Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku NR (41) 1/2019

Transkrypt

1 Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku NR (41) 1/2019

2 Partnerem publikacji jest IASK Nr (41) 1/2019 ISSN X ISBN Publikację wspiera Zakład Ubezpieczeń Społecznych arlrw.usz.edu.pl Adres redakcji: Al. Piastów 40b Szczecin Zespół redakcyjny: Redaktor naczelna i redakcja naukowa: dr hab. Danuta Umiastowska, prof. US danuta.umiastowska@usz.edu.pl tel. (91) Sekretarz Redakcji: Milena Schefs aktywnosc.sekretariat@gmail.com Współpraca - recenzenci: prof. dr hab. UZ Ryszard Asienkiewicz (Polska); dr hab. prof. PUM Monika Białecka (Polska); dr hab. prof. AWF Małgorzata Bronikowska (Polska); dr hab. prof AWF Jarosław Cholewa (Polska); dr hab. Monika Chudecka (Polska); prof. dr habil. Manuel J Coelho e Silva (Portugalia); prof. dr habil. Karel Frömel (Czechy); dr hab. Ewa Dybińska prof. AWF (Polska); dr n. o zdr. Magdalena Gębska (Polska); doc. dr Anatolij Gierasewicz (Białoruś); dr hab. Agnieszka Gorzkowska (Polska); dr hab. prof. AWF Krystyna Górna-Łukasik (Polska); dr hab. prof. AWF Krystyna Górniak (Polska); dr hab. Dorota Groffik (Polska); dr hab. prof. AWF Elżbieta Huk-Wieliczuk; dr Aleksander Kasprzyk; prof. dr habil. Ludmila Klimatskaya (Rosja); dr hab. prof. AWF Jan Konarski (Polska); dr hab. Katarzyna Kotarska (Polska); dr hab. Magdalena Krzykała (Polska); dr Marcin Kunicki (Polska); dr hab., prof. PO Cezary Kuśnierz (Polska); dr Katarzyna Leźnicka (Polska); dr hab. Tomasz Lisicki (Polska); dr hab. prof. AWF Eligiusz Madejski (Polska); dr hab. prof. AWF Jolanta Mogiła-Lisowska (Polska); dr hab. prof. UMK Radosław Muszkieta (Polska); dr hab. prof. US Maria Nowak (Polska); dr hab. prof. AWF Beata Pluta; dr Jacek Polechoński (Polska); prof. dr hab. Włodzimierz Starosta (Polska); prof. dr hab. Zbigniew Szot (Polska); dr hab. prof. AWF Maciej Tomczak (Polska); dr hab. prof. AWF Rajmund Tomik (Polska); prof. dr habil. Ivan Uher (Słowacja); dr hab. prof. US Danuta Umiastowska (Polska); dr hab. Iwona Wierzbicka-Damska prof. AWF; dr hab. prof. AWF Adam Wilczewski (Polska); dr hab. prof. US Teresa Zwierko (Polska); dr hab. prof. AWF Anna Zwierzchowska (Polska); dr hab. Piotr Żurek (Polska); Korekta: Danuta Sepuco Redakcja techniczna: Natalia Mirowska Opracowanie graficzne, DTP: Maciej Umiastowski Uniwersytet Szczeciński Wydawca: Agencja Wydawnicza koncertowo.pl Mieczysław Podsiadło albatros91@wp.pl

3 Spis treści Teoretyczne aspekty aktywności ruchowej Emilia Spunda, Ewa Węgrzyn, Joanna Ratajczak Nadwaga i otyłość dzieci jako wyzwanie dla wychowania fizycznego w szkole zalecenia... 5 Fizjologiczno-zdrowotne podstawy aktywności ruchowej Agnieszka Wasiluk, Jerzy Saczuk, Robert Wilczewski Rozwój morfofunkcjonalny dziewcząt w wieku 7 9 lat z uwzględnieniem wykształcenia rodziców Aktywność ruchowa dzieci i młodzieży Sylwia Bartkowiak, Marta Skotnicka, Monika Nowakowska, Szymon Galas, Karolina Perz, Joanna Szurkowska Charakterystyka sposobu żywienia oraz poziomu aktywności fizycznej dzieci z obszarów wiejskich województwa wielkopolskiego Jerzy Saczuk, Agnieszka Wasiluk, Adam Wilczewski Trend sekularny w rozwoju morfofunkcjonalnym dziewcząt w wieku lat ze wschodniej Polski w latach w grupach wykształcenia ojców Maciej Spunda, Joanna Ratajczak Ocena poziomu gibkości w populacji dzieci z nadmierną masą ciała w wieku 8 10 lat badanie pilotażowe Aktywność ruchowa Zawodników Mateusz Rynkiewicz, Tadeusz Rynkiewicz Ocena stanu bieżącego sportowców z wykorzystaniem wyników pomiaru skoczności na przykładzie elitarnych kajakarzy maratończyków

