Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology

Transkrypt

1 Vol. 3/2004 Nr 3(8) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Porównanie wyników zawartości procentowej tłuszczu uzyskanych trzema metodami: antropometryczną, impedancją bioelektryczną i densytometrią (DEXA) u dzieci otyłych Results of percent of body fat contents in children with obesity estimated by authropometric, electrical impedence and densytometry methods Anna Majcher, Izabela Rogozińska, Barbara Rymkiewicz-Kluczyńska Katedra i Klinika Pediatrii i Endokrynologii Akademii Medycznej w Warszawie Adres do korespondencji: dr Anna Majcher, Klinika Pediatrii i Endokrynologii Akademii Medycznej w Warszawie, Warszawa, ul. Marszałkowska 24, endokrynologia@litewska.edu.plt Słowa kluczowe:dzieci, otyłość, procent tłuszczu całkowitego, metoda impedancji elektrycznej, DEXA, fałdy skórno-tłuszczowe Key words: children, obesity, percent of body fat, electrical impedance, DEXA, skinfold thickness STRESZCZENIE/ABSTRACT Celem pracy było porównanie wyników zawartości procentowej tłuszczu otrzymanych różnymi metodami u dzieci z otyłością. Metody: Do oceny składu ciała zastosowano metodę antropometryczną wg wzoru Slaughtera, uwzględniającą dwa fałdy skórno-tłuszczowe na ramieniu (nad triceps brachii) i pod łopatką. Pacjenci mieli wykonywane badanie impedancji elektrycznej, aparatem MALTRON BF-905, oraz badanie densytometryczne, metodą podwójnej absorpcjometrii (DEXA). Materiał: Badania przeprowadzono u 100 dzieci, pacjentów Poradni dla Dzieci z Otyłością przy Klinice Pediatrii i Endokrynologii AM w Warszawie. Wiek pacjentów wahał się od 6,17 lat do 17,25 lat. Dzieci podzielono na cztery grupy ze względu na płeć i stadium dojrzewania. Liczebność w każdej grupie wynosiła 25 osób. Wyniki: Stwierdzono istotne statystycznie różnice między metodami określającymi zawartość tłuszczu całkowitego w grupach dzieci z otyłością. Najmniejszą zawartość tłuszczu uzyskano metodą antropometryczną, największą metodą DEXA (p < 0,0001). Największe różnice uzyskano między tymi metodami w grupach dzieci młodszych, najmniejsze w grupach dzieci starszych. Różnice w wynikach zawartości procentowej tłuszczu uzyskane metodą impedancji i wg wzoru antropometrycznego nie były duże i metody te mogą być stosowane zamiennie. Material: Our aim was to compare of results the percentage of total body fat estimated by the skinfold thickness measurements (on triceps brachii and subscapular), electrical impedance analysis and densitometry (DEXA Dual Energy X-ray Absorpcjometry) in children with obesity. Methods: We measured 100 children with simplex obesity. Their age was from 6.17 years to years. We devided the whole group into 4 subgroups: girls and boys and before Vol. 3/2004, Nr 3(8) 51

2 Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 3/2004;3(8):51-58 or during puberty. In each subgroup were 25 person. In estimating total body fat by anthropometry method we used equation by Slaughter. Results: The results of total body fat estimating by three methods were statisticaly different. The densitometry method showed the biggest percentage of total fat as compared with other methods used. I obtained the smallest percentage of total body fat by anthropometry method using the Slaughter equation(p < ).The biggest differences were between these methods (DEXA and impedance) in the younger groups, the smallest differences were in the older groups. The differences between the impedance and anthropometry method was not big and we can use both methods interchangable in children with obesity. Wstęp Wzrastające otłuszczenie ciała, mierzone różnymi wskaźnikami, związane jest z licznymi chorobami przewlekłymi i od wielu lat badacze przedmiotu zajmują się technikami i metodami obliczającymi skład ciała i procent tłuszczu całkowitego, konsekwencjami metabolicznymi i zdrowotnymi nadwagi. Otyłość wieku dziecięcego to podwyższone ryzyko późniejszych powikłań sercowo-naczyniowych [1-5], stąd duże zainteresowanie okresem dziecięcym i młodzieńczym osób otyłych. Badania w dziedzinie oceny składu ciała zapoczątkowane zostały przez anatomów niemieckich Bischoffa w 1863 roku i Wolkmanna w 1874 roku. Pochodziły z analiz sekcyjnych. Znaczny postęp metod oceny składu ciała rozpoczął się dopiero po ogłoszeniu prac Behnkego i wsp. w latach Prace te dotyczyły fizjologii nurkowania głębinowego [6, 7]. Metody szacowania składu ciała ludzkiego zaczęły rozwijać się bardzo intensywnie. Metody dwuskładnikowe umożliwiają określenie masy beztłuszczowej i masy tłuszczowej ciała. Należy do nich, pochodząca z końca XIX wieku, metoda antropometryczna (pomiary grubości fałdów skórno-tłuszczowych, obwodu ramienia itp.) [8-11] oraz metoda densytometryczna wynaleziona w 1942 roku. Metod tych używano do porównań międzygrupowych oraz do konstruowania norm. Do metod wieloskładnikowych, stosowanych rzadko, zalicza się m.in. tomografię komputerową, rezonans magnetyczny, ultrasonografię, metodę z wykorzystaniem izotopów, promieniowanie podczerwone oraz analizę aktywacji neuronów in vivo jak również coraz powszechniej stosowaną metodę impedancji bioelektrycznej BIA (Bioelectrical Impedance Analysis) i metodę podwójnej absorpcjometrii rentgenowskiej DEXA (Dual Energy X-ray Absorptiometry) [6, 7, 9, 11]. Cel Celem pracy jest porównanie wyników zawartości procentowej tłuszczu u dzieci z otyłością otrzymanych trzema różnymi metodami: antropometryczną (Fat 1), impedancji elektrycznej (Fat 2) i densytometrią DEXA (Fat 3). Tabela I. Charakterystyka grup dzieci otyłych Table I. The characteristic of the groups in the children with obesity Grupy Wiek kalendarzowy Wysokość ciała w cm Wysokość ciała w SDS Masa ciała w kg Masa ciała w SDS BMI BMI w SDS 9,25 ±1,17 7,17 11,0 140,42 ±7,42 125,7 155,4 0,67 ±0,75-0,8 +2,0 52,02 ±10,23 36,0 79,5 +3,08 ±0,89 +1,8 +5,1 26,15 ±2,81 22,5 33,0 3,51 ±0,85 2,6 5,4 starsze 15,32 ±1,09 13,33 17,25 164,71 ±6,42 153,8 176,9 0,18 ±1,18-2,0 +2,3 79,92 ±7,77 65,3 102,5 +3,22 ±1,08 +1,4 +6,3 29,48 ±2,63 26,5 39,0 3,48 ±0,96 2,4 6,8 9,61 ±1,45 6,17 11,33 143,09 ±7,58 124,0 156,0 0,84 ±0,96-1,3 +2,8 54,28 ±9,44 38,0 74,0 +2,88 ±1,13 +0,7 +6,2 26,34 ±2,62 22,0 34,7 3,34 ±1,05 1,7 6,4 14,58 ±0,97 13,0 16,75 171,30 ±7,54 158,8 185,6 0,31 ±0,88-1,3 +1,5 86,08 ±11,55 68,6 110,9 +2,54 ±1, ,9 29,23 ±2,33 25,7 34,2 3,05 ±0,85 1,7 5,0 52

