Rozwój społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Opis dobrych praktyk

Transkrypt

1

2 Rozwój społeczeństwa obywatelskiego w Polsce Opis dobrych praktyk Kraków 2010

3 Wydawca: Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji ul. Szlak 73a, Kraków Opracowanie redakcyjne: Tomasz Machowski Korekta: Joanna Śmigielska Projekt okładki: Marcin Migdał Skład i łamanie: Marcin Migdał Wydanie I, Kraków 2010 ISBN Copyright by FRDL MISTiA Wydawnictwo w ramach projektu: O ludziach z ludźmi trening partycypacji społecznej w krajach V4 w obszarach przejrzystości decyzji i komunikacji społecznej. Projekt współfinansowany z międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego w ramach Wyszehradzkiego Programu Strategicznego: Priorytet Dobre Rządzenie w Sektorze Publicznym.

4 Spis treści 1. Wstęp 5 2. Społeczeństwo obywatelskie Geneza pojęcia Organizacje pozarządowe a społeczeństwo obywatelskie 8 3. Organizacje pozarządowe w Polsce Profil i liczebność polskich organizacji non-profit Bariery funkcjonowania organizacji pozarządowych Opis praktyk nagrodzonych w II edycji konkursu O ludziach z ludźmi Model współpracy władz miasta Przemyśla z organizacjami pozarządowymi Model współpracy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego z organizacjami pozarządowymi Model współpracy Urzędu Gminy Miejsce Piastowe z organizacjami pozarządowymi Opis praktyk nagrodzonych w III edycji konkursu Małopolskie Wektory Współpracy Model współpracy Urzędu Miasta i Gminy Olkusz z organizacjami pozarządowymi Model współpracy Urzędu Miasta i Gminy Zakliczyn z organizacjami pozarządowymi Model współpracy Urzędu Miasta Nowy Targ z organizacjami pozarządowymi Zakończenie Przypisy 48 3

5

6 1. Wstęp Spośród wielu sposobów oceny współpracy jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi na szczególną uwagę zasługują wszelkiego rodzaju konkursy, w których szczegółowej analizie poddawane są aspekty współdziałania tych instytucji. Konkursy te stanowią swoistą diagnozę stopnia rozwoju społeczeństwa obywatelskiego na terenie działania danej jednostki samorządu terytorialnego. Służą także promocji współuczestnictwa obywatelskiego w procesie decyzyjnym szczebla samorządowego oraz doskonalą zasady i formy współpracy na linii jednostka samorządowa organizacja non-profit. Uczestnictwo w konkursach niesie dodatkowe korzyści dla samorządów, począwszy od prestiżu, a skończywszy na wzroście szeroko pojmowanej atrakcyjności danej gminy, powiatu czy województwa. Samorządy województwa podkarpackiego efekty swojego współdziałania z organizacjami pozarządowymi mogły poddać ocenie w konkursie O ludziach z ludźmi. Przedsięwzięcie to zorganizowane zostało przez FRDL Rzeszowski Ośrodek Samorządu Terytorialnego we współpracy z Centrum Prac Na Rzecz Społeczności (Centr pro Komunitni Praci) na terenie krajów Grupy Wyszehradzkiej. Do II edycji projektu zgłosiło się dziewięć jednostek samorządowych z terenu województwa. Z tej stawki w marcu 2010 roku Komisja Konkursowa na podstawie oceny wniosków aplikacyjnych i wizyty w jednostkach wyłoniła zwycięzców: I miejsce Urząd Miasta w Przemyślu II miejsce Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego III miejsce Urząd Gminy w Miejscu Piastowym 5

7 Laureaci konkursu w kwietniu 2010 roku wzięli udział w konferencji w Brnie, gdzie na forum międzynarodowym zaprezentowali i wymienili swoje doświadczenia na temat kształtowania państwa obywatelskiego. Miesiąc później, w maju, miało miejsce oficjalne rozpoczęcie III edycji konkursu. Odpowiednikiem konkursu O ludziach z ludźmi na terenie województwa małopolskiego jest organizowany przez FRDL Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji konkurs Małopolskie Wektory Współpracy. Do udziału w nim zapraszane są wszystkie urzędy miast i gmin oraz starostwa powiatowe z terenu województwa małopolskiego, które posiadają uchwalony program współpracy z organizacjami pozarządowymi. W zakończonej w czerwcu 2010 roku III edycji konkursu kapituła spośród jedenastu zgłoszeń wyłoniła następujących laureatów: I miejsce Urząd Miasta i Gminy w Olkuszu II miejsce Urząd Miasta i Gminy w Zakliczynie III miejsce Urząd Miasta w Nowym Targu Przeprowadzanie tego typu konkursów stanowi doskonałą okazję do wyróżnienia tych samorządów, które w sposób najbardziej innowacyjny i efektywny współpracują z lokalnymi organizacjami pozarządowymi. To także stworzenie pola do wspólnej wymiany doświadczeń, które mogą zaprocentować jeszcze lepszym wykorzystaniem potencjału społeczeństwa obywatelskiego. Proces ten w dużej mierze zależy od jak najszerszego rozpowszechnienia dobrych i sprawdzonych wzorców takich, jak sześć projektów nagrodzonych w obydwu konkursach. Spełnienie tego zadania jest podstawowym powodem, dla którego powstała niniejsza publikacja. 6

8 2. Społeczeństwo obywatelskie 2.1 Geneza pojęcia Termin społeczeństwo obywatelskie ma swoją długą historię, jednak za początek jego zadomowienia się w polskim dyskursie publicznym uważa się przełom siódmej i ósmej dekady XX stulecia 1, wraz z uwidocznieniem się ruchów opozycyjnych. Wówczas bowiem narodziło się jedno ze znaczeń przypisywanych terminowi społeczeństwa obywatelskiego samoorganizacji obywatelskiej przekładającej się na zdolność społeczeństwa do samostanowienia. Wyrazem tego stało się między innymi powstanie rozległej sieci stowarzyszeń, uważanych za gwaranta idealnego państwa demokratycznego. Już w samym zarysie kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego w Polsce można dostrzec jego nierozerwalny związek z organizacjami non-profit i powiązania je spajające. Wiele jest definicji określających społeczeństwo obywatelskie. Witold Osiatyński pojmuje je jako przestrzeń pomiędzy rodziną, państwem a rynkiem, w której działają oddolne organizacje społeczne. W tej przestrzeni obywatele prowadzą debatę, w efekcie której wypracowywane są rozwiązania społeczne dla dobra wspólnego. Ten sam autor postrzega społeczeństwo obywatelskie za autonomiczny byt posiadający zdolność równoważenia władzy państwowej, z jednoczesną możliwością szerokiego przejawiania interesów i potrzeb, roztaczaną przed społeczeństwem. Jedynie silna, niekontrolowana przez państwo sieć powiązań międzyludzkich sprawia, że społeczeństwo obywatelskie może odegrać tę rolę 2. Jeszcze inne spojrzenie na społeczeństwo obywatelskie proponuje Norberto Bobbio. W jego ujęciu społeczeństwem obywatelskim jest wszystko, co pozostaje, kiedy 7

9 już wytyczymy granice, w których działa władza państwowa 3. Jako syntezę tych i wielu innych definicji społeczeństwa obywatelskiego można wysnuć stwierdzenie, że jest to ni mniej ni więcej tylko sfera, w której działają podmioty pośredniczące między państwem a jego obywatelami. Społeczeństwo obywatelskie, którego istnienie i rozwój wskazywane jest jako jeden z wielu warunków zasady dobrego rządzenia (good governance), posiada szereg odniesień w stosunku do funkcjonowania aparatu państwowego 4. Podkreśla się, że społeczeństwo obywatelskie stanowi rodzaj spoiwa systemu demokratycznego, a także uzupełnia system partyjny w procesie sprawowania władzy. Jest ono także stabilizatorem państwa, co wyraża się poprzez aktywne uczestnictwo obywateli w życiu publicznym oraz przeciwdziałanie autorytaryzmowi i próbom nadużyć ze strony władzy. Warto zauważyć także niebagatelną rolę, jaką społeczeństwo obywatelskie poprzez istnienie szeregu organizacji społecznych może spełniać w zakresie kształtowania przyszłych elit politycznych. Oprócz oczywistych, wymienionych wcześniej wpływów na funkcjonowanie aparatu państwowego podkreśla się również pozytywną rolę społeczeństwa obywatelskiego w kształtowaniu gospodarki. Wytworzenie stabilnych ram społecznych sprzyja rozwojowi rynku, a ponadto przekłada się na ułatwienie przepływu informacji, kształtowanie świadomości konsumentów i nacisk na zapewnienie standardów profesjonalnych i jakościowych. W skali makro może mieć to niebagatelne znaczenie dla polityki gospodarczej państwa. W badaniach nad społeczeństwem obywatelskim nie wyklucza się również jego negatywnego wpływu na funkcjonowanie państwa. Jako przykład podawane są związki zawodowe, które poprzez realizację partykularnych interesów mogą działać na szkodę państwa i pozostałych obywateli. Są to jednak przypadki rzadkie i skrajne. 2.2 Organizacje pozarządowe a społeczeństwo obywatelskie Pomocny w opisaniu społeczeństwa obywatelskiego w Polsce jest podział na trzy aspekty, w których ono funkcjonuje 5. Pierwszym z nich jest wymiar formalnoprawny społeczeństwa obywatelskiego, do którego zalicza się przede wszystkim polityczne, społeczne, ekonomiczne i kulturowe upodmiotowienie obywateli. Podmiotowość obywatelska jest uznawana za konieczny i podstawowy warunek zachowania ich niezależności wobec władzy państwowej. Upodmiotowienie przez niektórych badaczy 8

10 terminu społeczeństwa obywatelskiego uważane jest za najważniejszy z jego aspektów. Za kolejny wymiar funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego uznaje się aspekt normatywny, definiowany jako wykształcenie wśród członków społeczeństwa obywatelskiego trwałych wzorców postępowania, wśród których naczelne miejsce zajmują takie wartości jak poczucie współodpowiedzialności, solidarności, wzajemnego szacunku, zaufania 6. Umacnianie tychże wartości służy kształtowaniu potrzeb ludzkich warunkując ich rozwój, a także inspiruje w tworzeniu sieci obywatelskiego zaangażowania. Jest to zatem odniesienie wprost do istoty kapitału społecznego; trudno mierzalnych zasobów wartości i norm zakorzenionych w społeczeństwie. Trzecim, najistotniejszym z punktu widzenia roli organizacji pozarządowych w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego jest aspekt instytucjonalny. Przy założeniu, że obrazem stanu społeczeństwa obywatelskiego jest powszechność obywateli w zrzeszaniu się, liczba dobrowolnych organizacji, zrzeszeń, kół, stowarzyszeń itp. jest doskonałym wskaźnikiem stopnia jego rozwoju. Dzięki nim, według K. Dziubki, społeczeństwo obywatelskie posiada konkretne strukturalne granice i jest określone wewnętrznie przez różne podmioty 7. Z aspektu instytucjonalnego bezpośrednio wyłania się obraz organizacji pozarządowej jako jednostki ściśle i nierozerwalnie związanej z pojęciem społeczeństwa obywatelskiego. Rozwinięciem założeń aspektu instytucjonalnego społeczeństwa obywatelskiego jest obraz funkcjonowania organizacji pozarządowych. Organizacje takie nazywa się szkołami demokracji, z racji ich wkładu w nabywanie przez obywateli praktycznych umiejętności niezbędnych do skutecznego funkcjonowania w państwie demokratycznym. Funkcje organizacji obywatelskich mające bezpośrednie przełożenie na kształtowanie społeczeństwa obywatelskiego można, za Sławomirem Nałęczem, podzielić na 8 : 1. Funkcję demokratyczną socjalizacji; działalność w ramach organizacji umożliwia swobodną wymianę poglądów, uczy współdziałania w grupie i podejmowania działań na własną odpowiedzialność. 2. Funkcję integracyjną organizacji; poprzez uczestnictwo w organizacjach kształtujących społeczeństwo obywatelskie, a co za tym idzie, angażowanie się w realizację stawianych przez organizację celów, wzrost poczucia więzi ze społeczeństwem. 9