4

5 Emilia Spunda 1, Ewa Węgrzyn 2, Joanna Ratajczak 2 1 Szkoła Podstawowa nr 7 w Szczecinie Teoretyczne aspkety aktywności ruchowej 2 Uniwersytet Szczeciński, Wydział Kultury Fizycznej i Promocji Zdrowia Nadwaga i otyłość dzieci jako wyzwanie dla wychowania fizycznego w szkole zalecenia Słowa kluczowe: otyłość, dzieci, metodyka Aktywność fizyczna jest jednym z najważniejszych czynników wpływających na prawidłowy rozwój fizyczny u dzieci, a także ma ogromny wpływ na jakoś życia osób dorosłych. Stanowi ona nieodłączny element zdrowego stylu życia. Bez niej niemożliwy jest prawidłowy rozwój oraz utrzymanie zdrowia na odpowiednim poziomie. Mogą być różne formy aktywności ruchowej. Począwszy od prac domowych, codziennych czynności związanych z życiem zawodowym, a także wykonywanie różnych ćwiczeń fizycznych. Sam marsz jest już dobra aktywnością fizyczną, która może przygotować organizm do dalszych działań. Z aktywnością fizyczną, szczególnie u dzieci z nadwagą i otyłością mocno związania jest sprawność fizyczna. Zdarza nam się spotkać z określeniem, które określa poziom sprawności dzieci. Często nauczyciele wychowania fizycznego używają słów: Zosia jest bardzo sprawna, Maja nie jest sprawna fizycznie, Kacper jest sprawniejszy od Przemka. Świadczy to o tym, że wszyscy możemy mieć różną sprawność fizyczną. Wiemy już dzisiaj, że dobrobyt naszych czasów nie sprzyja aktywnemu trybowi życia. Nie tylko mniej wolnego czasu spędzamy w ruchu, ale i obowiązki domowe często nie są już wykonywane za pomocą siły naszych mięśni. Jednak bardzo ważne jest, żeby mieć świadomość jakie korzyści daje aktywność fizyczna dla naszego organizmu: ogranicza ryzyko powstania schorzeń sercowo-naczyniowych, powstrzymuje i/lub opóźnia rozwój nadciśnienia tętniczego, 5

