POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGII. Henryk Szelegiew icz

Transkrypt

1 FRAGMENTA POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGII FAUNISTICA T om X X W arszaw a 23 V II 1975 N r 10 Henryk Szelegiew icz Materiały do fauny mszyc (U om optera, A phid o d m ) Pojezierza Mazurskiego [Z 1 m apką w tekście] Badania faunistyczne nad mszycami Pojezierza Mazurskiego rozpoczęły się dość wcześnie, bo już w drugiej połowie XIX wieku (Neu m a n n 1857, Taschen b erg 1865) i kontynuowane były w pierwszej połowie naszego stulecia przez D ampfa (1908), R iecha (1927) i Szulczew skiego (1936). Jednak dopiero po II wojnie światowej, w latach sześćdziesiątych, nabrały one należytego rozmachu (B e r l iń sk i 1962, Szelegiew icz , H uculak , Mic h n o-zatorska 1966), dzięki czemu Pojezierze Mazurskie stało się, obok Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (skąd znamy 450 gat.) i Niziny Mazowieckiej (375 gat.), najlepiej pod względem afidofaunistycznym poznanym regionem Polski. Po uwzględnieniu danych zawartych w niniejszym wykazie, fauna Pojezierza Mazurskiego liczy 470 znanych gatunków mszyc, co stanowi blisko 70% gatunków zarejestrowanych z całej Polski. Wydawałoby się więc, że afidofauna tego regionu została poznana na tyle dobrze, że umożliwia to przejście do etapu badań ekologiczno-zoocenotycznych i zoogeograficznych. Niestety, rzut oka na załączoną mapkę przekonuje nas, że afidofauna Pojezierza Mazurskiego poznana jest bardzo nierównomiernie, co właściwie uniemożliwia podjęcie prac zoogeograficznych. Fakt wykazania w niniejszej pracy 32 gatunków nie notowanych dotąd z tego regionu, w tym aż 7 gatunków nowych dla fauny Polski, świadczy także wyraźnie, że rejestracyjny etap badań faunistycznych nad mszycami tego regionu daleki jest jeszcze od zakończenia. Mszyce nie stanowią pod tym względem wyjątku, gdyż podobny stan poznania charakterystyczny jest dla większości bezkręgowców Polski, z wyjątkiem być może ślimaków, motyli i niektórych rodzin chrząszczy. Dlatego też nie można zgodzić się z głoszonym przez niektórych ekologów poglądem,

2 1 4 4 H. Szelegiewicz 2 w myśl którego należałoby zarzucić dziewiętnastowieczną i rzekomo nikomu niepotrzebną faunistykę. Głosiciele tych demagogicznych poglądów nie rozumieją, że nie można przeskakiwać pewnych etapów badań. Nie wyciągają oni żadnych wniosków z rozwoju geobotaniki, dyscypliny, która od dawna osiągnęła S W W M apka 1. S topień zb ad an ia afidofauny n a różnych obszarach (k w ad raty siatk i UTM ) P o jezierza M azurskiego g atu n k ó w, g a t., g at., g at., g a t., g a t., 7, gat. etap syntetycznych badań fitosocjologicznych i fitogeograficznych, lecz bynajmniej nie zarzuciła florystyki, a wręcz przeciwnie, wzmogła raczej opracowywanie i publikowanie flor poszczególnych regionów kraju. Niemożliwe jest bowiem prowadzenie pogłębionych badań ekologiczno-zoocenotyeznych bez uprzednich lub jednoczesnych badań faunistyczno-rejestracyjnych, a brak równomiernego i statystycznie porównywalnego poznania fauny całego kraju uniemożliwia także podjęcie syntetycznego etapu badań zoogeograficznych, w tym jakże potrzebnych prób regionalizacji geozoologieznej Polski. Geozoologia jest w stosunku do geobotaniki ogromnie zapóżniona i znajduje się dopiero na etapie formułowania aparatu pojęciowego i wypracowywania metodyki badań. Myślę, że właściwie ujęte badania faunistyczne mogą i powinny stać się pomocą i stymulatorem badań ekologiczno-zoocenotycznych. K rytykom faunistyki niepodobna jednak odmówić i pewnej racji. Dotychczasowe prace faunistyczne, rozgadane i nadmiernie rozbudowane o wiadomości wtórne, przepisywane z innych prac lub katalogów, takiej roli spełniać