11 3. Funkcję ekspresyjną; polegającą na umożliwieniu rozwoju swoich zainteresowań i talentów poprzez zaangażowanie się w działania podejmowane przez organizację. Współdziałanie pozwala na znacznie bardziej efektywne ich rozwijanie, wpływa także na kształtowanie i wyłanianie liderów społecznych. 4. Funkcję rzeczniczą; realizującą się poprzez pośrednictwo organizacji pomiędzy interesami różnych grup obywateli, a organami państwa. Rola ta najczęściej sprowadza się do obrony praw i reprezentacji określonych grup społecznych. 5. Funkcję mediacyjną; prowadzenie dialogu między wspomnianymi wyżej grupami społecznymi jest możliwe właśnie dzięki istnieniu organizacji. 6. Funkcję manipulacyjną (kontrolną); funkcja ta realizuje się w istnieniu dużego potencjału społecznego protestu, który może być wykorzystany jako silne narzędzie kontroli działalności instytucji państwowych. 7. Funkcję innowacyjną; społeczny charakter większości organizacji społecznych w połączeniu ze swoistą autonomią wobec mechanizmów działania przedsiębiorstw nastawionych na maksymalizację zysku sprawia, że niejednokrotnie wykazują się one nowatorstwem w poszukiwaniu sposobów rozwiązania problemów. 8. Funkcję usługową; wiele spośród organizacji pozarządowych za swój cel obiera rozwiązanie konkretnych problemów społecznych. Przejawia się ono w świadczeniu różnych usług z zakresu pomocy społecznej, edukacji, ochrony zdrowia, kultury itd. Niejednokrotnie organizacje takie są znacznie efektywniejsze niż ośrodki publiczne oraz przedsiębiorstwa. Akcentuje się również istotną siłę ekonomiczną, jaką w krajach wysoko rozwiniętych stanowią organizacje pozarządowe realizujące tę funkcję. Wszystkie przedstawione funkcje ukazują organizację pozarządowe jako niezbędne części w całości mechanizmu państwa demokratycznego. Stanowią one bowiem źródło zaspokojenia potrzeb indywidualnych i społecznych tworząc charakteryzujący się stosunkowo dużą swobodą i elastycznością w działaniu sektor pozarządowy. 10

12 3. Organizacje pozarządowe w Polsce 3.1 Profil i liczebność polskich organizacji non-profit Według badań przeprowadzonych przez Stowarzyszenie Klon/Jawor 9, 1 września 2009 roku w Polsce funkcjonowało około stowarzyszeń, nie wliczając w to Ochotniczych Straży Pożarnych, i fundacji. Przyrost ilości organizacji pozarządowych wykazuje tendencję malejącą w 2007 roku powstało około trzech tysięcy stowarzyszeń i ok. 650 fundacji, co w porównaniu z latami stanowi znaczny spadek (w tym okresie bowiem rokrocznie notowano powstanie 4 tysięcy nowych stowarzyszeń i ok. 900 fundacji). Eksperci upatrują przyczyn takiego stanu rzeczy przede wszystkim w poprawie sytuacji na rynku pracy i spadku bezrobocia. Nie bez znaczenia może być również wielka fala emigracji do krajów Europy Zachodniej, a także spadek zaangażowania obywatelskiego w działania wolontarystyczne. Podstawowe pola działalności organizacji pozarządowych to przede wszystkim szeroko pojęte hobby, w tym sport, turystyka i rekreacja (50%). Nieco mniejszy jest odsetek organizacji kierunkujących swe działania na edukację i wychowanie (36,8%), kulturę i sztukę (24,1%) i pomoc społeczną (22,4%). Na niemal każdym z badanych pól działalności obserwuje się nieznaczny spadek odsetka istniejących organizacji. Interesującym wskaźnikiem jest także ten dotyczący liczby osób zatrudnionych w organizacjach pozarządowych. Odsetek organizacji będących jednocześnie pracodawcami w 2008 roku wynosił 29% i był nieznacznie wyższy w stosunku do roku Najbardziej liczne spośród nich są organizacje zatrudniające do 5 osób, w zdecydowanej większości na podstawie jednorazowych umów. Około 142 tysiące osób, zatrudnionych przez organizacje pozarządowe w 2008 roku stanowiło 0,7% całkowitego zatrudnienia w gospodarce narodowej (poza rolnictwem). Bolączką większości organizacji pozarządowych są problemy w pozyskiwaniu środków na działalność statutową. Największy ich odsetek utrzymuje się ze składek członkowskich (65%), źródeł samorządowych (57%) i darowizn, zarówno od osób fizycznych, jak i od firm (nieco ponad 40%). W ogólnym rozrachunku kondycja finansowa trzeciego sektora w Polsce poprawia się, o czym świadczy niemalże dwukrotny przyrost przychodów połowy organizacji w 2007 roku w stosunku do lat poprzednich. 11

13 3.2. Bariery funkcjonowania organizacji pozarządowych Pomimo bardzo szybkiego rozwoju trzeciego sektora, organizacje pozarządowe nadal zmagają się z problemami utrudniającymi ich dalszy rozwój i aktywną pracę. Za podstawową barierę w 2008 roku ponad 60% organizacji uznało trudności w pozyskiwaniu pieniędzy bądź sprzętu niezbędnego do dalszej działalności. Optymizmem może napawać jedynie fakt, że w ciągu czterech lat odsetek ten zmalał o ponad 15%. Poza finansami poważnym ograniczeniem stojącym przed organizacjami non-profit są niedoskonałości w funkcjonowaniu szeroko pojętej administracji publicznej z naciskiem na istnienie skomplikowanych i rozbudowanych procedur prawnych, co utrudnia między innymi pozyskiwanie funduszy i przesądza o powstawaniu niebezpiecznego zjawiska piętrzenia się problemów. Bariery natury formalnej i prawnej są, według wyników badań, bolączką blisko 53% organizacji i od 2004 roku odsetek ten powoli wzrasta. Kolejnym problemem hamującym rozwój aktywności organizacji pozarządowych jest ten związany z niską aktywnością społeczną. Połowa spośród ankietowanych organizacji uznała za istotny problem brak osób chcących bezinteresownie angażować się w ich działalność. Problem związany z zasobami ludzkimi przejawia się także w trudnościach w utrzymaniu dobrego personelu i wolontariuszy (30,5%) oraz wypaleniem osób zaangażowanych w działalność (26,8%). W porównaniu z problemami finansowymi, prawnymi i kadrowymi stosunkowo niewielkie znaczenie mają kłopoty związane z konkurencją ze strony innych organizacji pozarządowych (12,2%). Niski jest również odsetek organizacji, w których wewnętrzne konflikty hamują bądź uniemożliwiają pracę odpowiedź tę wskazało jedynie 7% badanych. Wnioski płynące z badania przeprowadzonego przez Stowarzyszenie Klon/Jawor wskazują na zmniejszanie się barier utrudniających działanie organizacjom pozarządowym. Jest to jednak proces zbyt powolny, dokonujący się tylko w niektórych aspektach. Winą za taki stan rzeczy obarczyć można właściwie każdą z zainteresowanych stron państwo odpowiedzialne za stanowienie i egzekwowanie prawa, same organizacje, które pomimo narzekania na niewystarczające zasoby ludzkie niechętnie przekazywałyby posiadane środki na powiększenie zespołu i wreszcie obywateli, ciągle jeszcze za mało zaangażowanych w działalność społeczną. 12

14 4. Opis praktyk nagrodzonych w II edycji konkursu O ludziach z ludźmi 4.1 Model współpracy władz miasta Przemyśla z organizacjami pozarządowymi Opracowanie: Urząd Miejski w Przemyślu Przemyśl to miasto o powierzchni 44,1 km 2, położone w południowo- -wschodniej Polsce, we wschodniej części województwa podkarpackiego. Według danych z 4 lipca 2010 roku miasto liczyło mieszkańców. Przemyśl stanowi ważny węzeł komunikacyjny łączący wschód z zachodem i północ z południem Europy. Obecnie jest jednym z najdalej na wschód wysuniętych miast Unii Europejskiej i odgrywa istotną rolę we współpracy transgranicznej z Ukrainą. Atrakcyjność położenia Przemyśla sprawia, że w zasięgu ręki są zarówno Bieszczady, turystyczne szlaki Pogórza Przemyskiego, jak też, już za ukraińską granicą, wspaniały Lwów. Położenie na styku kultur i religii Wschodu i Zachodu zaowocowało narodową różnorodnością i bogatym dziedzictwem kulturowym, wypracowanym przez pokolenia społeczności polskiej, ukraińskiej i żydowskiej. Strategiczne położenie Przemyśla skłoniło władze austriackie do rozpoczęcia w połowie XIX w. budowy potężnej twierdzy, uznanej potem za trzecią po Verdun i Antwerpii. Dzisiaj twierdza to 45-kilometrowy pierścień fortów głównych i pomocniczych, o różnym stopniu zachowania, w większości dostępnych dla turystów. Miasto Przemyśl i jego region to przede wszystkim turystyka i rekreacja. Miasto od wielu lat rozwija swój potencjał turystyczny, a efektywność podejmowanych działań przejawia się przede wszystkim we wzrastającej liczbie turystów odwiedzających miasto. Stok narciarski, Twierdza Przemyśl, Dolina Sanu, agroturystyka w wyjątkowym krajobrazie, źródła geotermalne to tylko niektóre potencjalne możliwości związane z rozbudową infrastruktury turystycznej. 13