3 Majcher A. i inni Porównanie u dzieci otyłych wyników zawartości procentowej tłuszczu... Materiał i metody Badaniami objęto 100 dzieci z otyłością pozostających pod opieką Poradni dla Dzieci z Otyłością przy Klinice Pediatrii i Endokrynologii Akademii Medycznej w Warszawie. U wszystkich stwierdzono otyłość prostą. Podział na grupy: 1 dziewczęta, przed okresem dojrzewania (1 stopieńwg skali Tannera); 2 dziewczęta starsze, w okresie dojrzewania ( 2 stopień wg Tannera); 3 chłopcy, przed okresem dojrzewania (1 stopień wg Tannera); 4 chłopcy, w okresie dojrzewania ( 2 stopień wg Tannera). Liczebność w każdej grupie wynosiła 25 osób. Pomiary antropometryczne Obejmowały: wysokość ciała, pomiar wykonywany był przy użyciu Stadiometru firmy Holtain Limited z dokładnością do 0,1 cm, badany stał w pozycji antropometrycznej, swobodnie wyprostowany, z głową ustawioną w płaszczyźnie frankfurckiej; masę ciała mierzona była na wadze lekarskiej, z dokładnością do 100 gramów, pacjent był rozebrany do bielizny. Pomiary fałdów skórno-tłuszczowych na ramieniu (nad triceps brachii) i pod łopatką wykonywano fałdomierzem Harpenden firmy Holtain Limited, wywierającym nacisk 10 g/mm 2, po prawej stronie ciała zgodnie z wartościami referencyjnymi (IMiDz). Obliczanie zawartości procentowej tłuszczu całkowitego wg wzoru antropometrycznego Wartości fałdów skórno-tłuszczowych na ramieniu i pod łopatką posłużyły do oszacowania procentu tłuszczu całkowitego. Wobec braku polskich wzorów przeliczeniowych do oceny masy tłuszczowej posłużono się równaniem amerykańskich autorów wzorem wg Slaughter i wsp. [10]: Dla dziewcząt: Jeśli suma fałdów na ramieniu i pod łopatką 35 mm, to: % masy tłuszczowej = 1,33 x (R+Ł) 0,013 x (R+Ł) 2 + 2,5. Jeśli suma fałdów na ramieniu i pod łopatką > 35 mm, to: % masy tłuszczowej = 0,546 x (R+Ł) + 9,7. Dla chłopców: Jeśli suma fałdów na ramieniu i pod łopatką 35 mm i stopień dojrzałości płciowej wg Tannera 2, to % masy tłuszczowej = 1,21 x (R + Ł) 0,008 x (R + Ł) 2 1,7. Jeśli suma fałdów na ramieniu i pod łopatką 35 mm i stopień dojrzałości = 3, to: % masy tłuszczowej = 1,21 x (R + Ł) 0,008 x (R + Ł) 2 3,4. Jeśli suma fałdów na ramieniu i pod łopatką > 35 mm, to: % masy tłuszczowej = 0,783 x (R + Ł) 1,7 ( 2) 3,4 (>2) Pomiar składu ciała metodą impedancji bioelektrycznej Pomiar impedancji bioelektrycznej wykonany został aparatem MALTRON BF 905 (Maltron- Body Fat Analyzer). Technika pomiaru opiera się na pomiarze oporu elektrycznego ciała (impedancji). Mierząc całkowity opór ciała wyznacza się zawartość tłuszczu i wody. Po dwie elektrody umieszcza się na dłoni powyżej i poniżej śródręcza oraz na stopie powyżej i poniżej śródstopia. Według programu wykonanego dla populacji angielskiej prawidłowa zawartość procentowa tłuszczu wynosi u dziewcząt 19%, a u chłopców 15%. Wprowadzany jest słaby, o niskim napięciu (12V) prąd zmienny o wysokiej częstotliwości. Beztłuszczową masę tkankową w organizmie cechuje wyższa przewodność elektryczna w porównaniu z tkanką tłuszczową, ponieważ zawiera ona więcej wody oraz elektrolitów. Impedancja, czyli tzw. oporność pozorna wobec prądu zmiennego ma dwa składniki: rezystancję będącą opornością (tzw. opór Ohma) i reaktancję oporność bierną, powstającą w błonach komórkowych; rezystancja jest to oporność będąca induktywnym składnikiem oporu prądu zmiennego. Koreluje ona silnie z objętością ciała i służy do obliczania zawartości wody, jest odwrotnie proporcjonalna do całkowitej zawartości wody. Ilość wody szacowana jest tą metodą z błędem do 1,5% [12-16]. Badania densytometryczne (DEXA) Badanie densytometryczne wykonano aparatem LUNAR DPX-L (Lunar, Madison, WI) za pomocą specjalnego programu