3 3 M ateriały do fauny mszyc 145 nie mogły. Powinny one być bardziej zwięzłe i podawać przede wszystkim dane o liczebności i charakterze związków danych gatunków z określonymi siedliskami na badanym terenie. P ra c a niniejsza je s t w ykazem 90 gatunków m szyc, d la k tórych podano nowe s ta now iska lub now e rośliny żyw icielskie z P ojezierza M azurskiego i m a c h a ra k te r w yłącznie re jestracy jn y. M ateriały dow odowe zn ajd u ją się w In sty tu cie Zoologii PA N i zostały zebrano przeze m nie, d ra L. O l e s i ń s k ie g o i zm arłego m gra S. H c c u l a k a. G atu n k i nowe d la P o jezierza M azurskiego zaznaczono w w ykazie gw iazdką (*), now e d la fau n y Polski dw iem a gw iazdkam i (**). W w ykazio gatunków użyto następujących skrótów : fund. = założycielka rodu, a p t. = bezskrzydła dziew oródka, al. = uskrzydlona dziew oródka, ju v. = larw y lub nim fy, $ = sam ica am figoniczna, <J = sam iec. W ykaz gatunków w porządku systematycznym 1. Pineus 8trobi (Htg.)* U nas dość rzadki, występuje wyłącznie w parkach i nasadzeniach. Z Pojezierza Mazurskiego dotąd nie notowany. P asym pow. Szczytno, 13 V 1967, P in u s strobus a p t. 2. Phylloxera coccinea (V. I I e y d. ) * Pospolity w całej Polsce i związany z grądami i borami mieszanymi; występuje także w parkach i zadrzewieniach miejskich. Z Pojezierza dotąd nie był wykazywany. B ry ń sk pow. D ziałdow o, 17 VI 1967, Quercus petraea ap t. 3. Pemphigus bursarius (L.). Pospolity u nas gatunek łęgowy, występuje także w parkach i na wysadzanych wzdhiż dróg i w osiedlach topolach. Na Pojezierzu znany dotąd tylko z Olsztyna. Tolkm icko pow. E lbląg, 10 VI 1966, P opulus nigra fund., al. 4. Pemphigus populinigrae (S c iir k.). Pospolity w całej Polsce; znany z Pojezierza dotąd tylko z Olsztyna. T olkm icko pow. E lbląg, 10 V I 1966, P opulus nigra fund., al. 5. Pemphigus spyroihecae P ass. Bardzo pospolity gatunek, występujący głównie w parkach, osiedlach i na przydrożach; pierwotnie związany z łęgami. Na Pojezierzu notowany dotąd tylko z Olsztyna. T olkm icko pow. E lbląg, 10 VI 1966, P opulus nigra fund., ju v. 6. Smynlhurodes betae W e s t w. * Bardzo rzadki gatunek, znany u nas dotąd zaledwie z trzech stanowisk (Warszawa, Wrocław, Przemyśl), nowy dla Pojezierza Mazurskiego. O lsztyn, 6 VI 1968, M atricaria discoidea ap t. 7. MyzocaUis castanicola B a k e r* Gatunek u nas dość rzadki i znany głównie z zachodniej części kraju, gdzie występuje w grądach i borach mieszanych. Nowy dla Pojezierza Mazurskiego. B ryńsk pow. D ziałdow o, 17 V I 1967, Quercus petraea al. 8. Therioaphis trifolii (Mon eli.). D ość pospolity, związany z koniczyną

4 140 H. Szelegiewicz 4 i lucerną. W ystępuje głównie na łąkach i pastwiskach oraz na uprawach lucerny siewnej i koniczyny. Na Pojezierzu notowany dotąd tylko z Olsztyna i Kaletnika pow. Suwałki. S tare Ja b ło n k i pow. O stróda, 14 VI 1965, T rifolium repens al. 9. Trichocaliis caricis (M ordv.). Rzadki gatunek związany głównie z kwaśnymi łąkami i torfowiskami. Z Pojezierza wykazany z Olsztyna pod nazwą Allaphis Ikripsoides (H. R. L.). Ł ugw ald pow. O lsztyn, 7 V III 1960, Carex sp. ap t. 10. Thripsaphis caricicoja (Mordv.). Bardzo rzadki gatunek, znany u nas zaledwie z dwóch stanowisk. Związany z torfowiskami i kwaśnymi łąkami. Z Pojezierza Mazurskiego wykazany (H uculak 1966) pod nazwą Synthripsaphis gelrica (H. R. L.) z rezerwatu Redykajny pod Olsztynem. O lsztyn-k ortow o, 30 V II 1966, Carex vesicaria a p t.; 6 V III 1966, C. vesicaria a p t.; 7 IX 1966, C. rostrata a p t.; 24 IX 1966, C. vesicaria a p t., $. 11. Subsaltusaphis ornata (Th e o b.). Rzadki u nas gatunek, znany na Pojezierzu Mazurskim tylko z Ługwałdu pow. Olsztyn. O lsztyn-k ortow o, 3 V III 1966, Carex acutiform is ap t. 12. Nevskyella fungifera (Ossiann.)** Gatunek nowy dla fauny Polski i znany poza tym jedynie ze Szwecji. O lsztyn-k ortow o, 9 VI 1967, Carex caryophyllea a p t., al. 13. Sipha arenarii Mo rdv.* Gatunek charakterystyczny dla wydm nadmorskich i pospolity na wybrzeżu, w głębi lądu rzadki. Nowy dla Pojezierza Mazurskiego. O lszty n -D ajtk i, 21 V 1967, E lym us arenarius a p t. * 14. Sipha glyceriae ( Kai.t.). Pospolity nad brzegami wód i na podmokłych łąkach, ale na Pojezierzu znany dotąd tylko z Ługwaldu pow. Olsztyn. O lsztyn-k ortow o, 19 V III 1965, Carex gracilis a p t. 15. Neotrawa caudała (D e l G u.)* Bardzo rzadki gatunek, znany u nas dotąd wyłącznie z Warszawy. Występuje na suchych pastwiskach i murawach kserotermieznych. Okolice R eszla pow. B iskupiec, 15 V 1958, Leonlodon auium nalis ap t. 16. Trawa rara Mordv. * Rzadki gatunek, znany u nas zaledwie z trzech stanowisk. Nowy dla Pojezierza Mazurskiego. W orplaw ki pow. B iskupiec, 15 V 1968, Taraxacum officinale ap t. 17. Trawa troglodytes v. H e y d. Pospolity w całej Polsce, ale z Pojezierza znany dotąd tylko z Olsztyna. W orplaw ki pow. B iskupiec, 15 V 1968, Sonchus arrcnsis ap t. 18. Cinara costata (Ze t t.). D ość pospolity gatunek, związany z borami świerkowymi, ale z Pojezierza znany dotąd tylko z Olsztynka pow. Ostróda i Olsztyna. S tare Ja b ło n k i pow. O stróda, 14 VI 1965, Picea abies ap t. I

