POLITYKA OCHRONY KONSUMENTÓW: ZASADY I INSTRUMENTY

Transkrypt

1 POLITYKA OCHRONY KONSUMENTÓW: ZASADY I INSTRUMENTY Europejska polityka ochrony konsumentów stanowi podstawowy element dobrze funkcjonującego rynku wewnętrznego. Jej celem jest zapewnienie prawidłowych skutków transakcji rynkowych dzięki ochronie praw konsumentów względem sprzedawców oraz zagwarantowaniu dodatkowej ochrony, na przykład konsumentom szczególnie podatnym za zagrożenia. Wzmocnienie pozycji konsumentów oraz skuteczna ochrona ich bezpieczeństwa i interesów ekonomicznych stały się podstawowymi celami polityki europejskiej w obszarze ochrony konsumentów. PODSTAWA PRAWNA Artykuł 4 ust. 2 lit. f), artykuły 12, 114 i 169 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) oraz artykuł 38 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. CELE Artykuł 114 TFUE stanowi podstawę prawną środków harmonizacji ukierunkowanych na urzeczywistnienie rynku wewnętrznego. Podkreśla się w nim cel, jakim jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony, w tym ochrony konsumentów, z uwzględnieniem wszelkich zmian opartych na faktach naukowych. Na szczeblu europejskim podstawą prawną dla pełnego zakresu działań w obszarze ochrony konsumentów jest art. 169 TFUE. Stwierdza się w nim, że dążąc do popierania interesów konsumentów i zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumentów, Unia przyczynia się do ochrony zdrowia, bezpieczeństwa i interesów gospodarczych konsumentów, jak również wspierania ich prawa do informacji, edukacji i organizowania się w celu zachowania ich interesów. W artykule tym znalazły się także postanowienia dotyczące uwzględniania w większym stopniu interesów konsumentów w innych strategiach politycznych UE. W tym kontekście art. 169 wzmacnia art. 114 i rozszerza jego zakres stosowania poza zagadnienia dotyczące jednolitego rynku o kwestie dostępu do towarów i usług, dostępu do sądów, jakości usług publicznych i niektóre zagadnienia dotyczące żywienia, żywności, mieszkalnictwa i polityki zdrowotnej. W artykule tym przewiduje się również, że UE nie podejmie działań, które stanowią przeszkodę dla państwa członkowskiego w utrzymaniu lub wprowadzeniu bardziej rygorystycznych środków ochronnych, pod warunkiem, że będą one zgodne z traktatami. W rezultacie polityka ochrony konsumentów stanowi część strategicznego celu Unii dotyczącego poprawy jakości życia wszystkich jej obywateli. Oprócz bezpośrednich działań podejmowanych w zakresie ochrony praw, Unia dokłada wszelkich starań, aby interesy konsumentów były uwzględniane w prawodawstwie UE i we wszystkich odnośnych obszarach polityki. Celem programu ochrony konsumentów ( ) jest zapewnienie jednakowo wysokiego poziomu ochrony konsumentów wszystkim 500 milionom Europejczyków, ze szczególnym ukierunkowaniem na ochronę konsumentów i zwiększanie Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej

2 świadomości konsumentów w państwach członkowskich, które przystąpiły do UE po 1 maja 2004 r. Drugim ogólnym celem jest zapewnienie skutecznego stosowania zasad polityki ochrony konsumentów poprzez współpracę w zakresie egzekwowania prawa, dochodzenie roszczeń, informowanie i edukowanie. Zgodnie z traktatem (art. 12 TFUE) wymogi ochrony konsumentów muszą być uwzględniane przy określaniu i realizacji innych polityk i działań Unii. Artykuł 38 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej wzmacnia ochronę konsumentów, stanowiąc, że zapewnia się wysoki poziom ochrony konsumentów w politykach Unii. OSIĄGNIĘCIA A. Uwagi ogólne Działania UE na rzecz konsumentów rozpoczęły się od wprowadzenia szeregu planów działania, poczynając od rezolucji Rady z dnia 14 kwietnia 1975 r. W związku z urzeczywistnieniem jednolitego rynku politykę ochrony konsumentów należy obecnie uznawać za jeden z najważniejszych obszarów polityki UE. Program działań UE w zakresie polityki ochrony konsumentów opiera się na dwóch elementach: Europejskim programie na rzecz konsumentów, który stanowi nową strategię dla unijnej polityki ochrony konsumentów, zgodną z unijną strategią na rzecz wzrostu (Europa 2020), oraz program ochrony konsumentów na lata [1], stanowiący ramy finansowe uzupełniające tę strategię. Program na rzecz konsumentów ma cztery główne cele: poprawa bezpieczeństwa konsumentów (cele szczegółowe: ulepszenie ram regulacyjnych dotyczących bezpieczeństwa produktów i usług oraz poprawa ram nadzoru rynku, a także wzmocnienie bezpieczeństwa w łańcuchu żywnościowym); poszerzanie wiedzy (poprawa informacji na temat praw i interesów konsumenta oraz zwiększenie świadomości w tej dziedzinie, zarówno wśród konsumentów, jak i przedsiębiorców, a także poszerzenie wiedzy i rozwój zdolności, dzięki którym konsumenci będą mogli bardziej skutecznie uczestniczyć w rynku); lepsze wdrażanie i sprawniejsze egzekwowanie przepisów oraz zagwarantowanie możliwości dochodzenia roszczeń (skuteczne wdrażanie europejskiego prawa konsumenckiego, szczególnie w najważniejszych sektorach, a także udostępnianie konsumentom skutecznych sposobów rozstrzygania sporów); dostosowanie praw konsumenta i polityki w najważniejszych obszarach do zmian gospodarczych i społecznych (dostosowanie prawa konsumenckiego do wymogów ery cyfrowej oraz działanie na rzecz wzrostu gospodarczego zgodnego z zasadami zrównoważonego rozwoju i wspieranie interesów konsumentów w najważniejszych sektorach). Program na rzecz konsumentów identyfikuje również wyzwania, np. przejście na bardziej zrównoważoną konsumpcję i uwzględnienie szczególnych potrzeb konsumentów podatnych za zagrożenia. Zdaniem Komisji uproszczenie i usprawnienie otoczenia regulacyjnego w dziedzinie ochrony konsumentów będzie stanowić w przyszłości najważniejszy cel, które osiągnięcie będzie wymagać przyjęcia wielu dyrektyw, wydania orzeczeń w ramach orzecznictwa oraz wprowadzenia różnorodnych przepisów w samych państwach członkowskich. W lutym [1]Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 254/2014 z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie wieloletniego programu na rzecz konsumentów na lata oraz uchylające decyzję 1926/2006/WE. Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej

3 2007 r. Komisja przedstawiła zieloną księgę w sprawie przeglądu dorobku wspólnotowego w dziedzinie praw konsumenta [2], obejmującego osiem dyrektyw z tej dziedziny. Unowocześnienie i uproszczenie w stosownych przypadkach istniejących zasad może pomóc zarówno konsumentom (dostęp do większej ilości produktów po niższych cenach), jak i przedsiębiorstwom (zmniejszenie obciążeń). Aby zwiększyć zaufanie konsumentów do jednolitego rynku, w Akcie o jednolitym rynku z kwietnia 2011 r. zaproponowano szereg środków, obejmujących propozycje dotyczące alternatywnych metod rozstrzygania sporów, roszczeń zbiorowych oraz praw pasażerów. W październiku 2012 r. Komisja zaproponowała przyjęcie nowego zestawu środków (Akt o jednolitym rynku II). Koncentrują się one na przeglądzie kwestii związanych z ogólnym bezpieczeństwem produktów oraz zasad nadzorowania rynku, a także obejmują inicjatywę dotyczącą rachunków bankowych. Ten ostatni element zagwarantowałby większą przejrzystość i porównywalność, jeżeli chodzi o opłaty za rachunki bankowe, a także ułatwiłby konsumentom przenoszenie rachunków bankowych. B. Środki sektorowe (5.5.2) 1. Grupy konsumentów Priorytetem dla instytucji europejskich jest zaangażowanie grup reprezentujących interesy unijnych konsumentów. Europejska Grupa Konsultacyjna ds. Konsumentów (ECCG) jest najważniejszym forum Komisji, w ramach którego zasięga się opinii krajowych i europejskich organizacji konsumenckich. Ta grupa konsultacyjna, utworzona na mocy decyzji Komisji 2009/705/WE, może udzielać porad Komisji i przekazywać jej informacje na temat wszystkich kwestii związanych z interesem konsumentów na szczeblu UE. 2. Edukacja konsumencka UE organizuje działania na rzecz edukacji konsumentów na różnych poziomach, na przykład poprzez stopniowe włączanie edukacji konsumenckiej do programów szkół podstawowych i średnich. Kalendarz europejski jest kalendarzem szkolnym przeznaczonym dla uczniów szkół średnich (w wieku lat). Zawiera on przeznaczone dla młodych osób informacje dotyczące kwestii związanych z UE, w tym ich praw jako konsumentów. Komisja prowadziła również projekty szkoleniowe dla nauczycieli, a także wspierała stworzenie kierunków magisterskich w zakresie polityki ochrony konsumentów. Interaktywne, internetowe narzędzie edukacji konsumentów Dolceta ( jest dostępne we wszystkich państwach członkowskich i we wszystkich językach urzędowych UE. Jest ono skierowane do osób prowadzących szkolenia i nauczycieli, ale również do konsumentów, i obejmuje m.in. kwestie podstawowych praw konsumenta, bezpieczeństwa produktów i edukacji finansowej. 3. Informacja dla konsumentów Konsumenci często nie znają przysługujących im praw. Usprawnienie działań informacyjnych mogłoby wpłynąć na zwiększenie zaufania konsumentów, co jest podstawowym warunkiem dla dalszego rozwoju rynku wewnętrznego. UE utworzyła Europejskie Centra Konsumenckie (sieć ECC), które dostarczają informacji i porad na temat zakupów transgranicznych i rozpatrują skargi konsumentów. Równolegle działająca sieć FIN-NET pełni tę samą funkcję dla reklamacji dotyczących transgranicznych usług finansowych. Komisja prowadzi również kampanie z zakresu informowania konsumentów w państwach członkowskich, a także publikuje praktyczne przewodniki dla konsumentów. [2]COM(2006) Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej

4 4. Egzekwowanie praw konsumentów Skuteczne i prawidłowe egzekwowanie praw konsumentów jest równie ważne jak samo istnienie tych praw. Odpowiedzialność za ich egzekwowanie w głównej mierze ponoszą krajowe organy publiczne. Na mocy rozporządzenia (WE) nr 2006/2004 w sprawie współpracy w zakresie ochrony konsumentów powiązano te krajowe organy w ogólnounijną sieć, zapewniającą im ramy wymiany informacji oraz współpracy na rzecz przeciwdziałania wszelkim naruszeniom przepisów dotyczących ochrony konsumentów (np. w zakresie reklam wprowadzających w błąd, zorganizowanych wyjazdów wakacyjnych bądź sprzedaży na odległość). Sieć ta prowadzi również wspólne działania z zakresu nadzoru rynku i egzekwowania prawa (np. w formie przeszukiwania Internetu, w trakcie którego władze sprawdzają strony internetowe pod względem ich zgodności z prawem). W komunikacie Komisji z dnia 2 lipca 2009 r. [3] określono priorytetowe obszary działania w odniesieniu do egzekwowania praw konsumentów: zacieśnienie współpracy między władzami krajowymi (takimi jak sieć CPC) i systemami nadzoru rynku (takimi jak RAPEX system ostrzegania przed niebezpiecznymi produktami); zwiększanie przejrzystości nadzoru rynku i dochodzeń dotyczących egzekwowania prawa; opracowanie wspólnego podejścia do interpretacji unijnego prawa ochrony konsumentów; wzmacnianie monitoringu rynku; zacieśnianie współpracy międzynarodowej poprzez zwieranie umów z organami egzekwowania prawa. ROLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO Parlament kładzie silny nacisk na nieustanną poprawę ochrony konsumentów. Polityka ochrony konsumentów przestała być już tylko procesem technicznej harmonizacji polityki dotyczącej norm w dążeniu do ustanowienia rynku wewnętrznego stała się jednym z elementów napędzających działania na rzecz realizacji celu ustanowienia Europy obywateli. Procedura współdecyzji oraz rozszerzenie obszarów prawodawstwa, w których Rada przyjmuje akty większością kwalifikowaną, dało Parlamentowi uprawnienia do rozwoju i wzmocnienia unijnego prawodawstwa w zakresie ochrony konsumentów. W wyniku działań legislacyjnych Parlamentu Europejskiego od dnia 13 czerwca 2014 r. państwa członkowskie muszą stosować przepisy krajowe wdrażające dyrektywę o prawach konsumentów, przyjętą w Parlamencie Europejskim ogromną większością głosów (615 głosów za, 16 przeciw i 21 wstrzymujących się) (sprawozdawca: Andreas Schwab) w dniu 23 czerwca 2011 r. Dyrektywa ta wzmacnia prawa konsumentów, na przykład dzięki wydłużeniu okresu, w jakim można odstąpić od umowy, w przypadku umów zawieranych na odległość i umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa, wprowadzeniu większej przejrzystości cen, zakazowi stosowania zaznaczonych z góry pól wyboru oraz wyjaśnieniu informacji dotyczących treści cyfrowych, aby zwiększyć zaufanie konsumentów europejskich. Parlament odgrywa również istotną rolę w określaniu polityki ochrony konsumentów, przyjmując sprawozdania z inicjatywy własnej [4]. Parlament był szczególnie aktywny w staraniach na rzecz zapewnienia większych środków budżetowych na działania w takich [3]COM(2009) [4]Np. nowy program na rzecz konsumentów; rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie strategii na rzecz wzmocnienia praw szczególnie wrażliwych konsumentów; rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie nowej strategii dla polityki ochrony konsumentów. Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej

5 obszarach jak informowanie i edukacja (finansowa) konsumentów, a także na rzecz rozwoju organizacji reprezentujących konsumentów w państwach członkowskich, ze szczególnym ukierunkowaniem na państwa członkowskie, które przystąpiły do UE po 2004 r. Mariusz Maciejewski / Carine Piaguet 03/2015 Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej