Wymagania prawne stawiane papierowym materiałom opakowaniowym 2

Transkrypt

1 Janina Leks-Stępień 1 Politechnika Łódzka Wymagania prawne stawiane papierowym materiałom opakowaniowym 2 Opakowanie jest elementem chroniącym produkt przed uszkodzeniem oraz szkodliwymi czynnikami podczas transportu, użytkowania i przechowywania. Postęp techniczny, wymagania jakościowe i rosnąca konkurencja powodują, że zwraca się na nie coraz większą uwagę. Do produkcji opakowań wykorzystuje się coraz szerszą gamę różnorodnych materiałów, którym nadaje się coraz bardziej skomplikowane kształty, dodatkowym atutem staje się bogata szata graficzna. Wszystko to razem daje możliwości uzyskania specjalnych właściwości opakowań, w tym takich, które stymulują popyt. Szczególne właściwości i wymagania dotyczą między innymi opakowań przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Poza wieloma wymogami technicznymi związanymi z opakowaniami produktów spożywczych, kluczowe znaczenie mają aspekty dotyczące zachowania świeżości środków spożywczych oraz ich właściwości zdrowotnych. W związku z tym, głównym celem regulacji prawnych, dotyczących materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, w tym opakowań, jest ochrona zdrowia konsumentów. Brak konkretnych regulacji prawnych nie zwalnia producentów z dbałości o zdrowie klientów. Papierowe materiały opakowaniowe Papier i tektura od dawna wykorzystywane są jako materiały opakowaniowe w szerokim spektrum zastosowań. Zaliczają się do nich na przykład opakowania masła, torebki na mąkę, cukier, kartony na suchą i mrożoną żywność, torebki do herbaty, papier do pieczenia, filtry. Papier i tektura są też szeroko stosowane w opakowaniach transportowych Rys. 1. Udział materiałów stosowanych do produkcji opakowań żywności. Źródło: Polska Izba Opakowań. i dystrybucyjnych. Ich udział w ogólnej produkcji opakowań produktów spożywczych jest stosunkowo największy (rysunek 1). Papier jest produkowany z surowców odnawialnych, charakteryzuje się dobrymi właściwościami użytkowymi, jest bezpieczny i łatwo dostępny oraz można go poddać recyklingowi lub utylizacji. Ten naturalny materiał stwarza niewielkie zagrożenie dla człowieka i środowiska. Produkcję gotowego papierowego materiału opakowaniowego można podzielić na dwa podstawowe etapy. Pierwszy to uzyskanie samego papieru, z różnych gatunków włókien pierwotnych lub wtórnych, który wzbogacany jest o dodatki masowe oraz pomocnicze środki chemiczne. Drugi etap to przetwarzanie materiału papierowego w produkt finalny czyli opakowanie, które zazwyczaj jest uszlachetniane farbami, lakierami lub innymi związkami chemicznymi. Obecność szkodliwych substancji i stopień ich migracji do zapakowanego produktu, decyduje o poziomie ryzyka dla zdrowia człowieka. Jest to szczególnie istotne w przypadku opakowań przeznaczonych do kontaktu z żywnością, które stanowią fizyczną barierę pomiędzy produktami a środowiskiem zewnętrznym. Oznacza to, że takie opakowania powinny gwarantować nieprzenikalność wszelkiego rodzaju substancji chemicznych do ich wnętrza, nie wchodzić w interakcje z zapakowanymi produktami oraz nie wpływać na zmianę ich właściwości organoleptycznych. Bezpieczeństwo dotyczące żywności ma bardzo duże znaczenie zarówno dla konsumentów, jak i producentów, którzy ponoszą odpowiedzialność za wyprodukowane przez siebie produkty. Badania mające na celu oznaczenie migracji potencjalnych zanieczyszczeń są znormalizowane. W normach opisane jest wykorzystanie i zamierzony techniczny skutek zastosowania danej substancji w opakowaniu; metoda analitycznej detekcji zagrożenia; ilościowe określenie w żywności i w samym opakowaniu substancji szkodliwej; sposób przebiegu jej migracji. Charakterystyka zagrożenia danego składnika obejmuje zarówno badanie wpływu tej substancji na zdrowie człowieka przy różnym stopniu jej koncentracji, jak i pełny profil substancji łącznie z możliwymi produktami jej degradacji. Należy pamiętać, że substancje które mogą migrować i wpływać na bezpieczeństwo pożywienia zależą od natury materiału opakowaniowego. A ponieważ zapotrzebowanie na opakowania produktów spożywczych jest coraz większe wzrasta zagrożenie dla konsumentów, wynikające ze wzrostu liczby potencjalnie niebezpiecznych substancji, mogących migrować z opakowania do żywności. 1 Dr. inż. J. Leks-Stępień Politechnika Łódzka, Instytut Papiernictwa i Poligrafii. 2 Artykuł recenzowany 62