5 5 M ateriały do fauny mszyc Ginara juniperi (D e Ge e r ). Pospolity w całej Polsce gatunek związany z jałowcami. Z Pojezierza notowany dotąd z Olsztynka potv. Ostróda oraz z Jabłoni pow. Pisz. O lsztyn, 30 V 1967, Ju n ip eru s com m unis ap t. 20. Ginara pinea (M ordv.). Gatunek charakterystyczny dla borów sosnowych, zwłaszcza suchych, porastających wydmy. Na Pojezierzu dość pospolity i notowany z następujących stanowisk: Olsztyn, Pasym pow. Szczytno, Olsztynek pow. Ostróda, Lipińskie Małe pow. Ełk, Kaletnik pow. Suwałki. W ielbark pow. Szczytno, 11 V III 1906, P in u s sylvestris ap t. 21. Cinara pini (L.). Pospolity w Polsce gatunek borowy, znany na P o jezierzu z Olsztyna, Lipińskich Małych pow. Elk i Kaletnika pow. Suwałki. P asym pow. Szczytno, 27 VI 1966, P inus sylvestris ap t. 22. Pterocomma salicis (L.). Dość pospolity, charakterystyczny dla łęgów i zarośli wierzbowych, występujący także na pobrzeżu lasów i w parkach. Na Pojezierzu notowany z Ługwałdu pow. Olsztyn, Starych Jabłonek pow. Ostróda i Lipińskich Małych pow. Ełk. ap t. O l8ztyn-k ortow o, 11 V 1965, S a lix vim inalis fund., a p t.; 15 VI 1965, S a lix cinerea 23. Hyalopterus pruni (Ge o f f.). Pospolity w całym k raju szkodnik śliw, migrujący wiosną na trzciny. Na Pojezierzu notowany dotąd tylko z Olsztyna i Łężan pow. Biskupiec. B raniew o, 9 IX 1966, Sym phytum officinale (!) ap t. 24. Rhopalosiphum padi (L.). Pospolity w całym kraju szkodnik zbóż i traw nasiennych; wykazany z Pojezierza dotąd jedynie z Olsztyna. P ozorty pow. O lsztyn, 14 V III 1964, n a traw ach ap t. 25. Paraxcliizapliix caricis (S c h o u t.). Gatunek charakterystyczny dla wilgotnych łąk, brzegów wód i turzycowisk. Z Pojezierza Mazurskiego wykazany dotąd tylko z Olsztyna. T rack pow. O lsztyn, 12 V III 1967, Carex resicaria ap t. 26. Schizaphis wahlgreni (O s s ia n n.). Bardzo rzadki gatunek torfowiskowy, znany u nas dotąd jedynie z rezerwatu Bedykajny pod Olsztynem. O lsztyn-k ortow o, Carex resicaria, 30 V II 1966 a p t.; 6 V III 1966 a p t.; 7 IX a p t., a l.; 24 IX a l.; 26 IX ap t., al. 27. Euschizaphig palustrix (T heob.)* Gatunek nowy dla Pojezierza Mazurskiego, znany u nas dotąd tylko z okolic Oborników i Trzebini pow. Chrzanów. Charakterystyczny dla bagien. O lsztyn, 10 V II 1967, Juncus hifonius a p t., al. 28. Aphis acanthoidis (Bórn.)* Nowy dla Pojezierza Mazurskiego, znany u nas dotąd tylko z Chrzanowa. Carduus crispus nie był dotąd notowany jako roślina żywieielska tego gatunku. Reszel pow. B iskupice, 15 V 1968, Carduus crispus (!) ap t.

