry, University of New Caledonia, Nouméa, New Caledonia: Ludwiczuk A.: Chemosystematics of Marchantiophyta: Frullania, Porella, Plagiochila and Conocephalum genera. Referaty: International Symposium on Essential ils (ISE) 1. Ludwiczuk A., Komala I., Pham A., Bianchini J.-P., Raharivelomanana P., Asakawa Y.: Tahitian liverworts rich source of terpenoids and other volatile components. 40 th International Symposium on Essential ils (ISE 2009), September 6-9, 2009, Savigliano, Italy, R Ludwiczuk A., Baj T., Glowniak K., Ulewicz-Magulska B., Wesolowski M., Gradstein R., Asakawa Y.: Chemotaxonomic significance of the volatile components from Thysananthus and Porella species. 42 nd International Symposium on Essential ils (ISE 2011). September 11-14, 2011, Antalya, Turkey, -004: Ludwiczuk A., Głowniak K., Asakawa Y.: Cryptic speciation in liverworts: Conocephalum conicum, Reboulia hemisphaerica and Marchantia polymorpha. 43 rd International Symposium on Essential ils (ISE 2012). September 5-8, 2012, Lisbon, Portugal, C 6: Ludwiczuk A., Sukkharak P., Gradstein R., Glowniak K., Asakawa Y.: Chemical relationships between liverworts of the Lejeuneaceae family. 44 th International Symposium on Essential ils (ISE 2013). September 8-12, 2013, Budapest, ungary, -5: 37. 8

9 5. Ludwiczuk A., Asakawa Y.: GC/MS fingerprinting of Yakushima s liverworts. 45 th International Symposium on Essential ils (ISE 2014). September 7-10, 2014, Istanbul, Turkey, P-6: Symposium on the Chemistry of Terpenes, Essential ils, and Aromatics (TEAC) 6. Ludwiczuk A., Nagashima F., Gradstein R. S., Asakawa Y.: Volatile components from the selected Mexican, Ecuadorian, Greek, German and Japanese liverworts. 51 st Symposium on the Chemistry of Terpenes, Essential ils, and Aromatics (TEAC 2007), November 10-12, 2007, Nagahama, Japan, 2A II-3: Ludwiczuk A., Asakawa Y.: Volatile components from Borneo liverworts. 52 nd Symposium on the Chemistry of Terpenes, Essential ils, and Aromatics (TEAC 2008), ctober 25-27, 2008, Itakura, Japan, 2A I-6: Ludwiczuk A., Komala I., Pham A., Bianchini J.-P., Raharivelomanana P., Asakawa Y.: Terpenoids and other volatile components from French Polynesian liverworts. 53 rd Symposium on the Chemistry of Terpenes, Essential ils, and Aromatics (TEAC 2009), November 7-9, 2009, Nara, Japan, 2P I-3: Ludwiczuk A., Komala I., Gradstein R., Asakawa Y.: Volatile components from selected liverworts belonging to the Lejeuneaceae family. 55 th Symposium on the Chemistry of Terpenes, Essential ils, and Aromatics (TEAC 2011), November 19-21, 2011, Tsukuba, Japan, 2A IV-5: Ludwiczuk A., Głowniak K., Asakawa Y.: Identification of cryptic speciation in liverworts based on the volatile components. 56 th Symposium on the Chemistry of Terpenes, Essential ils, and Aromatics (TEAC 2012), ctober 27-29, 2012, Kagoshima, Japan, 27PI-8: Ludwiczuk A., Głowniak K., Nagashima F., Asakawa Y.: Terpenoids and other volatile components from Yakushima s liverworts. 57 th Symposium on the Chemistry of Terpenes, Essential ils, and Aromatics (TEAC 2013), ctober 5-7, 2013, Saitama, Japan, 2PI-3: Ludwiczuk A., Raharivelomanana P., Pham A., Bianchini J.-P., Asakawa Y.: Chemical variability of the Tahitian Marchantia hexaptera Reich. 58 th Symposium on the Chemistry of Terpenes, Essential ils, and Aromatics (TEAC 2013), September 20-22, 2014, Wakayama, Japan, 1AII-3: International Symposium on Chromatography of Natural Products (ISCNP). 13. Ludwiczuk A., Nagashima F., Asakawa Y.: Volatile components from selected Asian and European liverworts. 6 th International Symposium on Chromatography of Natural Products (ISCNP 2008). June 15-18, 2008, Lublin, Poland, SL Ludwiczuk A., Asakawa Y., Głowniak K.: Chemical relationship between algae, liverworts and ferns. 7 th International Symposium on Chromatography of Natural Products (ISCNP 2010) and 6 th International Symposium of the International Society for the Development of Natural Products (ISDNP 2010). June 14-17, 2010, Lublin, Poland, SL-18: Ludwiczuk A., Asakawa Y., Głowniak K.: GC/MS technique in identification of cryptic species in liverworts. 8 th International Symposium on Chromatography of Natural Products (ISCNP 2012), May 17-20, 2012, Lublin, Poland, SL-14: 42. 9

10 Pozostałe sympozja 16. Ludwiczuk A., Asakawa Y., drzykowski I.: The chemical diversity of the liverworts Conocephalum species. 5 th Malaysian International Conference on Essential ils, Fragrance and Flavour Materials (MICEFF5), ctober 28-30, 2008, Kuala Lumpur, Malaysia, TA Ludwiczuk A., Asakawa Y., drzykowski I.J.: Terpenoids as the chemical markers of cryptic species within the liverwort Conocephalum conicum. 9 th International Meeting: Biosynthesis and Function of Isoprenoids in Plants, Microorganisms and Parasites, TERPNET 2009, May 25-29, 2009, Tokyo, Japan, Ludwiczuk A, Glowniak K, Asakawa Y.: Volatile components from selected liverworts A chemosystematic approach. 3 rd International Congress on Aromatic and Medicinal Plants, CIPAM 2011, April 13-15, 2011, Cagliari, Italy, T11: Ludwiczuk A., Sukkharak P., Komala I., Gradstein R., Głowniak K., Asakawa Y.: Exploration of chemosystematic relevancies within the liverworts of Lejeuneaceae family on the basis of terpenoids composition. International Conference on Natural Products (ICNP 2011) Metabolomics A New Frontier in Natural Products Science, November 14-16, 2011, Putrajaya, Malaysia, P-11: Ludwiczuk A., Głowniak K., Asakawa Y.: Chemical relationships between liverworts belonging to the Porellaceae, Lejeuneaceae and Conocephalaceae families. 7 th International Symposium of the International Society for the Development of Natural Products joined with 6 th National Symposium of the National Society of Ethnopharmacology, India and 1 st International Symposium of Phytochemical Society of Asia. November 15-17, 2012, Noida, India, -42: 42. Badania naukowe, opisane w powyżej wymienionych publikacjach prowadziłam w oparciu o środki finansowe uzyskane z Uniwersytetu Medycznego w Lublinie (działalność statutowa) oraz dwóch grantów z Japońskiego Ministerstwa Edukacji, Kultury, Sportu, Nauki i Technologii (Ministry of Education, Culture, Sports, Science and Technology, Japan): Grant-in-Aid for pen Research oraz Grant-in-Aid for Senryaku Research. c) omówienie celu naukowego i osiągniętych wyników WSTĘP I CEL PRACY Wątrobowce (Marchantiophyta) to stosunkowo niewielka, bo licząca 5-6 tys. gatunków, grupa roślin zarodnikowych należąca do gromady mszaków. Naukowcy są zdania, że pojawiły się one na lądzie jako pierwsze, mniej więcej 472 miliony lat temu, a więc są przodkami wszystkich roślin lądowych, jakie dziś znamy (Wellman i wsp., 2003). Te niepozorne i często nie odróżniane od mchów rośliny rosną na różnych podłożach (glebie, humusie, torfie, skałach, kamieniach, liściach i korze drzew), i można je spotkać niemal wszędzie: od arktycznych obszarów okołobiegunowych, poprzez strefę umiarkowaną, do gorących i wilgotnych tropików, w których osiągnęły ogromną różnorodność. Niektóre gatunki wątrobowców żyją również w wodzie, np. wgłębka wodna (Riccia fluitans L.) czy wgłębik pływający (Ricciocarpus natans 10

11 L.). Wiele z nich jest roślinami pionierskimi, które jako pierwsze wkraczają na obszary pozbawione flory (Crandall-Stotler i wsp., 2008, 2009). Wątrobowce charakteryzuje niezwykła różnorodność związków chemicznych. Związki te są kumulowane w tzw. ciałach oleistych spotykanych jedynie u tych roślin (Flegel i Becker, 2000). Są to przede wszystkim terpenoidy i związki aromatyczne, które często posiadają niespotykaną budowę chemiczną. Niektóre z tych związków nie zostały jak dotąd znalezione w innych roślinach, grzybach czy organizmach morskich (Asakawa, 1982, 1995; M-1). Wątrobowce są więc bogatym źródłem nowych związków o nietypowych dla roślin wyższych strukturach, a ponadto związki te odznaczają się interesującymi właściwościami biologicznymi. Watro wspomnieć o aktywności przeciwbakteryjnej, przeciwgrzybicznej, antyfidantnej, neurotropowej, przeciwwirusowej (IV-1; 1N1; 5N1), czy właściwościach cytotoksycznych i przeciwmiażdżycowych (Asakawa, 1982, 1995; Asakawa i wsp., 2013; M-1; P-3; P-8). Kluczowe znaczenie w pracy z dowolnym materiałem roślinnym ma jego prawidłowa identyfikacja botaniczna. Właściwe rozpoznanie gwarantuje powtarzalność badań fitochemicznych oraz wiarygodność otrzymanych wyników (Jones i Kinghorn, 2006). Identyfikacja wątrobowców należy do szczególnie trudnych. Po pierwsze są to rośliny niewielkich rozmiarów i stosunkowo prostej morfologii, a po drugie charakteryzuje je ogromna różnorodność (Crandall-Stotler i wsp., 2008). Taksonomia wątrobowców tradycyjnie bazuje na badaniach morfologicznych okazów zebranych w herbariach. Wątrobowce są bardzo wrażliwe na zmiany środowiska powodowane przez człowieka, na które reagują zmianami swych cech morfologicznych czy genetycznych. Uważa się, że około 20% opisanych gatunków wątrobowców to synonimy. Ponadto charakterystycznym dla tej grupy roślin jest występowanie gatunków kryptycznych (= gatunków bliźniaczych), czyli takich które wykazują znaczące różnice genetyczne, ale są nierozróżnialne morfologicznie (Saw, 2001). Szybki rozwój badań genetycznych w ostatnich latach przyczynił się do rozwiązania wielu problemów taksonomicznych tej grupy roślin, jednak wciąż wiele pytań pozostaje bez odpowiedzi. Badania molekularne wydają się być niezastąpione do oceny filogenetycznych współzależności pomiędzy grupami roślin na wyższym poziomie hierarchii taksonomicznej. Na poziomie kategorii systematycznej w randze rodzaju nie znaleziono jednak takiej cechy molekularnej, dzięki której byłaby możliwa pełna ocena filogenetyczna. Na tym poziomie możliwe jest natomiast uzyskanie dużej ilości danych pochodzących z analizy chemicznej roślin (Zidorn, 2008). Głównym celem prowadzonych przeze mnie badań było więc poszukiwanie pojedynczych związków lub grup związków pozwalających na prawidłową identyfikację botaniczną wątrobowców oraz ich klasyfikację. Cel naukowy badań obejmował realizację następujących zagadnień: 11

