FRAGMENTA FAUNISTICA. Eugeniusz K ie r y c h. Materiały do znajomości A phidiidae (H ym enoptera) Polski

Transkrypt

1 POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGII FRAGMENTA FAUNISTICA Tom X X W arszawa, 31 X 1975 N r 15 Eugeniusz K ie r y c h Materiały do znajomości A phidiidae (H ym enoptera) Polski Mszycarzowate (Aphidiidae), niewielka grupa blonkówek z nadrodziny Ichneumonoidea (opisano dotychczas około 300 gatunków na świecie), rozmieszczona jest na wszystkich kontynentach, z wyjątkiem obszarów antarktycznego i arktycznego. Wszystkie lepiej poznane gatunki tej rodziny są pasożytami mszyc (Aphidodea) i odgry wają poważną rolę w ograniczaniu ich liczebności. Niektóre gatunki zostały nawet wykorzystane przez człowieka jako reducenci w walce z plagami mszyc. Godne uwagi osiągnięcia w tej dziedzinie uzyskali zwłaszcza entomologowie kalifornijscy w walce z plagą mszycy Theriaaphis trifolii (M o n e ll) przy pomocy sprowadzonych z Europy do Kalifornii (w latach ) dwóch gatunków, Trioxys complanatus Quixis i Praon exoletum palitans M tjeseb eck. Możliwość wykorzystania Aphidiidae w walce biologicznej z mszycami, szkodnikami roślin uprawnych, wzbudzała zainteresowanie mszycarzowatymi i stała się przyczyną intensywnych badań tej grupy blonkówek w ubiegłych 20 latach. W wyniku tych badań Aphidiidae należą obecnie do lepiej poznanych na świecie rodzin owadziarek (Terebrantes). Aphidiidae Polski są dotychczas poznane słabo. O liczbie występujących gatunków, ich rozmieszczeniu i żywicielach na obszarze naszego kraju nie wiemy prawie nic. Wzmianki o występowaniu zaledwie 25 gatunków nie budzących wątpliwości i 6 wymagających wyjaśnienia znajdujemy w bardzo skromnej liczbie 15 prac, w przeważającej większości nie poświęconych wyłącznie Aphidiidae. Są to prace: B ris c h k e g o (1882), w której spotykamy wzmiankę o 8 gatunkach, N ie z a b ito w sk ie g o (1910) o 19, J a n is z e w s k ie j (1933) o jednym (T Aphidius sp.), W iąckow sk ieg o i W ią c k o w s k te j (1961) czterech, P i e k a r czyk i W ę g o rk a (1965) jednym, M ic z c lsk ie g o (1967) 7, W ę g o rk a

2 234 E. Kierycli 2 i B u sz k ie w ic z (1968) jednym, W ią c k o w sk ie g o i D r o n k i (1968) jednym W ią c k o w sk ie g o i H e rm a n (1968) jednym, W ią c k o w sk ie g o i W iąckow - s k ie j (1968) 6, C ie rn ie w s k ie j (1973) 5, B a ń k o w s k ie j, K ie r y c h a, M i k o ła jc z y k a, P a lm o w s k ie j i T r o ja n a (1975) czterech, M a c k a u e r a i S ta r e g o (1967) o 23 oraz M a c k a u e r a (1968) o 6 gatunkach. Ponadto w pracach M ic z u lsk ie g o (1967) oraz W ę g o rk a i K u szk iew icz (1968) spotykamy sygnalizowanie gatunków określonych tylko do rodzajów. Interpretacja nazewnictwa jak też i miejsca zebrania gatunków wykazanych przez B ris c h k e g o (1882) nastręcza wiele trudności. W związku z tym autor niniejszego opracowania uwzględnia tylko dwa z 8 gatunków podanych przez B ris c h k e g o, mianowicie A.picipes N s. i A. rosarum Ns., które budzą najmniej wątpliwości. Inne gatunki pozostawia do wyjaśnienia w przyszłości. Prace M a c k a u e r a i S ta r e g o (1967) oraz M a c k a u e r a (1968) są katalogami światowych Aphidiidae, opierają się głównie na opracowaniach wcześniejszych i poza wykazaniem po raz pierwszy Lysaphidti8 arvensis STARf (M a c k a u e r i S t a r * 1967) nie przynoszą żadnych nowych danych o mszycarzowatych Polski. Należy nadmienić, że w wyżej wspomnianym katalogu został błędnie wykazany z Polski, jakoby wg N iezab i- to w s k ie g o (1910), Praon exsoletum (N ees). N ie z a b ito w s k i (1910) wykazał ten gatunek z miejscowości Strzałków koło Stryja (Ukraińska SEE). P. exsoletum (N ees) nie jest więc dotychczas wykazany z Polski, chociaż, sądząc na podstawie jego rozmieszczenia (podgatunek P. exsoletum exsoletum (N ees) znany jest prawie z oalej Europy, z wyjątkiem jej części południowych) i na podstawie występowania w Polsce jego żywicieli (mszyce z rodzaju Therioaphis W a lk.), zapewne u nas występuje. Skąpość wiadomości o Aphidiidae Polski uwydatnia się zwłaszcza przy porównaniu z wiadomościami o nich z innych krajów europejskich. Tak np. z Finlandii wykazanych jest 66 gatunków (M a c k a u e r 1968), z Francji 99 (STARf, BEMAUDikRE i L e c l a n t 1971) a z Czechosłowacji, która pod tym względem poznana jest najlepiej, ponad 100 gatunków ( M a c k a u e r i STARf 1967, M ack a u e r 1968). Ogółem z Europy zanotowano około 140 gatunków. Liczba europejskich gatunków Aphidiidae nie jest zresztą ustalona, stale wzrasta, a corocznie opisywanych jest jeszcze po kilka gatunków nowych dla nauki. Zamieszczony poniżej wykaz 41 gatunków Aphidiidae, z których 16 nie było dotychczas wykazanych z Polski, oparty jest na danych z literatury, na materiałach otrzymanych ze spasożytowanych mszyc zebranych w Zawoi- -Widlach pow. Sucha przez Doc. dra H. S z e l ę g ie w ic z a przy okazji gromadzenia materiałów do pracy o mszycach Babiej Góry (S z e l ę g ie w ic z 1972) i na części materiałów zbieranych przez autora podczas (lata ) opracowywania p a sożytniczych błonkówek żyjących w Acyrthosiphon pisum ( H a r r is ) (Aphididae). Docentowi drowi H. S z e l ę g ie w ic z o w i za zebranie i oznaczenie mszyc z Zawoi-Wideł. a także za podanie roślin żywicielskich, na których były one zebrane oraz za pomoc w oznaczaniu żywicieli Aphidiidae z innych miejscowości autor serdecznie dziękuje.

3 3 Aphidiidae (Bymenoptera) Polski 236 Rodzina A phidiidae H aliday, 1838 Podrodzina Ephedrinae Mackauee, 1961 Rodzaj Lysephedrus Sta r^, Lysephedrus validus ( H alid a y, 1833) Ephedrus validus H a lid a y, 1833 Gatunek znany z Europy (z wyjątkiem jej części południowych) i z Dalekiego Wschodu (Korea Południowa). Z Polski wykazany przez N ieza bito w skieg o (1910) z Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej (Kraków) i z Beskidu Sądeckiego (Rytro). Żywiciel nie zaznaczony. Rodzaj Ephedrus H alid a y, Ephedrus lacertosus (H a liday, 1833) Gatunek holarktyczny. Z Polski odnotowany przez W iąckow skiego i W iąckow ską (1961, 1968) z Niziny Mazowieckiej (Skierniewice). Stanowisko wymaga sprawdzenia; Mackauer i StarV (1967) uważają podanych przez W iąckow skiego i W iąckow ską (1961) żywicieli, Hyalopterus pruni (Ge o f f.) na śliwie i Aphis pomi D e Ge e r, za wątpliwych. N owe stanow isko: Z aw oja-w idły pow. Sucha. W yhodow any z m szyc Macrosiphoniella ( Macrosiphoniella) usquertensis H. R. L. zebranych 20 V II 1971 na Achillea millefolium. Z nany tak że z Myzus cerasi F. (W iąck o w sk i i W ią c k o w sk ą 1968). 3. *Ephedrus naeheri Q u il is, 1934 Znany z Francji, Włoch, NRD, Czechosłowacji i Japonii. O występowaniu tego gatunku w Polsce brak wzmianki. Stanowisko: Zawoja-Widły pow. Sucha. Wyhodowany z mszyc Hayhurslia atriplicie (L.) zebranych 18 VII 1971 na Ghenopodium album. 4. *Ephedrus niger G a u t ie r, B o n n a m o u e e t G a u m o n t, 1929 Gatunek o szerokim rozmieszczeniu. Występuje we Francji, NRD, Finlandii, Włoszech, Bułgarii, Iranie, ZSRR i Korei Południowej. Z Polski nie był znany. Stanowiska. Wyhodowany ze spasożytowanych mszyc: Uroleucon ( Uroleucon) ciehorii (Koch) zebranych z Cichorium inlybus, Chylice pow. Grodzisk Maz. (2 VII 1972), Łomna-Las pow. Nowy Dwór Maz. (14 VII 1972); U. (V.) achilleae (Koch) zebranych 29 VII 1974 z Achillea millefolium, Łomna-Las pow. Nowy Dwór Maz.