6 148 H. Szelegiewicz Aphis balloticola S zeleu.* Gatunek charakterystyczny dla siedlisk ruderalnych. Nowy dla Pojezierza Mazurskiego. L id zb ark W arm iń sk i, 12 V I 1967, Ballota nigra a p t., al. 30. Apliis confusa W alk. Częsty na łąkach i pastwiskach, a także m urawach kserotermicznych. Na Pojezierzu notowany dotąd z Ługwałdu pow. Olsztyn i K aletnika pow. Suwałki. O lsztyn-k ortow o, 12 V II 1962, K n a u tia arrensis a p t., al. 31. Aphis craccae L. Pospolity gatunek łąkowy, występujący także na pastwiskach i przydrożach, ale z Pojezierza wykazany dotąd tylko z Olsztyna. N a P ieta cracca: P asym pow. Szczytno, 1 IX 1966 i 13 V 1967 a p t., a l.; R osochackie pow. Olecko, 6 V II 1966, a p t.; S zarejki pow. Olecko, 17 V III 1967 ap t. 32. Aphis craccivora K och. Pospolity gatunek występujący na łąkach, pastwiskach, miedzach, przydrożach i uprawach lucerny. Z Pojezierza wykazany z następujących miejscowości: Brodnica, Stare Jabłonki pow. Ostróda, Olsztyn, Kaletnik pow. Suwałki. Iław a, 2 V III 1966, Caragana arborescens ap t., a l.; P asym pow. Szczytno, 11 V II 1967, A nthylis vvlneraria a p t., tam że, H elichrysum arenarium (!) ap t. 33. Aphis epilobii K a lt. Występuje pospolicie w lasach bukowych i nad brzegami wód, z Pojezierza wykazany dotąd tylko z Olsztyna. P rz y tu ły pow. Szczytno, 6 V II 1967, E pilobium parviflortim ap t. 34. Aphis farinosa Gmel. Pospolity i wszędobylski gatunek, znany na Pojezierzu z następujących miejscowości: Olsztyn, Olsztynek pow. Ostróda, K aletnik pow. Suwałki. R ezerw at R ed y k ajn y kolo O lsztyna, 15 V I 1965, Salix sp. a p t.; Ł ugw ald pow. O lsztyu, 9 V III 1964, Salix sp. ap t. 35. Aphis genistae Scop. Gatunek charakterystyczny dla suchych borów, na Pojezierzu wykazany dotąd z Piławek pow. Ostróda. K aczory pow. O stróda, 13 V II 1967, Oenista tinctoria al., a p t.; P lac pow. Szczytno, 7 V II 1967, O. tinctoria al., ap t. 36. Aphis geiitianac B orn.** Gatunek nowy dla fauny Polski. Znany dotąd z KFN, Słowacji, Austrii, Bumunii i europejskiej części ZSRR, głównie z goryczki krzyżowej (Oentiana cruciata). Centaurium umbellatum jest nową rośliną żywieielską tego gatunku. O lsztyn, 10 V III 1967, Centaurium umbellatum a p t., a l.; 20 IX 1967, C. umbellatum $, <J; 22 IX 1967, C. umbellatum - $, <J. 37. Aphis grossulariae K a lt. Pospolity szkodnik agrestu, migrujący latem na wierzbówkę, ale na Pojezierzu notowany dotąd tylko z Olsztyna. Ja b ło ń pow. Pisz. 29 V III 1964, Ribes aurettm a p t. 38. Aphis lambersi (B o r n.). D o niedawna dość u nas rzadki i występujący na pastwiskach, łąkach, przydrożach i miedzach, ale ostatnio obserwowany coraz częściej na uprawach marchwi jadalnej, na której wyrządzać może poważne szkody. Na Pojezierzu znany dotąd tylko z Olsztyna. Okolice R eszla pow. B iskupiec, 15 V 1968, Daucu«carota ap t.

7 7 M ateriały do fauny mszyc Aphis lotiradicis Stroyan. Gatunek niedawno opisany z Anglii, znany u nas z Chrzanowa, a pod nazwą Aphis loti wykazany także z Olsztyna i Bosochadzkiego pow. Olecko ( I I uculak 1967). P iaski pow. E łk, 17 V III 1967, Lotus corniculatus ap t. 40. Aphis plantaginis Go etze. D ość pospolity na łąkach, pastwiskach, przydrożach i siedliskach ruderalnych, ale na Pojezierzu wykazany dotąd tylko z Olsztyna. Okolice R eszla pow. B iskupiec, 15 V 1968, Planlago media apt. 41. Aphis pomi D e Ge e r. Pospolity w całej Polsce szkodnik jabłoni, wykazany z Pojezierza tylko z Olsztyna. Jab ło ń pow. Pisz, 27 V III 1964, Spiraea sp. (!) apt. 42. Aphis scaliai arenarii H offm. Podgatunek ten występuje na murawach kserotermicznych, suchych, dobrze nasłonecznionych zboczach, a nawet traw nikach miejskich i znany jest u nas dotąd tylko z Chrzanowa, Warszawy i Olszty n a, sk ąd wykazany został ( I I uculak 1965) pod nazwą Aphis medicaginis. S tare Jabło n k i pow. O stróda, 14 VI 1965, Medicago falcata a p t.; D źw ierzuty pow. Szczytno, 5 V II 1967, M. lupulina ap t. 43. Aphis umbrella (B o rn.). Pospolity w siedliskach ruderalnych, ale na Pojezierzu znany dotąd tylko z Olsztyna i Myszyńca. Sterław ki pow. Giżycko, 14 V III 1966, M alva alcea ap t. 44. Protaphis hartigi (H. K. L.). Dośó pospolity gatunek, występujący na ciepłych murawach i suchych, dobrze nasłonecznionych siedliskach w borach i słonecznych wzgórzach, zwykle na chabrze nadreńskim (Centaurea rhenana). Centaurea scabiosa jest nową rośliną żywicielską dla tego gatunku. O lsztyn-d ajtki, 9 V II 1967, Centaurea scabiosa al., apt. 45. Anthemidaphis oligommaia T ahhev. ** Gatunek nowy dla fauny Polski. Znany dotąd wyłącznie z Bułgarii, gdzie żyje na rumianie żółtym (Anihemis tinctoria). Krwawnik jest nową rośliną żywicielską dla togo gatunku. Selwą pow. N idzica, 9 X 1966, Achillea m illefolium? ; P asym pow. Szczytno, 25 IX 1967, A. millefolium 1 ap t., 9* 46. Ab8inthaphis judenkoi (S zeleg.). Bardzo rzadki, ciepłolubny gatunek, wykazany na Pojezierzu Mazurskim tylko z Olsztyna. P asym pow. Szczytno, 1 IX 1966, Artemisia campestris ap t. 47. Ceruraphis eriophori (W alk.). D ość pospolity na bagnach, torfowiskach i kwaśnych łąkach, ale na Pojezierzu wy kazany dotąd tylko z Olsztyna. M ichałki pow. Szczytno, 1 IX 1966, Carex sp. ap t. 48. Dysaphis crataegi aethusae (Boen.)** Podgatunek nowy dla fauny Polski. Znany dotąd tylko z Anglii, Szwecji i NB1). Prawdopodobnie szeroko rozmieszczony w całej Europie, ale dotąd nie odróżniany od podgatunku nominatywnego. W ielbark pow. Szczytno, U V III 1966, Aethusa cynapium - ap t., al.