12 analiza fitochemiczna wątrobowców rosnących w różnych warunkach klimatycznych i geograficznych pod kątem obecności markerów chemicznych (P-1, P-2, P-3, P-4, P-5, P-8, M-1) poszukiwanie zależności chemicznych pomiędzy gatunkami wątrobowców w obrębie jednego rodzaju (P-6, P-7, P-12, M-1) w obrębie jednego gatunku (P-1, P-9, P-11, P-12, M-1) pomiędzy gatunkami i rodzajami wątrobowców należących do jednej rodziny (P-10, P-12) Postawiony sobie cel badań realizowałam przy ścisłej współpracy z briologami, bazując na ich wynikach analizy morfologicznej i genetycznej. Do analizy fitochemicznej poszczególnych próbek wątrobowców wykorzystałam chromatografię cienkowarstwową (TLC) i chromatografię gazową sprzężoną ze spektrometrią mas (GC/MS), natomiast do izolacji związków, klasyczną chromatografię kolumnową (CC) oraz semipreparatywną wysokosprawną chromatografię cieczową (semiprep-plc). Badania strukturalne wyizolowanych związków prowadziłam przy zastosowaniu takich technik spektroskopowych jak: spektroskopia w podczerwieni (FTIR), wysokorozdzielcza spektrometria mas (RMS), czy spektroskopia rezonansu magnetycznego (1D i 2D NMR). Ważnym etapem badań było również zebranie możliwie jak największej liczby danych literaturowych na temat związków występujących lub nie występujących w poszczególnych gatunkach wątrobowców. Dopiero połączenie wyników badań otrzymanych na każdym z wymienionych etapów pozwoliło na prawidłowe wyciągnięcie wniosków i przedstawienie ich w formie publikacji i monografii. MÓWIENIE WYNIKÓW 1. ANALIZA FITCEMICZNA WĄTRBWCÓW RSNĄCYC W RÓŻNYC WARUNKAC KLIMATYCZNYC I GEGRAFICZNYC PD KĄTEM BECNŚCI MARKERÓW CEMICZNYC (P-1, P-2, P-3, P-4, P-5, P-8, M-1) Badania nad składem chemicznym wątrobowców rozpoczęłam w 2007 roku. Jako postdoc w Laboratorium Chemii Farmaceutycznej Uniwersytetu Bunri w Tokushimie (Japonia) dostałam do przebadania 21 próbek wątrobowców pochodzących z Meksyku, Ekwadoru, Grecji, Niemiec i Japonii. Analiza związków lotnych metodą GC/MS wykazała, że charakteryzuje je niezwykła różnorodność metabolitów wtórnych. Niemal każdy z przebadanych gatunków wątrobowców 12

13 odznaczał się innym składem chemicznym, i co ciekawe, jakże różnym od tego, jaki do tej pory obserwowałam w roślinach wyższych. Wyniki tych badań opisałam w publikacji [P-1]. trzymane wyniki wykazały, że niektóre ze zidentyfikowanych związków chemicznych można uznać za markery chemiczne wątrobowców w których występują. I tak np. cyklopropanokuparenol (1), alkohol seskwiterpenowy o strukturze kuparanu, jest charakterystycznym związkiem występującym w porostnicy wielokształtnej (Marchantia polymorpha L.). Związek ten nie występował w innych gatunkach z rodzaju Marchantia. Wiesnerella denudata (Mitt.) Steph. biosyntetyzuje charakterystyczne dla tej rośliny laktony seskwiterpenowe pochodne gwajanu, zaluzanina C (2), D (3) czy 8 -acetoksyzaluzanina D (4). Seskwiterpeny pochodne pingwisanu to markery chemiczne wątrobowca Trocholejeunea sandwicensis (Gott.) Mizut. W składzie chemicznym tej rośliny zidentyfikowałam m.in. dehydropingwisenol (5), dehydropingwisaninę (6), deoksopingwison (7) czy ptychanolid (8). Wątrobowce z rodzaju Pellia odznaczają się ostrym smakiem, za który odpowiedzialny jest diterpen o nazwie sacculatal (9). Związek ten występował w dwóch analizowanych gatunkach, P. endiviifolia (Dicks.) Dum. i P. epiphylla (L.) Corda. Analiza widm masowych pozwoliła na identyfikację w obu roślinach również innych pochodnych sacculatanu: izosacculatalu (10), sacculatanolidu (11) oraz 7,17-sacculatadien-11,12-olidu (12) (P-1). Ac Ac Ac (1) cyclopropanecuparenol (2) zaluzanin C (3) zaluzanin D (4) 8 -acetoxyzaluzanin D (5) dehydropinguisenol (6) dehydropinguisanin (7) deoxopinguisone (8) ptychanolide C C C C (9) sacculatal (10) isosacculatal (11) sacculatanolide (12) 7,17-sacculatadien-11,12-olide Bardzo ciekawym składem chemicznym odznaczała się Fossombronia angulosa (Dicks.) Raddi., wątrobowiec zebrany w Grecji. Wśród związków lotnych zidentyfikowałam diterpeny 13

14 o strukturze cyathanu (13, 14), które wydają się być dobrymi markerami chemicznymi dla tego gatunku. Ciekawą grupą związków obecną w tej roślinie są bardzo lotne związki o budowie liniowej lub monocyklicznej składające się z 8 lub 11 atomów węgla, zwane diktjopterenami. W składzie chemicznym F. angulosa zidentyfikowałam diktjoten (15), (Z)-multifiden (16) i diktjopteren (17). Związki te są feromonami występującymi w brunatnicach (Kajiwara i wsp., 1989), a publikacja [P-1] to pierwszy raport opisujący obecność tego typu związków w wątrobowcach. Związki monoterpenowe okazały się dominującymi w dwóch badanych wątrobowcach, Conocephalum conicum (L.) Underw. i Asterella venosa (Lehm. & Lindenb.) Evans. Sabinen (18) to główny związek występujący w pierwszym z nich natomiast octan geranylu (19) w drugim. Związkami charakterystycznymi dla Radula perrottetii Gott. ex Steph. są związki aromatyczne należące do grupy bibenzyli, np. perrottetina A (20). Ekstrakt eterowy otrzymany z wątrobowca Monoselenium tenerum Griff. był bardzo ubogi w związki chemiczne. Chromatogram GC wykazywał obecność tylko dwóch związków. Jeden z nich zidentyfikowałam jako 3-(4 -metoksybenzylo)-5,7-dimetoksyftalid (21) a drugi to nowy związek (nieopisany dotąd w literaturze), należący do grupy bibenzyli, który po izolacji i analizie widm NMR zidentyfikowałam jako 3,5,4 -trimetoksybibenzyl (22) (P-3, M-1). (13) 2,9 -dihydroxyverrucosane (14) 5,18-dihydroxyepi-homoverrucosane (15) dictyotene (16) (Z)-multifidene (17) dictyopterene Ac (18) sabinene (19) geranyl acetate (20) perrottetin A (21) (3-(4'-methoxybenzyl)- (22) 3,5,4'-trimethoxybibenzyl 5,7-dimethoxyphthalide) Te wstępne badania wskazują ponad wszelką wątpliwość, że wątrobowce są bogatym źródłem związków o różnorodnych strukturach, należących do różnych grup chemicznych. Badane wątrobowce odznaczały się przede wszystkim obecnością związków terpenowych, i to przedstawiciele tej grupy chemicznej są najlepszymi markerami dla poszczególnych gatunków czy też rodzajów wątrobowców. 14

15 Z przeglądu piśmiennictwa wynika, że dotychczasowe badania dotyczące wątrobowców koncentrowały się w szczególności na izolacji nowych związków i opisie ich struktury chemicznej. Bardzo niewiele jest prac poświęconych kompleksowemu opisowi związków obecnych w wątrobowcach. Dlatego też, aby uzyskać szersze spojrzenie na skład chemiczny tej grupy roślin leczniczych, dokonałam przeglądu piśmiennictwa dotyczącego chemizmu wątrobowców charakterystycznych dla półkuli południowej [P-2]. Tę półkulę charakteryzuje niespotykana różnorodność biologiczna wątrobowców i związana z nią zmienność składu chemicznego. Publikacja ta stanowi kompleksowy opis związków charakterystycznych dla 90 gatunków wątrobowców należących do 39 rodzajów. Z przedstawionego opisu wynika, że związki występujące w wątrobowcach półkuli południowej odznaczają się niezwykłą różnorodnością strukturalną. Wiele z nich to związki o nowym szkielecie chemicznym, lub też związki, których obecność w innych organizmach żywych należy do rzadkości. Do pierwszej grupy należą seskwiterpeny pochodne pingwisanu oraz dumortanu, diterpeny pochodne sacculatanu czy też związki aromatyczne z grupy bisbibenzyli. Do związków, których obecność w roślinach wyższych jak i innych organizmach żywych należy do rzadkości, zaliczyć można seskwiterpeny pochodne afrikanu, myltaylanu, cyklomyltaylanu czy też trifaranu oraz diterpeny z grupy fusicoccanu. Tak wielka różnorodność strukturalna związków obecnych w wątrobowcach jest interesująca nie tylko z punktu widzenia chemii, ale również z punktu widzenia badań nad systematyką tych roślin oraz poszukiwania nowych leków o ciekawych właściwościach biologicznych. Publikacja [P-3] to opis właściwości biologicznych związków występujących w wątrobowcach oraz próba połączenia składu chemicznego wybranych wątrobowców z ich klasyfikacją taksonomiczną. W części dotyczącej chemosystematyki skupiłam się na poszukiwaniu takich cech chemicznych, które uzasadniałyby przynależność wybranego gatunku czy rodzaju wątrobowca do danej rodziny, rzędu czy klasy systematycznej. W opisie tym bazowałam na wynikach zawartych w publikacji [P-1]. Wyniki zawarte w tej pracy potwierdzają m.in.: obecność laktonów seskwiterpenowych pochodnych eudesmanu jako związków charakterystycznych dla rodzaju Frullania i rodziny Frullaniaceae, występowanie dwóch podstawowych chemotypów wątrobowców należących do rodzaju Plagiochila, występowanie dwóch chemotypów gatunku Reboulia hemisphaerica, obecność prenylowanych bibenzyli jako markerów chemicznych rodzaju Radula, obecność diterpenów pochodnych sacculatanu jako charakterystycznych dla rodziny Pelliaceae. 15