2 Regulacje prawne Głównym celem wszystkich regulacji prawnych (europejskich i krajowych), które dotyczą materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, jest przede wszystkim ochrona zdrowia konsumentów oraz likwidacja barier w swobodnym przepływie towarów [17]. Materiały opakowaniowe i opakowania żywności stanowią jeden z najważniejszych elementów, które wpływają na bezpieczeństwo produktów spożywczych. Z tego względu przepisy prawne definiują wymagania, jakie muszą one spełniać, ustanawiają odpowiedzialność producentów za wyroby, które wprowadzają do obrotu oraz określają obowiązki, jakie w tym aspekcie wynikają dla wszystkich producentów materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością [8, 15, 19, 20]. Rozporządzenia Wspólnoty Europejskiej (WE) obowiązują we wszystkich państwach członkowskich i nie ma obowiązku wdrażania ich do przepisów krajowych, tak jak to następuje w przypadku dyrektyw. Dyrektywa wiąże każde państwo członkowskie do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty; pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. Aby przepisy dyrektywy mogły być stosowane, konieczne staje się przeniesienie tych przepisów do prawa krajowego [15]. Przepisy Unii Europejskiej Podstawowym przepisem prawnym Unii Europejskiej dotyczącym materiałów opakowaniowych i opakowań żywności jest Rozporządzenie WE nr 1935/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Zgodnie z tym rozporządzeniem wszelkie materiały lub wyroby przeznaczone do bezpośredniego lub pośredniego kontaktu z żywnością muszą być wystarczająco obojętne, aby nie powodować przenikania do żywności substancji w ilościach, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia człowieka oraz powodować niemożliwe do przyjęcia zmiany w składzie takiej żywności lub pogorszenia jej cech organoleptycznych [19]. Rozporządzenie to ma zastosowanie do wszystkich materiałów i wyrobów, przeznaczonych do kontaktu z żywnością, włączając w to aktywne i inteligentne materiały i wyroby, w stanie gotowym do użytkowania, które są przeznaczone do kontaktu z żywnością, pozostają w kontakcie z żywnością lub można oczekiwać, iż wejdą w kontakt z żywnością, albo nastąpi migracja ich składników do żywności w przypadku ich stosowania w normalnych lub możliwych do przewidzenia warunkach [19]. Rozporządzenie nr 1935/2004 określa powszechne wymagania, jakie powinny spełniać wszystkie finalne materiały oraz wyroby, które są przeznaczone do kontaktu z produktami spożywczymi. Definiuje ono także wymagania, które dotyczą uzyskiwania zezwoleń na zastosowanie nowych substancji, zasady składania deklaracji zgodności z przepisami prawnymi, wymagania wobec sposobów znakowania oraz zasady wdrożenia systemu identyfikowalności produktu. Celem tego rozporządzenia jest zagwarantowanie efektywnego funkcjonowania rynku wewnętrznego, który dotyczy wprowadzanych na teren UE materiałów i wyrobów do kontaktu z żywnością oraz stworzenie podstaw zapewniających wysoki poziom ochrony zdrowia człowieka i interesów konsumentów [5]. Według omawianego rozporządzenia, materiały oraz wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością powinny być produkowane zgodnie z dobrą praktyką produkcyjną (GMP - Good Manufacturing Practice). Oznacza to, że w możliwych do przewidzenia warunkach użytkowania składniki wytworów nie mogą migrować do żywności w ilościach stanowiących zagrożenie dla zdrowia człowieka bądź przyczyniać się do zachodzenia niekorzystnych zmian w składzie żywności, czy pogorszenia ich cech organoleptycznych [20, 25]. Ustanowione Rozporządzeniem WE nr 2023/2006 ogólne zasady dobrej praktyki produkcyjnej odnoszą się do wszystkich rodzajów materiałów i wyrobów, które są przeznaczone do kontaktu z produktami spożywczymi. Rozporządzenie określa podstawy GMP i nakłada