Spis treści. O autorach... Wykaz skrótów... Wprowadzenie...

Transkrypt

1 O autorach... Wykaz skrótów... Wprowadzenie... XXXVII XLIII LIII Część I. Dokumentacja z zakresu organizacji i kontroli zarządczej Rozdział I. Statut w sektorze finansów publicznych (Piotr Walczak) Wprowadzenie Nadanie statutu organ właściwy Statut gminy Zmiany treści statutu w nowej kadencji samorządu Wzór statutu gminy... 8 Rozdział II. Zarządzenie w sprawie systemu kontroli zarządczej (Ewa Sławińska-Tomtała) Komentarz Wyjaśnienia do wzoru Zarządzenie w sprawie systemu kontroli zarządczej Zakres funkcjonowania kontroli zarządczej Formy kontroli zarządczej Zakres odpowiedzialności za system kontroli zarządczej Elementy systemu kontroli zarządczej Środowisko wewnętrzne kontroli zarządczej System definiowania misji, celów i zadań Zarządzanie ryzykiem Dokumentowanie kontroli zarządczej Mechanizmy kontroli Zasada rozdziału obowiązków Informacja i komunikacja Monitorowanie i ocena Wzór zarządzenia w sprawie kontroli zarządczej V

2 Rozdział III. Regulamin zarządzania ryzykiem w jednostce sektora publicznego ogólne zasady tworzenia regulaminu (Agata Kumpiałowska) Komentarz Podstawy prawne Osoby odpowiedzialne za zapewnienie funkcjonowania kontroli zarządczej Zarządzanie ryzykiem jako element kontroli zarządczej Dokumentowanie systemu zarządzania ryzykiem Standardy Kontroli Zarządczej Wytyczne dla sektora finansów publicznych w zakresie planowania i zarządzania ryzykiem Regulamin zarządzania ryzkiem jako kluczowy element systemu kontroli zarządczej Treść regulaminu zarządzania ryzykiem w jednostce pierwszy poziom Regulamin zarządzania ryzykiem a pierwszy i drugi poziom funkcjonowania kontroli zarządczej Role i obowiązki w systemie zarządzania ryzykiem Właściciel ryzyka Zespół ds. zarządzania ryzykiem Pełnomocnik ds. zarządzania ryzykiem Kierownictwo najwyższego szczebla Kierownicy liniowi (operacyjni) Pracownicy liniowi Wyjaśnienia do wzoru regulaminu zarządzania ryzykiem w jednostce Ogólne zasady zarządzania ryzykiem Elementy systemu zarządzania ryzykiem Identyfikacja ryzyka Ocena ryzyka Prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka oraz skutki wystąpienia ryzyka Istotność ryzyka Akceptowalny poziom ryzyka Rodzaj reakcji na ryzyko i wyznaczenie właściciela ryzyka Odpowiedzialność Rejestr ryzyka Terminy i tryb pracy Monitorowanie i raportowanie Wzór Rozdział IV. Regulamin zarządzania ryzykiem z uwzględnieniem II poziomu kontroli zarządczej (Agata Kumpiałowska) Wprowadzenie Dwa poziomy kontroli zarządczej rozwiązania systemowe VI

3 3. Tworzenie zasad zarządzania ryzykiem w jednostce a obowiązki wynikające z drugiego poziomu kontroli zarządczej Wyjaśnienia do wzoru regulaminu zarządzania ryzykiem z uwzględnieniem II poziomu kontroli zarządczej Postanowienia ogólne System zarządzania ryzykiem Identyfikacja ryzyka Analiza ryzyka Mechanizmy kontroli Monitorowanie i ocena Samoocena oraz informacja na temat stanu kontroli zarządczej Wzór regulaminu zarządzania ryzykiem Rozdział V. Zasady i tryb kontroli wobec samorządowych jednostek organizacyjnych (Piotr Walczak) Dwa poziomy kontroli zarządczej Kontrola wobec jednostek organizacyjnych wynikająca z przepisów Charakter prawny regulacji określających zasady i tryb kontroli Zakres podmiotowy kontroli Jednostki obsługiwane i obsługujące Treść regulacji wewnętrznej dotyczącej zasad i trybu przeprowadzania kontroli Zarządzenie w sprawie zasad i trybu przeprowadzania kontroli jednostek organizacyjnych gminy X Rozdział VI. Regulamin organizacyjny urzędu JST jako instrument kontroli zarządczej (Piotr Walczak) Komentarz Kontrola zarządcza Mechanizmy kontrolne Ustawa i standardy Międzynarodowe standardy kontroli zarządczej Standardy kontroli zarządczej Regulacje wewnętrzne odpowiadające standardom kontroli zarządczej Regulamin organizacyjny jako instrument kontroli zarządczej Obowiązek uwzględniania standardów kontroli zarządczej w regulaminie organizacyjnym Regulamin organizacyjny a ochrona zasobów jednostki Zapewnienie wiarygodności sprawozdań Treść regulaminu organizacyjnego urzędu JST Znaczenie regulaminu organizacyjnego w celu zapewnienia funkcjonowania kontroli zarządczej na drugim poziomie Zarządzanie ryzykiem VII

4 1.6. Zadania publiczne Powierzenie obowiązków w zakresie gospodarki finansowej w regulaminie organizacyjnym urzędu Wyjaśnienia do wzorów Wzory Zarządzenie w sprawie regulaminu organizacyjnego Regulamin organizacyjny Rozdział VII. Regulamin audytu wewnętrznego (Agata Kumpiałowska) Wprowadzenie Definicja audytu wewnętrznego Prowadzenie audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych wymagane kwalifikacje zawodowe Katalog kwalifikacji Praktyka w zakresie audytu wewnętrznego Warunki prowadzenia audytu wewnętrznego przez usługodawcę Warunki prowadzenia skutecznego audytu w sektorze publicznym Błędne rozumienie audytu jako kontrola prawidłowości realizacji wdrożonych procedur Współpraca audytora z kadrą zarządzającą Dojrzałość organizacji Kierunki zmian w audycie wewnętrznym Pomiar skuteczności i efektywności w sektorze publicznym Wzrost roli doradczej audytu Istota i cel tworzenia regulaminu audytu wewnętrznego Wyjaśnienia do wzoru regulaminu audytu wewnętrznego Postanowienia ogólne Cele, ogólne zasady i zakres audytu wewnętrznego Plan i sprawozdawczość Realizacja zadań audytowych Status i organizacja audytu wewnętrznego Prawa i obowiązki pracowników komórki audytu wewnętrznego oraz zakres odpowiedzialności Prawa i obowiązki kierowników i pracowników komórek organizacyjnych jednostki Relacje audytu wewnętrznego z innymi komórkami i instytucjami kontrolnymi Procedury i program zapewnienia i poprawy jakości Wzór regulaminu audytu wewnętrznego Rozdział VIII. Instrukcja postępowania na wypadek sytuacji podejrzenia popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu w jednostkach samorządu terytorialnego (Krzysztof Hudzik) VIII