6 Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (41) 1/2019 normuje funkcje sercowo-płucne, zachowuje funkcje metaboliczne oraz obniża wskaźnik występowania cukrzycy typu 2, zwiększa zużycie tkanki tłuszczowej, pomagające w kontroli wagi ciała i zmniejszające ryzyko otyłości, zmniejsza ryzyko wystąpienia pewnych typów nowotworów, np. raka piersi, prostaty i okrężnicy, zwiększa proces mineralizacji kośćca w młodym wieku, przyczyniającą się do zapobiegania osteoporozie oraz złamaniom w starszym wieku, zwiększa funkcje trawienne i regulację rytmu jelitowego, zachowuje, poprawia siłę i wytrzymałości mięśni skutkującą lepszymi możliwościami funkcjonalnymi do wykonywania codziennych czynności, zachowuje funkcje motoryczne, w tym siły i koordynacji ruchowej, pozytywnie wpływa na funkcje poznawcze oraz zmniejsza ryzyko depresji i demencji, obniża poziomy stresu, poprawia obraz własnej osoby oraz poczucie własnej wartości, a także zwiększa entuzjazm i optymizm, obniża poziom nieobecności (urlopy zdrowotne) w pracy, u osób w podeszłym wieku, zmniejsza ryzyko upadków oraz powstrzymuje lub opóźnia chroniczne schorzenia związane z procesem starzenia [1]. Wysiłek fizyczny, który daje zmęczenie oraz nie jest problematyczny dla osób bez problemu z nadwagą i otyłością, staje się wyzwaniem dla tych, którzy mają problem z większą ilością kilogramów. Badania sprawności fizycznej u dziewczynek z nadwagą i otyłością ze wschodniej Polski wykazały, że dziewczęta o dużym BMI charakteryzowały się niższym poziomem sprawności fizycznej w porównaniu z rówieśniczkami rozwijającymi się w normie, a różnice zwiększały się wraz ze wzrostem nadmiaru masy ciała [2, s. 14]. Podczas badań nad poziomem aktywności fizycznej dojrzewającej młodzieży z warszawskich szkół stwierdzono, że uczniowie są zbyt mało zaangażowani w aktywność fizyczną w czasie wolnym. Sytuacja ta wymaga szybkich działań w celu zwiększenia aktywności ruchowej w czasie wolnym poprzez wdrażanie dzieci i młodzieży do uczestnictwa w różnych formach systematycznej aktywności ruchowej i stworzenie warunków do jej bezpiecznego stosowania [3, s.61]. Podobne wnioski uzyskano po ocenie sprawności i aktywności fizycznej dzieci szkolnych z nadmierną i prawidłową masą ciała: Dzieci z nadmierną masą ciała są mniej sprawne fizycznie niż ich rówieśnicy bez nadwagi i otyłości, konieczne zatem staje się podjęcie działań edukacyjnych, które zmotywowałyby uczniów i ich rodziców do większej dbałości o masę ciała dzieci, a tym samym o ich sprawność fizyczną [4, s.23]. 6

7 Emilia Spunda, Ewa Węgrzyn, Joanna Ratajczak Nadwaga i otyłość dzieci jako wyzwanie... Badacze często wskazują powód spadku aktywności fizycznej w stosunku do potrzeb rozwojowych młodych organizmów. Ich typ to głównie nadmierne oglądanie telewizji oraz długotrwałe korzystanie z komputera. Badania aktywności ruchowej dziesięciolatków wykazały, że wszystkie dzieci czas wolny spędzają przed telewizorem. 19,3 % badanych stwierdziło, że sześć siedem razy w tygodniu czas wolny poświęca na biernym patrzeniu w monitor. Dodatkowo wykazano, że tylko 33,7% badanych wykonuje aktywność fizyczną każdego dnia [5]. Badania przeprowadzone w Stalowej Woli wykazały, że połowa ankietowanych uważa, iż największą przeszkodą w korzystaniu z rekreacji ruchowej jest brak chęci. Dużym zagrożeniem dla zdrowia dziecka w dzisiejszych czasach jest mała aktywność fizyczna. Najczęstszą chorobą zaobserwowaną przez lekarzy jest zaburzenie ruchu, w tym wada postawy. Niestety inne wady są równie niepokojące w obecnej sytuacji zdrowotnej dzieci. Szczególną tendencją zaś odznaczają się zaburzenia dotyczące wagi. Tylko przez systematyczny ruch można temu zapobiec, w przeciwnym razie istnieje możliwość wystąpienia również innych chorób związanych z zaburzeniami zdrowia dziecka [6]. Można zatem stwierdzić, że dzieci otyłe w stosunku do rówieśników z prawidłową masą ciała mają gorsze wyniki w testach sprawności ruchowej. Nie wykazują dużej chęci do wykonywania ćwiczeń fizycznych w grupach zorganizowanych, a także nie mają ochoty na aktywne spędzanie wolnego czasu. Wyjaśnieniem tego zjawiska może być fakt, że osoba, która dźwiga więcej kilogramów męczy się szybciej, co jest powodem czystko biologicznym. Innym powodem związanym ze sferą psychologiczną jest wstyd przed rówieśnikami, niechęć do przebierania się przy innych, poczucie inności. Coraz więcej badań wskazuje na główną rolę mózgu w regulacji układu krążenia oraz bilansu energetycznego organizmu. W ostatnich latach wykazano, że wspólną cechą chorób cywilizacyjnych, takich jak otyłość, nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca oraz depresja jest wzrost stężenia cytokin zapalnych we krwi, w tkankach i w płynie mózgowo-rdzeniowym [7]. Osoby otyłe muszą być psychicznie i fizycznie przygotowane do zaleconego ogólnego zwiększenia aktywności fizycznej i dodatkowych ćwiczeń w czasie wolnym. Zbyt duży wysiłek może wywoływać istotne zmiany w reakcji układu immunologicznego poprzez przewlekły stres i wydzielanie interleukin w ośrodkowym układzie nerwowym. Tworzące się pozapalne interleukiny mogą m.in. prowadzić do powstawania długotrwałych stanów depresyjnych [8]. Zajęcia sportowe dla dzieci zdrowych oraz dzieci z nadwagą i otyłością powinny być dopasowane do ich możliwości fizycznych. Obie te grupy mają zupełnie inny potencjał, dlatego zadania do wykonania mogą być podobne, ale obciążenia powinny się od siebie różnić. Programy ćwiczeń muszą być dobrane do indywidualnych umiejętności ćwiczącego, gdyż ćwiczenia, które są niedopasowane do 7