pediatrycznego oceniają- cego ilość FBM (Fat Body Mass masę tłuszczo- wą ciała) i LBM (Lean Body Mass masę ciała szczupłego). Zasada działania opiera się na pomiarze osłabiania podwójnej wiązki promieni rtg, które jest różne dla tkanki tłuszczowej i beztłuszczowej. Metoda jest powtarzalna, a stosowane dawki promieniowania minimalne (0,05 do 0,10 μgy). Badanie wykonano w Pracowni Densytometrii Samodzielnego Publicznego Centralnego Szpitala Klinicznego przy ul. Banacha 1 w Warszawie. DEXA zapewnia dobre oszacowanie całkowitej masy tkanki tłuszczowej i beztłuszczowej w organizmie [17, 18]. Wyniki Metodą antropometryczną (Fat 1) uzyskano średnio 30,06% tłuszczu ± 3,97% u dzieci z otyłością. 53

4 Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 3/2004;3(8):51-58 Tab. II. Wyniki składu ciała u dzieci z otyłością wyznaczony metodą antropometryczną wg wzoru Slaughtera (Fat 1) Tab. II. The results of components of body from anthropometric method by Slaughter s (Fat 1) in children with obesity Parametry Zawartość procentowa tłuszczu Zawartość tłuszczu w kg (LBM) masa ciała szczupłego w % (LBM) masa ciała szczupłego w kg 27,80 ± 3,11 24,6 34,3 15,1 ± 4,04 9,3 24,6 71,20 ± 3,11 65,7 75,4 36,9 6,57 26,7 54,9 starsze 30,70 ± 3,60 23,9 42,5 26,5 ± 2,58 21,7 68,5 69,3 ± 3,60 57,5 76,1 53,4 5,19 43,6 68,5 30,50 ± 3,25 24,4 36,8 16,7 ± 4,31 9,3 25,5 69,5 ± 3,25 63,2 75,6 37,50 5,52 28,1 48,5 Tabela III. Wyniki uzyskane metodą impedancji bioelektrycznej (Fat 2) u dzieci z otyłością Table III. The results of bioelectric impedance method (BIA) [Fat 2] in children with obesity 30,24 ± 5,42 18,5 38,4 26,1± 6,38 14,6 42,6 69,76 ± 5,42 61,6 81,5 60,00 8,54 46,6 73,5 Grupy starsze całkowitego 34,95 ± 6,89 14,7 44,3 35,28 ± 6,69 22,1 47,5 34,51 ± 5,36 27,3 48,5 32,52 ± 8,90 12,7 51,1 Tłuszcz całkowity w kg 18,56 ± 6, ,32 ± 6, ,08 ± 6, ,08 ± 9, Zawartość wody w litrach 23,14 ± 3, ,4 37,44 ± 4, ,60 ± 3, ,48 ± 8, Zawartość wody w % 45,10 ± 4, ,4 47,04 ± 5,00 37,5 57,1 45,67 ± 3,53 36,8 50,8 49,36 ± 6,80 35,9 65,5 Masa ciała szczupłego (LBM) w % 65,05 ± 6,80 55,7 85,3 64,30 ± 7, ,9 65,49 ± 5,36 51,5 72,7 67,48 ± 8,90 48,9 87,3 Masa ciała szczupłego (LBM) w kg 34,16 ± 7,72 25,0 65,0 51,89 ± 6,02 42,0 62,0 35,16 ± 4,53 27,0 43,0 58,00 ± 10,61 45,0 83,0 Basic Metabolic Rate (BMR) w kcal 1180,04 ± 99, ,40 ± 135, ,04 ± 107, ,92 ± 242, Metodą impedancji bioelektrycznej (Fat 2) otrzymano średnio 34,32% tłuszczu ± 7,05%. Wyniki badania przedstawia tabela III. Metodą podwójnej absorpcjometrii DEXA (Fat 3) otrzymano średnio 41,83% tłuszczu ± 5,99%. Wyniki badania składu ciała metodą DEXA zawiera tabela IV. W wynikach uzyskanych metodą impedancji bioelektrycznej otrzymaliśmy jeden fałszywy pomiar w grupie dziewcząt młodszych. Zawartość procentowa tłuszczu 14,7% w jednym przypadku jest istotnie niższa nie tylko od wyników uzyskanych dwoma innymi metodami, ale także niezgodna z pozostałymi danymi antropometrycznymi, takimi jak fałdy skórno-tłuszczowe lub obwody ciała. W grupie dziewcząt młodszych ze średniej arytmetycznej uzyskanej metodą impedancji bioelektrycznej został wyłączony wynik fałszywy (n = 24), tab. V. Omówienie wyników i dyskusja Uzyskaliśmy różnice istotne statystycznie między metodami określającymi zawartość procentową tłuszczu u dzieci otyłych, z wyjątkiem dziewcząt młodszych i chłopców starszych. W