16 Ponadto wykazałam, że spośród terpenoidów, związki należące do grupy monoterpenów występują zazwyczaj w wątrobowcach należących do rzędu Marchantiales (wątrobowce o złożonej plesze) natomiast diterpenoidy są często markerami chemicznymi wątrobowców należących do klasy Jungermanniopsida i rzędów Metzgeriales (wątrobowce o prostej plesze) i Jungermanniales (wątrobowce o budowie liściastej). Skład chemiczny rośliny zależny jest od jej pochodzenia, a wiec przede wszystkim od warunków klimatycznych charakterystycznych dla regionu występowania. W dalszym etapie badań podjęłam więc próbę analizy fitochemicznej wątrobowców rosnących w izolowanych warunkach klimatycznych wysp. Publikacja [P-4] dotyczy analizy związków lotnych występujących w wątrobowcach zebranych na wyspie Tahiti i Ua uka (Polinezja Francuska), natomiast publikacja [P-5] wątrobowców pochodzących z malezyjskiej części wyspy Borneo. Analizę ekstraktów eterowych sześciu wątrobowców zebranych ze stanowisk naturalnych wysp Tahiti i Ua uka (publikacja P-4) przeprowadziłam przy wykorzystaniu metody TLC i GC/MS. W przypadku dwóch z nich, Trichocolea pluma (Reinw., Blume & Nees) Mont. i Chandonanthus hirtellus (Web.) Mitt., pozostałe ekstrakty poddałam procesowi izolacji (CC, semiprep-plc). Izolacja była konieczna, ze względu na problemy z identyfikacją głównych związków obecnych w tych gatunków wątrobowców. Wyizolowane związki zidentyfikowałam przy użyciu metod spektroskopowych (NMR, MS). Przeprowadzone badania wykazały, że warunki klimatyczne wpływają na skład chemiczny badanych gatunków wątrobowców, ale wykazują one w swoim składzie obecność związków wcześniej uznanych już za markery chemiczne danego gatunku czy rodzaju. I tak na przykład głównym związkiem Trichocolea pluma jest ester metylowy kwasu wanilinowego (23) oraz jego izoprenylowe pochodne, tomentellina (24), deoksytomentellina (25) oraz (E)-izotomentellina (26). Związki uważane są za markery chemiczne rodzaju Trichocolea, i do tej pory zostały wyizolowane z takich gatunków jak T. tomentella (Ehrh.) Dumort., T. mollissima (ook. f. & Taylor) Gott. i T. lanata (ooker) Nees (Asakawa, 2004; P-2). Publikacja P-4 to pierwszy raport dotyczący obecności tych związków w T. pluma. Warto również wspomnieć, że izoprenylowe pochodne kwasu wanilinowego występują tylko w rodzaju Trichocolea, i jak dotąd nie zostały zidentyfikowane w innych wątrobowcach jak również w innych roślinach i organizmach żywych. Z danych literaturowych wynika, że związkami charakterystycznymi dla rodzaju Chandonanthus są diterpeny pochodne cembranu (Tori i wsp., 1993; Shy i wsp., 2002; M-1). C. hirtellus pochodzący z Tahiti również biosyntetyzuje diterpeny pochodne cembranu, np. chandonantone (27), jak również inne związki diterpenowe pochodne fusicoccanu, np. fusicogigantepoksyd (28), a także verticillanu, np. ent-verticillol (29). Wcześniejsze 16

17 doniesienia dotyczące związków występujących w rodzaju Chandonanthus wskazują na występowanie obok diterpenów o strukturze cembranu również związków typu fusicoccanu i dolabellanu (Shy i wsp., 2002). Publikacja P-4 to pierwsze doniesienie o występowaniu diterpenów typu verticillanu w rodzaju Chandonanthus. becność pochodnych verticillanu obok cembranoidów jest jednak biogenetycznie uzasadniona (rysunek 1). PP typ cembranu typ verticillanu Rysunek 1: Szlak biogenetyczny diterpenów typu verticillanu (na podstawie Raldugin i Shevtsov, 1987; tto i Wilde, 2001) Podobnie jak wcześniej opisana Fossombronia angulosa pochodząca z Grecji (P-1), C. hirtellus zebrany na Tahiti biosyntetyzuje diktjoptereny, feromony występujące w brunatnicach. Wśród związków lotnych zidentyfikowałam diktjoten (15) oraz (E)-ektokarpen (30). Występowanie tego typu związków w kolejnym już gatunku wątrobowca, może sugerować bliskie pokrewieństwo filogenetyczne alg i wątrobowców (M-1 rozdział 9). Me 2 C Me 2 C Me 2 C (23) vanillic acid methyl ester (24) tomentellin (25) deoxytomentellin Me 2 C (26) (E)-isotomentellin (27) chandonanthone (28) fusicogigantepoxide (29) ent-verticillol (30) (E)-ectocarpene (31) herbertene (32) -herbertenol (33) herbertene-1,2-diol Ac (34) pallavicinin (35) kolavelool (36) pleuroziol (37) fusicogigantone A (38) dumhirone (39) neryl acetate 17

18 Związkami charakterystycznymi dla Mastigophora diclados (Brid. ex F. Weber) Nees są seskwiterpeny pochodne herbertanu. W badanym gatunku pochodzącym z Tahiti zidentyfikowałam m.in. herberten (31), -herbertenol (32) i herberten-1,2-diol (33). Wyniki te potwierdzają wcześniejsze doniesienia dotyczące próbek pochodzących z Madagaskaru oraz Malezji (P-2; M-1). Analiza GC/MS ekstraktów eterowych 15 gatunków wątrobowców pochodzących z Borneo (publikacja P-5) również wskazała, że pomimo różnic w składzie chemicznym, wątrobowce biosyntetyzują związki charakterystyczne dla danego gatunku. Trichocolea pluma, Chandonanthus hirtellus i Mastigophora diclados z wyspy Borneo odznaczały się występowaniem tych samych związków charakteryzujących dany gatunek, jak wątrobowce pochodzące z Tahiti (P-4). Potwierdziłam również występowanie laktonów pochodnych gwajanu (4) w Wiesnerella denudata (Mitt.) Steph., 7,8-sekolabdanoidów (np. 34) w rodzaju Pallavicinia Gray, a także diterpenów typu klerodanu (35), labdanu (36) i fusicoccanu (37) w Pleurozia gigantea (F. Weber) Lindb. Skład chemiczny Dumortiera hirsuta (Sw.) Nees z Borneo był bardzo podobny do gatunku pochodzącego z Chin (Xie i wsp., 2007). ba gatunki odznaczają się występowaniem fanyloetylocykloheksadienonu o nazwie dumhiron A (38). W składzie chemicznym nie zidentyfikowałam natomiast seskwiterpenów pochodnych germakranu występujących w gatunku japońskim, ani pochodnych dumortanu, wyizolowanych z gatunku pochodzącego z Argentyny (M-1; P-2). Wyniki te sugerują występowanie kilku chemotypów D. hirsuta. Badania przedstawione w publikacjach [P-1] [P-5] wskazują, że wątrobowce rosnące w różnych warunkach geograficznych można podzielić na dwie grupy. Pierwszą z nich stanowią rośliny, które biosyntetyzują związki charakterystyczne tylko dla miejsca w którym występują, ale jednocześnie można w ich składzie chemicznym znaleźć markery chemiczne danego gatunku czy rodzaju. Przykładem może być obecność octanu nerylu (39) tylko w Wiesnerella denudata z wyspy Borneo obok gwajanolidów, które są markerami chemicznymi tego wątrobowca, czy też występowanie labdanoidów tylko w Trichocolea pluma pochodzącym z Tajwanu (Chang i Wu, 1987) obok prenylowanych pochodnych benzoesanu metylu, jako związków charakterystycznych dla rodzaju Trichocolea. Drugą grupę stanowią wątrobowce, które charakteryzują się zupełnie innych składem chemicznym w zależności od miejsca zbioru materiału roślinnego. Tak jest w przypadku chociażby wątrobowców należących do gatunków Dumortiera hirsuta czy Reboulia hemisphaerica, które cechuje występowanie chemotypów o bardzo różnych profilach chemicznych. Jak wspomniałam we wstępie, te różnice w składzie 18

19 chemicznym w obrębie jednego gatunku mogą być spowodowane występowaniem gatunków bliźniaczych. Profilowanie (= fingerprinting) wątrobowców przy użyciu metody GC/MS połączone z badaniami morfologicznymi to najprostszy i najszybszy sposób potwierdzenia autentyczności materiału roślinnego i jego identyfikacji. Zastosowanie chromatografii gazowej wynika z faktu, że wątrobowce są bogatym źródłem terpenoidów i innych składników lotnych. Jednak, nie wszystkie metabolity wtórne wchodzące w skład tej grupy roślin są związkami lotnymi. Bardzo charakterystyczną grupą metabolitów występującą w wątrobowcach są związki aromatyczne należące do grupy bisbibenzyli. Związki te uważane są za markery chemiczne rodzin Aneuraceae i Blasiaceae spośród wątrobowców o prostej plesze, oraz rodzin Aytoniaceae, Marchantiaceae, Monocleaceae i Ricciaceae spośród wątrobowców o plesze złożonej. Występowanie tych związków wśród wątrobowców liściastych jest bardziej ograniczone. Można je znaleźć w rodzajach Radula, erbertus, Plagiochila i Jungermannia. Publikacja [P-8] to zbiór informacji na temat bisbibenzyli, ich podziału, występowania, aktywności biologicznej i metod syntezy chemicznej. Wiedza na temat bisbibenzyli i ich występowania w poszczególnych gatunkach wątrobowców znacznie uzupełnia badania chemosystematyczne, szczególnie w przypadkach kiedy skład chemiczny związków lotnych nie dostarcza jednoznacznych informacji. Całościowe spojrzenie na skład chemiczny wątrobowców w aspekcie systematyki tej grupy roślin przedstawiłam w rozdziale ósmym monografii [M-1] zatytułowanym Chemosystematyka wątrobowców ( Chemosystematics of Marchantiophyta ). Bazując na morfologiczno-genetycznej systematyce wątrobowców opracowanej przez Crandall-Stotler i współpracowników (2008, 2009) dokonałam opisu cech chemicznych gatunków wątrobowców sklasyfikowanych w danych rodzinach, rzędach i klasach taksonomicznych. Z uwagi na to, że klasyfikacja wątrobowców zaproponowana przez Crandall-Stotler i współpracowników (2008, 2009) znacząco odbiega od wcześniejszych tego typu opracowań (P-12), dlatego też w swoim opisie wskazałam na takie cechy chemiczne, które potwierdziły konieczność zmian w systematyce tej grupy roślin. Dane dotyczące składu chemicznego wątrobowców potwierdziły między innymi połączenie rodzin Balantiopsidaceae i Isotachidaceae, wydzielenie rodzaju Wiesnerella z rodziny Conocephalaceae, rodzaju Frullania z rodziny Jubulaceae, czy rodziny Blasiaceae z klasy Jungermanniopsida. 19