obowiązek zapewnienia zgodności z ogólnymi i szczegółowymi jej zasadami [5]. Problematykę wymagań stawianych materiałom i wyrobom przeznaczonym do kontaktu z żywnością w zakresie bezpieczeństwa dla zdrowia lub życia człowieka reguluje również obowiązujące od 1 maja 2011 roku rozporządzenie Komisji (WE) nr 10/2011 z dnia 14 stycznia 2011 roku w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Rozporządzenie odnosi się do materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych jedno- i wielowarstwowych; zadrukowanych materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych; warstw lub powłok z tworzyw sztucznych tworzących uszczelki w kapslach i zamknięciach oraz warstw z tworzyw sztucznych w wielomateriałowych, wielowarstwowych materiałach i wyrobach [21]. Ważnym założeniem przepisów UE jest utworzenie list substancji, których stosowanie w procesach ich wytwarzania i przetwarzania jest dozwolone oraz ustalenie optymalnych limitów migracji globalnej i specyficznej [3]. Dlatego też rozporządzenie nr 10/2011 określa wymagania dotyczące składu substancji, nowe wymagania w zakresie weryfikacji zgodności z limitami migracji specyficznej i globalnej dla pewnych materiałów i wyrobów, zawiera unijny wykaz substancji dozwolonych do stosowania oraz warunki i zasady badań migracji. W listopadzie 2011 roku opublikowano rozporządzenie Parlamentu Europejskiego dotyczące etykietowania produktów spożywczych, które ma zapewnić konsumentom większe możliwości podejmowania bardziej świadomych i zdrowszych wyborów przy zakupie żywności. Najważniejsze zmiany dotyczą między innymi zwiększenia czytelności etykiet, obowiązkowego informowania o wartości odżywczej i energetycznej produktu, zamieszczania przejrzystych i pełnych informacji o składnikach, alergenach czy podawania kraju pochodzenia. Sprecyzowano także minimalną wielkość czcionki, jaką mają być zapisane informacje obowiązkowe podawane na etykiecie. Informacje te mają być nieusuwalne, nie mogą być ukryte czy też pomniejszone. Istnieje także wiele innych regulacji prawych, które mają odniesienie do materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Są to między innymi: rozporządzenie WE nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności rozporządzenie WE nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie higieny środków spożywczych rozporządzenie WE nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzania zgodności [5]. 63

3 Zalecenia dotyczące opakowań żywności zawarte są również w dokumentach wydawanych przez Radę Europy (CoE) w formie Rezolucji: AP (2004) o powierzchniach (powleczeniach) mogących wchodzić w kontakt z żywnością AP (89)1 o stosowaniu środków barwiących w tworzywach sztucznych mających kontakt z żywnością AP (2002)1 o papierach i kartonach do produktów wchodzących w kontakt z żywnością AP (92)2 o kontroli środków pomocniczych przy polimeryzacji tworzyw sztucznych i przedmiotów z nich wykonanych ResAP (2005) 2 o farbach drukowych do zadruku zewnętrznej strony opakowań i artykułów mających kontakt z żywnością. Rezolucje Rady Europy nie mają statusu przepisów prawnych i stanowią jedynie zalecenia dla producentów. Jednakże ich stosowanie, w przypadku braku szczegółowych przepisów prawnych dla danego materiału lub wyrobu, pozwala spełniać ogólne wymagania Rozporządzenia WE nr 1935/2004 w sprawie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. W Załączniku I Rozporządzenia WE nr 1935/2004 zdefiniowano grupy materiałów, które mogą zostać objęte nadobowiązkowymi ograniczeniami. Jedną z takich grup jest papier i tektura (rysunek 2). W przypadku braku dla określonej grupy wyrobów szczegółowych wymagań unijnych, omawiane rozporządzenie daje możliwość przyjęcia własnych regulacji. W przypadku papierowych materiałów opakowaniowych większość państw członkowskich UE ustosunkowała się do postanowień, określonych w Rezolucji ResAP (2002)1 [2]. Ponieważ do tej pory na poziomie Unii Europejskiej nie wprowadzono żadnych szczególnych środków prawnych odnoszących się do papieru i tektury, przedstawiciele tej branży uznali, że należy opublikować tak