15 Organizacje pozarządowe Na podstawie ewidencji stowarzyszeń prowadzonej przez Wydział Spraw Społecznych oraz Wydział Sportu Urzędu Miejskiego w Przemyślu można określić liczbę organizacji działających na terenie miasta. I tak organizacji pozarządowych ogółem jest ok. 300; z czego 80 organizacji sportowych. Z tego aktywnie działających organizacji jest ok Ich struktura jest zróżnicowana największy procentowo udział mają organizacje działające w sferze sportu i rekreacji; następnie sztuki, kultury; oświaty, edukacji, wychowania; ochrony zdrowia; pomocy społecznej. Wyszczególnienie rodzaju organizacji Liczba organizacji Udział [%] oświata, edukacja, wychowanie ,20 11,16 pomoc społeczna, działalność charytatywna 5 5 2,15 2,00 ochrona zdrowia, rehabilitacja ,48 8,77 rodzina, dzieci, młodzież ,03 7,57 sztuka, kultura, ochrona zabytków ,51 14,75 ekologia, ochrona środowiska ,17 3,99 seniorzy, organizacje kombatanckie ,60 5,98 organizacje kobiece 2 2 0,86 0,80 sport, rekreacja ,19 33,47 mniejszości narodowe 2 3 0,86 1,20 przedsiębiorczość ,19 8,37 inne 4 5 1,72 2,00 RAZEM Organizacje pozarządowe działające w Przemyślu w poszczególnych dziedzinach życia społecznego O projekcie Zasadniczym celem realizacji projektu było zarówno doprowadzenie do ściślejszej współpracy organizacji pozarządowych między sobą, jak również wyłonienie reprezentantów do współpracy z władzami samorządowymi. Wejście w życie w 2003 roku ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie zobowiązało samorządy do współpracy z trzecim sektorem w realizowaniu zadań publicznych. Tym samym organizacje powinny stać się rzeczywistym partnerem. Problemem, który pojawił 14

16 się na samym początku współpracy w Przemyślu była zbyt niska znajomość przepisów prawa wśród przedstawicieli organizacji, trybu zlecania zadań, a co za tym idzie, trudności w sprostaniu określonym wymogom. Stąd poszukiwano takiego modelu współpracy, który w perspektywie kilku lat pozwoliłby rozwiązać powyższe problemy, zważywszy na fakt, iż ok. 1/3 aktywnych organizacji pozarządowych korzystało z różnych form dofinansowania. Ponadto władze miasta doceniały wagę i znaczenie omawianej współpracy, co znalazło swój wyraz w przyjętej Strategii Sukcesu Miasta Przemyśla, w której pierwszy z celów strategicznych dotyczył wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w mieście Przemyślu poprzez współpracę z sektorem organizacji pozarządowych oraz budowy zaufania do władz samorządowych. Tym samym współpraca samorządu lokalnego z organizacjami pozarządowymi znalazła swoje trwałe miejsce w kontekście szeroko rozumianego rozwoju miasta. Opis działań W kwietniu 2005 r. Gmina Miejska Przemyśl przystąpiła do ogólnopolskiej akcji społecznej Przejrzysta Polska, której celem było promowanie uczciwości i skuteczności w samorządach, prowadzące do poprawy jakości życia publicznego oraz pobudzania aktywności obywatelskiej. W ramach programu zrealizowano sześć zadań obligatoryjnych i osiem fakultatywnych. Do zadań obowiązkowych należało między innymi opracowanie i wdrożenie wieloletniego programu współpracy z organizacjami pozarządowymi Karta Współpracy; wśród zadań dodatkowych znalazło się stworzenie wykazu wszystkich działających organizacji wraz z danymi adresowymi, rodzajem prowadzonej działalności oraz doświadczeniami i osiągnięciami. Z Karty Współpracy wynikał między innymi obowiązek powołania Koordynatora ds. współpracy oraz Zespołu Konsultacyjnego. Do udziału w konsultacjach zaproszono wszystkie organizacje działające na terenie miasta. Informacje o toczących się pracach ukazały się na stronie internetowej Urzędu, były również kierowane do każdej organizacji tradycyjną drogą korespondencji pocztowej. Przedstawiciele organizacji mieli możliwość wcześniejszego zapoznania się z projektami dokumentów będących przedmiotem konsultacji. Z każdego spotkania sporządzano protokół, w którym zawarto wszelkie sugestie i opinie osób w nich uczestniczących. 15

17 Spotkanie konsultacyjno-wyborcze z przedstawicielami organizacji pozarządowych (fot. strona internetowa Przemyśla Innowacyjnym rozwiązaniem w dziedzinie współpracy władz miasta z organizacjami pozarządowymi w Przemyślu było zainicjowanie powołania tzw. Grup Roboczych, których celem było nawiązanie ściślejszej współpracy zarówno organizacji między sobą, jak również między organizacjami a władzami miasta. W trakcie spotkań konsultacyjnych we wrześniu 2005 r. (przy okazji akcji Przejrzysta Polska ) utworzono cztery Grupy: ds. Rodziny, Dzieci i Młodzieży; ds. Osób Starszych i Niepełnosprawnych; ds. Kultury, Nauki i Edukacji; ds. Osób Biednych i Bezdomnych. Poszczególne Grupy tworzą te organizacje, których cele statutowe są zbieżne z celami określonej grupy. Formuła Grup jest otwarta; działają niezależnie od władz samorządowych. Pomoc Urzędu polegała na wystosowaniu zaproszeń do wszystkich zainteresowanych i zorganizowaniu pierwszego spotkania. Grupy Robocze w zamierzeniu mają zagwarantować zasadę reprezentatywności organizacji pozarządowych w Zespole Konsultacyjnym. W roku 2007 powstała Grupa ds. Profilaktyki i Ochrony Zdrowia. Opis systemu współpracy Propozycje organizacji pozarządowych wypracowane w ramach prac poszczególnych Grup Roboczych, przygotowane na specjalnym arkuszu, przewodniczący grup przedkładają Koordynatorowi ds. współpracy, który następnie rozsyła je do wszystkich właściwych wydziałów Urzędu do zapoznania się i zajęcia stanowiska. Po uzyskaniu odpowiedzi prze- 16

18 wodniczący grup otrzymują informacje zwrotne, które są przedmiotem dyskusji w trakcie prac Zespołu Konsultacyjnego. Tam również zapada decyzja o ewentualnym uwzględnieniu w projekcie rocznego programu współpracy lub realizacji w innej formie. KOORDYNATOR DS. WSPÓŁPRACY Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom organizacji pozarządowych, jak również w celu praktycznej realizacji zadań wynikających z ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, w tym zwiększenia efektywności zlecania realizacji zadań publicznych organizacjom, w roku 2006 Prezydent Miasta Przemyśla powołał koordynatora ds. współpracy. Jego zadaniem jest w szczególności: koordynowanie prac zespołów i grup roboczych, inicjowanie działań zmierzających do zwiększenia efektywności współpracy, współdziałanie w zakresie opracowywania uchwał, zarządzeń i innych dokumentów dotyczących współpracy, przygotowanie projektu rocznego raportu na temat oceny współpracy samorządu lokalnego z organizacjami. ZESPÓŁ KONSULTACYJNY Zespół składa się z przedstawicieli: Prezydenta Miasta, Rady Miejskiej, wydziałów merytorycznych oraz przewodniczących Grup Roboczych; w skład Zespołu wchodzi koordynator ds. współpracy oraz przedstawiciel środowiska kombatantów. W dniu 24 marca 2006 r. odbyło się pierwsze posiedzenie Zespołu w trzynastoosobowym składzie, na którym dokonano m.in. wyboru: przewodniczącego, wiceprzewodniczącego i sekretarza. Każde posiedzenie Zespołu jest protokołowane; wszelkie dokumenty znajdują się do wglądu u koordynatora ds. współpracy. Do zadań Zespołu należy: przygotowanie projektu rocznego programu współpracy, przyjęcie raportu na temat oceny współpracy, przedkładanie propozycji dotyczących priorytetów oraz potrzeb finansowych w zakresie realizacji zadań Miasta przez organizacje, stałe monitorowanie współpracy itp. Obecnie funkcjonuje, ukonstytuowany w roku 2007 Zespół II kadencji ( ) w składzie czternastoosobowym. 17

19 Zofia Kulig, przewodnicząca grupy ds. Rodziny, Dzieci i Młodzieży oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych podczas konsultacji projektu programu współpracy na rok 2008 (fot. strona internetowa Przemyśla ZESPÓŁ DORADCZO-OPINIUJĄCY DO SPRAW SPORTU I REKREACJI W dniu 13 stycznia 2005 r. Prezydent Miasta podpisał zarządzenie powołujące Zespół ds. Sportu i Rekreacji. Zespół działał w trzech podzespołach: sport szkolny współzawodnictwo sportowe; infrastruktura sportowa; sport masowy i rekreacja. W pracach Zespołu brało udział 26 reprezentantów, wybranych na podstawie złożonych wniosków przez stowarzyszenia kultury fizycznej, w tym osoby z Rady Miejskiej i dwie z ówczesnego Wydziału Edukacji i Sportu. Zespół zajmował się m.in.: opiniowaniem projektu budżetu w części dotyczącej sportu; opracowaniem programu rozwoju infrastruktury i bazy sportowej; opracowaniem spójnego programu szkolenia dzieci i młodzieży uzdolnionej sportowo; opiniowaniem kalendarza miejskich imprez sportowo-rekreacyjnych. W roku 2008 w miejsce Zespołu Doradczo-Opiniującego ds. Sportu i Rekreacji powołano Miejską Radę Sportu. W skład Rady wchodzą przedstawiciele organizacji pozarządowych związanych ze środowiskiem sportowym. Rada jest organem opiniodawczym i doradczym organów miasta w zakresie kultury fizycznej i sportu. Do zadań Rady należy m.in.: opiniowanie projektu budżetu miasta w zakresie kultury fizycznej, opiniowanie projektów uchwał dotyczących kultury fizycznej, (stypendiów i nagród w dziedzinie sportu), 18

20 opiniowanie i proponowanie podziału środków finansowych w ramach ogłoszonych konkursów na zadanie w zakresie sportu kwalifikowanego, ustalanie zasad współpracy z organizacjami prowadzącymi działalność w kulturze fizycznej. Analiza korzyści i strat W Przemyślu przedstawiciele trzeciego sektora generalnie przychylnie potraktowali zaproszenie władz miasta do współpracy. Jednym z problemów, jaki wystąpił w początkowej fazie projektu, była postawa roszczeniowa niektórych uczestników spotkań. Urząd był postrzegany jako adresat określonych propozycji zgłaszanych przez organizacje. Istotą współpracy, co warto podkreślić, jest budowanie partnerstwa w realizacji zadań publicznych przy uwzględnieniu zarówno celów, jakie stawia sobie gmina, jak również potencjału sektora pozarządowego. W tym miejscu warto zasugerować określone ramy współpracy, która musi być ograniczona np. określonymi przepisami prawa, które często determinują jej zakres. Formalizm dotyczący trybu zlecania zadań jest tutaj doskonałym przykładem. Wypracowany mechanizm współpracy pozwala każdemu zgłaszać uwagi i propozycje dotyczące działalności administracji i organizacji oraz ich wzajemnych relacji. Każda organizacja, która chce zrealizować określone zadanie może, obok uprawnień określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (złożenie propozycji realizacji zadań z własnej inicjatywy), włączyć się w prace Grup Roboczych lub, wspólnie z innymi, utworzyć nową. Taka sytuacja miała miejsce w przypadku Grupy ds. Profilaktyki i Ochrony Zdrowia. Nastąpiła zauważalna poprawa jakości współpracy, która dotyczyła poziomu formalnego i merytorycznego wniosków składanych w ramach otwartych konkurów ofert na realizację zadań oraz sposobu rozliczania przyznanych dotacji. Możliwość zgłaszania własnych propozycji realizacji zadań przez organizacje jeszcze przed pracami nad projektem uchwały budżetowej pozwala uwzględnić te zadania (przynajmniej niektóre z nich) w budżecie i rocznym programie współpracy. Niezwykle istotnym zadaniem z punktu widzenia efektywności współpracy jest monitorowanie i ocena tej współpracy. W tym celu raz w roku przygotowywany jest przez Zespół Konsultacyjny dokument pt. Raport na temat oceny realizacji polityki miasta Przemyśla wobec organizacji pozarządowych. Raport dzieli się na rozdziały, które omawiają m.in.: podstawy prawne współpracy, zadania zrealizowane w danym roku, pozafinansowe 19