5 1. Wprowadzenie Obowiązki jednostek samorządu terytorialnego wynikające z ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu Wyjaśnienia do wzoru instrukcji postępowania w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu Wzory Wzór zarządzenia burmistrza miasta w sprawie wprowadzenia instrukcji postępowania w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu Wzór instrukcji postępowania w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu załącznik Nr 1 do zarządzenia Wzór Rejestru powiadomień Generalnego Inspektora Informacji Finansowej załącznik Nr 1 do instrukcji Wzór notatki służbowej załącznik Nr 2 do instrukcji Rozdział IX. Raport o stanie jednostki samorządu terytorialnego nowy dokument wynikający z ustaw samorządowych (Bernadeta Dziedziak) Wprowadzenie Umiejscowienie raportu o stanie jednostki samorządu terytorialnego w przepisach ustaw samorządowych Raport o stanie gminy, powiatu i województwa a procedura absolutoryjna Raport o stanie jednostki samorządu terytorialnego zadania organów, rola radnych i mieszkańców Kompetencje organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego Informacje ogólne Uchwała w sprawie wotum zaufania Uchwała w sprawie zwiększenia liczby mieszkańców dopuszczonych do głosu w debacie nad raportem Uchwała w sprawie szczegółowych wymogów dotyczących raportu Zadania organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego Szczególna pozycja radnych Rola mieszkańców Obowiązki przewodniczącego organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego Wskazanie organu nadzoru Raport o stanie jednostki samorządu terytorialnego pojęcie, zakres i treść Wyjaśnienie pojęcia raport Zakres raportu Treść raportu Wpływ postanowień rady (sejmiku) na treść i formę raportu Skutki nieudzielenia wotum zaufania w następstwie rozpatrzenia raportu o stanie jednostki samorządu terytorialnego Podsumowanie Wzory IX

6 8.1. Uchwała organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego w sprawie wotum zaufania Uchwała organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego w sprawie zwiększenia liczby mieszkańców dopuszczonych do głosu w debacie nad raportem o stanie gminy/powiatu/województwa Uchwała organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego w sprawie szczegółowych wymogów dotyczących raportu o stanie gminy/ powiatu/województwa Część II. Dokumentacja z zakresu gromadzenia środków publicznych Rozdział I. Dochody jednostek samorządu terytorialnego o charakterze cywilnoprawnym regulamin dochodzenia należności (Piotr Walczak) Różnorodne tytuły dochodowe budżetu JST Pojęcie dochodów o charakterze cywilnoprawnym Jednostki samorządu terytorialnego w obrocie cywilnoprawnym Charakter należności cywilnoprawnych Dochody z tytułów cywilnoprawnych a klasyfikacja budżetowa Najważniejsze regulacje administracyjne w zakresie należności o charakterze cywilnoprawnym Gospodarka nieruchomościami w JST Należności wynikające z ustaw: WodaŚciekU i PrywPPU Obowiązek dochodzenia należności o charakterze cywilnoprawnym Ustalanie należności pieniężnej o charakterze cywilnoprawnym Obowiązek podejmowania czynności zmierzających do wykonania zobowiązania przez dłużnika Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych Ugoda Uwarunkowania prawne ugody Przesłanki zawarcia ugody Trudności z ustaleniem, co oznacza brak aktywności w odzyskaniu należności Przedawnienie Roszczenie o świadczenie okresowe Bieg przedawnienia Nakaz zapłaty Charakter postępowania nakazowego Dopuszczalność postępowania nakazowego Nakaz zapłaty i zarzuty od nakazu Należności wynikające z ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych Zakres podmiotowy i przedmiotowy ustawy Transakcja handlowa X

7 8.3. Ryczałtowa należność rekompensująca koszty dochodzenia należności 40 euro Wzory dokumentów Wyciąg z zakresu czynności pracownika Wyciąg z Regulaminu organizacyjnego Urzędu Gminy w R Zarządzenie Wójta Gminy R. w sprawie ustalenia procedur dochodzenia należności o charakterze cywilnoprawnym z tytułu gospodarowania nieruchomościami Pozew (nakaz zapłaty) Rozdział II. Dochodzenie niepodatkowych należności o charakterze publicznoprawnym przez jednostki samorządu terytorialnego kwoty dotacji podlegające zwrotowi (Piotr Walczak) Rodzaje należności Niepodatkowe należności budżetowe o charakterze publicznoprawnym Wyszczególnienie należności niepodatkowych o charakterze publicznoprawnym Sposoby powstania zobowiązania Wydatki z tytułu dotacji Zwrot dotacji Dotacja niewykorzystana do końca roku budżetowego Dotacja wykorzystana niezgodnie z przeznaczeniem Dotacja pobrana w nadmiernej wysokości Termin zwrotu dotacji Postępowanie w przypadku braku zwrotu dotacji do budżetu Wydanie decyzji Dochodzenie należności a odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych Dokumentacja wewnętrzna Dochodzenie zwrotu dotacji Zarządzenie w sprawie zasad kontroli wykorzystania dotacji udzielanych z budżetu oraz zasad egzekwowania zwrotu dotacji do budżetu Gminy Rozdział III. Tryb postępowania wierzyciela (organu administracji publicznej) przy egzekucji obowiązków pieniężnych o charakterze publicznoprawnym (Łukasz Sadkowski) Informacje wprowadzające Krok pierwszy stwierdzenie, czy akt administracyjny lub podatkowy podlega wykonaniu Krok drugi ustalenie adresu do doręczeń zobowiązanego/zobowiązanych Krok trzeci wystawienie i doręczenie upomnienia oraz działania informacyjne wierzyciela Informacje wstępne XI