8 150 H. Szelegiewicz Dysaphis Mrsutissima (B órn.). Bardzo rzadki, znany dotąd u nas wyłącznie z Olsztyna. Reszel pow. B iskupiec, 15 V 1968, A nthriscus silvestris ap t. 50. Dysaphis lappae ( K och). D ość rzadki gatunek ruderalny, znany na Pojezierzu tylko z Olsztyna. Jezioro L u tersk ie pow. B iskupiec, 15 V 1968, A rctium lappa ap t. 51. Dysaphis nevskii ( B ó rn.)** Gatunek nowy dla fauny Polski. Bardzo rzadki, znany dotąd tylko z Anglii, Austrii i Ukrainy. O lsztyn-k ortow o, 3 VI 1966, H eracleum sphondylium al., ap t. 52. Brachycaudus cardui (L.). Pospolity w całej Polsce szkodnik śliw i wektor wielu chorób wirusowych roślin. Z Pojezierza Mazurskiego wykazany dotąd tylko ze Starych Jabłonek pow. Ostróda. M ichałki pow. Szczytno, 1 IX 1966, Senecio viscosus ap t. 53. Brachycaudus helichrysi (K alt.). Na Pojezierzu Mazurskim dość pospolity i notowany z następujących miejscowości: Olsztyn, Olsztynek i Stare Jabłonki pow. Ośtróda. Występuje w sadach, ogrodach, na łąkach, pastwiskach i w siedliskach rudcralnych, a także jako szkodnik roślin szklarniowych. Gierloż pow. K ętrzyn, 29 IX 1966, M yosotis arcensis ap t. 54. Brachycaudus lychuidis (L.). Pospolity w siedliskach ruderalnych w całym kraju, ale na Pojezierzu notowany dotąd tylko z Olsztyna. Reszel pow. B iskupiec, 15 V 1968, M elandrium album ap t. 55. Brachycaudus trayopogonis ( K a l t.). Rzadki na Pojezierzu, ciepłolubny gatunek, wykazany tylko z Olsztyna. Reszel pow. B iskupiec, 15 V 1968, Trayopogon pratensis ap t. 56. Brachycoryuella asparagi (M o rd v.)* Bardzo rzadki, pontyjski gatunek, osiągający w Europie Środkowej północno-zachodnią granicę zasięgu. Nowy dla Pojezierza Mazurskiego i znany u nas dotąd tylko z rezerwatu Grabowiec koło Krzyżanowic oraz z Poznania. O lsztyn. 7 V III 1967, Asparagus officinalis ap t. 57. Diuraphis agroslidis ( M v d d a th )* Bardzo rzadki, znany u nas dotąd z jednego stanowiska w Podkowie Leśnej pod Warszawą. O lsztyn-k ortow o, 28 VI 1965, Agroslis alba 1 al. 58. Pseudobrericoryue buhri (B órn.)* Bardzo rzadki gatunek, znany u nas dotąd tylko z Wielkopolski i Zawoi pod Babią Górą. Reszel pow. B iskupiec, 15 V 1968, Barbarea rulgaris ap t. 59. Hyadaphis foeniculi (P ass.). Pospolity w całym kraju gatunek migrujący z wiciokrzewów na rośliny baldaszkowate. Na Pojezierzu notowany dotąd tylko z Mikołajek pow. Mrągowo. O lsztyn-k ortow o, 8 V II 1965, Peucedanum oreoselinum a p t., al.; 12 X 1965, Pim - pincl/a saxifraga a p t., al.