21 20 formy współpracy itp. Przyjęty Raport zostaje przedłożony Prezydentowi Miasta i Radzie Miejskiej. Na zakończenie warto podkreślić szczególnie ważną korzyść wynikającą ze współpracy niewątpliwą wartość edukacyjną. Dzisiaj nikogo nie trzeba przekonywać do potrzeby zaznajomienia się ze znaczną ilością dokumentów dotyczących działalności trzeciego sektora począwszy od dokumentów gminnych, a kończąc na strategiach narodowych, programach operacyjnych czy dokumentach na poziomie Unii Europejskiej. 4.2 Model współpracy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego z organizacjami pozarządowymi Opracowanie: Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego Województwo podkarpackie to jedno z szesnastu województw utworzonych reformą administracyjną w 1999 roku. Zlokalizowane jest w południowo wschodniej Polsce, a jego wschodnia i południowa granica stanowi jednocześnie granicę państwa. Region zajmuje powierzchnię blisko 18 tysięcy km 2, według danych z 2008 roku zamieszkiwało go nieco ponad 2 miliony mieszkańców. Stolicą województwa, a zarazem najważniejszym miastem Podkarpacia jest Rzeszów, jedno z najdynamiczniej rozwijających się miast Polski. Największym atutem województwa podkarpackiego są jego walory przyrodniczo kulturowe. Sprawiają one, że to właśnie Podkarpacie jest jednym z chętniej odwiedzanych przez turystów regionów w Polsce. Wśród mnóstwa atrakcji czekających na odwiedzających należy wspomnieć o przepięknych Bieszczadach, nie odkrytym, przez co przyciągającym swoją tajemniczością Beskidzie Niskim, a także malowniczych pasmach Pogórza. Przygraniczne położenie na styku kultur sprawia, że wycieczka w podkarpackie to także okazja do spotkania się z cennymi zabytkami kultury świeckiej i sakralnej, zarówno materialnej, jak i niematerialnej w postaci kultywowanych do dziś tradycji i obyczajów zamieszkujących teren grup etnicznych. Nie bez znaczenia pozostaje również fakt, że województwo podkarpackie szczyci się posiadaniem czystego, nieskażonego środowiska naturalnego, a podkarpacka przyroda potrafi zaskoczyć swoją różnorodnością niejednego turystę. Województwo podkarpackie to także rozwój i innowacyjność. Region dysponuje szeroką kadrą wysoko wykwalifikowanych specjalistów z wielu

22 dziedzin, a szczególnie duży potencjał tkwi w ludziach młodych, wśród których systematycznie wzrasta odsetek osób z wyższym wykształceniem. Zgodnie z wymaganiami współczesnego świata województwo stawia na nowoczesność przejawiającą się w rozwoju infrastruktury technicznej i transportowej, a także ciągłym rozwijaniu potencjału zasobów ludzkich. Przystąpienie do Unii Europejskiej sprawiło, że to właśnie Podkarpacie stało się łącznikiem pomiędzy zjednoczoną Europą a Ukrainą, a poprzez kontakty gospodarcze z partnerami zza wschodniej granicy umożliwia szybsze włączenie Ukrainy w struktury unijne. Jedną z dróg służących realizacji celów związanych z rozwojem województwa podkarpackiego jest szeroko pojmowana współpraca Urzędu Marszałkowskiego z działającymi na terenie regionu organizacjami pozarządowymi. Ramami instytucjonalnymi współpracy jest uchwalany rokrocznie przez Sejmik Województwa Podkarpackiego program współpracy Samorządu Województwa Podkarpackiego z organizacjami pozarządowymi. Program ten jest powiązany z realizacją Strategii Rozwoju Województwa i wieloletnich programów wojewódzkich. Każdy z nich posiada komponent, w którym uwzględniony został udział społeczeństwa obywatelskiego w jego realizacji. Wśród takich programów można wymienić np.: Program ochrony środowiska dla Województwa Podkarpackiego, Podkarpacki Park Naukowo Technologiczny, Program Opieki nad Zabytkami w województwie podkarpackim na lata czy Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata Zarówno wszystkie te programy, jak i nadrzędny dokument określający ramy współpracy województwa z organizacjami non-profit opiera się na wielofazowych konsultacjach społecznych. Podkreślić należy, że pomimo wymogów prawnych, nakładających na samorządy obowiązek uchwalenia programu współpracy z organizacjami pozarządowymi, w praktyce wiele z nich nie konsultuje treści uchwał ze środowiskiem organizacji pozarządowych, narzucając im w ten sposób odgórnie warunki współpracy. W konsultacjach przeprowadzanych na terenie województwa podkarpackiego uczestniczy wiele organizacji pozarządowych z terenu całego województwa. Efektem takich zebrań jest demokratyczny wybór przedstawicielstwa do współpracy z Samorządem Województwa Podkarpacką Radę Organizacji Pozarządowych. Podkarpacką Radę Organizacji Pozarządowych (PROP) tworzą przedstawiciele organizacji pozarządowych z każdego powiatu wchodzącego w skład województwa podkarpackiego, przedstawiciele federacji działających na terenie województwa, a także łącznicy specjaliści do spraw funduszy 21

23 strukturalnych. Kadencja Rady trwa trzy lata, najwyższą władzą organu jest Zebranie Rady. Podstawowym celem działania PROP jest rozwój społeczeństwa obywatelskiego województwa podkarpackiego poprzez szeroko pojęte reprezentowanie, wzmacnianie i integrowanie sektora pozarządowego. Cel ten realizowany jest poprzez cele szczegółowe, skupiające się wokół tworzenia warunków do wzmacniania istniejących i powstawania nowych organizacji non-profit, a także rozwoju wolontariatu. Znaczenie ma także nacisk na wzmocnienie współpracy organizacji pozarządowych z samorządem szczebla wojewódzkiego, przede wszystkim poprzez zwiększenie udziału organizacji pozarządowych w realizacji zadań własnych samorządów. Swój cel nadrzędny Rada realizuje między innymi poprzez: szeroko pojętą współpracę z administracją rządową i samorządową, a także innymi partnerami życia publicznego inicjowanie oraz opiniowanie projektów ustaw dotyczących funkcjonowania sektora pozarządowego na terenie województwa i kraju działania mające na celu integrację sektora pozarządowego, m.in. organizację konferencji, spotkań tematycznych i branżowych inicjowanie publicznej dyskusji nad problematyką rozwoju społeczeństwa obywatelskiego udzielanie pomocy i rekomendacji organizacjom pozarządowym Delegacja Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego wraz z pozostałymi uczestnikami konferencji w Brnie (fot: UMWP) 22

24 Realizowanie celów statutowych PROP wyrażało się także poprzez wzięcie udziału w konsultacjach społecznych przy tworzeniu programu współpracy Samorządu Województwa Podkarpackiego z trzecim sektorem. Do udziału w początkowym etapie konsultacji zaproszone zostały wszystkie organizacje z terenu Podkarpacia, a także indywidualni obywatele przejawiający jakąkolwiek aktywność w tym zakresie. Wszelkie uwagi i propozycje do programu mogły być nadsyłane za pośrednictwem poczty, Internetu, bądź w rozmowie z pracownikami Urzędu Marszałkowskiego. Każda ze zgłoszonych uwag była badana przez pracowników urzędu pod kątem zgodności z obowiązującym prawem, analizowano także możliwości budżetowe oraz szanse na pozyskanie środków zewnętrznych do sfinansowania zaproponowanych rozwiązań. Poddane konsultacjom z obywatelami i organizacjami pozarządowymi projekty trafiły do członków Podkarpackiej Rady Organizacji Pozarządowych, którzy reprezentują wszystkie powiaty województwa i mają możliwość przedyskutowania na spotkaniach powiatowych rad organizacji pozarządowych treści programu wojewódzkiego. Podczas tych obrad pełnomocnik Samorządu Wojewódzkiego pozostawał do dyspozycji organizacji pozarządowych, jednak, co godne podkreślenia, jego działalność doradcza opierała się na pełnej niezależności i podmiotowości środowiska organizacji pozarządowych. Propozycje zmian zostały poddane analizie na zjeździe PROP. Tam też ustalone zostało wspólne stanowisko w sprawie treści programu współpracy z trzecim sektorem. Dopiero tak przedyskutowany dokument trafił poprzez Zarząd Województwa pod obrady Sejmiku. Również na tym etapie zarówno organizacje, jak i wszyscy obywatele mogą mieć wpływ na ostateczny kształt programu współpracy jako aktu prawa lokalnego poprzez kontakt z radnymi Sejmiku Województwa. Partycypacja organizacji związanych z trzecim sektorem w przygotowaniu programu pozwoliła uwzględnić realia, w których one funkcjonują. Konsultacje przesądziły także o wprowadzeniu do projektu zadań, które wcześniej w nim nie występowały, a których zasadność wykazały rozmowy z przedstawicielami organizacji pozarządowych. Pozostaje mieć nadzieję, że wskutek szeroko zakrojonej współpracy przy tworzeniu programu wyeliminowano większość błędów wynikających z nieścisłości i przeoczeń, zazwyczaj drobnych i z pozoru mało istotnych, ale mogących sprawiać wiele problemów. Współpraca przy programie pomogła członkom organizacji pozarządowych zrozumieć uwarunkowania prawne i ograniczenia formalne, których nie można przekroczyć bez złamania prawa, a urzędnikom przybliżyła specyfikę różnych środowisk ludzi zaangażowanych w działalność społeczną, ich problemy, determinację w działaniu, cele, do 23

25 których dążą. Stanowiło to dużą dawkę inspiracji do wspólnego poszukiwania optymalnych rozwiązań. Forma przygotowywania dokumentu, polegająca na współpracy z obywatelami, pokazała także wysokie zaangażowanie społeczeństwa w sprawy samorządowe. Preferowaną przez interesantów formą kontaktu była bezpośrednia rozmowa pozwalająca nawiązać relacje interpersonalne. Większość zainteresowanych wyrażała chęć spotkań, w trakcie których mogła poznać odpowiedzi na nurtujące ją pytania. Stąd też duża mobilność pełnomocnika ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi podczas trwania konsultacji (spotkania, konferencje, rozmowy telefoniczne i bezpośrednie itp.). Pewną barierą był jedynie niski stopień kontaktu z mieszkańcami przy użyciu nowych technologii cyfrowych i Internetu. Być może jest to spowodowane ciągle jeszcze niskim stopniem poznania takich technologii wśród ludzi starszych. Anna Pakuła-Sacharczuk podczas konferencji w Brnie (fot: UMWP) Projekt miał pozytywny wpływ na jakość życia społeczności lokalnej, przede wszystkim dlatego, że przełożył się na wzrost poczucia podmio- 24