20 2. PSZUKIWANIE ZALEŻNŚCI CEMICZNYC PMIĘDZY GATUNKAMI WĄTRBWCÓW W BRĘBIE JEDNEG RDZAJU (P-6, P-7, P-12, M-1) Badania genetyczne wydają się być niezastąpione w poszukiwaniu filogenetycznych współzależności pomiędzy grupami roślin, ale na wyższym poziomie hierarchii taksonomicznej (rodzina, rząd, klasa). Na poziomie rodzaju trudno jest znaleźć taką cechę molekularną, dzięki której możliwy jest pełny opis istniejących współzależności. Na tym poziomie hierarchii taksonomicznej bardzo pomocne są badania nad składem chemicznym roślin (Zidorn, 2008). Z uwagi na to, podjęłam badania dotyczące chemosystematyki wątrobowców w obrębie rodzajów. Publikacja [P-6] dotyczy badań nad chemosystematyką rodzaju Porella. Rodzaj Porella należący do rzędu Porellales w klasie Jungermanniopsida liczy około 60 gatunków. Rodzaj ten charakteryzuje podatność na zmiany cech morfologicznych w zależności od środowiska w którym występują, co nastręcza wielu problemów dotyczących systematyki tej grupy roślin (Boisselier-Dubayle i Bischler, 1994). W publikacji przedstawiłam opis zależności pomiędzy 29 gatunkami wątrobowców z rodzaju Porella, bazując na ich składzie chemicznym, a otrzymane dane porównałam z wynikami badań genetycznych i morfologicznych. Analiza składu chemicznego wątrobowców z rodzaju Porella wykazała, że największe zróżnicowanie chemiczne wykazują seskwi- i diterpenoidy obecne w tych roślinach. Złożoność składu obu grup związków wykorzystałam więc do badań chemotaksonomicznych. Do opisu zależności międzygatunkowych wybrałam następujące grupy związków; wśród seskwiterpenów były to pochodne afrikanu, aromadendranu, drimanu, elemanu, germakranu, gwajanu, monocyklofarnezanu, pingwisanu i santalanu; spośród diterpenoidów wybrałam związki typu sacculatanu oraz kauranu i labdanu. Analizując występowanie w/w związków w poszczególnych gatunkach podzieliłam rodzaj Porella na sześć chemotypów, a następnie porównałam te wyniki z klasyfikacją bazującą na badaniach genetycznych (entschel i wsp., 2007). Wyniki przedstawia tabela 1. Porównanie klasyfikacji genetycznej z wyodrębnionymi chemotypami wskazuje na uderzające podobieństwa, szczególnie w przypadku chemotypów I, III i VI. Chemotypy III i VI występują tylko wśród gatunków linii B, natomiast gatunki należące do chemotypu I występują wyłącznie w linii A i kladzie A1 (za wyjątkiem Porella fauriei (Steph.) S. att.). prócz podobieństwa genetycznego i chemicznego, gatunki wchodzące w skład kladu A1 odznaczają się również podobieństwem morfologicznym. Wątrobowce te posiadają błyszczącą plechę, natomiast plecha innych gatunków z rodzaju Porella jest matowa. 20

21 Tabela 1: Korelacja między klasyfikacją gatunków należących do rodzaju Porella bazująca na badaniach genetycznych i chemicznych [P-6]. Klasyfikacja genetyczna wg. entschel i wsp., 2007 KLAD A1 (69%) P. arboris-vitae P. vernicosa P. gracillima P. obtusata P. canariensis P. roellii KLAD A2 (98%) P. densifolia P. stephaniana KLAD A3 (<50%) P. japonica KLAD A4 (<50%) P. fauriei KLAD B1 (97%) P. platyphylla P. cordaeana P. navicularis KLAD B2 (89%) P. acutifolia P. camphylophylla P. perrottetiana KLAD B3 (99%) P. caespitans P. subobtusa KLAD B4 (100%) P. swartziana KLAD B5 (81%) P. grandiloba Chemotyp [P-6] I I I I I I V II IV I III V III IV II II VI VI VI III To podobieństwo cech morfologicznych, genetycznych i chemicznych skłoniło nas do utworzenia nowej odrębnej sekcji w ramach rodzaju Porella, którą nazwaliśmy Porella section Vernicosae Ludwiczuk, Nagashima, Gradstein & Asakawa, sect. nov. Cechą charakterystyczną tej nowej sekcji, oprócz błyszczącej plechy, jest ostry smak wątrobowców wchodzących w jej skład, za który odpowiedzialny jest polygodial (40), dialdehyd seskwiterpenowy o strukturze drimanu. Innym rodzajem wątrobowców, którego systematyka nastręcza wielu trudności, jest rodzaj Thysananthus należący do rodziny Lejeuneaceae. Publikacja [P-7] jest próbą wyjaśnienia zależności między- i wewnątrzgatunkowych rodzaju Thysananthus na podstawie ich cech chemicznych oraz morfologicznych. Badaniom chemicznym poddałam 20 próbek zebranych w Tajlandii i Malezji, należących do czterech gatunków wątrobowców, T. comosus Lindenb., T. convolutus Lindenb., T. retusus (Reinw. et al.) B. Thiers et Gradst. i T. spathulistipus (Reinw. et al.) Lindenb. Analiza związków lotnych metodą GC/MS wykazała różnice w składzie chemicznym w zależności od gatunku wątrobowca. Wyniki przedstawione w publikacji [P-7] potwierdziły badania statystyczne oparte na analizie skupień (cluster analysis, CA) oraz analizie 21

22 głównych składowych (principal component analysis, PCA), które zamieściłam w publikacji [P- 12] (rysunek 2). Rysunek 2: Wielowymiarowa analiza statystyczna dla rodzaju Thysananthus: (A) dendrogram prezentujący hierarchiczną klasyfikację gatunków Thysananthus według ich podobieństwa chemicznego; (B) analiza głównych składowych związków lotnych występujących w badanych gatunkach Thysananthus; T. convolutus (M) T. convolutus zebrany w Malezji. Badania wykazały, że najbardziej odmiennym pod względem chemicznym był T. retusus. Głównymi związkami występującymi w tym gatunku były seskwiterpeny pochodne pingwisanu, m.in. -pingwisen (41) i deoksopingwison (7). Ta odmienność składu chemicznego w porównaniu do trzech pozostałych gatunków potwierdza podział rodzaju Thysananthus na dwa podrodzaje, Thysananthus i Sandeanthus (Gradstein, 1992). Wyniki przedstawione w publikacji [P-7] wskazały również na niejednorodność chemiczną T. convolutus pochodzącego z Tajlandii i Malezji. Próbki wątrobowca pochodzące z obu krajów różniły się jednak nie tylko składem chemicznym ale również budową morfologiczną. Cechą charakterystyczną próbek z Tajlandii była ząbkowana blaszka liściowa, natomiast całobrzegie liście występowały w próbkach z Malezji. T. convolutus jest gatunkiem polimorficznym, w którym można znaleźć przedstawicieli o różnej budowie blaszki liściowej. becnie proponuje się ponowne wyodrębnienie gatunku T. gottschei (Jack et Steph.) Steph., wcześniej uważanego za synonim T. convolutus (Sukkharak i wsp., 2011). Dane pochodzące z badań fitochemicznych potwierdzają te działania. Publikacje [P-6] i [P-7] to przykłady współpracy interdyscyplinarnej między chemikami i briologami. Połączenie danych morfologicznych i genetycznych z wynikami analiz chemicznych daje pełny obraz zależności występujących pomiędzy gatunkami wątrobowców. Dane dotyczące składu chemicznego poszczególnych wątrobowców w znaczący sposób 22

23 uzupełniają wiedzę na temat tej grupy roślin zarodnikowych zdobytą w wyniku badań genetycznych i są pomocne w interpretacji tychże wyników. W rozdziale ósmym monografii [M-1] zamieściłam również wyniki badań chemotaksonomicznych wątrobowców należących do rodzajów Frullania, Plagiochila, Pleurozia czy Jungermannia. Na podstawie składu chemicznego poszczególnych gatunków dokonałam podziału tych rodzajów na chemotypy. Pozytywne wyniki współpracy z briologami dotyczące rodzajów Porella i Thysananthus, pozwalają przypuszczać, że w przypadku rodzajów Frullania, Plagiochila, Pleurozia i Jungermannia wnioski będą równie obiecujące. C C (40) polygodial (41) -pinguisene (42) methyl (E)-cinnamate (43) cyclocolorenone (44) conocephalenol (45) cubebol (46) 1(10),4-germacradien-6 -ol 3. PSZUKIWANIE ZALEŻNŚCI CEMICZNYC W BRĘBIE JEDNEG GATUNKU (P-1, P-9, P-11, P-12, M-1) Wątrobowce jako rośliny o stosunkowo prostej budowie morfologicznej, mają zdolność ukrywania różnic genetycznych. Badania genetyczne wskazują na istnienie gatunków bliźniaczych wśród wątrobowców. To co do tej pory było uważane za pojedynczy gatunek, w istocie stanowi kompleks kilku gatunków. W literaturze można znaleźć doniesienia o występowaniu gatunków kryptycznych wśród następujących wątrobowców: Aneura pinguis (L.) Dumort. (Bączkiewicz i Buczkowska, 2005), Conocephalum conicum (L.) Dumort. (drzykoski i Szweykowski, 1991), erbertus sendtneri (Nees) Lindb. (Feldberg i wsp., 2004), Pellia epiphylla (L.) Corda. (Fiedorow i wsp., 2001), czy Porella platyphyla (L.) Pfeiff. (einrichs i wsp., 2011). Publikacja [P-9] to pierwszy przykład zastosowania badań fitochemicznych do rozróżniania gatunków kryptycznych. Celem badań podjętych w tej publikacji było poszukiwanie odpowiedzi na dwa pytania: (1) Czy możliwe jest rozróżnianie gatunków kryptycznych na postawie analizy chromatograficznej związków lotnych? oraz (2) Czy wyniki uzyskane z badań fitochemicznych 23

24 są zgodne z wynikami badań genetycznych? Przedmiotem badań był gatunek wątrobowca o nazwie stożka ostrokrężna (Conocephalum conicum (L.) Dumort.). Wcześniejsze badania genetyczne wykazały, że wątrobowiec ten jest zespołem sześciu gatunków bliźniaczych; A, C, F, J, L i S (drzykoski i Szweykowski, 1991), spośród których gatunek S został opisany jako odrębny gatunek i nazwany Conocephalum salebrosum Szweykowski, Buczkowska et drzykoski (Szweykowski i wsp., 2005). Badaniom poddałam 13 próbek kompleksu C. conicum / C. salebrosum pochodzących z Japonii, Niemiec, Włoch, Grecji, USA, Polski, Chin, iszpanii i Gruzji, i uprawianych w szklarniach Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Próbki C. conicum należały do pięciu gatunków kryptycznych, A, F, J, L i S (S = C. salebrosum). Analizie GC/MS poddałam ekstrakty eterowez otrzymanych próbek wątrobowców. Identyfikacji związków dokonałam na podstawie indeksów retencji oraz analizy widm masowych w oparciu o biblioteki NIST i MassFinder, widma masowe wyizolowanych związków oraz dostępne dane literaturowe. Do określenia zależności wewnątrzgatunkowej wykorzystałam wielowymiarowe metody statystyczne: analizę skupień (CA) oraz analizę głównych składowych (PCA) posługując się programem Statistica 10. Profilowanie metodą GC/MS wykazało różnice w składzie chemicznym próbek reprezentujących gatunki kryptyczne A, F, J, L i S (= C. salebrosum). Różnice te pozwoliły na wyłonienie markerów chemicznych, które Rysunek 3: Profile związków lotnych występujących w gatunkach kryptycznych stożki ostrokrężnej (C. conicum) ze zidentyfikowanymi markerami chemicznymi [P-12]. 24