8 4.2. Elementy obligatoryjne upomnienia Sposób doręczenia upomnienia Krok czwarty wystawienie tytułu wykonawczego i skierowanie go do organu egzekucyjnego Tytuł wykonawczy i jego obligatoryjne elementy Ponowny tytuł wykonawczy, dalszy tytuł wykonawczy i tzw. zmieniony tytuł wykonawczy Tytuł wykonawczy wystawiony na małżonków Właściwość organu egzekucyjnego Obowiązki wierzyciela po skierowaniu tytułu wykonawczego do egzekucji 263 Rozdział IV. Instrukcja ewidencji i realizacji dochodów z tytułu opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi (Piotr Walczak) System gospodarowania odpadami komunalnymi Charakter opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi Elementy konstrukcyjne opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi Podmiot Przedmiot opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi Podstawa obliczenia opłaty i stawka opłaty Zwolnienia Obowiązki wójta gminy i zobowiązanego do uiszczenia opłaty Szczególne zasady wykonywania budżetu Przypis opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi Analiza i identyfikacja ryzyka Wzór instrukcji realizacji dochodów z tytułu opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi Część III. Dokumentacja z zakresu wydatkowania środków publicznych Rozdział I. Regulamin udzielania zamówień publicznych o wartości nieprzekraczającej euro (Andrzela Gawrońska-Baran) Komentarz Wyjaśnienia do wzoru Podstawa prawna Wartość szacunkowa Zasady udzielania zamówień publicznych/publikacji ogłoszeń o zamówieniach publicznych Procedury udzielania zamówień publicznych Szczegółowa procedura udzielania zamówienia publicznego Odpowiedzialność Wzory Regulamin udzielania zamówień publicznych o wartości nieprzekraczającej euro XII

9 3.2. Wniosek w sprawie zamówienia o wartości nieprzekraczającej euro Rozdział II. Regulamin udzielania zamówień publicznych o wartości przekraczającej euro (Andrzela Gawrońska-Baran) Komentarz Wyjaśnienia do wzorów Wnioskodawca Elementy wniosku o wszczęcie postępowania Wadium i projekt umowy Wzory Regulamin udzielania zamówień publicznych o wartości przekraczającej euro Wniosek o rozpoczęcie postępowania związanego z udzieleniem zamówienia publicznego o wartości przekraczającej euro Rozdział III. Dokumentacja związana z podróżami służbowymi (Marek Rotkiewicz) Komentarz wprowadzający Cechy niezbędne, aby uznać świadczoną pracę za podróż służbową Ograniczenia w możliwości zlecenia wyjazdu Zakres dokumentacji związanej z podróżą służbową Termin rozliczenia kosztów delegacji Dokumenty potwierdzające wydatki Podstawowe dokumenty potwierdzające wydatek Dodatkowe informacje, jakie pracodawca musi pozyskać od pracownika w celu pełnego rozliczenia delegacji Wypłata należności pracownikowi Wyjaśnienia do wzorów Polecenie wyjazdu w podróż służbową Oznaczenie pracownika Cel wyjazdu Miejscowość rozpoczęcia i zakończenia podróży Czas podróży Potwierdzenie pobytu służbowego Środki lokomocji Zaliczka Rozliczenie podróży służbowej Delegacje krajowe Diety w delegacjach krajowych Koszty przejazdów Noclegi Przejazdy lokalne Delegacje zagraniczne XIII

10 Diety w delegacjach zagranicznych Koszty przejazdów Noclegi Przejazdy lokalne Przewóz bagażu i koszty leczenia Inne wydatki Wydatek na pranie odzieży Opłata wizowa Oświadczenie pracownika o okolicznościach mających wpływ na świadczenia związane z podróżą służbową Wzory dokumentów Polecenie wyjazdu w podróż służbową Rozliczenie podróży służbowej Rachunek kosztów podróży na terenie kraju Rozliczenie kosztów zagranicznej podróży służbowej Oświadczenie pracownika o okolicznościach mających wpływ na świadczenia związane z podróżą służbową Rozdział IV. Procedury zaciągania zobowiązań i zawierania umów w jednostkach samorządu terytorialnego (Piotr Walczak) Uwagi ogólne Uwarunkowania związane z charakterem i przedmiotem umowy Regulacje prawne w zakresie trybu zawierania umów Wybór formy wykonywania zadania Umowy pożyczek i kredytów Uwarunkowania związane z wysokością zaciąganego zobowiązania Kredyty, pożyczki Umowy wieloletnie Limity zobowiązań ustalone w załączniku do uchwały w sprawie wieloletniej prognozy finansowej Upoważnienie zarządu jednostki samorządu terytorialnego do zaciągania zobowiązań Uchwała w sprawie WPF Przedsięwzięcia stanowiące tytuły dłużne Umowy, których realizacja w roku budżetowym i w latach następnych jest niezbędna do zapewnienia ciągłości działania jednostki Umowy zawierane w trakcie wykonywania budżetu, w ramach danego roku budżetowego Zagadnienia ogólne Ograniczenia w zaciąganiu zobowiązań Zasady zmian w planie dochodów i wydatków budżetu JST XIV