4 236 E. Kierych 4 5. Ephedras persicae F r o g g a t t, 1904 Gatunek o bardzo szerokim rozmieszczeniu. Znany z Palearktyki, Ameryki Północnej, Hongkongu, Taiwanu, południowej Afryki, Madagaskaru i Australii. Z Polski wykazany z Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (okolice Poznania: Przybroda, Swadzim, Szreniawa) przez Cie r n ie w s k ą (1973). W yhodow any z m szyc: Dysaphis plantaginea (P ass.), n a jabłoni; D. radicóla (Mordv.) i D. anthrisci (BÓRN.). 6. Ephedrus plagiator (N e e s, 1811) Znany z Palearktyki, Hongkongu i Taiwanu; introdukowany do Stanów Zjednoczonych Ameryki Pin. (Kalifornia). Z Polski wykazany z Niziny Mazowieckiej (Grójec, Skierniewice) przez W iąckow skiego i W iąckow ską (1961, 1968), Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (okolice Poznania: Szreniawa) przez Cie r - n iew sk ą (1973), Wyżyny Lubelskiej (okolice Lublina: Elizówka, Felin) przez Miczulskiego (1967), Beskidu Zachodniego (Kłaj, Bytro, Żegiestów), Kotliny Nowotarskiej (Nowy Targ), Tatr (Zakopane, Kuźnice) przez N ieza bito w - SKIEGO (1910). W yhodow any z m szyc: Aphis pomi D e Ge e r, na jab ło n i; Myzus cerasi (F.), n a czereśni;? Hyalopterus pruni (Ge o f f.) ( Hyalopterus pruni F a br. ). Eodzaj Toxares H a l id a y, Toxares deltiger (H a lid a y, 1933) Gatunek znany z Europy i Kanady. Z Polski wykazany z Beskidu Sądeckiego (Rytro) przez N ieza bito w skieg o (1910). Żywiciel nie zanotowany. Podrodzina Prainae Mack a uer, 1961 Rodzaj Praon H a lid a y, Praon abjectum ( H a l id a y, 1833) Znany z Palearktyki i zachodniej Nearktyki. Z Polski wykazany z Tatr (Zakopane) przez N ie z a b it o w s k ie g o (1910). Nowe stanow isko: W arszawa-targówek. W yhodowany z mszyc A phit tambuci L. zebranych 30 VI 1971 n a Sfamhuciw nigra. 9. Praon barbatum Ma ck a uer, 1967 Gatunek znany z Francji, NRD, Finlandii, Szwajcarii, Austrii i Czechosłowacji. Z Polski wykazany z Niziny Mazowieckiej (Chylice pow. Grodzisk Maz.), ze Śląska Górnego (Gołkowice pow. Kluczbork) i Wyżyny Małopolskiej (Czechów pow. Pińczów) przez B ańkow ską, K ie r y c h a, Mikoła jczy k a, P a lm o w s k ą i T rojana (1975).

5 5 Aphidiidae (Hymenoplera) Polski 237 Nowe stanowiska. W yhodowany ze spasożytowanyoh mszyc Aoyrthosiphon pisum (H akris) zebranych z: Medicago saliva, Ciecierzyn pow. Kluczbork (13 V II 1973), Janów ka pow. Ząbkowice Śl. (7 V III 1971), Pęczelice pow. Busko (10 V I972),Łom nn pow. Nowy Dwór Maz. (różno d aty z 1973 i 1974); Medicago lupulina, Łoinna-Las pow. Nowy Dwór Maz. (29 V II 1974); Trifolium pratense, Chylice pow. Grodzisk Maz. (27 V II 1974); Vicia angustifolia, Sulejówek k. W arszawy (21 V II 1974); Pisum sativum, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (5 V II 1974). 10. Praon dorsale (H allday, 1833) Praon longicornis: N iezabitow ski 1910 Występuje w Palearktyce, u nas znany z Kotliny Nowotarskiej: Nowy Targ (N ieza bito w sk i 1910). Nowe stanowisko: Łomna-Las pow. Nowy Dwór Maz. W yhodowany z mszyc Uroleucon ( Uroleucon) hypochoeridis H. R. L., zebranych na Hypochoeris radicata, 28 VI * Praon flavinode (H a lid a y, 1833) Gatunek szeroko rozmieszczony w Palearktyce; introdukowany do Australii. Z Polski dotychczas nie zanotowany. Stanowisko: Zawoja-W idly pow. Sucha. W yhodowany z mszyc Euceraphis punctipennis (Ze t t.) zebranych 18 V II 1971 z Betula verrucosa. 