zwane wytyczne branżowe [27]. Po raz pierwszy wytyczne branżowe, dotyczące zgodności materiałów i wyrobów z papieru i tektury przeznaczonych do kontaktu z żywnością, zostały opublikowane przez CEPI (The Confederation of European Paper Industries) i CITPA (The International Confederation of Paper and Board Converters in Europe). Dokumenty te, poza zapewnieniem metodologii ustalania przydatności papieru lub tektury do określonych zastosowań obejmujących kontakt z żywnością, mogą być podstawą do wprowadzenia w przyszłości szczegółowych środków prawnych. Należy zaznaczyć, że wytyczne branżowe mają charakter dokumentów ewoluujących, dostosowywanych do całego sektora materiałów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, który stale się rozwija. Z tego względu przewidziano stosunkowo częste ich poprawki. W opublikowanych przez Konfederację Europejskiego Przemysłu Papierniczego wytycznych dotyczących bezpieczeństwa papieru i tektury używanych jako opakowania produktów spożywczych, określono między innymi: częstotliwość wykonywania badań chemicznych i biologicznych papieru i tektury; podano wartości graniczne dla substancji wprowadzonych do materiału w sposób niezamierzony, takich, jak metale ciężkie, benzofenon, jego pochodne i wiele innych. Ponadto CEPI określiła wymagania dla opakowań zbiorczych, jak i sposoby identyfikowania materiałów użytych do produkcji opakowań [6, 17, 24, 27]. W grupie funkcjonujących dokumentów należy też wymienić zalecenia wydane przez Federalny Instytut Oceny Ryzyka (BfR) w tym: zalecenie nr XXXVI odnoszące się do wyrobów z papieru i tektury przeznaczonych do kontaktu z żywnością [9] zalecenie XXXVI/1 dotyczące papieru do gotowania, papieru do filtracji na gorąco i warstw filtrów [10] zalecenie XXXVI/2 dotyczące papieru i tektury do pieczenia [11] zalecenie XXXVI/3 dotyczące wkładów chłonnych opartych na włóknach celulozowych do pakowania żywności [12]. Rys. 2. Przepisy prawne obowiązujące w Unii Europejskiej. Źródło: opracowanie własne. Przepisy krajowe Zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej, wszystkie przepisy UE, które dotyczą materiałów oraz wyrobów do kontaktu z żywnością, zostały wprowadzone do prawodawstwa krajowego. Określają one wspólne wytyczne dotyczące produkcji opakowań. Zawierają również wykaz substancji rakotwórczych, mutagennych i toksycznych. W Polsce w tym zakresie obowiązują: rozporządzenie WE nr 1935/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 października 2004 r. w sprawie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością ustawa z dnia 6 września 2001 r. o materiałach i wyrobach przeznaczonych do kontaktu z żywnością (Dz. U. z 2001 nr 128, poz. 1408, ze zmianami w: Dz. U. z 2003 nr 171, poz. 1662, Dz. U. z 2005 nr, 178, poz. 1480) rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 czerwca 2004 r. w sprawie wytwarzania lub przetwarzania materiałów i wyrobów z innych tworzyw niż tworzywa sztuczne (Dz. U. z 2004 r., nr 145, poz. 1544) rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 czerwca 2004 r. w sprawie wykazu substancji, których stosowanie jest dozwolone w procesie wytwarzania i przetwarzana materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych, a także sposobu spraw- 64

4 dzania zgodności tych materiałów i wyrobów z ustalonymi limitami (Dz. U. z 2004 r., nr 157, poz. 1643, zm. Dz. U. z 2005, nr 216, poz. 1832) ustawa z dnia 11 maja 2001 r., o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Dz. U. z 2001 r., nr 63, poz, 634 z późn. zm.) oraz wydane do niej rozporządzenia wykonawcze ministra zdrowia [4] rozporządzenie Komisji (WE) nr 10/2011 z dnia 14 stycznia 2011 r. w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością [21]. Ogólne wymagania dotyczące egzekwowania zasad higieny materiałów oraz wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością zostały zawarte w ustawie z roku o bezpieczeństwie żywności i żywienia (nowelizacja ). Określa ona wymagania zdrowotne żywności oraz wymagania dotyczące przestrzegania zasad higieny, w tym materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, które