26 towości mieszkańców i przekonania, że władza samorządowa interesuje się ich zdaniem i w procesie podejmowania decyzji chce kierować się ich opiniami. Nie bez znaczenia pozostał też proces samoorganizowania się środowiska organizacji pozarządowych na Podkarpaciu. W ocenie Samorządu Województwa na szczególną uwagę zasługuje powstanie Podkarpackiej Rady Organizacji Pozarządowych, której całkowita niezależność może zapewnić pełną realizację zasady autentyczności i partnerstwa w relacjach władz samorządowych województwa ze środowiskiem tzw. trzeciego sektora. 4.3 Model współpracy Urzędu Gminy Miejsce Piastowe z organizacjami pozarządowymi Opracowanie: Urząd Gminy Miejsce Piastowe Gmina Miejsce Piastowe położona jest w województwie podkarpackim, w jego południowej części. Jednostka leży na terenach Dołów Jasielsko Sanockich, uznawanych za przedmurze atrakcyjnych turystycznie terenów Beskidu Niskiego i Bieszczadów. Gmina zajmuje powierzchnię nieco ponad 51 km 2, według danych z 31 grudnia 2009 roku zamieszkiwało ją osób. Swój rozwój od zamierzchłych czasów tereny dzisiejszej gminy zawdzięczają lokalizacji w pobliżu uczęszczanych szlaków handlowych na czele z tzw. Traktem Węgierskim, którego śladem jest dziś droga z Rzeszowa przez Duklę i Barwinek na Słowację i dalej na południe Europy. Niebagatelne znaczenie miał również rozwój na tych terenach przemysłu naftowego w nieodległej Bóbrce w 1854 r. powstała pierwsza w świecie kopalnia ropy naftowej, zaś we wchodzących w skład gminy Targowiskach niewiele później uruchomiono destylarnię ropy naftowej. Dzisiejsza Gmina Miejsce Piastowe to środowisko otwarte na nowoczesność i jednocześnie pielęgnujące tradycję. Najpoważniejszym spośród atutów gminy jest położenie na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych Dróg Krajowych numer 9 (Radom Barwinek) i 28 (Zator Medyka). Razem z bliskością granicy z Ukrainą i Słowacją przekłada się to na dobrą dostępność gminy dla turystów i atrakcyjność dla potencjalnych inwestorów. Gmina Miejsce Piastowe jest także szeroko znana w powiecie, województwie i Polsce z zaangażowania mieszkańców w działalność społeczną, która jest dobrym wyznacznikiem świadomości obywatelskiej. Na terenie Gminy działa kilkanaście stowarzyszeń. Wiele z nich pełni ważne funkcje społeczne (dwa z nich prowadzą społeczne gimnazja). Wszystkie stowarzyszenia mogą liczyć na wsparcie lokalowe, organizacyjne, infor- 25

27 macyjne, a także finansowe. Każda z organizacji posiada udostępnioną przez Gminę siedzibę, może także liczyć na bezpłatne użyczenie lokalu na potrzeby organizacji np. szkoleń czy spotkań. Stowarzyszenia otrzymują bieżące informacje z Urzędu Gminy, między innymi o konkursach, w których mogą brać udział oraz uzyskują pomoc w napisaniu wniosku. Organizowane są także liczne szkolenia podnoszące kwalifikacje osób działających w organizacjach pozarządowych. Jeśli chodzi o wsparcie finansowe to w 2010 roku Rada Gminy podjęła uchwałę upoważniającą Wójta do udzielania pożyczek organizacjom pozarządowym działającym na terenie Gminy. To istotny punkt pomocy finansowej, która umożliwi stowarzyszeniom realizację projektów w ramach środków zewnętrznych, zwłaszcza funduszy unijnych. Gmina Miejsce Piastowe realizuje wiele inicjatyw wespół ze stowarzyszeniami. Wychodząc naprzeciw potrzebom społecznym w ramach dialogu i partnerstwa powstał projekt, który był realizowany wspólnie z organizacjami pozarządowymi Wieś z przyszłością, przyszłość na wsi program podnoszenia kwalifikacji mieszkańców. W ramach przedsięwzięcia Gmina zawarła z czterema stowarzyszeniami umowy partnerskie. Projekt obejmował realizację cyklu szkoleń komputerowych i językowych dla 80 osób powyżej 40 roku życia. Za wyborem tej właśnie grupy przemawiał fakt, iż są to osoby, które pragną pozostać wciąż aktywne zawodowo, podnosić swoje kwalifikacje, a dla których na terenie Gminy brakowało propozycji szkoleniowych. Kolejnym z istotnych powodów były również niedawne, pozytywne doświadczenia Gminy Miejsce Piastowe w zakresie organizacji szkoleń. Przez dwa lata na terenie jednostki organizowano, we współpracy z Fundacją Wspomagania Wsi szkolenia komputerowe pod nazwą Internet dla Seniora. Grupą docelową warsztatów były osoby powyżej 50 roku życia, a spora popularność szkoleń, także wśród nieco młodszych mieszkańców gminy przesądziła o kontynuacji działań. Za cel główny projektu uznano podniesienie umiejętności posługiwania się sprzętem komputerowym i oprogramowaniem, komunikacji w języku angielskim oraz aktywizację środowisk wiejskich do podejmowania działań o charakterze edukacyjnym i społecznym. Udział organizacji pozarządowych w projekcie nie był wymogiem formalnym, ani nie był też podyktowany żadnymi naciskami, a mimo to partycypacja została zainicjowana przez organizacje, które w odpowiedzi na potrzeby mieszkańców wyraziły chęć organizacji szkoleń. Założeniem projektu było, iż aktywizacją lokalnej społeczności w kierunku aktywnego włączenia się w projekt zajmą się lokalne stowarzyszenie działające między innymi 26

28 w dziedzinie rozwoju edukacji na terenach wiejskich. W tym celu zawarte zostało porozumienie Gminy Miejsce Piastowe z czterema stowarzyszeniami mającymi siedzibę w wioskach, w których realizowany był projekt: Towarzystwo Przyjaciół Targowisk, Stowarzyszenie Miłośników Wsi Rogi, Stowarzyszenie Rozwoju i Promocji Wsi Głowienka oraz Stowarzyszenie Nasza Wrocanka. Każda z tych organizacji wyznaczyła osobę na stanowisko Koordynatora ds. Szkoleń, którego zadaniem było między innymi: promowanie projektu w lokalnym środowisku, rekrutacja uczestników oraz pomoc w przygotowaniu szkoleń. Uczestnicy kursów komputerowych (fot: Gmina Miejsce Piastowe) W miejscowościach objętych programem szkoleń zorganizowane zostały, we współpracy z lokalnymi organizacjami, spotkania promocyjne, na których prezentowane były założenia i korzyści płynące z udziału w projekcie. Spotkania te były doskonałą okazją do poznania oczekiwań przyszłych kursantów. Chętni do wzięcia udziału w projekcie mogli zgłaszać się osobiście do biur Koordynatorów ds. szkoleń, które mieściły się w siedzibach stowarzyszeń. W okresie od września do grudnia 2008 r. zorganizowano 8 szkoleń komputerowych, podczas których przeszkolono w sumie 40 osób. Natomiast szkolenia z języka angielskiego trwały 6 miesięcy i skorzystało z nich także 40 osób. Podsumowaniem projektu była konferencja prezentująca rezultaty przeprowadzonych warsztatów. 27

29 Projekt przyczynił się do nabycia nowych umiejętności oraz podniesienia kwalifikacji mieszkańców gminy. Dał uczestnikom możliwość poznania korzyści płynących z edukacji, a w przypadku osób pragnących podnieść swoje kwalifikacje zawodowe projekt przesądził o wzroście poziomu samooceny oraz nabyciu nowych umiejętności praktycznych. Osoby pracujące uzyskały kwalifikacje niezbędne do dalszego rozwoju zawodowego. Dodatkowo, realizacja projektu stała się podstawą do budowania trwałych, silnych lokalnych partnerstw na rzecz rozwiązywania problemów i zaspokajania potrzeb edukacyjnych mieszkańców Gminy Miejsce Piastowe. O pozytywnym odbiorze szkoleń świadczą opinie uczestników, zebrane po zakończeniu warsztatów: Bardzo przydatne kursy, które oprócz nabywania umiejętności językowych integrują społeczeństwo, osoby wychodząc na zajęcia otwierają się na innych i są bardziej zaangażowane w życie lokalnych społeczności. Super, że na polskiej wsi jest taki dostęp do wiedzy dla ludzi w średnim wieku. Tak trzymać!!! Uważam, że kurs był bardzo potrzebny szczególnie dla osób, które ukończyły 18 lat dawno temu (...). Oczekujemy więcej takich szkoleń przeznaczonych dla osób starszych. Projekt szkoleniowy nie był jedyną inicjatywą podejmowaną we współudziale stowarzyszeń. Kolejnym przykładem jest działający od 2006 r. Fundusz Stypendialny im. Profesorów Jana i Stanisława Wdowiarzów wybitnych geologów, profesorów AGH, pochodzących z Gminy Miejsce Piastowe. Koalicja Gminy, organizacji pozarządowych i przedsiębiorców rozdaje stypendia dla zdolnej młodzieży, która rozpoczyna studia. Celem programu jest wspieranie młodych ludzi podczas zdobywania wyższego wykształcenia. Poprzez przyznanie stypendium na pierwszy rok nauki, Fundusz Stypendialny ułatwia pokonanie progu między szkołą średnią a wyższą uczelnią, przede wszystkim w zakresie zwiększonych wydatków związanych z koniecznością studiowania poza miejscem zamieszkania. Pierwszeństwo w uzyskaniu stypendium mają ludzie działający społecznie w lokalnych organizacjach. Fundusz w ten sposób chce premiować zachowania i postawy służące rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego. Środki na fundusz pochodzą po części z dotacji, po części są wypracowywane przez organizacje. Jedynie 70 proc. środków pochodzi od administratora Funduszu, czyli Fundacji Edukacyjnej Przedsiębiorczości z Łodzi, pozostała część potrzebnych środków jest gromadzona we własnym 28

30 zakresie, z wydatną pomocą sponsorów i ludzi dobrej woli. Z tej formy pomocy skorzystało już ponad 70 młodych ludzi z terenów gminy. Tylko w bieżącym roku trafi do nich ponad 120 tys. zł w ramach programu Dyplom z marzeń. W zakresie współpracy ze stowarzyszeniami Gmina może uchodzić za wzór. W trakcie realizowanego na terenie województw podkarpackiego i lubelskiego Programu Inicjatyw Społecznych, wiele gmin wybrało Gminę Miejsce Piastowe jako dobry przykład do zorganizowania wizyt studyjnych. W ramach tego programu nasz samorząd odwiedziły delegacje z siedmiu podkarpackich gmin: Wielkie Oczy, Sułów, Bojanów, Nozdrzec, Narol, Wiśniowa, Frysztak. Świadczy to o pozytywnym postrzeganiu Gminy Miejsce Piastowe przez lokalne samorządy regionu. Pozytywny wizerunek władz Gminy na zewnątrz jest cenny, ale to przede wszystkim ocena mieszkańców stanowi o rzeczywistej jakości sprawowanego urzędu. Stypendyści w roku 2009 (fot: Gmina Miejsce Piastowe) Władze Gminy kładą bardzo duży nacisk na czynny udział mieszkańców w budowaniu demokratycznego ustroju, wspartego na zdrowych zasadach społeczeństwa obywatelskiego. Podejmują wiele starań, by prowadzić stały dialog ze społeczeństwem, który zapewnia o przejrzystości i otwartości funkcjonowania samorządu gminnego. Zaufanie wobec władz 29

31 30 Gminy i urzędników stale wzrasta, co sprawia, że w małej ojczyźnie, jaką jest Gmina, wszyscy mogą się czuć pełnoprawnymi obywatelami, mającymi wpływ na kształtowanie własnego otoczenia.