12. * Praon necans M a c k a u e r, 1959 Gatunek znany z Holandii, RFN, Czechosłowacji, Finlandii, Pakistanu i Indii. Z Polski dotychczas nie notowany. Stanowisko: Zawoja-W idły pow. Sucha. W yhodowany z mszycy Ropalosiphontnus calthoe (K och) zebranej 21 V II 1971 z Callha palustris. 13. Praon volucrae ( H a l i d a y, 1833) Gatunek palearktyczny, introdukowany do Ameryki Północnej. Z Polski wykazany przez C ie r n ie w s k ą (1973) z Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (okolice Poznania: Swadzim, Przybroda, Szreniawa), przez W iąckow sk ieg o i W iąck o w sk ą (1961, 1968) z Niziny Mazowieckiej (Skierniewice), M ic z u lsk ie g o (1967) z Wyżyny Lubelskiej (okolice Lublina: Felin) oraz przez N ie z a b ito w - sk ie g o (1910) z Beskidu Sądeckiego (Rytro), Kotliny Nowotarskiej (Nowy Targ), T atr (Zakopane). Nowe stanowiska. W yhodowany z mszyc: Hyalopterus pruni (Ge o f f.), n a Prunus domeslica, Warszawa-Targówek (5 VII 1971) i n a Phragmiles communis, W ierzba pow. Pisz (6 V II 1974); Hyalopterus amygdali (B la nch.), n a A rmeniaca vulgaris, Warszawa-Targówek (5 V II 1971);

6 238 E. Kieryoh 6 Acyrtho8iphon caraganae (Choi-), n a Caragana arborescens, Sulejówek k. W arszawy (13 i 21 V II 1974); Aulacortum solani aegopodii BO r n., n a Aegopodium podagraria, Zawoja-W idły pow. Sucha (20 V II 1974). Znany także w Polsce z mszyc, poza wymienionymi powyżej, żyjących na jabłoni (Malus): Aphis pomi D e G e e r i Dysaphis plantaginea (P ass.). N e e z a b ito w sk i (1910) podał ponadto ten gatunek z mszyc bliżej nie określonych: Aphide rosae i Aphide sp. in Crepide tectorum, a W iąckow sk i i W iąck o w sk a (1968) z Amphorophora rubi ( K a lt.). Podrodzina A phidiinae H a lid a y, 1833 Rodzaj Lysiphlebus F o e r s t e r, 1862 Podrodzaj Lysiphlebus F o e r s t e r, Lysiphlebus (Lysiphlebus) fabarum (Marshall, 1896) Aphidius fabarum M a r s h a l l, 1896 Gatunek rozmieszczony w Europie, północnej Afryce, na Bliskim Wschodzie, w Iranie; introdukowany do Stanów Zjednoczonych Ameryki Płn. Z Polski wykazany przez M ic z u lsk ie g o (1967) z Wyżyny Lubelskiej (okolice Lublina: Felin) i przez N ie z a m to w s k ie g o (1910) z Beskidu Sądeckiego (Rytro). Nowe stanow isko: W yhodowany z mszyc A phis fabae S c o p o l i na Vicia faba (25 VI 1974) i na Cirsium arvense (29 V II 1974), Łoinna pow. Nowy Dwór Maz. 15. *Lysiphlebus (Lysiphlebus) ambiguus ( H a l id a y, 1834) Gatunek znany z Europy, północnej Afryki, Bliskiego Wschodu i Iranu. Z Polski nie był notowany. Stanowisko: wyhodowany z mszyc JpA is schneideri (B 6rn.) zebranych 5 V II 1971 z Ribrs vulgare w W arszawie-targówku. 16. *Pauesia pini ( H a l i d a y, 1834) Rodzaj Pauesia Q u iu s, 1931 Znany z Europy i Japonii. Z Polski dotychczas nie wykazany. Stanow isko: wyhodowany z mszyc Cinara sp. zebranych 22 VI 1973 na Ptnu* silvettris Gawryoh R uda pow. Suwałki.