muszą być wytwarzane zgodnie z zasadami dobrej praktyki produkcyjnej określonymi w rozporządzeniu nr 2023/2006 [20]. Innym aktem prawnym związanym z bezpieczeństwem konsumentów jest Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 15 stycznia 2008 roku w sprawie wykazu substancji, których stosowanie jest dozwolone w procesie wytwarzania lub przetwarzania materiałów i wyrobów z innych tworzyw niż tworzywa sztuczne, przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Przytaczane rozporządzenie zawiera 5 załączników zgodnych z dyrektywami Unii Europejskiej. Określa wykaz substancji dozwolonych, dopuszczalne limity migracji lub zawartości substancji, sposób sprawdzania zgodności z ustalonymi limitami [22]. Szczegółowe wymagania dotyczące papierów i tektur przeznaczonych do kontaktu z żywnością definiuje norma PN-P z 1998 r. Papier i tektura. Wymagania zdrowotne dotyczące materiałów stosowanych do bezpośredniego kontaktu z żywnością. W normie tej podane są także metody badań poszczególnych parametrów [13]. Badania przekazywania smaku oraz zapachu poprzez materiał opakowaniowy do żywności są wykonywane między innymi na podstawie następujących norm: PN-87/O Materiały opakowaniowe i opakowania. Oznaczenie przekazywania zapachu i smaku przy bezpośrednim kontakcie PN-EN :2009. Papier i tektura przeznaczone do kontaktu z żywnością. Analiza sensoryczna Część 1: zapach PN-EN :2009. Papier i tektura przeznaczone do kontaktu z żywnością. Analiza sensoryczna Część 2: Obcy smak (skaza) DIN 10955:2004 Analiza sensoryczna. Ocena materiałów opakowaniowych przeznaczonych do kontaktu z żywnością [26, 28]. Regulacje prawne dotyczące farb drukowych W stosunku do farb drukowych i lakierów nie istnieją żadne specyficzne przepisy prawne. Dotyczy to zarówno druku na powierzchniach zewnętrznych, jak i wewnętrznych, to znaczy mających bezpośredni kontakt ze środkami spożywczymi. Dlatego też już w 1999 roku Europejski Związek Producentów Lakierów, Farb i Farb Drukowych (CEPE) ustanowił zasady GMP odnośnie produkcji farb przeznaczonych do zadruku opakowań spożywczych [1, 7, 16]. GMP określa dokładnie warunki dotyczące doboru surowców i możliwości wstecznego śledzenia ich źródła pochodzenia, kontroli produktów, kontroli jakości, recepturowania farb, przebiegu procesu produkcji, zgodności z prawodawstwem, właściwego oznaczania, pakowania i magazynowania. CEPE wprowadziła wspólną listę surowców wykluczonych z produkcji i dystrybucji farb drukowych. Lista ta została rozszerzona poprzez stworzenie zaleceń dla farb drukowych stosowanych na zewnętrzną stronę materiałów i artykułów spożywczych. Zalecenia te zawiera schemat doboru surowców farb do opakowań, który specyfikuje wymagania względem czystości, migracji i właściwości toksykologicznych (rysunek 3.) [14]. Problemem migracji substancji toksycznych stosowanych w farbach do zadruku opakowań spożywczych zajęły się między innymi: Rada Europy; Europejski Związek Producentów Lakierów, Farb i Farb Drukowych; Szwajcarski Departament Spraw Wewnętrznych oraz Europejskie Zrzeszenie Producentów Farb. Z uwagi na fakt, iż farby drukarskie mogą poprzez migrację swoich składników do żywności w określonych warunkach stanowić zagrożenie dla zdrowia człowieka, Komitet Ministrów Rady Europy wydał rezolucję ResAP (2005)2 zwaną rezolucją farbową, zgodnie z którą: farby drukarskie oraz lakiery mogą zawierać tylko te substancje, które znajdują się na liście substancji dopuszczonych migracja nie powinna przekraczać obowiązującego limitu migracji specyficznej (SML) substancje toksykologiczne nieokreślone nie powinny migrować do żywności. Dopuszczalny limit określony został na poziomie poniżej 0,01 mg/kg farby przeznaczone do produkcji opakowań na artykuły spożywcze powinny być wytwarzane zgodnie z Dobrą Praktyką Produkcyjną materiały i artykuły nie mogą mieć bezpośredniego kontaktu z żywnością wyeliminowana musi być migracja w stosie lub w roli [18]. Te zalecenia znalazły się w opublikowanych przez Europejskie Stowarzyszenie Producentów Farb Drukarskich EuPIA (European Printing Ink Association) wytycznych dotyczących farb