grupie dziewcząt młodszych uzyskaliśmy nieistotne różnice między impedancją a wzorem antropometrycznym. W grupie chłopców starszych różnice były nieistotne między impedancją i antropometrią oraz impedancją a densytometrią. Także różnice między wzorem antropometrycznym a DEXA w tej grupie były niewielkie. U 12 chłopców różnica nie przekraczała 5%, u 18 (72%) była mniejsza niż 10%. W literaturze przedmiotu jest bardzo wiele prac porównujących nowe techniki oceniające skład ciała u człowieka [7, 9, 11, 18, 19, 21-27]. Grupa autorów Mast i wsp. [23] podaje, że w 54 publika- 54

5 Majcher A. i inni Porównanie u dzieci otyłych wyników zawartości procentowej tłuszczu... Tab. IV. Wyniki pomiaru metodą densytometryczną DEXA u dzieci z otyłością (Fat 3) Tab. IV. The results of densitometry (DEXA) method in children with obesity (Fat 3) Grupy x ± SD, zakres starsze x ± SD, zakres x ± SD, zakres x ± SD, zakres całkowitego 44,51 ± 4,48 33,9 50,7 41,95 ± 4,15 34,8 48,2 43,79 ± 4,76 33,6 53,3 37,07 ± 7,29 20,6 50,3 na ramieniu 39,03 ± 7,17 27,3 56,4 37,88 ± 6,11 28,6 50,8 37,84 ± 4,08 30,1 46,9 32,67 ± 8,77 15,8 46,2 na udzie 44,97 ± 5,45 33,5 52,9 42,24 ± 5,70 30,5 53,6 44,74 ± 5,39 30,2 54,6 36,90 ± 7, ,6 na tułowiu 45,16 ± 4,04 35,1 51,2 42,98 ± 3,83 35,9 48,9 44,35 ± 4,87 35,4 53,8 38,00 ± 7, ,9 Tłuszcz całkowity w kg 22,86 ± 6,28 13,9 37,3 33,33 ± 5,38 25,6 44,3 23,67 ± 6,59 14,1 38,2 31,23 ± 6, ,8 Masa ciała szczupłego w kg 27,72 ± 4,27 20,1 38,5 45,73 ± 4,37 39,0 54,9 29,54 ± 3,35 22,5 35,8 53,37 ± 10,03 39,7 71,7 Gęstość mineralna kości (BMD) 0,94 ± 0,07 0,80 1,08 1,21 ± 0,06 1,05 1,30 0,94 ± 0,07 0,81 1,06 1,15 ± 0,08 1,03 1,32 BMD w SDS +1,19 ± 0,87-1,15 +2,79 +1,67 ± 0,73 +0,01 +3,24 +0,89 ± 0,62-0,47 +2,03 +1,75 ± 1,14-0,12 +3,8 Tab. V. Różnice między wynikami otrzymanymi trzema metodami obliczającymi zawartość procentową tłuszczu u dzieci z otyłością Tab. V. The differences between the results of three methods calculated percent of total body fat in children with obesity Grupy Fat(2) Fat(3) średnia + zakres Fat(2) Fat(1) średnia + zakres Fat(3) Fat(1) średnia + zakres n = 24 8,7 od 2,4 do 14,5 p < 0, ,7 od 1,3 do 14,9 NS 15,7 od 8,1 do 22,6 p < 0, starsze 6,7 od 0,6 do 16,9 p < 0,0002 4,6 od 0 do 14,3 p < 0,005 11,2 od 2,2 do 18,9 p < 0, ,3 od 4,8 do 15.1 p < ,0 od 0,6 do 11,9 p < 0,003 13,3 od 6,9 do 18,4 p < 0, ,6 od 0,7 do 12,6 NS 2,3 od 0,2 do 21,3 NS 6,8 od 0,4 do 20,5 p < 0,0005 cjach, które ukazały się w latach z zastosowaniem różnych metod szacujących procent tłuszczu u dorosłych ludzi rasy kaukaskiej autorzy zwracają uwagę na niesystematyczne niedoszacowanie lub przeszacowanie procentu tłuszczu uzyskanego innymi metodami w porównaniu do ważenia podwodnego. W badaniach składu ciała metodą impedancji stwierdziliśmy jeden fałszywy wynik w oznaczeniu zawartości procentowej tłuszczu w grupie dziewcząt młodszych. Roche [25] zwraca uwagę na dużą zależność wyniku impedancji od wody i możliwość wyników fałszywych. Według tego autora, u dzieci w około 11% przypadków można otrzymać nieprawidłowy wynik zawartości procentowej tłuszczu i masy ciała szczupłego, stosując metodę impedancji bioelektrycznej. Propo- 55