7 7 Aphidiidae (Hymenoptera) Polaki 239 Rodzaj Euaphidius M a c k a x je k, Euaphidius ciugulatus ( R u th e, 1859) Aphidiu8 pterocommae M arshall, 189C Gatunek holarktyczny, z Polski zanotowany przez N i e z a b i t o w s k i e g o (1910) z Beskidu Sądeckiego (Rytro). Nowe stanowisko: wyhodowany z mszyo zebranych na Salix ap. 10 V II 1974 w Łomnie- -Las pow. Nowy Dwór Maz. 18. * Euaphidius setiger M a c k a u e r, 1961 Gatunek holarktyczny, z Polski dotychczas nie wykazany. Stanowisko: wyhodowany z mszyc Periphyllus lyropictm (K e s s l.) zebranych z Acer platanoides w W arszawie (Park Skaryszewski). R odzaj Aphidius N e e s, * Aphidius absinthii M arshall, Gatunek palearktyczny, z Polski dotychczas nie notowany. Stanowiska: wyhodowany z mszyc Macroeiphoniella millefolii (D e Ge e r ) zebranych z Achillea millefolium w Zawoi-Widłach pow. Sucha (21 V II 1971) i w Łomnio-Las pow. Nowy Dwór Maz. (2 V II 1974). 20. *Aphidius aquilus Mackauer, 1961 Gatunek znany z Holandii, RFN, Wielkiej Brytanii, Francji, Czechosłowacji, Finlandii, ZSRR (Novosybirskaja obi.). Z Polski dotychczas nie notowany. Stanowisko: wyhodowany z mszyc Hetulaphis quadruuberculata (K alt.) zebranych 4 V II 1973 z Betula verrucosa w Łomnie-Las pow. Nowy Dwór Maz. 21. Aphidius ervi H aliday, 1834 Gatunek palearktyczny, introdukowany do Stanów Zjednoczonych Ameryki Pin. Z Polski zanotowany z Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (okolice Poznania) przez W ę g o rk a i R u szk iew tcz (1968) oraz P ie k a rc z y k i W ę g o rk a (1965), z Niziny Mazowieckiej (Chylice pow. Grodzisk Maz.), ze Śląska Górnego (Gołkowice pow. Kluczbork) i Wyżyny Małopolskiej (Czechówr pow.pińczów) przez B a ń k o w sk ą, K ie r y c h a, M ik o ła jc z y k a, P a lm o w sk ą i T r o ja n a (1975), a także z Beskidu Sądeckiego (Rytro), Kotliny Nowotarskiej (Nowy Targ) i Tatr (Zakopane) przez N ie z a b ito w sk ie g o (1910).

8 240 E. Kiery oh 8 Nowe stanow iska. W yhodowany ze spasożytow anych mszyc: Acyrthosiphon pisum ( H a r r i s ), na Medicago saliva, H enryków pow. Ząbkowice Śl. (6 V II 1971), Ciecierzyn pow. K luczbork (13 V II 1973), Janów ka pow. Ząbkowice Śl. (7 V III 1971), Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (różne daty w 1973 i 1974 r); n a M. falcata, W ierzba pow. Pisz (10 V III 1974); na M. lupulina, Łom na-las pow. Nowy Dwór Maz. (24 V II 1974); na Trifolium pratense, Chylice pow. Grodzisk Maz. (27 V II 1974); Łom na-las pow. Nowy Dwór Maz. (24 V II 1974); na T. arvense, Sulejówek k. W arszawy (21 V II 1974), Łom na-las pow. Nowy Dwór Maz. (20 V II 1974); na T. repens, Sulejówek k. W arszawy (21 V II 1974); n a Vicia saliva, V. cracca i V. faba, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (24 V II 1974); n a L upinus luleus i L. angustifolius, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (16 V II 1974); na Ononis arvensis, Chylice pow. Grodzisk Maz. (20 V II 1972); na O. spinosa, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (16 V II 1974); n a Melilotus albus, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (5 V II 1974); n a M. officinalis, Sulejówek k. W arszawy (21 V II 1974); n a Lotus corniculatus, Łom na-las pow. Nowy Dwór Maz. (24 V II 1974); na Onobrychis viciaefolia, Krzyżanowice pow. Pińczów (19 VI 1974, czerpak); na Pisum satirum, Łom na pow. Nowy D w ór Maz. (V II 1974); Acyrthosiphon caraganae (C h o l.), na Caragana arborescens, Zawoja-W idły pow. Sucha (17 V II 1971), Sulejówek k. W arszawy (13 i 21 V II 1974); Microlophium evansi (T h e o b.), na Urtica dioica, Zawoja-W idły pow. Sucha (23 V II 1971), Krzyżanowice pow. Pińczów (19 VI 1974), W arszawa-targówek (3 V II 1973), Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (12 V II 1974); Microlophium carnosum (B u c k.), n a Urtica urens, W arszawa-targówek (30 V I 1961) Gatunek pospolity i liczebny w środowisku z żywicielem. Główny pasożyt i reducent m szycy grochowej Acyrthosiphon pisum (H a rris ). 