32 5. Opis praktyk nagrodzonych w III edycji konkursu Małopolskie Wektory Współpracy 5.1 Model współpracy Urzędu Miasta i Gminy Olkusz z organizacjami pozarządowymi Opracowanie: Urząd Miasta i Gminy w Olkuszu Gmina Olkusz, zlokalizowana na północnych rubieżach województwa małopolskiego, zajmuje obszar 150 km 2, według danych z 2009 roku zamieszkiwało ją blisko 50 tysięcy mieszkańców. Stolicą gminy jest Olkusz, blisko czterdziestotysięczne miasto istniejące już w XIII wieku. Atutem miasta i gminy jest dogodne położenie w pobliżu dwóch wielkich ośrodków gospodarczych, naukowych i kulturalnych: aglomeracji śląskiej i krakowskiej, a co za tym idzie, w niewielkiej odległości od portów lotniczych, węzłów komunikacji drogowej i kolejowej. Bogactwem gminy są tereny atrakcyjne przyrodniczo, na czele z Jurą Krakowsko Częstochowską, słynącą z atrakcyjności krajobrazowej i historycznej. Przez tereny jednostki przebiega Szlak Orlich Gniazd, łączący zlokalizowane na charakterystycznych, wapiennych skałach prastare warownie, otoczone zielenią bukowych lasów. Olkuskie to także słynna Pustynia Błędowska, choć niewielka obszarem, to ciągle tajemnicza. Położenie wespół z zabytkowymi, kulturowymi i usługowymi walorami miasta tworzą nowe możliwości rozwoju Olkusza jako centrum obsługi ruchu turystycznego. 31

33 Idea współpracy Idea zacieśnienia współpracy Gminy z organizacjami pozarządowymi narodziła się kilka lat temu, podczas opracowywania strategii rozwiązywania problemów społecznych w Gminie Olkusz. Długie dyskusje, rozmowy i konsultacje zaowocowały między innymi określeniem misji polityki społecznej, która miała być wdrażana na terenie jednostki. Misję tę określał termin kapitał społeczny, który skupia się na podstawowych cechach trwania i rozwoju każdej społeczności lokalnej zaufaniu, normach i współpracy. Stąd też zwiększanie kapitału społecznego stało się jednym z podstawowych zadań realizowanych przez Gminę Olkusz. Istotnym wskaźnikiem zwiększania kapitału społecznego Gminy jest wzrost liczby powstających nowych stowarzyszeń, zwiększenie liczby osób działających w stowarzyszeniach, fundacjach, a także zauważalny wzrost zainteresowania wolontariatem. Przekłada się to na budowę zdrowego, silnego społeczeństwa obywatelskiego, a to znów ma wpływ na szybszy i bardziej harmonijny rozwój społeczności lokalnej. Pierwszym wyzwaniem w budowie trwałej, partnerskiej współpracy pomiędzy samorządem gminnym a organizacjami pozarządowymi było zbudowanie stałej formuły spotkań, wymiany informacji i dyskusji. W taki sposób narodził się pomysł powołania do życia Olkuskiego Forum Organizacji Pozarządowych. Dobra praktyka Olkuskie Forum Organizacji Pozarządowych funkcjonuje od 2007 roku. Forum jest miejscem cyklicznych spotkań przedstawicieli olkuskich organizacji pozarządowych i przedstawicieli samorządu gminnego. Program Forum zbudowany jest z kilku stałych elementów: Olkuskie Organizacje Pozarządowe, Fundusze, Dotacje, Małopolskie Organizacje Pozarządowe, Kącik Prawny, Wspólne Inicjatywy. Na każdym spotkaniu Forum swoją działalność przedstawia kolejne olkuskie stowarzyszenie, dzięki czemu przedstawiciele samorządu i organizacji pozarządowych mają możliwość poznania się nawzajem, wymiany doświadczeń. Na spotkania Forum zapraszane są także najbardziej znane poprzez swoją prężną działalność małopolskie organizacje pozarządowe. Goszczono między innymi przedstawicielstwa krakowskich stowarzyszeń U Siemachy i Wiosna. Forum to miejsce, gdzie prezentowane i opiniowane są projekty uchwał samorządu gminnego dotyczące organizacji pozarządowych, na czele z rocznym programem współpracy Gminy Olkusz z organizacjami pozarządowymi. Organizacje pozarządowe przed przygotowaniem projektu programu wypełniają ankietę, w której przedstawiają planowane 32

34 w następnym roku przedsięwzięcia i propozycje zapisów w rocznym programie współpracy. Na Forum systematycznie przekazywane są informacje o środkach zewnętrznych dostępnych dla organizacji pozarządowych, w tym o konkursach ofert ogłaszanych przez samorząd gminny. W przypadku większych programów dotacyjnych, jak na przykład Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Fundusz Inicjatyw Obywatelskich czy Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, są one dokładnie omawiane. Uzupełnieniem dyskutowanych podczas spotkań rozwiązań są oddzielne szkolenia i konsultacje dla tych organizacji, które zainteresowane są aplikacjami do programów. W trakcie Forum olkuskie organizacje pozarządowe przedstawiają aktualne informacje o realizowanych projektach, zapraszają do współpracy inne organizacje. Forum jest także miejscem powstawania wspólnych inicjatyw samorządu gminnego i organizacji pozarządowych. Olkuskie Forum Organizacji Pozarządowych stało się miejscem autentycznej partnerskiej współpracy zarówno między samorządem gminnym i organizacjami pozarządowymi, jak i między organizacjami samorządowymi. Forum spowodowało także, że olkuskie organizacje pozarządowe lepiej poznały profil i metody działalności pokrewnych sobie stowarzyszeń. Efektem tego są coraz częstsze przykłady współpracy przy realizowanych przedsięwzięciach. Optymizmem napawa fakt powstawania autentycznych więzi i partnerstwa pomiędzy władzami samorządowymi i trzecim sektorem, co może zaprocentować w przyszłości. Sukcesy Centrum Wolontariatu w Olkuszu W 2009 roku z inicjatywy samorządu gminnego rozpoczęło działalność Centrum Wolontariatu w Olkuszu. Prowadzenie Centrum powierzono wyłonionemu w konkursie Stowarzyszeniu Dobroczynnemu Res Sacra Miser w Olkuszu, któremu przekazano na ten cel dotację w wysokości zł. Centrum Wolontariatu prowadzi pośrednictwo pracy dla wolontariuszy, organizuje spotkania informacyjne dla wolontariuszy i promuje wolontariat w środowisku lokalnym. Centrum współpracuje z organizacjami pozarządowymi i instytucjami publicznymi w pozyskiwaniu ofert pracy dla wolontariuszy. 33

35 Tylko w 2009 roku dzięki pośrednictwu Centrum blisko 100 wolontariuszy wykonywało pracę wolontariacką w 20 organizacjach pozarządowych i instytucjach publicznych. Ochotnicy opiekowali się osobami niepełnosprawnymi, pomagały osobom starszym w Domu Pomocy Społecznej, wspierały organizację imprez kulturalnych i turystycznych. Przy udziale Centrum powstały w 2009 roku kolejne dwa koła wolontariatu w olkuskich szkołach średnich. Centrum przygotowało ulotki informacyjne dla ochotników i organizacji pozarządowych, a od września 2009 roku działa strona internetowa Centrum. Ukoronowaniem ubiegłorocznej działalności Centrum było spotkanie, na którym wyróżniono najaktywniejszych wolontariuszy. Teatr Dla Niepełnosprawnych W związku ze zgłaszanymi przez olkuskie organizacje pozarządowe uwagami o niewystarczającej liczbie przedsięwzięć kulturalnych dla osób niepełnosprawnych, w 2009 roku rozpisany został konkurs ofert dla organizacji pozarządowych. Jedną z organizacji, która otrzymała wsparcie finansowe było Stowarzyszenie na rzecz oświaty, kultury i pomocy społecznej Wszyscy dla Wszystkich z projektem organizacji Teatru dla Niepełnosprawnych. Stowarzyszenie współpracowało przy realizacji projektu z innymi olkuskimi organizacjami: Polski Związek Niewidomych, Polskie Stowarzyszenie Na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, Polskim Stowarzyszeniem Diabetyków i Stowarzyszeniem Otwartych Serc Aktywnych Kobiet SOS. W zajęciach teatralnych, prowadzonych przez aktorkę Teatru Śląskiego w Katowicach, licząca dwadzieścia osób grupa teatralna (10 osób niepełnosprawnych i 10 osób zdrowych) uczyła się panować nad własnym ciałem, gestami, ćwiczyła dykcję i ruch sceniczny. Owocem tych ćwiczeń był spektakl, do którego młodzi aktorzy samodzielnie przygotowali kostiumy i rekwizyty teatralne. Jego uroczysta premiera spektaklu odbyła się 28 października 2009 roku. Powodzenie projektu przesądziło o decyzji jego kontynuacji w 2010 roku. Klub Osiedlowy W 2009 roku Olkuska Spółdzielnia Mieszkaniowa postanowiła zrezygnować z prowadzenia klubu osiedlowego na jednym z największych osiedli mieszkaniowych w Olkuszu Osiedlu Pakuska. W związku z wyrażeniem na zebraniu mieszkańców osiedla woli utrzymania placówki, samorząd Gminy Olkusz ogłosił konkurs dla organizacji pozarządowych na jej pro- 34

36 wadzenie. Zwycięska oferta przedstawiona przez Stowarzyszenie na rzecz oświaty, kultury i pomocy społecznej Wszyscy dla Wszystkich uzyskała dotację w wysokości zł. Prowadzony przez Stowarzyszenie Osiedlowy Klub Przyjaźń stał się miejscem integracji mieszkańców osiedla. W klubie, z pomocą nauczycieli i wolontariuszy z olkuskich liceów, uczniowie szkół podstawowych i gimnazjów mogą skorzystać z pomocy w nauce. Prowadzone są zajęcia plastyczne, teatralne i muzyczne dla dzieci i młodzieży. Odbywają się zajęcia z aerobiku, technik samoobrony i strzelectwa. Prowadzone są wykłady i warsztaty dotyczące zdrowia i urody. Organizowane są wspólne wyjazdy na wystawy malarskie, koncerty muzyczne i teatralne. Program działania klubu jest uzgadniany z mieszkańcami osiedla, a wiele przedsięwzięć w klubie realizowanych jest we współpracy z innymi olkuskimi organizacjami pozarządowymi (między innymi Stowarzyszenie Otwartych Serc Aktywnych Kobiet SOS, Polski Związek Wędkarski, Towarzystwo Kultury Teatralnej, Związek Strzelecki Strzelec, Polskie Stowarzyszenie Diabetyków) i instytucjami publicznymi (Miejski Ośrodek Kultury w Olkuszu, Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Olkuszu, Państwowa Szkoła Muzyczna w Olkuszu). W działalności klubu pomaga liczna i zaangażowana grupa wolontariuszy. Nagrody Cordis Nobilis W 2009 roku Burmistrz Miasta Olkusz ustanowił nagrody dla osób działających na rzecz dobra innych. Nagrody Cordis Nobilis, czyli szlachetnego serca będą przyznawane corocznie w pięciu kategoriach: organizacja dla organizacji pozarządowej za najwartościowsze przedsięwzięcie służące budowaniu wspólnego dobra, filantrop dla darczyńców, sponsorów za finansowe wspieranie dzielności społecznej, wolontariusz dla osób stawiających pierwsze kroki w pracy społecznej, nauczyciel za działalność na rzecz wychowania dzieci i młodzieży, wykraczającą poza zwykłe obowiązki, osoba za długoletnią, bezinteresowną działalność na rzecz innych osób. Laureatów Nagrody wyłania kapituła, w skład, której wchodzą przedstawiciele samorządu gminnego, organizacji pozarządowych, szkół podstawowych i gimnazjów, jednostek pomocniczych gminy. W 2009 roku wyłoniono pierwszych laureatów nagrody. Nagrody wręczone zostały na uroczystej gali w styczniu 2010 roku. 35

37 36 Plany na przyszłość Rozwój współpracy olkuskich samorządowców z organizacjami pozarządowymi to także planowanie przyszłości. Za najważniejsze postulaty uznano: 1. Zwiększenie wpływu organizacji pozarządowych na podejmowane przez samorządy decyzje Olkuscy samorządowcy za niezwykle istotne uznają dalsze pogłębianie współpracy z organizacjami pozarządowymi. Oprócz działającej od kilku lat Rady Sportu planowane jest powołanie do życia innych stałych zespołów konsultacyjnych i doradczych dla wybranych obszarów działalności samorządu, ze szczególnym naciskiem na opiekę nad osobami niepełnosprawnymi, oświatę i wychowanie. Zacieśnianie współpracy to także wspólna praca nad uchwalaniem aktów prawnych i dokumentów strategicznych. Powstanie skutecznych metod konsultacji to także jeden z celów stojących przed Gminą Olkusz. Przy ich realizacji mają pomagać techniki wypracowane w innych, lepiej rozwiniętych demokracjach. 2. Zwiększenie liczby osób wykonujących pracę wolontariacką Przy realizacji misji polityki społecznej zwiększanie kapitału społecznego Gminy Olkusz, kluczowe jest zaangażowanie jak największej liczby mieszkańców świadczących pracę wolontariacką. Praca na rzecz dobra innych, pomoc osobom ubogim, chorym, niepełnosprawnym, najpełniej buduje silne więzi międzyludzkie, najlepiej uczy współpracy i wrażliwości na potrzeby innych osób. Od 2009 roku olkuskie organizacje pozarządowe prowadzą na zlecenie Gminy Centrum Wolontariatu w Olkuszu, które, poza swoim podstawowym celem, jakim jest opieka nad osobami ciężko chorymi, promuje ideę wolontariatu w środowisku lokalnym. Aby jeszcze silniej zachęcić mieszkańców miasta i gminy do nieodpłatnej pracy na rzecz innych, w ustanowionej w 2009 roku Nagrodzie dla Osób Działających na Rzecz Dobra Innych Cordis Nobilis, jedną z kategorii nagród jest wolontariusz. W najbliższych latach planuje się dalsze wspólne działania mające na celu szerzenie idei wolontariatu. 3. Zwiększenie wspólnych przedsięwzięć samorządu i organizacji pozarządowych Nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie stworzyła także możliwości realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych we współpracy samorządu z mieszkańcami i organizacjami pozarządowymi w ramach inicjatywy lokalnej. Współpraca olkuskiego samorządu z trzecim sektorem stanowi doskonałą okazję do skorzystania z tej formuły. Celem kilku olkuskich organizacji pozarządowych jest

38 budowa Domu Rodzinnego dla osób z upośledzeniem umysłowym. Uzasadnione są więc nadzieje, że wspólnymi siłami, przy współudziale mieszkańców inwestycję tę uda się zrealizować. 5.2 Model współpracy Urzędu Miasta i Gminy Zakliczyn z organizacjami pozarządowymi Opracowanie: Urząd Gminy Zakliczyn Zakliczyn to jedno z młodszych miast w Polsce (prawa miejskie uzyskał w 2006 roku), położone nad Dunajcem, wśród wzgórz Pogórza Rożnowskiego, w powiecie tarnowskim. Miejscowość zamieszkuje nieco ponad 1500 osób, co czyni ją najmniejszym spośród miast Małopolski. Obecnie Zakliczyn funkcjonuje jako ośrodek administracyjny i handlowo usługowy dla mieszkańców okolicznych miejscowości. Małomiasteczkowy charakter Zakliczyna doskonale podkreśla zabytkowa zabudowa centrum z rynkiem, odrestaurowanym ratuszem oraz parterowymi i piętrowymi kamieniczkami. Miasto jest miejscem licznych imprez kulturalnych, w tym znanego w regionie i Małopolsce Pikniku Samochodowego 4x4, Dni Miasta i Gminy oraz Święta Fasoli. W 2008 roku miasto świętowało jubileusz 450-lecia lokacji. Rynek w Zakliczynie (fot. S. Kusiak) 37

39 Zakliczyn jest także stolicą gminy. Jednostka ta wchodzi w skład powiatu tarnowskiego, zajmuje obszar 122 km 2 i jest zamieszkana przez nieco ponad 12 tys. osób. Gmina ma charakter typowo rolniczy i turystyczny, próżno w niej szukać dużych zakładów przemysłowych. Mieszkańcy znajdują zatrudnienie w lokalnych, niewielkich zakładach usługowych oraz w pobliskim Brzesku i Tarnowie. Statystyka Aktywność społeczeństwa jest ważnym wyznacznikiem gminy Zakliczyn czynnie działa tu 25 organizacji pozarządowych: 9 jednostek ochotniczej straży pożarnej, spośród których 3 należą do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego, 8 organizacji o charakterze sportowo-rekreacyjnym (4 ludowe i 4 uczniowskie kluby sportowe), w tym LKS Dunajec Zakliczyn z sekcją piłki nożnej w IV lidze oraz MLUKS Spytko Zakliczyn z sekcją podnoszenia ciężarów w II lidze. 3 organizacje wspierające osoby potrzebujące: Stowarzyszenie Pomocy Osobom Niepełnosprawnym Bez Barier w Zakliczynie, Samarytańskie Towarzystwo im. Jana Pawła II w Zakliczynie, Samarytańska Federacja Organizacji Pozarządowych w Zakliczynie, 3 organizacje o charakterze oświatowo-kulturalnym: Stowarzyszenie Edukacyjne Szansa w Zakliczynie, Stowarzyszenie Akademia im. Krzysztofa Pendereckiego w Lusławicach, Stowarzyszenie Liberum Arbitrium w Zakliczynie, 2 organizacje prorozwojowe: Stowarzyszenie Promocji i Rozwoju Gminy Zakliczyn oraz Lokalna Grupa Działania Dunajec Biała z siedzibą w Zakliczynie skupiająca 4 gminy: Ciężkowice, Pleśną, Wojnicz i Zakliczyn. Na podstawie uchwały Rady Miejskiej w Zakliczynie z dnia 20 listopada 2008 roku przyjęto do realizacji Program współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego na rok Na wniosek organizacji pozarządowych uczestniczących w bieżących spotkaniach konsultacyjnych wprowadzono do programu współpracy nowe, bardzo interesujące i nowatorskie w skali gminy zadanie program stypendialny dla uczniów gimnazjum. W związku z tym, że zadanie to zostało zgłoszone przez organizacje pozarządowe w trakcie roku budżetowego 2009, należało dokonać zmian w budżecie gminy (zabezpieczenie środków na realizację zadania) oraz stosownych zmian w zapisach programu współpracy, co wkrótce nastąpiło. Dzięki temu Urząd Miejski w Zakliczynie ogłosił otwarty konkurs i wraz ze zwy- 38

40 cięską organizacją pozarządową wdrożył realizację zadania z początkiem września 2009 r. Łącznie w 2009 roku Gmina Zakliczyn wydatkowała w ramach współpracy z organizacjami pozarządowymi kwotę zł, w tym: zł z budżetu Gminy Zakliczyn w ramach Programu współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego (łącznie 11 zadań realizowanych przez 8 lokalnych organizacji pozarządowych), zł w ramach Programu Integracji Społecznej w Gminie Zakliczyn (program finansowany przez Bank Światowy w ramach Poakcesyjnego Programu Wsparcia Obszarów Wiejskich). Na ogólną liczbę 12 konkursów ogłoszonych przez Gminę Zakliczyn w ramach PIS, 9 wygrały i realizowały lokalne organizacje pozarządowe. Największym sukcesem Gminy Zakliczyn odniesionym na polu współpracy z organizacjami pozarządowymi w 2009 r. jest stały wzrost liczby konkursów ogłaszanych w ramach programu współpracy z organizacjami pozarządowymi. W 2007 roku ogłoszono konkursy na realizację 8 zadań pożytku publicznego, w 2008 roku 9 zadań, a w 2009 roku aż 11 zadań. Zwiększa się także liczba organizacji pozarządowych, z którymi gmina podpisuje umowy na realizację zadań publicznych (6 organizacji w 2007 roku, 7 w 2008 roku i 8 w 2009 roku). W ślad za tym zwiększa się wysokość środków finansowych przeznaczonych w budżecie gminy na działalność pożytku publicznego. W 2007 roku Gmina Zakliczyn podpisała umowy z organizacjami pozarządowymi na kwotę zł, w 2008 r. na kwotę zł, a w 2009 r. na kwotę zł. Dodatkowo, dzięki środkom pozyskanym przez gminę z Banku Światowego w ramach Poakcesyjnego Programu Wsparcia Obszarów Wiejskich realizowano w 2009 r. Program Integracji Społecznej w Gminie Zakliczyn. Na ogólną liczbę 12 otwartych konkursów ogłoszonych przez Gminę Zakliczyn w ramach PIS, 9 wygrały i realizowały lokalne organizacje pozarządowe. Zadania realizowane przez organizacje trzeciego sektora w ramach PIS w 2009 r. osiągnęły wartość zł, co pozwoliło zrealizować ciekawe inicjatywy służące lokalnej społeczności. Łącznie w 2009 r. Gmina Zakliczyn zrealizowała wspólnie z organizacjami pozarządowymi 20 zadań na kwotę zł. Praktyki Jednym z ważnych elementów współpracy Gminy Zakliczyn z organizacjami III sektora jest promowanie i wspieranie organizacji pozarządowych w ich działaniach. W 2009 r. Gmina Zakliczyn była głównym wnioskodaw- 39