11 4. Upoważnienie kierownika samorządowej jednostki budżetowej do zaciągania zobowiązań dłużnych Naruszenie dyscypliny finansów publicznych Składanie oświadczeń woli Zagadnienia ogólne Kontrasygnata Zawieranie umów a procedury określające ich obieg w ramach struktur organizacyjnych jednostki samorządu terytorialnego Rozdział V. Regulamin korzystania ze służbowych kart płatniczych (Elżbieta Iglińska) Komentarz Wyjaśnienia do wzorów Wzory Zarządzenie w sprawie określenia zasad, sposobu oraz trybu przyznawania i korzystania ze służbowych kart płatniczych przy dokonywaniu wydatków oraz rozliczania płatności dokonywanych przy ich wykorzystaniu Regulamin w sprawie określenia zasad, sposobu oraz trybu przyznawania i korzystania ze służbowych kart płatniczych przy dokonywaniu wydatków oraz rozliczania płatności dokonywanych przy ich wykorzystaniu przez pracowników Decyzja o przyznaniu służbowej karty płatniczej Umowa o korzystanie z karty płatniczej do celów służbowych Oświadczenie o zapoznaniu się z regulaminem Oświadczenie o wyrażeniu zgody na potrącenie z wynagrodzenia za pracę należności z tytułu wykorzystania służbowej karty płatniczej niezgodnie z regulaminem Zasady, sposób oraz tryb przyznawania i korzystania ze służbowych kart płatniczych oraz rozliczania dokonywanych przy ich wykorzystaniu operacji finansowych w jednostkach organizacyjnych Gminy Rozdział VI. Instrukcja aktualizacji podstawowej kwoty dotacji dla jednostek oświatowych dotowanych z budżetu JST (Agnieszka Pawlikowska) Prawo dotacyjne uwagi ogólne Dotacja jako wydatek publiczny Grupy przepisów prawa dotacyjnego Sankcje za nieprzestrzeganie prawa dotacyjnego Źródła prawa dotyczące dotacji oświatowych Przepisy Konstytucji RP Przepisy ustawy o finansowaniu zadań oświatowych Przepisy prawa miejscowego Rodzaje podstaw obliczania wysokości dotacji oświatowej Podstawa ustalania wysokości dotacji według wagi subwencji oświatowej Dotacja obliczana według konstrukcji podstawowych kwot dotacji XV

12 Składowe podstawowej kwoty dotacji wyjaśnienie pojęć Wydatki bieżące Wydatki bieżące ponoszone z udziałem środków z budżetu Unii Europejskiej Statystyczna liczba uczniów Podstawowa kwota dotacji dla przedszkola Obliczenie podstawy dotacji w razie nieprowadzenia przez JST jednostki oświatowej takiej jak jednostka dotowana Aktualizacja podstawowej kwoty dotacji oraz ostateczne ustalenie wysokości dotacji należnej na rok kalendarzowy Ogłoszenia w Biuletynie Informacji Publicznej i ich znaczenie Instrukcja aktualizacji podstawowej kwoty dotacji Rozdział VII. Komisja powołana przez wójta gminy do przeprowadzania przetargów i negocjacji na zbycie nieruchomości (Piotr Walczak) Komentarz wprowadzający Podstawa prawna Pojęcie nieruchomości Kompetencje organów gminy Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu Przedmiot zbycia działka gruntu a nieruchomość gruntowa Przetargowy tryb zbywania nieruchomości Czynności poprzedzające przetarg Odstępstwa od zasady przeprowadzenia przetargu Rodzaje przetargów Terminy przeprowadzania kolejnych przetargów Komisja przetargowa Status komisji Wyłączenie członka komisji przetargowej Przeprowadzenie przetargu Protokół z przetargu Wyjaśnienia do wzoru Wzór zarządzenia wójta gminy w sprawie powołania komisji przetargowej do przeprowadzenia przetargów i negocjacji na zbycie nieruchomości Rozdział VIII. Kontrola kół gospodyń wiejskich przez jednostki samorządu terytorialnego (Robert Barański) Informacje wstępne Teren działania kół gospodyń wiejskich Osobowość prawna kół gospodyń wiejskich Formalna reprezentacja kół gospodyń wiejskich Obszar realizacji zadań publicznych przez koła gospodyń wiejskich Uwarunkowania statutowe kół gospodyń wiejskich XVI

13 7. Majątek koła gospodyń wiejskich Uproszczona ewidencja przychodów i kosztów Kontrola kół gospodyń wiejskich na poziomie centralnym Kontrola realizacji zadań publicznych realizowanych przez koła gospodyń wiejskich przez jednostki samorządu terytorialnego Kontrola na podstawie umowy o realizację zadania publicznego Kontrola projektów partnerskich Zasady przeprowadzania kontroli i uprawnienia kontrolujących Dokumenty dotyczące procedur kontrolnych Wzór regulaminu kontroli i oceny realizacji zadań publicznych Wzór upoważnienia do przeprowadzenia kontroli Wzór protokołu kontroli zadania publicznego Rozdział IX. Upoważnienie zarządu jednostki samorządu terytorialnego do zaciągania długu na podstawie umów o skutkach ekonomicznych podobnych do pożyczek i kredytów (Piotr Walczak) Katalog tytułów dłużnych Umowy podobne do pożyczek i kredytów w praktyce stosowania prawa Sprzedaż zwrotna Leasing zwrotny Finansowanie kapitałowe Upoważnienie zarządu jednostki samorządu terytorialnego do zaciągania długu Rodzaje upoważnień w uchwale budżetowej Zobowiązania roczne Zobowiązania wieloletnie Opinia regionalnej izby obrachunkowej Pozostałe uwarunkowania prawne Koszty obsługi zobowiązań Złożenie oświadczeń woli i kontrasygnata skarbnika jednostki samorządu terytorialnego Wzory Wzór upoważnienia dla zarządu jednostki samorządu terytorialnego oraz określenia limitu dla zobowiązań wynikających z umów o skutkach ekonomicznych podobnych do pożyczek i kredytów wyciąg z uchwały w sprawie uchwalania budżetu Wzór uchwały w sprawie zaciągnięcia zobowiązania długoterminowego wynikającego z umowy o skutkach ekonomicznych podobnych do pożyczek i kredytów Część IV. Dokumentacja związana z gospodarowaniem składnikami majątku Rozdział I. Instrukcja w sprawie gospodarki majątkiem trwałym i zasad odpowiedzialności za powierzone mienie (Teresa Krawczyk) XVII