22. *Apliidius funebris M a c k a u e r, 1962 Gatunek znany z Europy i północnej Afryki. Z Polski dotychczas nie notowany. Stanowisko; w yhodowany z mszyc Uroleucon (Uroleucon) cichorii ( K o c h ) zebranych 4 i 17 V II 1974 z Cichorium intybus w Łomnie-Las pow. Nowy Dwór Maz. 23. *Aphidius hieraciorum Sta ry, 1962 Znany z Francji, Czechosłowacji i Ukraińskiej SER. O występowaniu tego gatunku w Polsce brak wzmianki. Stanowisko: wyhodowany z mszyc Xasonovia nigra (H. R. L.) zebranych 21 V II 1971 z Hieraoium silraticum w Zawoi-Widłach pow. Sucha. 24. *Aphidius phalangomyzi Stary, 1963 Gatunek znany dotychczas z Czechosłowacji, z Polski nie notowany. Stanowisko: W yhodowany z mszyc Macrosiphoniella oblonga (M o r d v.) zebranych U V II 1971 n a bylicy pospolitej (Aricroiaia vulgaris) w Zawoi-W idłach pow. Sncha. 25. Aphidius picipes ( N e e s, 1811) ApAidiu* arenas H a lid a t, 1834 A p h id iu t granarius M arshai.l, 1896

9 9 Aphidiidae (Hymenoptera) Polski 241 Gatunek rozmieszczony w Europie: Wielka Brytania, Francja, Hiszpania, Włochy, Holandia, FE D, Czechosłowacja, Litewska SE E i Finlandia. Z Polski wykazany przez B ris c h k e g o (1882) z bliżej nie określonych miejscowości Pojezierza Pomorskiego i Pojezierza Mazurskiego, przez B a ń k o w sk ą, K ie - b y c h a, M ik o ła jc z y k a, P a lm o w sk ą i T r o ja n a (1975) z Niziny Mazowieckiej (Chylice pow. Grodzisk Maz.), ze Śląska Górnego (Gołkowice pow. Kluczbork) i Wyżyny Małopolskiej (Czechów pow. Pińczów) oraz przez M ic z u lsk ie g o (1967) z Wyżyny Lubelskiej (Puławy, okolice Lublina). Nowe stanow iska. W yhodow any ze spasożytowańyoh mszyc: Acyrtho8iphon pisum (H a rris), na Medicago sativa, H enryków i Janów ka pow. Ząbkowice Śl. (6 i 7 V II 1971), Ciecierzyn pow. Kluczbork (13 V II 1973), Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (różne d a ty z 1973 i 1974 r); na M. falcata, W ierzba pow. Pisz (10 V III 1974); n a Trifolium arvense, Sulejówek k. W arszawy (21 V II 1974); na T. pralense, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (24 V II 1974); na Pisum sativum, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (1 V II 1974); n a Lotus corniculatus, Łom na-las pow. Nowy Dwór Maz. (24 V II 1974); Aoyrthosiphon caraganae (C h o l.), n a Caragana arboresoens, Sulejówek k. W arszawy (21 V II 1974). 26. Aphidius ribis H alid a y, 1834 Gatunek holarktyczny, z Polski wykazany przez W iąckow sk ieg o i WiĄCk o w sk ą (1968) z Niziny Mazowieckiej (Warszawa) i przez N ie z a b ito w sk ie g o (1910) z Beskidu Sądeckiego (Eytro). Żywiciele: Cryptomyzus korschelti B ó rn., Hyperomyzus lactucae (L.), Nasonovia ribis nigri (Mosl.) i Cryptomyzus ribis (L.). 27. Aphidius rosae H aliday, 1834 Aphidius rosarum N era, 1834 Gatunek holarktyczny. Z Polski wykazany przez B ris c iik e g o (1882) z bliżej nieokreślonych miejscowości Pojezierza Pomorskiego i Pojezierza Mazurskiego i przez N ie z a b ito w sk ie g o (1910) z Beskidu Sądeckiego (Eytro). Nowe stanowiska. Wyhodowany z mszyc Macrosiphum rosae (L.) zebranych z Rosa sp.: Zawoja-W idły pow. Sucha, 11 V II 1971; Chylice pow. Grodzisk Maz., 2 V III 1971; Łom na pow. Nowy Dwór Maz., 12 i 16 V II Aphidius scdicis H a lid a y, 1834 Aphidius dauei M a r s h a l l, 1896 Gatunek holarktyczny, introdukowany do Australii. Z Polski wykazany przez N i e z a b i t o w s k i e g o (1910) z Kotliny Nowotarskiej (Nowy Targ). Żywiciel nie zanotowany.