8 Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (41) 1/2019 poziomu sprawności fizycznej dzieci otyłych, powodują niechęć do wykonywania aktywności fizycznej. Głównym celem takich zajęć sportowych powinno być poprawa parametrów sprawności, oraz redukcja zbędnych kilogramów. Bardzo ważne będzie zapewnienie podstawowych umiejętności motorycznych i równowagi dla zwiększenia pewności w poruszaniu się, zredukowania ryzyka upadków i poprawy własnej skuteczności. Każde spotkanie powinno być przyjemne i satysfakcjonujące. Gry zabawne, a ich zasady dostosowane do możliwości uczestników. Powinny sprzyjać aktywnościom aerobowym, które wspierają spalanie tłuszczu, ale kosztem minimalnego wysiłku. Ćwiczenia wykonywane przez dzieci otyłe powinny przynosić wymierne efekty: budować silne kości i mięśnie, poprawiać ruch i sprawności koordynacyjne, poprawiać równowagę, pomagać osiągnąć i utrzymać zdrową wagę, wpływać na wzrost pewności siebie[7]. Aby prawidłowo wykonać konspekt lekcji, należy zasięgnąć do toków lekcji. Toki lekcji to następujące po sobie czynność dotyczące nauczyciela oraz ucznia biorących udział w zajęciach. Możemy wyróżnić toki lekcyjne według: D. Umiastowskiej (2004), R. Tatarczuka (1991) R. Trześniowskiego (1995), K. Górnej oraz W. Garbaciaka (1994), a także R. Muszkiety (1998). Każdy z tych toków podzielony jest na części lekcji, lub następujące po sobie czynności, ćwiczenia i gry z zabawami. Część pierwsza, która trwa około 3 8 minut, zawiera czynności organizacyjno-porządkowe, tj. zbiórka, powitanie, przedstawienie zadań lekcji. Ma ona na celu wprowadzić uczniów w atmosferę lekcji, przygotować oraz nastawić ucznia do świadomego uczestnictwa w zajęciach, wywołać fizjologiczne i emocjonalne ożywienie organizmu przez zabawę, gry i ćwiczenia ożywiające. W części drugiej następuje wszechstronne przygotowanie ćwiczących do zadań lekcji, należy uwzględnić ćwiczenia kształtujące, realizować zadania dydaktyczne lekcji, kształtować umiejętności i doskonalić sprawność motoryczną. Nie może w niej zabraknąć zadań ukierunkowanych na samoocenę, samokontrolę i samosterowaniem rozwojem fizycznym. W trzeciej części lekcji części końcowej następuje uspokojenie organizmu, korekta postawy ciała, omówienie i podsumowanie zadań lekcji, pokaz zadania głównego lekcji wykonany przez ucznia oraz czynności organizacyjno porządkowe [9]. Warto jednak zastanowić się czy dzisiaj, kiedy mówimy o otyłości jako chorobie cywilizacyjnej funkcjonujące toki są odpowiednie dla dzieci z nadmierną masą ciała. Przykładem mogą być np. zabawy skocznościowe, gdzie ćwiczenia oraz ich intensywność muszą być inne dla dzieci zdrowych oraz tych z nadwagą i otyłością. Zabawa jest formą aktywności właściwą dla wieku dziecięcego, będącą naturalną metodą uczenia się małego dziecka. Jest sposobem wdrażania do obowiązków szkolnych, a także źródłem bodźców pobudzających rozwój fizyczny, a także psychiczny dziecka. Jedną z najlepszych metod pracy dla dziecka z chorobą jaką jest otyłość jest zabawa. Zabawy ruchowe są atrakcyjną formą ruchu dla dzieci, są przydatne w celu podnoszenia sprawności oraz kształtują zwinność, orientację przestrzenną oraz siłę 8