14 1. Informacje ogólne Środki trwałe w ujęciu rachunkowym z uwzględnieniem KSR 11 i rozporządzenia z r. w sprawie zasad rachunkowości Aktywa trwałe i obrotowe rozróżnienie Definicja środków trwałychwedług ustawy o rachunkowości Definicja i przyporządkowanie środków trwałychzgodnie z KSR Definicja środków trwałych według rozporządzenia z r. w sprawie zasad rachunkowości Składnik majątku (obiekt inwentarzowy) Pojedynczy obiekt inwentarzowy Wyodrębnienie pojedynczego obiektu inwentarzowego Księgi inwentarzowe Części dodatkowe i peryferyjne Zbiorcze obiekty inwentarzowe i sieciowe środki trwałe Wyodrębnienie zbiorczego obiektu inwentarzowego Zbiorczy obiekt zespolony funkcjonalnie Zbiorczy obiekt zespolony rodzajowo Środki trwałe w ujęciu podatkowym Zasady gospodarowania środkami publicznymi i sprawowania kontroli zarządczej w zakresie majątku w JSFP Niskocenne środki trwałe w świetle ustawy o rachunkowości, KSR 11 i rozporządzeniu z r. sprawie zasad rachunkowości Niskocenne środki trwałe w świetle ustawy o rachunkowości Jednorazowy odpis wartości początkowej środka trwałego według KSR 11 wyznaczenie poziomu istotności i stosowanie uproszczeń Jednorazowy odpis wartości początkowej środka trwałego według rozporządzenia z r. w sprawie rachunkowości konto 013 Pozostałe środki trwałe Zakup materiałów w jednostce odniesienie w koszty Przekazanie majątku jednostkom organizacyjnym sektora finansów publicznych Podstawa prawna przekazania nieruchomości Nieruchomości i działki gruntowe Obowiązek prowadzenia ksiąg pomocniczychdla środków trwałych Forma przekazania nieruchomości Ewolucja przepisów Trwały zarząd w jednostkach budżetowych i samorządowych zakładach budżetowych Użytkowanie wieczyste forma przekazania nieruchomości jednostkom posiadającym osobowość prawną Charakter prawny użytkowania wieczystego Formalności związane z przekazaniem nieruchomości w użytkowanie wieczyste XVIII

15 Długość okresu użytkowania wieczystego Zasady sprzedaży nieruchomości albo oddania w użytkowanie wieczyste nieruchomości gruntowej Ujmowanie użytkowania wieczystego w ewidencji księgowej Wycena nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste Odpisy amortyzacyjne od wartości prawa wieczystego użytkowania Ujmowanie w ewidencji księgowej nieruchomości Skarbu Państwa Zmiany w użytkowaniu wieczystym od r Użytkowanie, w tym użytkowanie bezpłatne Użytkowanie w instytucji kultury Użytkowanie w SPZOZ Umowy użyczenia, najem i dzierżawa Wyjaśnienia do wzorów Definicje używanych pojęć Odpowiedzialność materialna za mienie powierzone pracownikowi Wspólna odpowiedzialność za powierzone mienie Inwentaryzacja Zasady przekazywania posiadanego majątku osobom trzecim Likwidacja majątku Wzory Zarządzenie w sprawie wprowadzenia instrukcji w sprawie gospodarki majątkiem trwałym i zasad odpowiedzialności za powierzone mienie Instrukcja w sprawie gospodarowania majątkiem trwałym i zasad odpowiedzialności za powierzone mienie Karta użytkownika urządzeń informatycznych i osobistego wyposażenia załącznik Nr 1 do instrukcji Powierzenie obowiązków w zakresie gospodarowania składnikami majątkowymi załącznik Nr 2 do instrukcji Protokół przekazania sprzętu do użytkowania załącznik Nr 3 do instrukcji Dokument przemieszczenia załącznik Nr 4 do instrukcji Wniosek o likwidację składnika majątkowego załącznik Nr 5 do instrukcji Oświadczenie, że składniki majątkowe zostały wykorzystane na potrzeby warsztatowe załącznik Nr 6 do instrukcji Wniosek o ocenę przydatności składników majątku ruchomego i uznanie go za zbędny załącznik Nr 7 do instrukcji Rozdział II. Klasyfikacja środków trwałych (Artur Hołda, Anna Staszel) Informacje wstępne Podstawowa jednostka ewidencyjna Zmiany w KŚT w 2018 r. w stosunku do poprzednio obowiązujących przepisów Problemy związane ze zmianą numeru inwentarzowego środka trwałego XIX

16 5. Problem określenia obiektu inwentarzowego z punktu widzenia rachunkowości Problem określenia obiektu inwentarzowego z punktu widzenia prawa podatkowego Informacje wstępne Przykłady określenia pojedynczego obiektu inwentarzowego Obiekty typu: laptop, desktop (komputer stacjonarny), notebook, stacja dokująca, monitor, terminal komputerowy zaliczane do rodzaju 487 zespoły komputerowe Części składowe budynków Obiekty pomocnicze obsługujące dany budynek (chodniki, place, dojazdy) Sieciowe środki trwałe Urządzenie stanowiące pojedynczy obiekt inwentarzowy Pozostałe narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie, gdzie indziej niesklasyfikowane, oraz wyposażenia techniczne do prac biurowych Objaśnienia do wzorów Zarządzenie w sprawie wprowadzenia instrukcji ewidencji i klasyfikacji środków trwałych w zakresie stosowania KŚT Osoby odpowiedzialne Cel Procedury Terminy Przechowywanie dokumentów Wzory Zarządzenie prezesa zarządu w sprawie wprowadzenia instrukcji ewidencji środków trwałych (zgodnie z KŚTR obowiązującym od r.) Instrukcja ewidencji i klasyfikacji środków trwałych zgodnie z rozporządzeniem w sprawie Klasyfikacji Środków Trwałych Rozdział III. Instrukcja magazynowa (Teresa Krawczyk) Komentarz Wyjaśnienia do wzorów Podstawa prawna i merytoryczna Istota i pojęcie magazynu Obowiązki magazyniera Przyjmowanie materiałów do magazynów i wydawanie ich z magazynu Dokumentowanie obrotu magazynowego Kontrola gospodarki magazynowej Postanowienia końcowe Wzory XX