10 242 E. Kiery ch Aphidim uriicae H a l id a y, 1834 Gatunek europejski, z Polski wykazany z Niziny Mazowieckiej (Chylice pow. Grodzisk Maz.), ze Śląska Górnego (Gołkowice pow. Kluczbork) i Wyżyny Małopolskiej (Czechów pow. Pińczów) przez B ańkow ską, K ier y ch a, Mik o ła jczy k a, P almowską i T r o ja n a (1975) oraz z Beskidu Sądeckiego (Rytro) i T atr (Zakopane) przez N ieza bito w skieg o (1910). Nowe stanow iska. W yhodow any ze spasożytow anych m szyc: Acyrłhosiphon pinum (H a r e is), na Medicago sativa, Ciecierzyn pow. Kluczbork (13 V II 1973), Janów ka pow. Ząbkowice Śl. (7 V III 1971), Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (różne d a ty z 1973 i 1974); n a L upinus luteus i L. angustifolius, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (16 V II 1974); na Ononis arvensis, Krzyżanowice pow. Pińczów (19 VI 1974); na O. spinosa, Ł om na pow. Nowy Dwór Maz. (16 V II 1974); n a Melilotus officinalis, Sulejówek k. W arszawy (21 V II 1974); na Trifolium pratense, Chylice pow. Grodzisk Maz. (27 V II 1974), Łom na-las pow. Nowy Dwór Maz. (24 V II 1974); n a Lotus corniculatus, Łom na-las pow. Nowy Dwór Maz. (24 V II 1974); na V id a cracca, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (30 V II 1974); na V. angustifolia, Sulejówek k. W arszawy (21 V II 1974); n a V. faba, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (12 V II 1974); na P isum sativum, Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (VII 1974); Acyrthosiphon pelargonii geranii (K a lt.), na Geranium pheum, Zawoja-W idły pow. Sucha (20 V II 1971); Amphorophora ampnllata (B u ck.), n a Dryopteris austriaca, Z aw oja-w idły pow. Sucha (21 VII 1971); Mierolophium evansi ( B u c k.), na Urtica dioica, Krzyżanowice pow. Pińczów (19 V I 1974), Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (12 V II 1974). 30. Aphidius sonchi M arschal, 1896 Gatunek znany z Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch, Czechosłowacji, Jugosławii, ZSRR i Egiptu. Z Polski wykazany przez N ie z a b ito w s k ie g o (1910) z Beskidu Sądeckiego (Rytro, Radziejowa). Żywiciel nie zanotowany. 31. * Aphidius uzbekistanicus L u z h e tz k i, 1960 Gatunek znany z Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii, Włoch, Jugosławiii Czechosłowacji, NRD, Finlandii i z ZSRR (Krym, Uzbecka SRR). Z Polsk, dotychczas nie notowany. Stanowisko: wyhodowany z mszyc Sitobion avenae (F.) na Avena sativa, Białka pow. Radzyń Podl. (4 V II 1971) i na Secalae cereale, Łom na-las pow. Nowy Dwór Maz. (13 V III 1973). R odzaj Lysaphidus Sm ith, Lysaphidus arvensis S tart!, 1960 Gatunek znany ze środkowej i wschodniej Europy. Z Polski wykazany z bliżej nie określonej miejscowości w katalogach Mackauera i Starego (1967) oraz M a c k a u e ra (1968).

11 11 Aphidiidae (Hymenoptera) Polski 243 Rodzaj Diaeretiella Stary, Diaeretiella rapae (M I n t o s h, 1855) A phidius brassicae M arshall, 1896 Gatunek prawie kosmopolityczny. Z Polski wykazany z Niziny Mazowieckiej (W ią c k o w s k i i D r o n k a 1968), z Wyżyny Lubelskiej (M ic z u l s k i 1967, 1968), z Beskidu Sądeckiego i Kotliny Nowotarskiej (N ie z a b it o w s k i 1910) oraz z bliżej nie określonej miejscowości przez W ią c k o w s k ie g o i H e r m a n (1968). Nowe stanowiska. W yhodowany ze spasożytowanych mszyc: Brevicoryne brassicae (L.), na Brassica napus, Chylice pow. Grodzisk Maz. (2 IX 1971) i Łom na pow. Nowy Dwór Maz. (12 V II 1974); Hayhurstia atriplicis (L.), na Chenopodium album, Zawoja-W idły pow. Sucha (18 V II 1971). Rodzaj Monoctonus H aliday, 1833 Podrodzaj Falciconus Mackatjer, Monoctonus (Falciconus) pseudoplatani (Marschall, 1896) A phidius pseudoplatanus: D alla T orre 1898; N iezabitow ski Gatunek europejski, wykazany z Polski przez N iezabitow skiego (1910) z Beskidu Sądeckiego (Rytro). Żyw iciel: m szyce n a Acer pseudoplatanus. P odrodzaj Monoctonus H alid a y, Monoctonus ( Monoctonus) cerasi (Marschall, 1896) Gatunek europejski, z Polski wykazany z Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (okolice Poznania: Przybroda) przez Cier n iew sk ą (1973). Ż yw iciel: m szyce Dysaphis plantaginea ( P ass.), n a jabłoni. 36. Monoctonus (Monoctonus) crepidis (H alid a y, 1834) Monoctonus pal udam Marshall, 1896 A phidius crepidis H alid at, 1834 Gatunek znany z Europy i wschodniej Kanady, z Polski wykazany z Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej (Kraków) i Beskidu Zachodniego (Lanckorona, Rytro) przez N ie z a b it o w s k ie g o (1910). Nowo stanowisko: wyhodowany z m szyc Hyperomysus lampsanae (B ó r n.) zebranych 23 V II 1971 z Lapsana communis w Zawoi-Widiach pow. Sucha. Żywiciel. N iezabitow ski (1910) otrzymał 31. (31.) crepidis (H a l.) z Aphide sp. in Crepide tectorum i Aphide sp. in Hieracio murorum.