przeznaczonych do zadrukowywania zewnętrznej strony opakowań spożywczych. Ponadto wprowadzono wspólną listę surowców wykluczonych z produkcji farb drukarskich, co jest podstawą GMP. Najważniejsze punkty tych wytycznych to: surowce użyte do produkcji farb drukowych powinny być wyselekcjonowane zgodnie z obowiązującymi wytycznymi farby powinny być produkowane zgodnie z Dobrą Praktyką Produkcyjną zadrukowana lub pokryta lakierem powierzchnia nie może mieć bezpośredniego kontaktu z żywnością migracja po drukowaniu w stosie lub w roli musi być wyeliminowana migracja globalna oraz specyficzna z gotowego opakowania nie może przekraczać określonego poziomu. Zalecenia dotyczące farb drukarskich i procesu zadrukowywania (to jest procesów obejmujących stosowanie farb drukarskich na stronie materiału lub wyrobu nie mającej bezpośredniego kontaktu z żywnością) znalazły się również 65

5 Rys. 3. Schemat doboru surowców do farb drukowych stosowanych do zadruku opakowań. Źródło: on Printing Inks applied to the non-food contact surface of food packaging materials and articles November w załączniku obowiązującego od 2008 roku rozporządzenia WE nr 2023/2006, określającego szczegółowe zasady Dobrej Praktyki Produkcyjnej. Zgodnie z tymi zaleceniami: farby drukarskie muszą być recepturowane i stosowane w sposób uniemożliwiający przeniesienie substancji z zadrukowanej powierzchni na stronę mającą kontakt z żyw- 66

6 nością przez podłoże lub w wyniku odbicia farby w stosie lub roli, w stężeniach, które są niezgodne z wymaganiami art. 3 rozporządzenia (WE) nr 1935/2004 zadrukowane materiały muszą być traktowane i przechowywane w sposób uniemożliwiający przeniesienie substancji z zadrukowanej powierzchni na stronę mającą kontakt z żywnością przez podłoże lub w wyniku odbicia farby w stosie lub roli, w stężeniach, które są niezgodne z wymaganiami art. 3 rozporządzenia (WE) nr 1935/2004 zadrukowana powierzchnia nie może mieć bezpośredniego kontaktu z żywnością. Dobór komponentów wykorzystywanych do produkcji farb przeznaczonych do opakowań na artykuły spożywcze powinien być zgodny z ustalonymi zaleceniami. Po pierwsze, powinien opierać się na pigmentach zgodnych ze specyfikacją Rady Europy zawartą w Rezolucji AP (89). Po drugie, surowce nie powinny zawierać substancji, które zostały sklasyfikowane jako rakotwórcze, mutagenne lub wpływające na rozrodczość, toksyczne i bardzo toksyczne; zawierające pigmenty posiadające antymon IV, arsen, kadm, chrom (VI), ołów, rtęć, selen oraz substancje znajdujące się w Dyrektywie 76/769/EEC. Mając na uwadze potencjalne zagrożenia jakie niesie ze sobą zjawisko migracji związków chemicznych do pakowanego produktu, EuPIA określiła odpowiedni poziom migracji substancji chemicznych wchodzących w skład farb drukowych: substancje o migracji poniżej 10 ppb 3 uważane są za substancje bezpieczne substancje migrujące od 10 do 50 ppb mogą wchodzić w skład farb, o ile nie wykazują toksyczności w trzech standardowych testach genetycznych substancje o migracji przekraczające 50 ppb są wykluczone ze względu na ich szkodliwy wpływ na produkty żywnościowe, za wyjątkiem substancji, w których znany jest skład toksykologiczny. Kolejnym aktem prawnym dotyczącym farb drukowych stosowanych do zadrukowania materiałów opakowaniowych mających kontakt z żywnością, jest Rozporządzenie Szwajcarskiego Departamentu Spraw Wewnętrznych EDI nr Zgodnie z regulacjami tego rozporządzenia, farby drukarskie i lakiery mogą zawierać tylko dozwolone komponenty, które zostały wymienione w odpowiednich załącznikach. Wykaz dozwolonych substancji podzielono na część A i B. W części A znalazły się substancje oznaczone toksykologicznie i jeżeli podane są wartości graniczne tych substancji, to nie mogą być one przekroczone. W części B umieszczone zostały substancje nie oznaczone toksykologicznie. Ich migracja nie może przekroczyć 10 ppb (10 μg na kilogram pakowanego produktu). Ponadto zgodnie z założeniami rozporządzenia, farby muszą być produkowane zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Produkcyjnej [23]. Pomimo, że Rozporządzenie ma moc prawną tylko