6 Praca oryginalna nuje powiązanie wyniku z pomiarami antropometrycznymi, takimi jak: obwody ciała i powierzchnia przekroju ramienia. Lukaski [7] podaje, że metody przewodnictwa charakteryzują się dużą wariancją wskazań i powinny być stosowane u dorosłych i dzieci powyżej 10 roku życia. W naszej pracy zgodność wyników impedancji z antropometrią wydaje się być dobra w grupie chłopców starszych i dziewcząt młodszych. Z przeprowadzonych przez nas badań wynika, że zawartość procentowa tłuszczu całkowitego wyznaczona metodą densytometryczną (DEXA) istotnie różniła się od wyników uzyskanych pozostałymi metodami. W każdej grupie badanych dzieci z otyłością procent tłuszczu wyznaczony tą metodą był największy. Średnia zawartość procentowa tłuszczu wyznaczona metodą DEXA w każdej grupie dzieci była większa od zawartości tłuszczu uzyskanej innymi metodami od 4,6 do 15,7%. Największe różnice stwierdziliśmy między wzorem antropometrycznym a metodą DEXA w obu grupach dzieci młodszych, przed okresem dojrzewania. Stosunkowo najmniejsze różnice wystąpiły w grupie chłopców starszych. Różnice procentowej zawartości tłuszczu między metodą DEXA a impedancją nie przekraczały średnio 10%, największe stwierdziliśmy w grupie chłopców młodszych, najmniejsze w grupie chłopców starszych. Według Piersona i wsp. [ 9 ] u dzieci istnieje ścisła zgodność między danymi otrzymanymi metodą DEXA i impedancją, a średnie różnice w procencie tłuszczu w tych metodach wynoszą tylko 5%. Autorzy sugerują, że impedancja może być stosowana zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, zwracając uwagę na zgodność metod oraz stosunkowo niewielkie koszty i nieszkodliwość badania składu ciała metodą impedancji oraz niezależność od badającego. W pracy Okasora i wsp. [24] porównywano wyniki BIA i DEXA u dzieci. Zbadano 60 chłopców i 44 dziewczęta (w tym 10 dzieci otyłych); dzieci podzielono na 5 grup w zależności od procentu nadmiaru masy ciała. Stwierdzono w grupach dzieci szczupłych większe wartości procentu tłuszczu w metodzie impedancji niż w DEXA, a w grupie z nadwagą wartości uzyskane z BIA były mniejsze niż w DEXA. We wnioskach autorzy podkreślają użyteczność techniki BIA, ale zwracają uwagę na kłopoty z właściwą interpretacją wyników. Lapillonne i wsp. [20] podkreślają, że metoda impedancji nie jest przydatna np. u noworodków, także pomiary fałdów skórno-tłuszczowych są trudne do zmierzenia u małych dzieci i mówią głównie o tłuszczu podskórnym. Metoda Endokrynol. Ped., 3/2004;3(8):51-58 DEXA jest (wg różnych autorów) najlepszą techniką pomiarową z wyboru dla pediatrów. Jest bardzo użyteczna, gdyż przy okazji podawana jest gęstość mineralna kości (BMD). DEXA jest jedyną metodą, w której uzyskaliśmy istotną statystycznie różnicę w procentowej zawartości tłuszczu między dziewczętami i chłopcami w grupie dzieci starszych. U dziewcząt starszych metodą DEXA stwierdziliśmy wyższy procent tłuszczu niż u chłopców. Metodą DEXA stwierdziliśmy także większą zawartość procentową tłuszczu w grupach dzieci młodszych niż u dzieci z grup starszych. Badanie densytometryczne metodą DEXA dostarcza również informacji o procentowej zawartości tłuszczu na ramieniu, udzie i na tułowiu, potwierdzając wyniki antropometryczne otrzymane z obwodów i fałdów skórno-tłuszczowych u poszczególnych pacjentów. Najmniejsze otłuszczenie ramienia, uda i tułowia stwierdziliśmy u chłopców starszych. Wyniki badania zawartości procentowej tłuszczu metodą antropometryczną i metodą impedancji nie potwierdzają większej zawartości