17 3.1. Zarządzenie w sprawie wprowadzenia instrukcji magazynowej Instrukcja magazynowa Rozdział IV. Instrukcja kasowa (Teresa Krawczyk) Komentarz Informacje ogólne Ewidencja środków pieniężnych Działania w zakresie obrotu gotówkowego Limit dla transakcji gotówkowych dokonywanych między przedsiębiorcami za pośrednictwem rachunku bankowego Wyjaśnienia do wzorów Akty prawne Miejsce funkcjonowania kasy Pozostałe techniczne środki ochrony Sposób transportu gotówki Stanowisko kasjera Przepływ gotówki w kasie Udokumentowanie operacji kasowych Obieg dokumentów kasowych Raport kasowy Inwentaryzacja kasy Inne obowiązki Wzory Zarządzenie w sprawie wprowadzenia instrukcji kasowej Instrukcja kasowa Rozdział V. Instrukcja w sprawie zasad gospodarowania drukami ścisłego zarachowania (Teresa Krawczyk) Komentarz Informacje ogólne Podstawowe zasady gospodarowania drukami ścisłego zarachowania Księga druków ścisłego zarachowania Przechowywanie druków Kontrola gospodarki drukami ścisłego zarachowania Mandaty Inwentaryzacja druków ścisłego zarachowania Wyjaśnienia do wzorów Wzory Zarządzenie w sprawie instrukcji gospodarowania drukami ścisłego zarachowania Instrukcja w sprawie zasad gospodarowania drukami ścisłego zarachowania Oświadczenie o przyjęciu odpowiedzialności za gospodarkę XXI

18 3.4. Upoważnienie do pobrania druków ścisłego zarachowania Księga druków ścisłego zarachowania Rejestr upoważnień do pobrania druków ścisłego zarachowania Zasady rozliczania druków ścisłego zarachowania w jednostce Formularz rozliczenia druków ścisłego zarachowania Formularz spisu z natury druków ścisłego zarachowania Protokół z inwentaryzacji druków ścisłego zarachowania Protokół z likwidacji druków ścisłego zarachowania Część V. Dokumentacja związana z procesem pracy Rozdział I. Regulamin zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (Marek Rotkiewicz) Uwagi ogólne Tworzenie funduszu i rezygnacja z niego Finansowanie funduszu Świadczenia z funduszu a ubezpieczenia społeczne Świadczenia z funduszu a podatek dochodowy Ustalenie regulaminu funduszu wyjaśnienia do wzoru Warunki przyznawania świadczeń Osoby uprawnione do korzystania z funduszu Działalność socjalna w regulaminie Kryteria wydatkowania środków socjalnych Przetwarzanie i udostępnianie danych osobowych Wzór regulaminu gospodarowania środkami ZFŚS Rozdział II. Zasady podnoszenia kwalifikacji dokumentowanie podróży na szkolenia (Marek Rotkiewicz) Komentarz Wyjaśnienia do wzoru Wzór dokumentu Rozdział III. Minimalna stawka godzinowa w umowach zlecenia (Marek Rotkiewicz) Zakres zmian w zakresie minimalnej stawki godzinowej Umowa zlecenia i umowa o dzieło Zleceniobiorcy i zleceniodawcy, do których ma zastosowanie minimalna stawka godzinowa Zlecający będący przedsiębiorcą lub jednostką organizacyjną Osoba fizyczna niewykonująca działalności gospodarczej Zleceniobiorca przedsiębiorca Wysokość wynagrodzenia Roszczenie o wypłatę w minimalnej wysokości Zakaz zrzeczenia się prawa do wynagrodzenia Wypłata w pieniądzu XXII

19 11. Minimalna częstotliwość wypłat Potwierdzanie liczby godzin wykonywania usług Okres objęty ewidencją Przechowywanie dokumentów Wyłączenia Miejsce, czas i prowizja Konkretne usługi Przykładowy wzór umowy Rozdział IV. Regulamin wynagradzania (Marek Rotkiewicz) Wprowadzenie Tryb ustalania regulaminu Treść regulaminu Wyjaśnienia do wzoru Składniki wynagrodzenia w samorządzie Wynagrodzenie zasadnicze Dodatek specjalny Dodatek funkcyjny Nagrody i premie Inne dodatki Wymagania kwalifikacyjne Rozdział V. Regulamin pracy (Marek Rotkiewicz) Komentarz wprowadzający Obowiązywanie postanowień regulaminu odbiegających od zasad wynikających z przepisów powszechnych Tryb ustalania regulaminu pracy Treść regulaminu pracy Wyjaśnienia do wzoru Rozdział VI. Powierzenie mienia (Marek Rotkiewicz) Uwagi ogólne Umowa dotycząca powierzenia mienia Przesłanki odpowiedzialności za mienie powierzone Dochodzenie naprawienia szkody Rozdział VII. Procedura naboru na wolne stanowisko w JST (Marek Rotkiewicz) Uwagi ogólne Wyjaśnienia do wzorów Ogłoszenie o naborze Protokół Informacja o wynikach naboru Wzory dokumentów Regulamin naboru XXIII

20 3.2. Lista najlepszych kandydatów Protokół z naboru Rozdział VIII. Zarządzenie w sprawie wewnętrznej polityki antymobbingowej (Michał Culepa) Komentarz Wyjaśnienia do wzoru Wzór zarządzenia w sprawie wewnętrznej polityki antymobbingowej Rozdział IX. Zarządzenie w sprawie planowania i organizowania szkoleń (Michał Culepa) Komentarz Wzór zarządzenia w sprawie planowania i organizowania szkoleń Rozdział X. Samorządowy regulamin wynagradzania nauczycieli (Artur Klawenek) Wstęp Obowiązki oświatowe jako samorządowe zadanie własne Wynagrodzenia nauczycieli w porządku przepisów Karty Nauczyciela Średnie wynagrodzenia nauczycieli Składniki płacy nauczyciela (definicja wynagrodzenia nauczycielskiego) Samorząd i stanowienie płac nauczycielskich Zakres normatywny uchwały w sprawie wynagradzania nauczycieli Uzgodnienie treści jako warunek przyjęcia uchwały w sprawie wynagradzania nauczycieli Zaniechanie aktualizowania regulaminu wynagradzania działaniem na niekorzyść członków lokalnej wspólnoty mieszkańców Obliczanie wydatków na wynagrodzenia Ustalanie w regulaminie płacowym wysokości dodatków i szczegółowych warunków ich przyznawania Zagadnienia wstępne Dodatek za wysługę lat Wysokość dodatku za wysługę lat Szczegółowe warunki przyznawania dodatku za wysługę lat Najpowszechniejsze błędy w regulacjach samorządowych w zakresie dodatku za wysługę lat Dodatek motywacyjny Wysokość dodatku motywacyjnego Szczegółowe warunki przyznawania dodatku motywacyjnego Najpowszechniejsze błędy w regulacjach samorządowych w zakresie dodatku motywacyjnego Dodatek funkcyjny Wysokość dodatków funkcyjnych Szczegółowe warunki przyznawania dodatku funkcyjnego XXIV