na terytorium Szwajcarii, wielu producentów z krajów należących do Unii Europejskiej przestrzega podanych w nim zaleceń. Podsumowanie Opakowanie powinno chronić produkty spożywcze przed czynnikami mającymi negatywny wpływ na ich jakość i bezpieczeństwo zdrowotne potencjalnego konsumenta. Poza odpowiednim doborem materiałów na opakowanie oraz właściwą produkcją ważne jest również utrzymanie higieny opakowań. O jakości papierowych opakowań przeznaczonych do kontaktu z żywnością decyduje szereg wymagań zależnych między innymi od rodzaju użytego materiału opakowaniowego, farby drukowej, czasu kontaktu opakowania z zapakowanym produktem, jak również od rodzaju samych produktów żywnościowych. Opakowania papierowe używane do produkcji żywności, bez względu na to czy są wykonane z włókien pierwotnych, czy z włókien wtórnych, muszą podlegać ściśle określonym normom i dyrektywom. Nie mogą w żaden sposób zagrażać produktom w nich zawartym, jak również wpływać niekorzystnie na zdrowie i życie konsumenta. Ponieważ na poziomie Unii Europejskiej nie wprowadzono żadnych szczególnych środków prawnych odnoszących się do papieru i tektury, przedstawiciele tej branży opublikowali tak zwane wytyczne branżowe. Stosowanie tych dokumentów, mimo że nie mają statusu przepisów prawnych, stanowi cenną wskazówkę i gwarantuje w szerokim zakresie bezpieczeństwo zdrowotne materiałów i opakowań przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Streszczenie Papier i tektura oraz wyprodukowane z nich opakowania powinny cechować się określonymi właściwościami użytkowymi i zapewniać właściwą ochronę pakowanych produktów. Szczególne właściwości i wymagania dotyczą opakowań przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Pakowanie środków spożywczych jest bardziej złożone, niż w przypadku innych artykułów przemysłowych, szczególnie z punktu widzenia ochrony zdrowia konsumentów. Zatem nadrzędnym celem prawodawstwa Unii Europejskiej i krajowego musi być ochrona konsumentów przed zagrożeniami dla ich zdrowia. Brak konkretnych regulacji prawnych nie zwalnia producentów z dbałości o zdrowie klientów. Legislative requirement of paper packaging materials Abstract Packaging made from paper and paperboard should be characterized by specific functional properties and provide adequate protection for packaged products. The specific characteristics and requirements relate to packaging intended for contact with food. Food packaging is more difficult than other industrial products, especially from the point of view of consumer health protection. Thus, the primary objective of EU legislation and national legislation must be to protect consum- 3 ppb (ang. parts per billion) - przyjęty na świecie sposób wyrażania stężenia bardzo rozcieńczonych roztworów związków chemicznych. Stężenie to jest pochodną ułamka molowego i określa, ile cząsteczek związku chemicznego przypada na 1 miliard (ang. billion ) cząsteczek rozpuszczalnika. W przypadku mieszanin gazów stężenie wyrażone w ppb może być łatwo przeliczone ze stężenia molowego poprzez pomnożenie tego ostatniego przez miliard. W przypadku roztworów ciekłych sytuacja się komplikuje, gdyż trzeba jeszcze wziąć pod uwagę gęstość i masę cząsteczkową rozpuszczalnika. Jednostka ppb jest też czasem stosowana jako sposób wyrażenia ułamka wagowego, zwykle jednak w takim przypadku należy o tym specjalnie poinformować pisząc np. ppb (wagowo). Gdy za skrótem ppb nie ma żadnych dodatkowych informacji, przyjmuje się, że mowa jest o ułamku molowym. Źródło: [dostęp: ] (przyp. red.). 67