25 charakteryzują poszczególne gatunki bliźniacze (rysunek 3). I tak markerem chemicznym dla gatunku A jest (E)-cynamonian metylu (42). Charakterystycznym związkiem dla gatunku F jest cyklokolorenon (43) zaś dla gatunku J sabinen (18). Conocephalenol (44) to marker gatunku L zwanego prawdziwym C. conicum, natomiast C. salebrosum odznacza się obecnością kubebolu (45). Analiza statystyczna otrzymanych wyników wykazała ponadto, że zróżnicowanie chemiczne gatunków kryptycznych jest skorelowane z ich występowaniem geograficznym, a fakt, że przywiezione z miejsca pochodzenia i następnie uprawiane w jednakowych warunkach klimatycznych dowodzi, że zaobserwowane różnice chemiczne mają podłoże genetyczne. Innym przykładem występowania różnic składu chemicznego w obrębie jednego gatunku jest publikacja [P-11]. Przedmiotem badań była analiza fitochemiczna gatunku Marchantia hexaptera Reich., wątrobowca endemicznie występującego na wyspach Tahiti i Moorea (Polinezja Francuska). Z danych literaturowych wynika, że jest to jedyny przedstawiciel rodzaju Marchantia na Polinezji Francuskiej (Bischler-Causse, 1989), a publikacja [P-11] to, do chwili obecnej, pierwszy raport dotyczący badań fitochemicznych nad wątrobowcami z rodzaju Marchantia występujących w rejonie Pacyfiku. Próbki do badań pochodziły z góry Marau (wyspa Tahiti) i zostały zebrane ze stanowisk naturalnych znajdujących się na różnych wysokościach, od 590 m do 1320 m n.p.m. W sumie badaniom poddano 10 ekstraktów, dla których wykonałam analizę chromatograficzną związków lotnych metodą GC/MS. trzymane wyniki wskazały na niejednorodność chemiczną M. hexaptera. Analizując skład chemiczny poszczególnych próbek wyodrębniłam trzy chemotypy wątrobowca występującego na Tahiti. Wyciągnięte wnioski potwierdziłam przy użyciu metod statystycznych CA i PCA (rysunek 4). Rysunek 4: Wielowymiarowa analiza statystyczna dla gatunku Marchantia hexaptera: (A) dendrogram obrazujący podobieństwa i różnice w składzie chemicznym badanych próbek; (B) analiza głównych składowych związków lotnych występujących w badanych próbkach [P-11]. 25

26 Bazując na różnicach w składzie chemicznym próbek M. hexaptera byłam w stanie wyłonić markery chemiczne opisujące każdy z trzech rozpoznanych chemotypów. Związkiem charakterystycznym dla chemotypu I jest alkohol seskwiterpenowy o strukturze germakranu, 1(10),4-germakradien-6 -ol (46), natomiast inny alkohol o strukturze kuparanu, cyklopropanokuparenol (1) to marker chemotypu II. Niezidentyfikowany seskwiterpen, 222 [M + ], 82 (100), 67 (60) to główny związek występujący w próbkach należących do chemotypu III. Niestety, ze względu na niewielką ilość materiału roślinnego, nie udało się wyizolować tego związku. Skład chemiczny próbek należących do chemotypu II jest bardzo podobny do tego występującego w porostnicy wielokształtnej, Marchantia polymorpha L. pochodzącej z Japonii i Europy (P-1; M-1; Mehmeti, 2009). Do dnia dzisiejszego, nie istnieją dane o występowaniu M. polymorpha na wyspie Tahiti, a także w całym rejonie oceanu spokojnego. Ten gatunek wątrobowca jest szeroko rozpowszechniony w klimacie umiarkowanym, natomiast jego występowanie w krajach tropikalnych jest raczej ograniczone do terenów wysokogórskich (2500 m n.p.m.) (Bischler-Causse, 1989, 1993). Jednakże, z punktu widzenia chemii, próbki należące do chemotypu II (M2 i M9) powinny zostać zidentyfikowane jako M. polymorpha. Występowanie porostnicy wielokształtnej na wyspie Tahiti musi być jednak potwierdzone dalszymi badaniami morfologicznymi, a w szczególności genetycznymi. Inne przykłady występowania niejednorodności chemicznej w obrębie jednego gatunku przedstawiłam w rozdziale ósmym monografii [M-1]. Bazując na danych dotyczących składu chemicznego poszczególnych gatunków opisałam polimorfizm chemiczny dla gatunków o budowie plechowej, Reboulia hemisphaerica (L.) Raddi, Wiesnerella denudata (Mitt.) Steph., Dumortiera hirsuta (Sw.) Nees i Makinoa crispata (Steph.) Miyake., a także dla Mastigophora diclados (Brid. ex F. Weber) Nees, Lepidozia fauriana Steph. i Jungermannia hattoriana (Amak.) Amak. wątrobowców o budowie liściastej. Każdy z wymienionych gatunków charakteryzuje się występowaniem chemotypów o odmiennym składzie chemicznym. 4. PSZUKIWANIE ZALEŻNŚCI CEMICZNYC PMIĘDZY GATUNKAMI I RDZAJAMI WĄTRBWCÓW NALEŻĄCYC D JEDNEJ RDZINY (P-10, P-12) Kolejnym etapem podjętych przeze mnie badań było poszukiwanie odpowiedzi na pytanie Czy bazując na składzie chemicznym poszczególnych wątrobowców należących do jednej rodziny, możliwe jest wyłonienie takich cech chemicznych, które umożliwiałyby podział tej rodziny na podjednostki utworzone w wyniku badań genetycznych? Przykładem odpowiedzi na 26

27 Izolepidozen Pochodne pingwisanu Pochodne fusicoccanu Pochodne monocyklofarmezanu Podrodzina dr Agnieszka Ludwiczuk załącznik 2 to pytanie jest publikacja [P-10], w której zawarłam wyniki badań dotyczące wątrobowców o budowie liściastej należących do rodziny Lejeuneaceae. Rodzina ta jest największą wśród wątrobowców, która liczy ok gatunków. Ze względu na wysoki stopień podobieństwa morfologicznego w rodzinie Lejeuneaceae, podział jej na naturalne podjednostki nastręcza wielu trudności. becnie przyjmuje się podział rodziny Lejeuneaceae na dwie podrodziny, Ptychanthoideae oraz Lejeuneoideae (Wilson i wsp., 2007; Gradstein, 2013). Profilowaniu chromatograficznemu przy użyciu metody GC/MS poddałam 31 próbek (16 gatunków) wątrobowców zebranych w Tajlandii, Malezji, Japonii i Ekwadorze. Analiza chromatograficzna związków lotnych występujących w ekstraktach eterowych wskazała na zmienność składu chemicznego terpenoidów, w zależności od gatunku wątrobowca. Każdy z badanych wątrobowców odznaczał się obecnością związków charakterystycznych dla danego gatunku (pkt. 2), natomiast występowanie niektórych ze związków okazało się charakterystyczne dla całej rodziny. Do związków tych należały seskwiterpeny pochodne pingwisanu (5-8, 41, 47) i monocyklofarnezanu (49, 50), diterpeny pochodne fusicoccanu (28, 51) oraz węglowodór seskwiterpenowy, izolepidozen (52) (tabela 2). Tabela 2: Terpenoidy charakterystyczne dla poszczególnych gatunków należących do rodziny Lejeuneaceae [P-10]. Charakterystyczne związki Wątrobowce Dendrolejeunea fruticosa + + Thysananthus comosus + Thysananthus convolutus + Thysananthus retusus Thysananthus spathulistipus Mastigolejeunea virens Mastigolejeunea repleta + + Mastigolejeunea indica + Ptychanthus striatus Schiffneriolejeunea cumingiana + + Spruceanthus semirepandus Trocholejeunea sandvicensis + + Lejeunea topoensis Colura irrorata + Cololejeunea stotleriana + Myriocoleopsis gymnocolea + PTY: podrodzina Ptychanthoideae; LEJ: podrodzina Lejeuneoideae PTY LEJ 27

28 C 2 Me (47) -pinguisene (48) acutifolone A (49) striatene (50) striatol (51) 2,5-fusicoccadiene (52) isolepidozene Wszystkie spośród wymienionych związków były obecne w wątrobowcach należących do podrodziny Ptychanthoideae. Podrodzinę Lejeuneoideae charakteryzował brak tych związków w składzie chemicznym wątrobowców, za wyjątkiem -pingwisenu (47), który występował tylko w roślinach należących do podplemienia Cololejeuneinae. Niejednorodność chemiczną wątrobowców należących to dwóch podrodzin potwierdziłam również przy użyciu metod statystycznych, a w szczególności metody PCA. Mimo, że przedstawione w publikacji [P-10] wnioski chemotaksonomiczne są wynikiem analizy tylko 16 gatunków wątrobowców, można potwierdzić, że zmienność składu chemicznego związków lotnych może zostać wykorzystana do badań nad systematyką i filogenezą całej rodziny Lejeuneaceae. Wyniki badań chemicznych mogą pomóc w zrozumieniu zależności międzygatunkowych w obrębie tej rodziny, a zwłaszcza mogą być zastosowane jako dodatkowe wsparcie dla badań genetycznych. PDSUMWANIE Przedstawione powyżej wyniki badań, opisanych w pracach zgłoszonych do postępowania habilitacyjnego, stanowią pierwszą, tak kompleksową ocenę przydatności metabolitów wtórnych występujących w wątrobowcach do prawidłowej identyfikacji materiału roślinnego oraz do określenia zależności wewnątrz- i międzygatunkowych. Moje najważniejsze osiągnięcia wynikające z badań nad różnorodnością chemiczną wątrobowców (Marchantiophyta) w aspekcie badań chemotaksonomicznych to: Po raz pierwszy zastosowałam profilowanie metodą GC/MS w połączeniu z analizą statystyczną (PCA i CA) do odróżniania gatunków kryptycznych (= bliźniaczych). Wykonane przeze mnie badania, które dotyczyły gatunku Conocephalum conicum (stożka ostrokrężna), pozwoliły na wyłonienie markerów chemicznych, charakterystycznych dla każdego z pięciu analizowanych gatunków bliźniaczych. Analiza fitochemiczna wątrobowców należących do rodzaju Porella w połączeniu z badaniami cech morfologicznych oraz wynikami analizy genetycznej pozwoliła na wyłonienie nowej sekcji dla tego rodzaju. Została ona nazwana: Porella section 28