21 Najpowszechniejsze błędy w regulacjach samorządowych w zakresie dodatku funkcyjnego Dodatek za warunki pracy Wysokość dodatku za warunki pracy Szczegółowe warunki przyznawania dodatku za warunki pracy Najpowszechniejsze błędy w regulacjach samorządowych w zakresie dodatku za warunki pracy Ustalanie w regulaminie płacowym wysokości innych elementów płacy nauczycielskiej i szczegółowych warunków ich przyznawania Godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw szczegółowe warunki obliczania Godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw szczegółowe warunki wypłacania Inne regulacje w regulaminie płacowym zawierane bez niezbędnego upoważnienia ustawowego Wzór regulaminu wynagradzania nauczycieli Rozdział XI. Regulamin oceny okresowej w samorządzie (Marek Rotkiewicz) Informacje ogólne Osoby dokonujące oceny Częstotliwość oceny Sposób przeprowadzania i zakres oceny Odwołanie od oceny Skutki negatywnej oceny Regulamin oceny okresowej Rozdział XII. Dokumentacja związana z czasem pracy (Marek Rotkiewicz) Informacje ogólne Ewidencja czasu pracy Wnioski pracownika Dokumenty związane z kwestiami powiązanymi z czasem pracy Zgody rodziców i pracownicy w ciąży Wzór miesięcznej karty ewidencji czasu pracy Rozdział XIII. Obowiązki płatników w podatku dochodowym od osób fizycznych (Iwona Czauderna) Komentarz Wynagrodzenie z tytułu umowy o pracę Ustalenie przychodów Koszty uzyskania przychodów Podwyższone koszty pracownicze Obliczanie zaliczki na podatek dochodowy Oświadczenie pracownika o rozliczeniu z małżonkiem lub dzieckiem XXV

22 Wniosek o potrącanie wyższych zaliczek na podatek Obliczenie zaliczki po złożeniu oświadczenia przez pracownika w PIT Wpłata zaliczki na podatek dochodowy Umowy zlecenia i o dzieło Wynagrodzenie z tytułu umowy zlecenia Wynagrodzenie z tytułu umowy o dzieło Małe umowy zlecenia lub umowy o dzieło Umowa zlecenie i umowa o dzieło z pracownikiem Deklaracje i roczne obliczenie podatku Obowiązek sporządzenia deklaracji: PIT-4R i PIT Roczne obliczenie podatku Wynagrodzenie z tytułu umowy z zagraniczną osobą fizyczną Zryczałtowany podatek od przychodów Stosowanie umów o unikaniu podwójnego opodatkowania Certyfikat rezydencji Wpłata zaliczki na podatek dochodowy i sporządzenie deklaracji PIT-8AR Obowiązek sporządzenia imiennej informacji IFT-1/IFT-1R Odpowiedzialność za niepobranie zaliczki na podatek i niewpłacenie jej Zaległości podatkowe z tytułu zaliczek Odpowiedzialność płatnika Odpowiedzialność karna skarbowa Wzory Instrukcja obliczania zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych od wynagrodzeń wypłacanych ze stosunku pracy i umowy zlecenia Instrukcja obliczania zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych od wynagrodzeń wypłacanych z umowy o dzieło Część VI. Dokumentacja polityki rachunkowości Rozdział I. Polityka rachunkowości (Sebastian Bach) Podstawa prawna Elementy obowiązkowe dokumentacji zasad (polityki) rachunkowości Obowiązek określenia roku obrotowego oraz wchodzących w jego skład okresów sprawozdawczych Metody wyceny aktywów i pasywów oraz ustalania wyniku finansowego Wycena środków trwałych stanowiących własność Skarbu Państwa lub JST otrzymanych nieodpłatnie Zasady umarzania lub amortyzacji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych Jednorazowe umorzenie XXVI

23 Jednorazowe umorzenie w jednostkach zwolnionych z podatku dochodowego od osób prawnych Odpisy aktualizujące wartość należności Określenie zasad ustalania wyniku Prowadzenie ksiąg rachunkowych Sposób prowadzenia ksiąg rachunkowych Określenie techniki prowadzenia ksiąg rachunkowych Szczególne rozwiązania ewidencyjne Zakładowy plan kont Wykaz ksiąg rachunkowych Opis systemu przetwarzania danych (systemu informatycznego) Uproszczenia w zasadach (polityce) rachunkowości Pozostałe zapisy ujmowane w zasadach (polityce) rachunkowości Wartości niematerialne i prawne o wartości poniżej kwoty zł Aktualizacja wartości należności Określenie daty tzw. zamknięcia miesiąca, po której operacje gospodarcze dotyczące tego miesiąca nie będą już ujmowane Prowadzenie zobowiązań według podziałek klasyfikacji budżetowej Formalne uregulowanie dokumentacji zasad (polityki) rachunkowości jednostki Zakładowy plan kont Ewidencja bilansowa Opracowanie planu kont budżetu i jednostki Opis zasad funkcjonowania kont Dochody budżetu JST nieujęte w planach finansowych innych samorządowych jednostek budżetowych Określenie zasad prowadzenia ewidencji analitycznej Ewidencja pozabilansowa Dokumentacja dodatkowa jako uzupełnienie zasad (polityki) rachunkowości Instrukcja inwentaryzacyjna Instrukcja kontroli i obiegu dokumentów finansowo-księgowych Rozdział II. Zarządzenie w sprawie centralizacji (Marek Piotrowski) Komentarz wprowadzający Wyjaśnienia do wzoru Wyjaśnienia do paragrafu Wyjaśnienia do paragrafu Ustalenie prewspółczynnika Proporcja Wyjaśnienia do paragrafu Wyjaśnienia do paragrafu Wyjaśnienia do paragrafu XXVII