41 cą zgłoszenia jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej w Zakliczynie do konkursu Uskrzydlony 2009, ogłoszonego przez Tarnowską Fundację Kultury. Miejscowa OSP została laureatem Uskrzydlonych w kategorii Organizacje pozarządowe, co było ukoronowaniem jubileuszu 135-lecia tej jednostki. Cieszy też fakt, że dzięki bieżącym kontaktom z organizacjami pozarządowymi rodzą się nowe pomysły na realizację zadań publicznych przez III sektor. Dzięki spotkaniom Rady Sportu Gminy Zakliczyn (7 przedstawicieli organizacji pozarządowych w 9-osobowym gremium) wskazano na potrzebę uruchomienia nowego zadania związanego ze sportem szkolnym. Ponadto, dzięki bieżącym spotkaniom z organizacjami, wskazany został także zupełnie nowy obszar działań publicznych możliwych do przejęcia przez sektor pozarządowy. Obszarem tym są stypendia za wyniki w nauce i działalność społeczną dla uczniów gimnazjum. Powyższe zadania zostały w 2009 r. ogłoszone w ramach otwartych konkursów działalności pożytku publicznego i zrealizowane przez lokalne organizacje pozarządowe. Ponadto zadania te są kontynuowane w Gminie Zakliczyn w ramach współpracy z organizacjami pozarządowymi w 2010 r. Dużym sukcesem, będącym efektem współpracy Gminy Zakliczyn i organizacji pozarządowych było zorganizowanie w czerwcu 2009 r. w zakliczyńskim ratuszu regionalnej konferencji Małopolska Lokalna, podsumowującej wdrażanie Programu Integracji Społecznej w województwie małopolskim (w ramach Poakcesyjnego Programu Wsparcia Obszarów Wiejskich). To była ostatnia, spośród serii tego typu konferencji organizowanych w Polsce, a dla Zakliczyna jako gospodarza prestiżowe wyróżnienie. Imprezę objęło swoim patronatem Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej oraz Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie. W konferencji wzięli udział przedstawiciele Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Krakowie, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, władze 24 małopolskich gmin realizujących Program Integracji Społecznej oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych z tychże gmin, realizujących w swoich środowiskach Program Integracji Społecznej. Wszystkie gminy znakomicie przygotowały się do zakliczyńskiej konferencji prezentując nie tylko najlepsze praktyki zrealizowane w ramach programu, ale także przygotowując barwne stoiska promocyjne i przywożąc do Zakliczyna swoje najlepsze zespoły artystyczne. Na zakliczyńskim Rynku wystąpiły znakomite kapele ludowe, zespoły taneczne, orkiestra dęta, a nawet kapela rockowa. W konferencji Małopolska Lokalna wzięło udział ok. 350 osób. Małopolskie 40

42 gminy udowodniły, że potrafią bardzo efektywnie wykorzystywać środki na szeroko rozumianą integrację społeczną, w tym w ścisłej współpracy z organizacjami III sektora. Natomiast za organizację konferencji Gmina Zakliczyn otrzymała stosowne podziękowanie od przedstawicieli Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Szczególnie innowacyjnym i wartym promowania elementem współpracy samorządu lokalnego i organizacji pozarządowych jest uruchomiony w 2009 r. w Gminie Zakliczyn program stypendialny dla gimnazjalistów. Zadanie to zostało uruchomione w ramach działalności pożytku publicznego dzięki sugestiom lokalnych organizacji pozarządowych, a jego wdrożenie zostało przyjęte z dużym zainteresowaniem przez uczniów, dyrekcje szkół i rodziców, o czym świadczą informacje zwrotne napływające do Urzędu Miejskiego. Dzięki środkom finansowym gminy i organizacji pozarządowej dwukrotnie zwiększono wysokość środków finansowych przeznaczonych na stypendia dla gimnazjalistów w gminie (w 2009 roku budżet programu zamknął się kwotą 9000 zł w okresie IX-XII 2009 z programu skorzystało 23 uczniów, otrzymując miesięcznie 100 zł). Sukces ten wpłynął na kontynuowanie tego programu w ramach działalności pożytku publicznego także w 2010 r. z ogólnym budżetem w kwocie zł (w tym z budżetu gminy zł), z czego skorzysta 26 uczniów. Ważne jest, że Regulamin Programu Stypendialnego określa jasne i obiektywne kryteria przyznania stypendium wyniki w nauce, dochody rodziny, wyniki w konkursach przedmiotowych i zawodach sportowych oraz aktywność społeczna ucznia. W Komisji Stypendialnej uczestniczą przedstawiciele organizacji pozarządowej prowadzącej program, przedstawiciele władz gminy oraz szkół gimnazjalnych. Zadanie to uważamy za ważny element współpracy z organizacjami III sektora i godny naśladowania przez inne samorządy. 5.3 Model współpracy Urzędu Miasta Nowy Targ z organizacjami pozarządowymi Opracowanie: Urząd Miasta w Nowym Targu Nowy Targ to miasto położone na Podhalu, u zbiegu Białego i Czarnego Dunajca, u podnóża Gorców. Miasto to uważane jest za stolicę Podhala ze względu na historyczną przeszłość, ale także z uwagi na fakt, że jest największym ośrodkiem miejskim na tym terenie. Według danych z 2009 roku miasto zamieszkiwało ponad 33 tysiące osób, zaś obszar przez nie zajmowany liczył 51 km 2. 41

43 Nowy Targ charakteryzuje się dogodnym położeniem komunikacyjnym. Przez miasto przebiegają dwie drogi krajowe (nr 47 zakopianka z Chabówki do Zakopanego oraz nr 49 Nowy Targ Jurgów), a także linia kolejowa łącząca Kraków z Zakopanem. Atutem jest także bliskość granicy ze Słowacją. Miasto pełni funkcję centrum przemysłowego, handlowego i kulturalnego południowej Małopolski. Od lat w całym kraju znane są nowotarskie wyroby obuwnicze i skórzane. Miasto rozsławia także hokejowy klub sportowy Podhale, wielokrotny mistrz Polski w tej dyscyplinie. Bliskość Tatr, Gorców i Pienin sprawia, że Nowy Targ jest bardzo ważnym punktem obsługi ruchu turystycznego. Miasto jest doskonałą bazą dla turystyki pieszej, rowerowej, narciarskiej i ekstremalnej, co przekłada się na istnienie nowoczesnej, stale rozwijającej się infrastruktury. Doceniono to w programie telewizyjnym Instynkt tropiciela przyznając miastu w 2006 roku nagrodę turystycznego odkrycia roku. Współpraca z trzecim sektorem Stała instytucjonalna współpraca miasta Nowy Targ z organizacjami pozarządowymi rozwijała się od wielu lat, mając swe początki jeszcze przed wejściem w życie ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, w której gminy zostały do tego zobowiązane. Współpraca miasta z sektorem pozarządowym zaczęła zacieśniać się szczególnie od 2005 roku. Wtedy właśnie została przyjęta Karta Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi oraz innymi podmiotami bardzo istotny dokument określający zasady, cele i formy współpracy, obszary współdziałania oraz priorytety zadań publicznych zlecanych do realizacji organizacjom publicznym. Utworzony został także Zespół Konsultacyjny i powołano koordynatora ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi. Miasto Nowy Targ współpracuje z 61 organizacjami pozarządowymi, działającymi na terenie miasta i gminy Nowy Targ oraz powiatu nowotarskiego. Najbardziej rozwiniętym obszarem współpracy jest kultura fizyczna i sport, o czym świadczy liczba 27 organizacji pozarządowych (głównie klubów sportowych i Uczniowskich Klubów Sportowych), które współdziałają z miastem i gminą. Współpraca władz miasta z organizacjami trzeciego sektora ma charakter zarówno finansowy, jak i pozafinansowy. Zgodnie z wymogami prawa odbywa się przede wszystkim w ramach wspierania lub powierzania im zadań z zakresu sprawowania administracji publicznej. W tym celu Burmistrz Miasta ogłosił konkursy ofert na realizację zadań 42

44 w takich dziedzinach jak między innymi kultura fizyczna, opieka społeczna czy edukacja. Na zadania objęte konkursami ofert w roku 2009 w budżecie Nowego Targu została przeznaczona kwota w wysokości: zł z podziałem na następujące rodzaje zadań: Obszar udzielonego wsparcia Kwota [zł] Udział [%] Kultura fizyczna ,0 Kultura i sztuka ,0 Promocja miasta ,7 Ochrona zdrowia ,3 Opieka Społeczna ,6 Pomoc społeczna ,19 Edukacja ,96 Turystyka ,25 Nakłady z budżetu miasta Nowy Targ na współpracę z trzecim sektorem Praktyki W roku 2009 po raz pierwszy opracowano i wdrożono procedurę udzielania przez Nowy Targ pożyczek dla stowarzyszeń aplikujących o zewnętrzne środki pomocowe. Pożyczki udzielane są na realizację zadań statutowych w zakresie kultury fizycznej i sportu oraz kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, a finansowane z funduszy pomocowych. W założeniu wdrożenie rozwiązania ma pobudzić stowarzyszenia do korzystania z funduszy zewnętrznych. Oceny wniosków składanych przez stowarzyszenia o przyznanie pożyczki dokonuje specjalnie powołany zespół zarządzeniem Burmistrza Miasta Nowy Targ. Z powyższej formy pomocy skorzystało Stowarzyszenie Muzyczne Chór Echo Gorczańskie, któremu miasto Nowy Targ uchwałą Rady Miasta udzieliło pożyczki długoterminowej na realizację mikroprojektu pt.: Wspólne kolędy polsko-słowackiego pogranicza. Kwota pożyczki wyniosła zł. W 2009 r. kwota została zrealizowana w wysokości zł, w bieżącym roku będzie realizowana pozostałej w wysokości zł. 43

45 Szkolenie przedstawicieli organizacji pozarządowych (fot. UM Nowy Targ) W grudniu 2009 roku zorganizowano po raz trzeci święto wolontariatu pod nazwą III Nowotarski Dzień Wolontariusza. Dzień ten jest finałem kilku przedsięwzięć promujących ideę wolontariatu, zmierzających do pokazania i uhonorowania ludzi, którzy wcielają ją w życie. Finał trzeciej edycji odbył się pod honorowym patronatem Marka Fryźlewicza Burmistrza Miasta Nowy Targ oraz patronatem medialnym Dziennika Polskiego i Tygodnika Podhalańskiego. Najbardziej wyczekiwanym punktem programu, a zarazem najważniejszym było rozstrzygniecie plebiscytu Aktywny 2009 na wolontariusza roku. Plebiscyt miał na celu wskazanie, przedstawienie i uhonorowanie osób, które zdecydowały się na działalność wolontaryjną, a także stworzenie możliwości zaprezentowania społeczności lokalnej pozytywnego wizerunku wolontariuszy, akcji wolontaryjnych, podzielenia się swoimi refleksjami na ich temat. Z grona finalistów plebiscytu (pani Maria Kopytek, pani Anna Tylka, Jolanta Urbaniak, Zbigniew Krauzowicz, Grupa Rekonstrukcji Historycznych Podhale w Ogniu, Koło Caritas przy ZSE w Nowym Targu) największą liczbę głosów (222 z blisko 711), a zarazem tytuł laureata przypadł pani Marii Kopytek jednej z głównych inicjatorek powołania Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Nowym Targu. Blisko zaszczytnego tytułu była też zaangażowana w działalność społeczno edukacyjną Grupa Rekonstrukcji Historycznej. 44