9 Emilia Spunda, Ewa Węgrzyn, Joanna Ratajczak Nadwaga i otyłość dzieci jako wyzwanie... organizmu. Zdobyte umiejętności poprzez zabawę są podstawą do dalszego rozwoju młodego organizmu. Zabawa jest ważna w życiu dzieci i dorosłych. Stanowi istotny środek rozwoju dziecka, ale też spełnia ważną funkcję w jego wychowaniu i kształceniu. Odznacza się bogactwem i prostotą ruchu. Oddziałuje wszechstronnie na organizm, podnosząc tym samym nie tylko sprawność fizyczną ale także wydolność, kształtuje nawyki ruchowe, wzbogaca umiejętności. Dzięki zabawom i grom ruchowym podnosi się również wydolność wielu układów i narządów człowieka. Zabawy sprzyjają wychowaniu estetycznemu, umysłowemu, moralno-społecznemu, emocjonalnemu, a w szczególności wychowaniu fizycznemu dziecka [10]. Gry i zabawy ruchowe pełnią wiele istotnych funkcji dla poprawy parametrów fizycznych w ciele młodego człowieka. Dzięki nim wysiłek staje się przyjemny. Dziecko zapomina o zmęczeniu, efekty zmniejszania nadmiernej masy ciała przychodzą szybciej i co ważne z uśmiechem na twarzy. Powyższe załażenia do pracy z dzieckiem z nadmierną masą ciała dały możliwość realizacji w Szczecinie Program zdrowotnego, którym celem jest wspieranie dzieci w wieku ośmiu i dziewięciu lat z nadmiarem masy ciała. Program skierowany został do szczecińskich uczniów szkół podstawowych oraz ich rodziców. W Programie biorą udział wszystkie dzieci placówek oświatowych, które otrzymają pisemną zgodę rodzica lub prawnego opiekuna. Aby zwiększyć skuteczność działań związanych z aktywnością ruchową wprowadzono zasady kwalifikacji do określonych form ruchowych na podstawie aktualnego wskaźnika masy ciała u dziecka. Dzieci z nadwagą tzn centyl BMI oraz dzieci z otyłością centyl BMI uczestniczą w zajęciach ruchowych w osobnych grupach. Bardzo ważny jest fakt, że ćwiczenia są wykonywanie z mniejszą intensywnością, czyli ok. 65% tętna maksymalnego dziecka. Wtedy właśnie podczas treningów aerobowych, tlenowych zachodzą zmiany w organizmie potrzebne do walki z nadwagą i otyłością. Krew dostarcza do mięśni więcej tlenu, dzięki czemu mogą one pozyskać energię ze spalania tłuszczu. Dla dziecka i dorosłego z nadmierna masą ciała aktywność fizyczna stała się lekiem. Pierwszych efektów należy spotykać się po sześciu, siedmiu tygodniach regularnych zajęć ruchowych dostosowanych do możliwości i potrzeb zdrowotnych dziecka. Najlepsze efekty przynoszą zajęcia (trening) skojarzony tzn. trzy do pięciu razy trening aerobowy i dwa razy trening oporowy. Nic nie jest w stanie zastąpić aktywności fizycznej. Uzyskanie efektów wymaga jednak od osoby z nadmierną masą ciała wytrwałości i cierpliwości [11]. Podsumowanie Zmniejszanie nadmiernej masą ciała u dzieci jest zadaniem trudnym dla rodziców, nauczycieli oraz tych, których to najbardziej dotyczy czyli dzieci. Badania wskazują na duży spadek aktywności ruchowej oraz ogólną niechęć do podejmo- 9