7 ers from risks to their health. No specific regulation does not release the manufacturers of health care clients. Literatura [1] Ciepliński M., Ocena jakości zdrowotnej papierów i tektur przeznaczonych do kontaktu z żywnością, Przegląd Papierniczy, v. 63, nr 8/2007, ss [2] Ciepliński M., Opakowania papierowe do żywności, Opakowanie, nr 9/2007, ss [3] Ćwiek-Ludwicka K., Bezpieczeństwo zadrukowanych opakowań do żywności regulacje prawne UE i w Polsce, Opakowanie, nr 9/2006, ss [4] Ćwiek-Ludwicka K., Materiały i wyroby do kontaktu z żywnością wymagania w świetle obowiązujących regulacji prawnych, Przegląd Papierniczy, v. 62, nr 3/2006, ss [5] Ćwiek-Ludwicka K., Wymagania i obowiązki producentów papierów i tektur przeznaczonych do kontaktu z żywnością, Przegląd Papierniczy, v. 66, nr 11/2008, ss [6] Ćwiek-Ludwicka K., Zadrukowane opakowania do żywności zagrożenia dla zdrowia i bezpieczeństwa żywności, Przegląd Papierniczy, v. 67, nr 2/2011, ss [7] Dobre Praktyki Produkcyjne dla produkcji farb do opakowań przeznaczonych do stosowania na zewnętrznej stronie opakowań środków spożywczych, oraz artykułów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, 2005, październik, ss [8] Dyrektywa 94/62/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych. [9] [10] [11] [12] [13] (dostęp: ). [14] [15] Jedlecka W., Dyrektywy Wspólnot Europejskich a prawo wewnętrzne, Wrocław 2002, s. 21. [16] Naruszko A., Farby dla bezpiecznych opakowań, Opakowanie, nr 9/2011, ss [17] Pogorzelska Z., Bezpieczeństwo zdrowotne materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością w świetle aktualnych przepisów, Opakowanie, nr 9/2008, ss [18] Rezolucja ResAP (2005) 2 dotycząca farb drukarskich stosowanych do zadruku zewnętrznej strony opakowań i artykułów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. [19] Rozporządzenie (WE) nr 1935/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia r. w sprawie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. [20] Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 2023/2006 z dnia 22 grudnia 2006 r. w sprawie dobrej praktyki produkcyjnej w odniesieniu do materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. [21] Rozporządzenie Komisji (WE) NR 10/2011 z dnia 14 stycznia 2011 r., Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej ss [22] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 15 stycznia 2008 roku w sprawie wykazu substancji, których stosowanie jest dozwolone w procesie wytwarzania lub przetwarzania materiałów i wyrobów z innych tworzyw niż tworzywa sztuczne przeznaczonych do kontaktu z żywnością. [23] Rozporządzenie Szwajcarskiego Departamentu Spraw Wewnętrznych z dnia 23 listopada 2005 roku w sprawie przedmiotów codziennego użytku (SR ). [24] Szadowiak K., Aktualne wytyczne CEPI dotyczące papieru i tektury do kontaktu z żywnością, Opakowanie, nr 7/2007, s [25] Tarnawski W., Papierowe opakowania żywności ustawodawstwo UE i Polski, Opakowanie, nr 9/2005, ss [26] - Obrót żywnością a zdrowie (dostęp: ). [27] Wytyczne branżowe dotyczące zgodności materiałów i wyrobów z papieru i tektury przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Wydanie z 2 września 2012 r. [28] Ziółkowska E., Kmieciak S., Badanie zmian zapachu i smaku przy kontakcie opakowania z żywnością, Opakowanie, nr 11/2010, s P R E N U M E R A T A Zamawiam prenumeratę roczną / półroczną dwumiesięcznika LOGISTYKA począwszy od nr... / w ilości... egz. każdego numeru. Cena 1 egz. wynosi 30 zł (w tym 5% VAT): cena prenumeraty rocznej redakcyjnej: rocznej (6 numerów 30 % rabatu 126 zł (w tym 5% VAT), półrocznej (3 numery 20 % rabatu - 72 zł (w tym 5% VAT). firma lub osoba... ul.... NIP... kod... miejscowość... osoba zamawiająca... kontakt tel./ ... branża... Miejsce na korespondencje: Proszę o wystawienie faktury dla: Warunki realizacji zamówienia: 1. Zamówienie prosimy dostarczyć (faks, , www, list) na nasz adres. 2. Prosimy dokonać przedpłaty pełnej kwoty na poniższe konto. 3. Fakturę VAT prześlemy po wpłynięciu należności. 4. Podmioty gospodarcze mogą otrzymać zaliczkową fakturę proforma. Proszę przysłać / przefaksować fakturę nroforma Upoważniam Instytut Logistyki i Magazynowania do wystawienia faktury VAT bez podpisu osoby upoważnionej z naszej strony do otrzymania faktury. Oświadczenie jest ważne od chwili powiadomienia o ewentualnych zmianach. Wyrażam zgodę na przetważanie moich danych osobowych na potrzeby realizacji zamówienia.... Data... Podpis Adres redakcji: Instytut Logistyki i Magazynowania ul. Estkowskiego 6; Poznań tel. (061) ; faks (061) Bank Zachodni WBK SA 6 O/Poznań prenumerata: ewa.maciorowska@ilim.poznan.pl P R E N U M E R A T A 68