9 9 M ateriały do fauny mszyc Hyadaphis tataricae (A j z e n b.). Ekspansywny gatunek pochodzenia azjatyckiego, znany na Pojezierzu Mazurskim z Olsztyna, Drużyn pow. Brodnica i Ostrowitego pow. Rypin. Występuje głównie w parkach i zieleńcach miejskich. Tolkm icko pow. E lbląg, 27 V II 1966, Lonicera tatarica ap t. 61. Staegeriella necopinata (B o rn.)* D ość rzadki, ciepłolubny gatunek, znany u nas z Pienin, Chrzanowa i Wielkopolskiego Parku Narodowego. Łupow o pow. Szczytno, 5 V II 1967, Oalium verurn al., a p t. 62. Coloradoa campestrella O ssia n n. Bardzo rzadki gatunek, znany u nas zaledwie z kilku stanowisk, a na Pojezierzu Mazurskim z Selwy pow. Nidzica. O lsztyn, 10 V II 1967, A rtem isia campestris 1 al. 63. Coloradoa campestris (B ó r n.). Rzadki gatunek, występujący w suchych, widnych borach sosnowych i na ich obrzeżu, znany na Pojezierzu z Selwy pow. Nidzica. O lsztyn, 10 V II 1967, A rtem isia campestris ap t. 64. Myzaphis rosarum (K alt.)* Nowy dla Pojezierza Mazurskiego i dość rzadki w całym kraju. Występuje głównie na słonecznych wzgórzach i w ciepłych zaroślach, wyjątkowo w parkach lub ogrodach. P asym pow. Szczytno, 11 V II 1967, Rosa eanina ap t., al. 65. Chaetosiphon alpestre H. R. L. * Bardzo rzadki, ciepłolubny gatunek znany w Polsce dotąd tylko z Poznania. Sam ław ki pow. B iskupiec, 3 VI 1967, Potentilla interm edia ap t., 1 al. 66. Cavariella aegopodii (Scop.). Dość pospolity gatunek, migrujący z wierzb na rośliny baldaszkowate i znany jako szkodnik kminku. Na Pojezierzu notowany dotąd tylko z Ługwałdu pow. Olsztyn i Kaletnika pow. Suwałki. O lsztyn-k ortow o, 23 V II 1965, Cicuta virosa ap t. 67. Cavariella theobaldi (Gil l, et B ragg). Pospolity gatunek na łąkach, pastwiskach, miedzach i przydrożach, ale na Pojezierzu znany dotąd tylko z Olsztyna. Ł ugw ald pow. O lsztyn, 9 V III 1964, fialix aurita ap t. 68. Ovatus insitus (W alk.)** Gatunek nowy dla fauny Polski. Prawdopodobnie szeroko rozmieszczony w całym kraju, ale dotychczas nie odróżniany lub stale mylony z gatunkiem O. crataegarius (W alk.). O lsztyn, 14 VI 1967, Sorbus aueuparia ap t., al. 69. Phorodon humuli (Sciir k.). Pospolity na południu kraju szkodnik chmielu. Na Pojezierzu Mazurskim notowany dotąd tylko z Olsztyna. S tare Jab ło n k i pow. O stróda, 14 VI 1965, P runus domeslica ap t., al. 70. Capitophorm hippophacs (W alk.). Dość pospolity na łąkach, pastwiskach i w siedliskach ruderalnych, ale na Pojezierzu notowany dotąd tylko z Olsztyna. B raniew o, 9 IX 1966, Polygonum tomentosum ap t.

10 152 \ H. Szelegiewicz Capitophorus horni ggnoxantha H. It. L.* Ezadki podgatunek, znany u nas dotąd tylko z Poznania i okolic Chrzanowa. O lsztyn-k rotow o, 21 IX 1964, C irsium arvense a p t. 72. Pleotrichophoriis duponti H. E. L.* Eardzo rzadki gatunek łąkowy, znany u nas dotąd tylko z Zawoi pow. Sucha Beskidzka. O lsztyn-k rotow o, 6 VI 1967, Achillea m illefolium ap t. 73. Pleotrichophorus glandulosus (K alt.). Dość pospolity w całym kraju na bylicy pospolitej (Artemisia vtilgaris). Szarota leśna jest nową rośliną żywicielską dla tego gatunku. O lsztyn-k ortow o, 19 VI 1967, O naplialium sileaticum (!) 2 al., ap t. 71. Pleotrichophorus helichrysi Bozhko* Bardzo rzadki gatunek, notowany u nas dotąd tylko z Poznania. Występuje w suchych, ciepłych siedliskach, głównie na piaskach. O lszty n -D ajtk i, 9 V II 1967, H elichrysum arenarium a p t.; P asym pow. Szczytno, 11 V II 1967, H. arenarium a p t. 75. Pleotrichophorus persirnilis B ó rn.* Pospolity na wydmach nadmorskich, ale w głębi kraju rzadki i znany dotąd tylko z Bydgoszczy i Poznania, gdzie znaleziony został w suchym borze sosnowym i na wydmie. O lsztyn, 10 V II 1967, A rtem isia cam pestris ap t. 76. Aulacorthum flavum F. P. M u lle r. Charakterystyczny dla torfowisk i borów bagiennych, ale na Pojezierzu znany dotąd tylko z Olsztyna. R ezerw at U edykajny kolo O lsztyna, 19 V III 1965, Faeeiniura uliginosum ap t. 77. Aulacorthum solani (K alt.). Pospolity i polifagiczny gatunek, ale z roślin motylkowych dotąd nie notowany. O lsztyn-k ortow o, 29 VI 1967, Trifolium hybridum (!) ap t. 78. Acyrihosiphon pelargonii borealis II. R. L. * Podgatunek nowy dla Pojeziorza Mazurskiego, znany u nas dotąd tylko z Mierzei Wiślanej i okolic Chrzanowa. Prawdopodobnie jednak szeroko rozmieszczony w całym kraju. O lsztyn, 15 V 1967, roteniilla argentea al., a p t.; Jam ielniki pow. D ziałdow o, 17 VI 1967, P. arenaria a p t. 79. Acyrtho8iphon pisuin (H arris). Pospolity w całym kraju szkodnik lucerny i grochu. Częsty także na łąkach, pastwiskach, miedzach i obrzeżach lasu. Na Pojezierzu notowany zaledwie z Olsztyna i Olsztynka pow. Ostróda. M ichałki pow. Szczytno, 1 IX 1966, Sarothamnus scoparius a p t., 9 ; Zieluń pow. Ż urom in, 17 V I 1967, Cytisus ratisbonensis ap t. 80. Subacyrthosiphon cri/ptobium H. R. L.** Gatunek nowy dla fauny Polski. Prawdopodobnie gatunek subborealny, znany dotąd z Anglii, Norwegii, Szwecji, Holandii i N ED (Meklemburgia). O lsztyn-k ortow o. 20 V II 1967, Trifolium medium ap t. 81. Linosiphon galii (Mamont.)* Bardzo rzadki gatunek leśny, znany u nas dotąd tylko z Pienin. O lsztyn-k ortow o, 11 V II 1966, Galium Schulleei ap t.