24 2.6. Wyjaśnienia do paragrafu Wyjaśnienia do paragrafu Wyjaśnienia do paragrafu Wyjaśnienia do paragrafu Wyjaśnienia do paragrafu Wyjaśnienia do paragrafu Rozdział III. Inwentaryzacja (Elżbieta Dworak, Bożena Rudnicka) Definicja inwentaryzacji Regulacje prawne w zakresie inwentaryzacji Wymóg posiadania instrukcji inwentaryzacyjnej Osoby odpowiedzialne w procesie inwentaryzacji Osoby odpowiedzialne a centra usług wspólnych Instrukcja inwentaryzacyjna Cel inwentaryzacji oraz zasady działania komisji inwentaryzacyjnej Cel inwentaryzacji Komisja inwentaryzacyjna i zespoły spisowe Outsourcing procesu inwentaryzacji Metody (techniki) inwentaryzacji Metody inwentaryzacji a zakres inwentaryzacji Terminy ustawowe Etapy inwentaryzacji Czynności przygotowawcze Czynności właściwe Czynności rozliczeniowe Czynności poinwentaryzacyjne Organizacja inwentaryzacji Metody inwentaryzacji Spis z natury Uzgadnianie sald Weryfikacja stanów księgowych Uproszczenia Zakres inwentaryzacji Inwentaryzacja nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego Gospodarowanie nieruchomościami Skarbu Państwa przez starostów Zasady ujmowania w księgach nieruchomości Skarbu Państwa Sposób inwentaryzacji nieruchomości Skarbu Państwa Termin na dokonanie inwentaryzacji nieruchomości Skarbu Państwa Inwentaryzacja nieruchomości otrzymanych w trwały zarząd Częstotliwość inwentaryzacji gruntów XXVIII

25 11. Różnice inwentaryzacyjne Niedobory zawinione i niezawinione Niedobory zawinione i nadwyżki a przepisy podatkowe Ustalanie różnic inwentaryzacyjnych Ewidencja różnic inwentaryzacyjnych Wycena niedoborów Inwentaryzacja w szczególnych przypadkach Inwentaryzacja paliw w bakach samochodów Inwentaryzacja a technologia RFID Inwentaryzacja za pomocą dronów Dokumentowanie inwentaryzacji i zasady przechowywania dokumentacji inwentaryzacyjnej Instrukcja inwentaryzacyjna Rozdział IV. Instrukcja obiegu i kontroli dowodów księgowych (Teresa Krawczyk) Komentarz Informacje ogólne Pojęcie i funkcje dowodu księgowego Podstawa prawna instrukcji obiegu i kontroli dowodów księgowych Wyjaśnienia do wzorów Wzory Zarządzenie w sprawie instrukcji obiegu i kontroli dowodów księgowych Instrukcja obiegu i kontroli dowodów księgowych Upoważnienie pracownika do dokonywania kontroli merytorycznej dowodów księgowych Rozdział V. Instrukcja obiegu i kontroli dokumentów księgowych pomiędzy jednostką obsługującą a jednostkami obsługiwanymi (Joanna Kwiecień) Zagadnienia ogólne Cel tworzenia samorządowych centrów usług wspólnych Korzyści wynikające z utworzenia centrum usług wspólnych dla jednostek oświatowych Ryzyko wynikające z utworzenia centrum usług wspólnych dla jednostek oświatowych Zakres działania centrum usług wspólnych dla jednostek oświatowych Liczba centrów usług wspólnych dla danej jednostki samorządu terytorialnego Określenie zadań możliwych do przekazania centrum usług wspólnych przez jednostki oświatowe Zadania z zakresu administracyjnego Zadania z zakresu pomocy prawnej Zadania z zakresu finansów i rachunkowości Zadania z zakresu organizacyjnego Zadania z zakresu udzielania zamówień publicznych XXIX

26 8. Procedura tworzenia samorządowych centrów usług wspólnych Podjęcie decyzji i opracowanie koncepcji powołania centrum usług wspólnych Przeprowadzenie analiz, określenie zakresu działania i zasięgu terytorialnego centrum usług wspólnych Przygotowanie niezbędnych dokumentów i podjęcie uchwały Opracowywanie statutu centrum usług wspólnych i podjęcie uchwały o jego przyjęciu Organizacja centrum usług wspólnych i przyjęcie procedur wewnętrznych Obowiązki i uprawnienia kierowników jednostek obsługiwanych i kierownika jednostki obsługującej Główny księgowy w centrum usług wspólnych odpowiedzialność, obowiązki i uprawnienia Analiza porównawcza funkcjonowania centrów usług wspólnych i zespołów ekonomiczno-administracyjnych obsługi jednostek oświatowych Rozdział VI. Wytyczne do sporządzania informacji dodatkowej dla jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych (Małgorzata Wojtczak) Wprowadzenie Podstawy prawne Zakres instrukcji (w tym wytyczne do zakładowego planu kont) Wyjaśnienia do wzoru Wzór wytycznych do zakładowych planów kont Część VII. Dokumentacja podatkowa Rozdział I. Instrukcja odliczania podatku od towarów i usług na podstawie prewspółczynnika (Marek Piotrowski, Teresa Krawczyk) Komentarz Uprawnienie do odliczenia podatku naliczonego Ustalenie kwoty podatku naliczonego na podstawie prewspółczynnika Metody określania prewspółczynnika Prewspółczynnik w jednostkach samorządowych Roczna korekta podatku naliczonego Wyjaśnienie do wzoru Stosowanie instrukcji Podmioty stosujące instrukcję Akty prawne stosowane w instrukcji Wzór instrukcji w zakresie ustalania prewspółczynnika dla celów realizacji uprawnienia do obniżenia podatku należnego o wartość podatku naliczonego Rozdział II. Instrukcja odliczania podatku naliczonego na podstawie proporcji (Marek Piotrowski, Teresa Krawczyk) Komentarz Uprawnienie do odliczenia podatku naliczonego XXX