29 Vernicosae Ludwiczuk, Nagashima, Gradstein & Asakawa, sect. nov. Cechą charakterystyczną nowej sekcji jest błyszcząca plecha wątrobowców wchodzących w jej skład, a także ich ostry smak, który wynika z obecności polygodialu (40). Wykazałam niejednorodność chemiczną gatunku Marchantia hexaptera, który według doniesień naukowych (Bischler-Cause, 1989) jest jedynym przedstawicielem rodzaju Marchantia na Polinezji Francuskiej. Analiza składu chemicznego metodami chromatograficznymi wykazała, że istnieje prawdopodobieństwo występowania w tym rejonie Pacyfiku innego gatunku z rodzaju Marchantia: M. polymorpha. becnie trwają przygotowania do analizy genetycznej próbek materiału roślinnego zidentyfikowanego jako M. hexaptera. Wskazałam na możliwość zastosowania profilowania metodą GC/MS do określenia wzajemnych zależności pomiędzy wątrobowcami należącymi do tej samej rodziny. Badania nad składem chemicznym roślin sklasyfikowanych w rodzinie Lejeuneaceae, wykazały, że jest możliwe wyłonienie takich cech chemicznych, które umożliwiają podział tej rodziny na podjednostki utworzone w wyniku badań genetycznych. Po raz pierwszy zidentyfikowałam obecność związków zwanych diktjopterenami w wątrobowcach. Związki te są feromonami brunatnic z rodzaju Dictyopteris (Kajiwara i wsp., 1989), a ich obecność w wątrobowcach (Fossombronia angulosa i Chandonanthus hirtellus) sugeruje bliskie pokrewieństwo filogenetyczne alg i wątrobowców. Jest to w zgodzie z opinią naukowców, że wątrobowce są pierwszymi roślinami lądowymi (Wellman i wsp., 2003). Ponadto, badania nad składem chemicznym wątrobowców, jednoznacznie wykazały, że występowanie poszczególnych związków, lub też grup związków jest charakterystyczne dla wielu gatunków i rodzajów wątrobowców. Analiza fitochemiczna materiału roślinnego rosnącego w różnych warunkach klimatycznych pozwoliła na wyłonienie markerów chemicznych dla poszczególnych gatunków lub rodzajów. I tak np. izoprenylowe pochodne kwasu wanilinowego są markerami chemicznymi rodzaju Trichocolea, diterpeny o strukturze cembranu są charakterystyczne dla gatunku Chandonanthus hirtellus, prenylowane bibenzyle dla rodzaju Radula, a cyklopropanokuparenol (1), alkohol seskwiterpenowy o strukturze kuparanu jest markerem chemicznym porostnicy wielokształtnej (Marchantia polymorpha). Różnorodność, a zarazem unikatowość składu chemicznego wątrobowców jest interesująca nie tylko z punktu widzenia chemii i badań nad chemotaksonomią, ale również z punktu widzenia poszukiwania nowych leków o ciekawych właściwościach biologicznych. Gwarantem powodzenia takich badań jest jednak prawidłowe rozpoznanie materiału roślinnego, 29

30 które zapewni nam wiarygodność otrzymywanych wyników. W tym przypadku ścisła współpraca specjalistów w zakresie briologii i farmakognozji jest nieodzowna. Literatura Asakawa Y. (1982) Chemical Constituents of the epaticae. In: erz W., Grisebach., Kirby G.W. (eds.), Progress in the Chemistry of rganic Natural Products, vol. 42, Springer, Vienna, pp Asakawa Y. (1995) Chemical Constituents of the Bryophytes. In: erz W., Kirby G.W., Moore R.E., Steglich W., Tamm Ch. (eds.), Progress in the Chemistry of rganic Natural Products, vol. 65, Springer, Vienna, pp Asakawa Y. (2004) Chemosystematics of the epaticae. Phytochemistry, 65: Asakawa Y., Ludwiczuk A., Nagashima F. (2013) Phytochemical and biological studies of bryophytes. Phytochemistry, 91: Bączkiewicz A., Buczkowska K. (2005) Genetic variability of the Aneura pinguis complex (epaticae) in central and western Europe. Biological Lett., 42: Bischler-Causse. (1989) Marchantia L. The Asiatic and ceanic taxa. Bryophytorium Bibliotheca, 38: Bischler-Causse. (1993) Marchantia L. The European and African taxa. Bryophytorium Bibliotheca, 45, Boisselier-Dubayle M.C., Bischler. (1994) A combination of molecular and morphological characters for delimination of taxa in European Porella. J. Bryol., 18: Chang S.-J., Wu C.-L. (1987) A ne labdane alcohol from the liverwort Trichocolea pluma. uaxue, 45: Crandall-Stotler B., Stotler R.E., Long D.G. (2008) Morphology and Classification of the Marchantiophyta. In: Goffinet B., Shaw A.J. (ed.) Bryophyte Biology: Second Edition. Cambridge, UK, Cambridge University Press, p Crandall-Stotler B., Stotler R.E., Long D.G. (2009) Phylogeny and Classification of the Marchantiophyta. Edin. J. Bot., 66: Feldberg K., Groth., Wilson R., Shafer-Verwimp A., einrichs J. (2004) Cryptic speciation in erbertus (erbertaceae, Jungermanniopside): range and morphology of erbertus sendtneri inferred from nrits. Plant Syst. Evol., 249: Fiedorow P., drzykoski I., Szweykowski J., Szweykowska-Kulinska Z. (2001) Phylogeny of European species of the genus Pellia (epaticae, Metzgeriales) based on the molecular data from nuclear trna Leu intergenic sequences. Gene, 262: Flegel M., Becker. (2000) Characterization of the contents of oil bodies from the liverwort Radula complanata. Plant Biol., 2: Gradstein S.R. (1992) The genera Thysananthus, Dendrolejeunea, and Fulfordianthus gen. nov. (Studies on Lejeuneaceae subfamily Ptychnthoideae XXI). The Bryologist, 95: Gradstein S.R. (2013) A classification of Lejeuneaceae (Marchantiophyta) based on molecular and morphological evidence. Phytotaxa, 100: einrichs J., Kreier.-P., Feldberg K., Schmidt A.R., Zhu R.-L., Shaw B., Shaw A.J., Wissemann V. (2011) Formalizing morphologically cryptic biological entities: New insights from DNA taxonomy, hybridization, and biogeography in the leafy liverwort Porella platyphylla (Jungermanniopsida, Porellales). Am. J. Bot., 98: entschel J., Zhu R.-L., Long D.G., Davison P.G., Schneider., Gradstein S.R., einrichs J. (2007) A phylogeny of Porella (Porellaceae, Jungermanniopsida) based on nuclear and chloroplast DNA sequences, Mol. Phylogen. Evol., 45: Jones, W.P., Kinghorn, A.D., Extraction of Plant Secondary Metabolites. In: Sarker S.D., Latif Z., Gray A.I. (eds.), Natural Products Isolation. 2nd Edn. (Methods of Biotechnology Series, No. 20), umana Press, Totowa, New Jersey, pp Kajiwara T., atanaka A., Tanaka Y., Kawai T., Ishikawa M., Tsuneya T., Fujimura T. (1989) Volatile constituents from marine brown algae of Japanese Dictyopteris. Phytochemistry, 28: Mehmeti V. (2009) Essential oils from Japanese and Austrian liverworts and of selected Japanese higher plants. Master Thesis, University of Vienna, Vienna. drzykoski I.J., Szweykowski J. (1991) Genetic differentiation without concordant morphological divergence in the thallose liverwort Conocephalum conicum. Pl. Syst. Evol., 178: tto A., Wilde V. (2001) Sesqui-, di-, and triterpenoids as chemosystematic markers in extant conifers A review. The Botanical Review, 67: Raldugin V.A., Shevtsov S.A. (1987) Polycyclic diterpenoids biogenetically related to the cembranoids. Chem. Nat. Compd. 23: Saw J. (2001) Biogeographic patterns and cryptic speciation in bryophytes. J. Biogeogr. 28: Shy.-S., Wu C.-L., Paul C., König W.A., Ean U.-J. (2002) Chemical constituents of two liverworts Metacalypogeia alternifolia and Chandonanthus hirtellus. J. Chin. Chem. Soc., 49: Sukkharak P., Gradstein S.R., Stech M. (2011) Phylogeny, taxon circumscription, and character evolution in the core Ptychanthoideaea (Lejeuneaceae, Marchantiophyta). Taxon, 60: Szweykowski J., Buczkowska K., drzykoski I.J. (2005) Conocephalum salebrosum (Marchantiopsida, Conocephalaceae) a new olarctic liverwort species. Pl. Syst. Evol., 253:

31 Tori M., Nagai T., Asakawa Y., uneck S. (1993) Setiformenol, isolated from the liverwort Tetralophozia setiformis, the first example of cembrane-type diterpene from bryophytes. Tetrahedron Lett., 34: Wellman C.., sterloff P.L., Mohluddln U. (2003) Fragments of the earliest land plants. Nature, 425: Wilson R., Gradstein S.R., Schneider., einrichs J. (2007) Unraveling the phylogeny of Lejeuneaceae (Jungermanniopsida): Evidence for four main lineages. Mol. Phylogenet. Evol., 43: Xie C.-F., Qu J.-B., Sun B., Guo.-F., Lo.-X. (2007) Dumhirone A, a unusual phenylethyl cyclohexadienone from the Chinese liverwort Dumortiera hirsuta. Biochem. Syst. Ecol., 35: Zidorn C. (2008) Plant Chemosystematics. In: Waksmundzka-ajnos M., Sherma J., Kowalska T. (eds.) Thin Layer Chromatography in Phytochemistry. Boca Raton, CRC Press, pp MÓWIENIE PZSTAŁYC SIĄGNIĘĆ NAUKW-BADAWCZYC a) osiągnięcia naukowo-badawcze przed uzyskaniem stopnia doktora Moją pracę naukową rozpoczęłam w 1998r. w Katedrze Farmakognozji Akademii Medycznej (obecnie Uniwersytetu Medycznego) w Lublinie, jako młodszy specjalista naukowotechniczny, zaś od r. objęłam stanowisko asystenta naukowo-dydaktycznego w tej placówce. W początkowym okresie zatrudnienia, zostałam włączona w cykl prac badawczych, prowadzonych przez zespół prof. dr hab. Tadeusza Wolskiego, które dotyczyły otrzymywania i analizy lotnych frakcji olejkowych występujących w roślinach leczniczych oraz surowcach przyprawowych. Równoległym kierunkiem prac badawczych była ocena aktywności przeciwdrobnoustrojowej i przeciwgrzybiczej ekstraktów furanokumarynowych otrzymanych metodą SFE oraz olejków eterycznych i preparatów galenowych otrzymanych z surowców olejkowych we współpracy z Instytutem Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu. Efektem tych badań jest szereg publikacji, które ukazały się w takich czasopismach jak Journal of Planar Chromatography-Modern TLC, erba Polonica, Annales UMCS sec. EEE, Postępy Fitoterapii, Umbelliferae Improvement Newsletter czy Folia orticulturae (Załącznik 6; IIAi.1 oraz IIDii.1-12). Z zakresu procedur izolacji i otrzymywania produktów naturalnych powstała również praca przeglądowa opublikowana w Przemyśle Chemicznym (Załącznik 6; IIAii.1), która dotyczyła metod ekstrakcji przy użyciu płunu w stanie nadkrytycznym (SFE) jako nowoczesnej i perspektywicznej metody izolacji substancji biologicznie czynnych występujących w surowcach zielarskich i przyprawowych. Praca ta pozwoliła mi na wszechstronne poznanie i doskonalenie warsztatu badawczego z zakresu analizy i preparatyki fitochemicznej, którą doskonaliłam później przygotowując pracę doktorską. Jej tematyka obejmowała badania nad składem chemicznym części nadziemnych i podziemnych żeń-szenia amerykańskiego (Panax quinquefolium L.) uprawianego w warunkach klimatycznych Lubelszczyzny, a także preparatów farmaceutycznych otrzymywanych z żeń-szenia właściwego (Panax ginseng C.A. Meyer) występujących na rynku farmaceutycznym. Celem podjętych badań był również dobór warunków ekstrakcji i rozdziału chromatograficznego ginsenozydów. ptymalizacja rozdziału chromatograficznego dotyczyła zarówno klasycznej chromatografii cienkowarstwowej jak i ciśnieniowej chromatografii 31