11 11 Materiały do fauny inszyo Sitobion equiscli H olman * Prawdopodobnie gatunek borealno-karpacki, znany u nas dotąd tylko z Pienin i Chrzanowa. Nowy dla Pojezierza Mazurskiego, znaleziony tutaj na skraju lasu. O lsztyn-k ortow o, 12 V II 1967, Equisetum tu vaticum a p t., ni. 83. Sitobion fragariae (W a lk.). Pospolity gatunek migrujący z jeżyny na trawy, ale na Pojezierzu wykazany dotąd tylko z okolic Olsztyna. E lk, 22 V 1967, R ubus caesius fu n d., ap t. 84. Macrosiphoniella funestum (Maccii.) * Gatunek nowy dla Pojezierza Mazurskiego, znany u nas dotąd wyłącznie z południowej części kraju. O lsztyn-k ortow o, 9 V 1967, R ubus saxalilis a p t. 85. Uroleucon cichorii (K och). Pospolity w całym kraju gatunek łąkowy i pastwiskowy, częsty także w siedliskach ruderalnych. Na Pojezierzu notowany dotąd tylko z Łężan pow. Biskupiec i Starych Jabłonek pow. Ostróda. T olkm icko pow. E lbląg, 27 V II 1966, Cichorium inlybus a p t., al. 86. Macrosiphoniella artemisiae (B. d e F.). Gatunek pospolity u nas w siedliskach ruderalnych w miastach i osiedlach, ale na Pojezierzu znany dotąd tylko z Olsztyna i Kaletnika pow. Suwałki. B artąg pow. O lsztyn, 7 V II 1965, A rtem isia absinthium a p t. 87. Macrosiphoniella millefolii (D e Ge e k ). D ość pospolity na krwawniku, ale ze złocienia dotąd u nas nie notowany. Na Pojezierzu znany z Olsztyna i Olsztynka powr. Ostróda. R osochackie pow. O lsztyn, 6 V II 1966, C hrysanthemum leucanthemum (!) al. 88. Macrosiphoniella tapuskae (H ott. e t F h is.). Dość rzadki, ciepłolubny gatunek, znany na Pojezierzu dotąd tylko z Pasymia pow. Szczytno i Kaletnika pow. Suwałki. O lsztyn-k ortow o, 7 IX 1966, Achillea m illefolium ap t. 89. Ramitrichophorus medvedevi (B ozhko). Gatunek charakterystyczny dla wydm, szczególnie pospolity na wydmach nadmorskich. Na Pojezierzu Mazurskim notowany dotąd tylko z Olsztyna. Stcrław ki pow. Giżycko, 14 V III 1966, Ilelichrysum arenarium ap t. 90. Masonaphis azaleae (Mason)* Gatunek nowy dla Pojezierza Mazurskiego, występujący' wyłącznie w szklarniach i pomieszczeniach zamkniętych. Znany w Polsce dotąd tylko z Warszawy. O lsztyn-k ortow o, 12 V II 1967, w szklarni na Azalea sp. b o rt. opt. In s ty tu t Zoologii PAN W arszaw a, ul. W ilcza 64