10 Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (41) 1/2019 wania ruchu. Należy zwiększyć świadomość rodziców, aby chcieli zmienić styl życia całej rodziny w tym koniecznie dzieci. Należy zachęcać nauczycieli do indywidualizacji zajęć, gdyż dzieci z nadmierną masą ciała przybywa w zastraszającym tempie. Wiele z nich jedynie na lekcjach wychowania fizycznego ma jakikolwiek kontakt z aktywnością fizyczną. W tym większym stopniu rola nauczyciela jest bardzo ważna. Nauczyciel wychowania fizycznego ma możliwość poprzez odpowiednio dobrane gry i zabawy zachęcić młodego człowieka do ruchu. Przy narastającej epidemii otyłości dzieci w Polsce jest to warunek poprawy zdrowia w dorastającym społeczeństwie i przeciwdziałania innym powikłaniom otyłości, które mogą doprowadzić do kolejnych chorób cywilizacyjnych. Piśmiennictwo: 1. Wytyczne UE dotyczące aktywności fizycznej, zalecane działania polityczne wspierające aktywność fizyczną wpływającą pozytywnie na zdrowie. Czwarty projekt skonsolidowany Zatwierdzony przez Grupę Roboczą UE Sport i Zdrowie na zebraniu w dniu 25 września 2008 r. Bruksela, X Wasiluk A., Saczuk J., Sprawność fizyczna dziewcząt z nadwagą i otyłością z terenów wschodniej Polski. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 2012, 8, 1, s Chabros E., Charzewska J., Rogalska-Niedźwiedź M., Wajszczyk B., Chwojnowska Z., Fabiszewska J. Mała aktywność fizyczna młodzieży w wieku pokwitania sprzyja rozwojowi otyłości. Problemy Higieny Epidemiologii, 2008, 89, 1, s Kubusiak Słonina A., Grzegorczyk J., Mazur A. Ocena sprawności i aktywności fizycznej dzieci szkolnych z nadmierną i prawidłową masą ciała. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 2012, 8, 1, s Ćwirlej A., Walicka-Cupryś K., Gregorowicz-Cieślik H. Aktywność ruchowa dzieci 10-letnich w czasie wolnym. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego Rzeszów 2005, 3, s Grzywacz R. Rola rekreacji ruchowej w wychowaniu dzieci w wieku szkolnym. Medycyna Rodzinna, 2011, 2, s Ufnal M., Wołyńczyk-Gmaj D. Mózg i cytokiny wspólne podłoże depresji, otyłości i chorób układu krążenia? Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 2001, 65, s Goshel I, Kreisel T., Ben-Menachem-Zidon O. i współ. Brain interleukin-1 mediates chronić stress induced depression in mice via adrenocortical activation and hippocampal neurogenesis suppression. Molecular psychiatatr, 2008, 13, 7, p.s Bronikowski M., Metodyka wychowania fizycznego w reformowanej szkole. Oficyna Edukacyjna Wydawnictwa empi², Poznań Bronikowski M., Śleboda R., Bronikowska M., Janowska M. Wychowanie fizyczne poprzez zabawy i gry ruchowe. Akademia Wychowania Fizycznego, Poznań Ciechanowski K., Aktywność fizyczna i dieta w leczeniu zespołu metabolicznego. Aktywność fizyczna jako lek. Punkt widzenia Ekspertów; Zeszyty Naukowe PUM, VI. 2018, Szczecin, s

11 Emilia Spunda, Ewa Węgrzyn, Joanna Ratajczak Nadwaga i otyłość dzieci jako wyzwanie... Excessive body weight and obesity of children as a challenge for physical education at school recommendations Summary Keywords: obesity, children, methodology. Increasing indicators of excessive body mass in the population of Polish children require changes in the conduct of classes related to physical activity and school physical education. A child who has been diagnosed with excessive body weight may additionally have other health problems, for example related to group of metabolic disorders. This requires a specialist approach to the child. The aim of the work is to present methodical recommendations for working with children who have been found to have excessive body mass and low level of physical fitness. Methods of work with children with excessive body mass index were used as part of the implementation of the health policy program implemented by the City of Szczecin in the years of eight year old children qualified for integrated specialist care. The recommendation applies to recommended forms of physical activity, intensity, duration of physical exertion and relative contraindications in conducting physical activities. Translated by Joanna Ratajczak 11