32 cienkowarstwowej (PLC), charakteryzującej się wymuszonym przepływem fazy ruchomej a także wysokosprawnej chromatografii cieczowej (PLC). W ramach realizacji celu badań dotyczącego optymalizacji rozdziału chromatograficznego metodą PLC, w 2003 roku odbyłam dwa miesięczne (przełom stycznia i lutego oraz listopada i grudnia) staże w Instytucie Roślin Leczniczych (Research Institute for Medicinal Plants) w Budakalasz na Węgrzech. piekunem stażu był profesor Szabolcs Nyiredy. Wymiernym efektem tych badań są dwie publikacje w Journal of Planar Chromatography-Modern TLC (Załącznik 6; IIAi.2-3). Celem pogłębienia wiedzy na temat metod chromatograficznych w analizie fitochemicznej, w 2001 roku uczestniczyłam w kursie nowoczesnej chromatografii cieczowej nt. Wysokosprawna chromatografia cieczowa (PLC) teoria i praktyka zorganizowanego przez Katedrę Chemii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. W 2003 roku za działalność naukową otrzymałam Nagrodę Rektorską, a w roku 2004 zostałam wyróżniona przez Phytochemical Society of Europe (PSE) stypendium wyjazdowym (travel bursary) na udział w konferencji saponinowej (International Conference on Saponins, 8-10 września 2004, Puławy, Polska), gdzie prezentowałam wyniki badań dotyczących wpływu temperatury na rozdzielenie ginsenozydów metodą TLC (Załącznik 6; IIIBii.20). Mój dorobek naukowy przed uzyskaniem stopnia doktora obejmuje: 20 publikacji o łącznym impact factor = i punktacji wg MNiSW = 68 oraz 33 doniesienia zjazdowe (2 referaty i 31 plakatów) prezentowanych na konferencjach krajowych i międzynarodowych (Załącznik 6). b) osiągnięcia naukowo-badawcze po uzyskaniu stopnia doktora W początkowym okresie po obronie pracy doktorskiej, kontynuowałam badania związane z żeń-szeniem pięciolistnym (Panax quinquefolium L.) i analizą ginsenozydów. Podjęłam współpracę z zespołem prof. dr hab. Bogusława Buszewskiego w zakresie analizy LC-MS n. Ta współpraca zaowocowała badaniami dotyczącymi analizy jakościowej i ilościowej frakcji ginsenozydów wyizolowanych z korzeni i liści żeń-szenia przy użyciu różnych metod ekstrakcji (wytrząsanie, ASE, UAE). Wyniki tych badań ukazały się w formie publikacji w Analytical and Bioanalytical Chemistry (Załącznik 6; IIAiii.1). W ramach współpracy naukowej z dr Wojciechem Markowskim z Katedry Chemii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie brałam udział w opracowaniu metody wielokrotnego rozwijania ginsenozydów. Metoda AMD okazała się przydatna do analizy tego typu związków w ekstraktach otrzymanych z różnych części anatomicznych żeń-szenia uprawianego na 32

33 Lubelszczyźnie. Wyniki tych badań ukazały się w formie publikacji w Journal of Planar Chromatography Modern TLC (Załącznik 6; IIAiii.2). W 2007 roku rozpoczęłam staż postdoktorski w Laboratorium Chemii Farmaceutycznej Uniwersytetu Bunri w Tokushimie (Japonia) pod kierunkiem profesora Yoshinori Asakawy. Tutaj podjęłam badania związane z izolacją i analizą związków występujących w wątrobowcach, pod kątem badań chemotaksonomicznych. Z racji tego, że największą różnorodność związków i struktur chemicznych zaobserwowałam we frakcji lotnej wątrobowców, to właśnie związki należące do grupy terpenoidów, jak i lotnych związków aromatycznych stały się przedmiotem mojego szczególnego zainteresowania. Pracując w laboratorium profesora Asakawy nawiązałam liczne kontakty naukowe, w szczególności ze specjalistami w zakresie briologii i genetyki. Interdyscyplinarne badania, łączące ze sobą dane pochodzące z badań fitochemicznych, morfologiczno-anatomicznych i genetycznych wykazały, że badania nad składem chemicznym mogą służyć identyfikacji wątrobowców, a także mogą być pomocne w rozwiązywaniu nieścisłości taksonomicznych wynikających z badań genetycznych i morfologicznych. Wyniki moich badań były na bieżąco prezentowane, głównie w formie referatów ustnych, na konferencjach międzynarodowych, a w szczególności tych związanych tematycznie z terpenoidami i innymi naturalnymi związkami lotnymi. Do nich należą International Symposium on Essential ils (ISE) organizowane rokrocznie w krajach europejskich oraz Symposium on the Chemistry of Terpenes, Essential ils, and Aromatics (TEAC) organizowane co roku w Japonii. W uznaniu za wyniki osiągnięte na polu analizy związków lotnych, w 2011 roku zostałam członkiem stałego komitetu naukowego ISE, a tok później, w TEAC. Wymiernym efektem badań nad chemosystematyką wątrobowców jest współautorstwo monografii zatytułowanej Chemical constituents of bryophytes: Bio- and chemical diversity, biological activity and chemosystematics wydanej przez wydawnictwo Springer. Monografia ta razem z cyklem publikacji stanowi podstawę postępowania habilitacyjnego (Załącznik 6; IB oraz IIDi.). Pracując w Laboratorium Chemii Farmaceutycznej Uniwersytetu Bunri w Tokushimie podjęłam również badania nad izolacją związków hamujących sekrecję TNF- z ekstraktów otrzymanych z liści olchy Siebolda (Alnus sieboldiana Matsum). Badania te były prowadzone we współpracy z zespołem profesora Kuzuhary z Tokushima Bunri University. Sterowana biologicznie izolacja pozwoliła na wyłonienie najbardziej aktywnej frakcji, z której wyizolowałam szereg związków, należących głównie do grupy flawonoidów. Badania aktywności dla czystych związków wykazały, że tylko jeden z nich, galangina efektywnie hamowała sekrecję TNF-. Wyniki tych badań zostały opublikowane w czasopiśmie Phytomedicine (Załącznik 6; IIAiii.4). 33

34 Po powrocie do kraju, w 2010r. podjęłam współpracę z Katedrą Wirusologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. becnie prowadzone są badania nad cytotoksycznością i aktywnością przeciwwirusową ekstraktów otrzymywanych z różnych części anatomicznych A. sieboldiana (liście, kwiaty męskie i żeńskie, szyszki), oraz pojedynczych związków. Wyniki tych badań są sukcesywnie publikowane (Załącznik 6; IIDiv.10) oraz prezentowane na konferencjach krajowych i międzynarodowych (Załącznik 6; IIKiii.42; IIIBiv.11,18,19). W 2012r. podjęłam również współpracę z Katedrą Mikrobiologii Farmaceutycznej UM w Lublinie, która dotyczy aktywności przeciwgrzybiczej wobec szczepów z gatunku Candida związków należących do grupy aldehydów izolowanych z wątrobowców i olejków eterycznych oraz związków aromatycznych należących do klasy bisbibenzyli występujących w wątrobowcach. Badaniom są poddawane również ekstrakty roślinne zawierające wymienione związki. Wstępne badania wykazały, że spośród testowanych związków, najsilniejszą aktywność wykazywał dialdehyd diterpenowy o strukturze sacculatanu, sacculatal oraz ekstrakt z rdestu ostrogorzkiego (Polygolum hydropiper), którego głównym składnikiem jest polygodial dialdehyd seskwiterpenowy o strukturze drimanu. Ciekawe właściwości wykazuje również marchantyna A bisbibenzyl wyizolowany z porostnicy wielokształtnej (Marchantia polymorpha). Ciekawym nurtem moich zainteresowań naukowych są badania nad biotransformacją związków z wykorzystaniem szczepów Astergillus niger i A. cellulosae. Jeszcze podczas stażu posdoktorskiego włączyłam się w badania nad biotransformacją kavalaktonów izolowanych z pieprzu metystynowego (Piper methysticum) we współpracy z prof. ashimoto i prof. Nomą z Tokushima Bunri University. Wyniki tych badań zostały zaprezentowane na kilku konferencjach międzynarodowych (Załącznik 6; IIKiii.14,16,20). becnie, wraz z dr hab. Tomaszem Mroczkiem z Katedry Farmakognozji UM w Lublinie i we współpracy z ośrodkiem Japońskim prowadzimy badania nad biotransformacją alkaloidów. Wstępne wyniki badań dotyczące galantaminy były prezentowane podczas 8th International Symposium on Chromatography of Natural Products w 2012 (Załącznik 6; IIIBiv.13), a obecnie przygotowywane do publikacji. Kontynuując moje główne zainteresowania badawcze dotyczące analizy i izolacji związków występujących w wątrobowcach, w najbliższej przyszłości planowane są badania nad różnorodnością chemiczną gatunku Marchantia polymorpha. Badania będą prowadzone we współpracy z Zakładem Genetyki, Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Mój dorobek naukowy po uzyskaniu stopnia doktora (z uwzględnieniem publikacji zgłoszonych do oceny w postępowaniu habilitacyjnym) obejmuje: 36 publikacji o łącznym 34