tłuszczu u dziewcząt w grupie j w porównaniu do chłopców. W metodzie antropometrycznej u dziewcząt młodszych zawartość procentowa tłuszczu jest nawet mniejsza niż u chłopców. Na stwierdzone istotne różnice między wynikami densytometrii a metodą antropometryczną i impedancją w grupach dzieci młodszych ma wpływ różnorodne rozłożenie cech morfologicznych i stopień uwodnienia tkanek. Grupa dzieci starszych, a zwłaszcza grupa chłopców, w której zgodność między metodami jest najlepsza, znajduje się blisko średniej dla dzieci zdrowych pod względem wysokości ciała. W tej grupie dzieci stopień dojrzałości płciowej może mieć większy wpływ na wysokość i budowę ciała. W podsumowaniu można stwierdzić, że każda z zastosowanych metod badawczych, oceniających skład ciała, wydaje się być przydatna do stosowania w praktyce klinicznej. Metoda obliczania procentowej zawartości tłuszczu wzorem antropometrycznym wymaga zmierzenia dwóch fałdów skórno-tłuszczowych, co ogranicza jej stosowanie do osób posiadających sprzęt i dostateczną wiedzę dotyczącą przeprowadzania pomiarów. Wzory stosowane w pracy są wyznaczone przez autorów amerykańskich w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych i często cytowane przez badaczy z innych krajów. Metoda impedancji elektrycznej jest prosta, dostępna i nowoczesna. Nie ma tu wysokich wymagań wobec osoby wykonującej badanie. Niezła zgodność wyników impedancji z antropometrią u 56

7 Majcher A. i inni Porównanie u dzieci otyłych wyników zawartości procentowej tłuszczu... dzieci z otyłością daje możliwość szybkiego oszacowania składu ciała bez wykonywania pomiarów fałdów. Metoda densytometryczna DEXA, oceniając zawartość procentową tłuszczu, podaje wiele informacji, które są przydatne dla wniosków klinicznych. Stosowanie tej metody w codziennej praktyce jest ograniczone ze względu na koszty i małą dostępność. Wnioski 1. Stwierdzono różnice w procentowej zawartości tłuszczu obliczonej metodą antropometryczną, impedancji elektrycznej i densytometrią (DEXA). 2. Zawartość procentowa tłuszczu określana metodą antropometryczną wg Slaughtera była najniższa ze wszystkich analizowanych metod i nie wykazywała różnic między badanymi grupami dzieci z otyłością w zależności od płci i wieku. 3. Impedancja elektryczna jest prostą, nieinwazyjną metodą oceny procentowej zawartości tłuszczu porównywalną z metodą antropometryczną, ale obciążoną ryzykiem błędu. 4. Największą zawartość procentową tłuszczu u dzieci z otyłością stwierdza się metodą densytometryczną. PIŚMIENNICTWO/REFERENCES [1] Zwiauer K.F. et al.: Cardiovascular risk factors in obese children in relation to weight and body fat distribution. J. Am. Coll. Nutr. 1992:11, suppl [2] Dietz W.H.: Childhood weight affects adult morbidity and mortality. The J. Nutr., 1998:128, suppl. 2, 411S 414S. [3] Dwyer J.T. et al.: Predictors overweight and overfatness in a multiethnic pediatric population. Child and Adolescent Trial for Cardiovascular Health Collaborative Research Group. Am. J. Clin. Nutr. 1998:67, [4] Teixeira P.J. et al.: Total and regional fat and serum cardiovascular disease risk factors in lean and obese children and adolescents. Ob. Research 2001:9(8), [5] Wabitsch M.: Overweight and obesity in European children: definition and diagnostic procedures, risk factors and consequences for later health outcome. Eur. J. Pediatr., 2000:159, suppl. 