12 154 H. Szelegiewicz 12 P IŚ M IE N N IC T W O B e r l iń s k i K C h arakte r g rad acji m szyc ziem niaczanych w zależności od w arunków ekologicznych P om orza W schodniego. Z eszyty n au k. W S R, O lsztyn, 12: D am pf A t)b e r ostpreussische Chermes-A rton. S chrift. physik.-ók. Ges. K ónigsberg, 4 8 : I I uculak S Mszyce (H om optera, Aphidoidea) Pojezierza M azurskiego. F rag m. faun., W arszaw a, 12: I I uculak S M szyce (Homoptera, A phidodea) Pojezierza M azurskiego. II. F ragm. fau n., W arszaw a, 13: I I uculak S M szyce (H om optera, A phidodea) Pojezierza M azurskiego. I I I. Fragm. fau n., W arszaw a, 1 4 : I I uculak S E ine neue G a ttu n g u n d vier neue B la ttla u sa rte n (H omoptera, A phididae) aus Polen. A nn. zool., W arszaw a, 25: Mic iin o -Zatorska Z M ateriały' do znajom ości w yrośli (zoocecidów) Pom orza. Część I. S tu d. Soc. Sci. to r. (D), T oruń, 7: N e u m a n n R Die B lattlau so der P rovinz P reussen. N eue preuss. prov. B la tt., K ónigsberg, 1 1 : R ie c ii F Biologio und F au n istik ostpreussischer B lattlausc. Schrift. pliys.-ók. Ges., K ónigsberg, 67: Szk leg iew icz H. 1961a. Die polnischcn A rten d er G attu n g Chaiłophorus K o cu (Homoptera, A phididae). A nn. zool., W arszaw a, 1 9 : S z k l e g i e w i c z II. 1961b. P rzyczynek do znajom ości fa u n y m szyc (Homoptera, A phidina) Suw alszczyzny. Pol. Pism o en t. (A), W rocław, 31: S z k l e g i e w i c z H M ateriały do poznania m szyc (Homoptera, A phididae) Polski. I. Podrodzina Lachninae. F ragm. faun., W arszaw a, 10: S z k l e g i e w i c z II M ateriały do fauny m szyc (Homoptera, Aphididae) Polski. F ragm. fau n., W arszaw a, 1 0 : S z k l e g i e w i c z II Mszyco (Homoptera, Aphididae) nowe d la fauny Polski. F ragm. fau n., W arszaw a, 12: S z k l e g i e w i c z II Ergiinzungen zur B lattlau sfau n a (Homoptera, A phididae) Polens. F rag m. fau n.. W arszaw a, 12: S z k l e g i e w i c z H M ateriały d o fau n y m szy c (Homoptera, Aphidodea) Polski. II. F ragm. fau n., W arszaw a, 14 : S z k l e g i e w i c z II Mszyrcc Aphidodea. K atalog fauny P olski, X X I, 4. W arszaw a, 316 pp. S z u l c z k w s k i J. W W ykaz w yrośli (zooceeidia) zebranych w okolicy M yszyńca na K urpiach. S praw. K om. fizjogr. P A U, K raków, 70: T a s c iie n b e r g E. L N aturgesehichte der w irbellosen T hiere, die in D eutsch land sowie in den P rovinzen Preussen und Posen den Feld-, W iesen- und W idenpflanzen schadlich w erden. L eipz g, 288 pp.

13 13 M ateriały do fauny mszyo 155 PE3IOME [3arjiaBne: MaTepHanbi no (JiayHe T jieii (Homoptera, Aphidodea) Ma3ypcKoro noo3epb»] Abtop p accm at p H B aet 90 bhaob T jieił, H an A em ib ix H a M a 3 y p c x o M n o o 3 e p b e, H3 K O T opbix 32 BHAa He 6biJiH H3BecTHbi m3 3 T o ro p e r n o n a ct p ah b i (b c m ic x e o 6 o 3 H a 4 e H b i 3Be3AOHKOH), a 6 bhaob H OAHH noabha [Nevskyella fungifera ( O s s ia n n.), Aphis gentianae B ó r n., Anthemidaphis oligommata T a s h e v, Dysaphis crataegii aethusae ( B o r n.), Dysaphis nevskii ( B ó r n.), Ovatus insitus ( W a l k.) m Subacyrthosiphon cryptobium H.R.L.] He GbIJlH H3BeCTHbI M3 Ilo jib m H (b CnHCKe o6o3h am eh br AByMfl 3BC3AOMKaMM). rip H B e - A eh H aa b C TaTbe K ap T a H jin io ct p H p y et liepabhom ephoctb n o in u H M s T jie ił b O TA ejibh bix p a f io H a x M a 3 y p c K o ro n o o 3 e p b» (cetk a U T M ), x o T o p o e CHHTaeTCH jiy n u je B c e ro H 3y- HeHHblM C TOHKH 3peHMR U( )HAO( )ayhbi perhohom n o jib ih H. SUMMARY [Title: Contributions to the fauna of aphids (Homoptera, Aphidodea) of the Masurian Lakes district] The autor lists 90 species of aphids found in the Masurian Lakes district in northern Poland, among them 32 species (in the list marked with an asterisk) new to this region, and 6 species and one subspecies [Nevskyella fungifera (O s s i a n n.), Aphis gentianae B ó k n., Anthemidaphis oligommata T a siie v, Dysaphis crataegi aethusae (B ó r n.), Dysaphis nevskii (B ó r n.), Ovatus insitus (W a l k.), and Subacyrthosiphon cryptobium H. R. L.], marked with two asterisks, new to the fauna of Poland. The enclosed map presents the unequal state of knowledge of the aphids in the particular areas (UTM gird) of the Masurian Lakes district, aphidologically the best explored region of Poland.

14 ..., *, o ;..!> > ' ( '. ;l R ed ak to r pracy prof, d r A. Riedel Państwowe W ydawniotwo Naukowe - W areiaw a 1975 Nakład c g i. Ark. wyd. 1; druk. 7/8. Papier druk. sat. kl. III, 80 K. BI. Cena xl 10, N r xam. 1018/75 - A-14. Wrocławska Drukarnia Naukowa

15

16