35 impact factor = i punktacji wg MNiSW = 487 oraz 67 doniesień zjazdowych (42 referaty i 17 plakatów) prezentowanych na konferencjach krajowych i międzynarodowych (Załącznik 6). c) współpraca z jednostkami naukowymi w kraju i za granicą Współpraca z zagranicznymi jednostkami naukowymi 1. Laboratory of Pharmaceutical Chemistry, Faculty of Pharmaceutical Sciences, Tokushima Bunri University, Tokushima, Japan (Prof. Dr. Yoshinori Asakawa) d 2007; współpraca naukowa dotycząca badań nad izolacją metabolitów wtórnych, chemosystematyką wątrobowców oraz biotransformacją związków pochodzenia naturalnego (Prof. Dr. Yoshinori Asakawa, Prof. Dr. Yoshiaki Noma) 2. Laboratoire EIMS, Université de Polynésie Française, Tahiti, French Polynesia (Prof. Dr. Phila Raharivelomanana) d 2008r; współpraca naukowa dotycząca badań nad chemosystematyką wątrobowców 3. Muséum National d'istoire Naturelle, Dept. Systématique et Evolution, Paris, France (Prof. Dr. Robbert Gradstein) d 2007; współpraca naukowa dotycząca badań nad chemosystematyką wątrobowców 4. Department of Biology, Faculty of Science, Burapha University, Chonburi, Thailand (Dr. Phiangphak Sukkharak) d 2010; współpraca naukowa dotycząca badań nad chemosystematyką wątrobowców 5. Department of Chemistry, Faculty of Science, Tshwane University of Technology, Pretoria, South Africa (Prof. Sandra Combrinck) d 2011; współpraca naukowa dotycząca badań profilowaniem wątrobowców rosnących w Afryce przy użyciu metod chromatograficznych i spektroskopowych Współpraca z krajowymi jednostkami naukowymi Współpraca międzyuczelniana: 1. Katedra Warzywnictwa i Roślin Leczniczych, Akademia Rolnicza w Lublinie (obecnie Uniwersytet Przyrodniczy) (Prof. Jan Dyduch i dr Agnieszka Najda) ; współpraca naukowa dotycząca analizy fitochemicznej roślin przyprawowych 35

36 2. Katedra Roślin Leczniczych i Przemysłowych, Akademia Rolnicza w Lublinie (obecnie Uniwersytet Przyrodniczy) (Prof. Stanisław Berbeć i dr hab. Barbara Kołodziej) ; współpraca naukowa dotycząca uprawy oraz analizy jakościowej i ilościowej ginsenozydów w żeń-szeniu pięciolistnym (Panax quinquefolium L.) metodami chromatograficznymi i spektroskopowymi 3. Katedra Botaniki, Akademia Rolnicza w Lublinie (obecnie Uniwersytet Przyrodniczy) (Prof. Elżbieta Weryszko-Chmielewska) ; współpraca naukowa dotycząca badań anatomicznych korzenia żeńszenia pięciolistnego oraz lokalizacji ginsenozydów w poszczególnych częściach anatomicznych korzenia 4. Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich, Poznań (Dr. Bogdan Kędzia i Elżbieta ołderna-kędzia) ; współpraca naukowa dotycząca badania aktywności przeciwdrobnoustrojowej olejków eterycznych oraz ekstraktów otrzymywanych z roślin aromatycznych i przyprawowych 5. Zakład Genetyki, Instytut Biologii Eksperymentalnej, Uniwersytet Adama Mickiewicza, Poznań (Prof. Ireneusz drzykoski) d 2008r.; współpraca naukowa dotycząca badań nad chemosystematyką wątrobowców z rodzaju Conocephalum i Marchantia 6. Zakład Chemii Analitycznej, Uniwersytet Medyczny w Gdańsku (Prof. Marek Wesołowski) ; współpraca naukowa dotycząca zastosowania analizy skupień (CA) oraz analizy głównych składowych (PCA) do badań nad chemosystematyką wątrobowców Współpraca międzyzakładowa w ramach Uniwersytetu Medycznego w Lublinie: 1. Katedra i Zakład Mikrobiologii Farmaceutycznej z Pracownią Diagnostyki Mikrobiologicznej badania aktywności przeciwdrobnoustrojowej i przeciwgrzybiczej związków izolowanych z wątrobowców, a także związków należących do grupy aldehydów występujących w olejkach eterycznych i ekstraktach roślinnych 2. Katedra Wirusologii badania dotyczące cytotoksyczności i aktywności przeciwwirusowej ekstraktów, frakcji i związków izolowanych w różnych części anatomicznych olchy Siebolda (Alnus sieboldiana Matsum) 36

37 Współpraca w obrębie macierzystej jednostki: 1. Dr hab. Tomasz Mroczek analiza LC/MS (TF i QTF) metabolitów powstałych w wyniku biotransformacji alkaloidów 2. Dr Krystyna Skalicka-Woźniak analiza GC/MS olejków eterycznych pod kątem izolacji poszczególnych składników metodą PCCC 3. Dr Elwira Sieniawska opracowanie metody GC/MS do analizy związków pochodzenia naturalnego wykazujących aktywność przeciwprątkową oraz do określenia wpływu tych związków na proces tworzenia ściany komórkowej przez Mycobacterium tuberculosis. d) kierowanie międzynarodowymi i krajowymi projektami badawczymi oraz udział w takich projektach Brałam udział w dwóch międzynarodowych projektach badawczych: ; Grant-in-Aid for pen Research Identification of substances modified mucous membrane macrophage function and their structure-activity relationship from the Ministry of Education, Culture, Sports, Science and Technology, Japan (Tokushima Bunri University, Japan współwykonawca) 2009; Grant-in-Aid for Senryaku Research Development of medicinal drug materials by organic synthesis and natural products chemistry from the Ministry of Education, Culture, Sports, Science and Technology, Japan (Tokushima Bunri University, Japan współwykonawca) Realizowałam również badania w ramach projektów własnych, finansowanych ze środków Uniwersytetu Medycznego w Lublinie: tematy PW na lata 2002, 2003, 2004, 2005 od początku mojej pracy byłam również wykonawcą w projektach statutowych realizowanych w Katedrze i Zakładzie Farmakognozji UM w Lublinie e) międzynarodowe i krajowe nagrody za działalność naukową albo artystyczną 2014 r. - Nagroda Rektora UM w Lublinie za osiągnięcia naukowe w 2013 roku (I stopnia) 2013 r. - Nagroda Rektora UM w Lublinie za osiągnięcia naukowe w 2012 roku (I stopnia) 2012 r. - Nagroda Rektora UM w Lublinie za osiągnięcia naukowe w 2011 roku (III stopnia) 37

38 2010 r. - II nagroda w konkursie na najlepszy poster Bioactivity-guided isolation of anticancer constituents from the Japanese Alnus sieboldiana (Betulaceae) during 7 th International Symposium on Chromatography of Natural Products joined with 6 th International Symposium of the International Society for the Development of Natural Products, Lublin, Poland, June 14-17, r. - Nagroda Zespołowa Ministra Zdrowia za cykl publikacji dotyczących farmakognozji (fitochemia), analizy i preparatyki fitochemicznej 2005 r. - Nagroda Rektora UM w Lublinie za osiągnięcia naukowe w roku akademickim 2004/ r. - Stypendium wyjazdowe (Travel Bursary) ufundowane przez Phytochemical Society of Europe (PSE) na udział w Międzynarodowej Konferencji Saponinowej (International Conference of Saponins) 2003 r. - Nagroda Rektora UM w Lublinie za osiągnięcia naukowe w roku akademickim 2002/2003 f) recenzowanie publikacji w czasopismach międzynarodowych i krajowych Jestem autorką 50 recenzji prac zgłoszonych do oceny w następujących czasopismach międzynarodowych z Impact Factor: Phytochemistry, Phytochemistry Letters, Natural Product Research, Molecules, Natural Product Communications, Flavour and Fragrance Journal, Journal of Essential il Research, Journal of leo Sciences, Journal of Planar Chromatography Modern TLC, Acta Chromatographica, Acta Physiologiae Plantarum, South African Journal of Botany, African Journal of Microbiology Research, Biochemical Systematics and Ecology, International Journal of Molecular Sciences, Journal of Analytical Methods in Chemistry, Mini Reviews in Medicinal Chemistry, Current Pharmaceutical Biotechnology, The Bryologist. Jestem także autorką 3 recenzji prac zgłoszonych do czasopism bez impact factor: Current Issues in Pharmacy and Medical Sciences Chromatography Research International g) staże w zagranicznych lub krajowych ośrodkach naukowych lub akademickich ; stypendium postdoktoranckie, Laboratorium Chemii Farmaceutycznej, Tokushima Bunri University, Tokushima, Japonia (Prof. Dr. 38

39 Yoshinori Asakawa) 01/ r.; miesięczny staż naukowy w Research Institute of Medicinal Plants, Budakalasz, Wegry (Prof. Dr. Szabolcs Nyiredy) 11/ ; miesięczny staż naukowy w Research Institute of Medicinal Plants, Budakalasz, Węgry (Prof. Dr. Szabolcs Nyiredy) h) promotorstwo i opieka naukowa nad studentami i doktorantami W latach byłam promotorem sześciu oraz sprawowałam opiekę naukową nad realizacją siedmiu prac magisterskich studentów V roku Wydziału Farmaceutycznego Uniwersytetu Medycznego w Lublinie na kierunku farmacja. Jestem promotorem pomocniczym w projekcie doktorskim pt. Chemical Profiling of Marchantiophyta from South Africa (doktorant: Johannes endrik Linde). Główne miejsce wykonywania projektu to Department of Chemistry, Faculty of Science, Tshwane University of Technology, Pretoria, Republika Południowej Afryki 5. AUTRSTW LUB WSPÓŁAUTRSTW PRAC NAUKWYC LUB INNYC PRAC TWÓRCZYC Jestem autorką 62 prac naukowych, w tym: 18 oryginalnych pełnotekstowych prac w czasopismach z Impact Factor 24 oryginalnych pełnotekstowych prac w czasopismach bez Impact Factor 7 prac przeglądowych w czasopismach z Impact Factor 7 prac przeglądowych w czasopismach bez Impact Factor 6 prac w materiałach pokonferencyjnych oraz 8 opracowań zbiorowych i innych prac, w tym: 1 monografii w języku angielskim 2 rozdziałów w podręcznikach międzynarodowych 1 rozdziałów w podręcznikach krajowych 1 pracy popularnonaukowej 3 raportów z konferencji i staży naukowych 39

40 6. BIBLIMETRYCZNE WSKAŹNIKI DKNAŃ NAUKWYC Sumaryczny impact factor publikacji naukowych według listy Journal Citation Reports (JCR), zgodnie z rokiem opublikowania: 32,405 Sumaryczna punktacja MNiSW wszystkich opublikowanych prac: 605 Liczba cytowań publikacji według bazy Web of Science (WoS): 189 Liczba cytowań publikacji (bez autocytowań) według bazy Web of Science (WoS): 148 Liczba cytowań publikacji (bez autocytowań) według bazy Scopus: 165 Indeks irscha publikacji według bazy Web of Science (WoS): 8 Indeks irscha publikacji według bazy Scopus: 8 Analiza cytowań oraz indeks irscha wg. bazy Web of Science: 40