1, [6] Bergman P., Janusz A.: Bioelektryczna metoda określania składu ciała człowieka. [w:] Biologia populacji ludzkich współczesnych i pradziejowych. 1992, [7] Lukaski H.C.: Methods for the assessment of human body composition: Traditional and new. Am. J. Clin. Nutr., 1987:46, [8] Brook C.G.D.: Determination of body composition of children from skinfold measurements. Arch. Dis. Child., 1971:46, [9] Pierson R.N., Wang J., Thornton J.C.: Measurement of Body Composition: Applications in Hormone Research. Horm. Res., 1997:48, suppl. 1, [10] Slaughter M.H. et al.: Skinfold equations for estimation of body fatness in children and youth. Hum. Biol., 1988:60, [11] Broeck den J.V., Witt J.M.: Anthropometry and Body Composition in Children. Horm. Res., 1997:48, suppl. 1, [12] Cochran W.J. et al.: Total body water estimated by measuring total body electrical conductivity. Am. J. Clin. Nutr., 1988:48, [13] Davies P.S.W., Jagger S.E., Reilly J.J.: A relationship between bioelectric impedance and total body water in young adults. Annals of Hum. Biol., 1990:17, [14] Kushner R.F. et al.: Validation of bioelectric impedance analysis as a measurement of change on body composition in obesity. Am. J. Clin. Nutr., 1990:52, [15] Lukaski H.C. et al.: Validation of tetrapolar bioelectrical impedance method to assess human body composition. J. of Applied Physiology, 1986:60, [16] Ross R. et al.: Sensitivity of bioelectrical impedance to detect changes in human body composition. J. of Applied Physiology, 1989:67, [17] Ellis K.J. et al.: Accuracy of dual-energy x-ray absorptiometry for body-composition measurements in children. Am. J. Clin. Nutr., 1994:60, [18] Going S.B. et al.: Estimation of total body composition by regional dual photon absorptiometry. Am. J. Hum. Biol., 1990:2, [19] Guo S., Roche A.F., Houtkooper L.: Fat-free mass in children and young adults predicted from bioelectrical impedance and anthropometric variables. Am. J. Clin. Nutr., 1989:50, [20] Lapillonne A. et al.: Dual Energy X-ray Absorptiometry in Early Life. Horm. Res., 1997:48, suppl. 1, [21] Gutin B. et al.: Body-composition measurement in 9-11-y-old children by dual-energy X-ray absorptiometry, skinfold-thickness measurements and bioimpedance analysis. Am. J. Clin. Nutr., 1996:63,

8 Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 3/2004;3(8):51-58 [22] Mazess R.B. et al.: Dual-energy X-ray absorptiometry for total-body and region bone- mineral and softtissue composition. Am. J. Clin. Nutr., 1990:51, [23] Mast M. et al.: Gender differences in fat mass of 5-7-year old children. Int. J. Obesity, 1998:22(9), [24] Okasora K. et al.: Comparison of bioelectrical impedance analysis and dual energy X-ray absorptiometry for assessment of body composition in children. Ped. Int., 1999:41 (2), [25] Roche Alex F.: Methodological Considerations in the assessment of childhood obesity. Annals New York Academy of Sciences, 1997, [26] Segal K. et al.: Estimation of human body composition by electrical impedance methods: A comparative study. J. Appl. Phys., 1985:58, [27] Wattanapenpaiboon N. et al.: Agreement of skinfold measurement and bioelectrical impedance analysis (BIA) methods with dual energy X-ray absorptiometry (DEXA) in estimating total body fat in Anglo-Celtic Australians. Int. J. Ob., 1998:22,