12 244 E. Kierych 12 Rodzaj Trioxys H a lid a y, 1833 Podrodzaj Trioxys H a lid a y, Trioxys (Trioxys) auctus H a liday, 1833 Gatunek rozmieszczony w Palearktyce, z Polski zanotowany z Beskidu Sądeckiego (Rytro) przez N ie z a b ito w s k ie g o (1910), bez podania żywiciela. 38. * Trioxys (Trioxys) betulae M a r s h a l l, 1896 Gatunek holarktyczny, z Polski nie wykazany dotychczas. Stanowisko: w yhodow any ze spasożytowanych mszyc Symydobius oblongus von H e y d e n, na Betula verrucosa, Zawoja-W idły pow. Sucha (24 V II 1971). 39. *Trioxys (Trioxys) cirsii (Cu r t is, 1831) G atunek znany z Anglii, Francji, Danii, Holandii, RFN, Włoch, Czechosłowacji, Finlandii i ZSRR. Z Polski dotychczas nie wykazany. Stanowisko: wyhodowany z mszyc Drepanosiphum plałanoides (Sch ra n k) zebranych z Acer plałanoides w Zawoi-W idlaoh pow. Sucha, 18 V II Rodzaj Binodoxys M a c k a u e r, 1960 Podrodzaj Binodoxys M a c k a ije r, Binodoxys (Binodoxys) angelicae angelicae (H a liday, 1933) Trioxys angelica: W ięck ow sk i i W ięckow ska 1968 Podgatunek europejski, nie występujący w obszarze śródziemnomorskim. Z Polski wykazany przez W ią c k o w sk ie g o i W ią c k o w sk ą (1961,1968) z Niziny Mazowieckiej (Skierniewice), przez C ie rn ie w sk ą (1973) z Niziny Wiclkopolsko- -Kujawskiej (okolice Poznania: Przybroda, Swadzim, Szreniawa) i przez MiczdLs k ie g o (1967) z Wyżyny Lubelskiej (okolice Lublina: Felin, Elizówka). Nowo stanow isko: wyhodowany z mszyc A phis schneideri (B ó r n.) na Ribes nigrum i R. rubrum, W arszawa-targów ek (5 V II 1971). Żywiciel. Z nany tak że z Aphis pomi D e G e e r, na jabłoni (Mdlus). 41. *Bionodoxys (Biomdoxys) cenlaurae ( H a l id a y, 1833) Gatunek znany z Europy, z Polski dotychczas nie wykazany. Stanow isko: w yhodowany z mszyc Uroleucon ( Uroleucon) hypochoeridis H. R. L. zeb ran y ch 26 VI 1974 z Hypochoeris radicała w Łomnie-Las pow. Nowy Dwór Maz. In sty tu t Zoologii PAN Warszawa, Wilcza 64

13 13 Aphidiidae (Hymenoptera) Polski 245 PIŚM IENNICTW O B a ń k o w s k a R., K ie ry c ii E., M ik o ła jc z y k W., P a lm o w s k a J., T r o ja n P Aphid- -aphidophage com m unity in Alfalfa cultures (Medicago saliva L.) in Poland. P a rt 1. Structure and phenology of the com m unity. Ann. Zool., W arszawa, 23: B risc h k e C. G. A Die Ichneuinoniden der Provinzen W est- und Ostproussen. Schr. n aturf. Ges. Danzig, N. F., 5, 3: C ie rn ie w s k a B Pasożyty mszyc występujących w sadach okolic Poznania (Hymenoplera, Aphidiidae). Pol. Pismo ent., Wrocław, 43: D alla T o r re C. G. d e Catalogue H ym enopterorum huiusquo descriptorum system aticus et synonymicus. Volumon IV : Braconidac. Leipzig, 323 pp. J a n is z e w s k a J Untersuchungen iiber die Hym enoptere A phidius sp., Parasiten der B lattlaus Hyalopterus pruni F a b r. Bull. int. Acad, poi., Sci. m ath, nat., Cracovie, 1932 B II: M ackauer M. 1959a. Die m ittel-, west- und nordeuropiiischen Artcn der G attung Trioxys H a l id a t (Hymenoptera: Braoonidae, Aphidiinae). Eino monograpliische Revision. B eitr. E n t., Berlin, 9: M a c k a u e r M. 1959b. Die europaischen Arten der Gattungcn Praon nnd Areopraon (Hymenoptera: Braconidae, Aphidiinae). Eine monographische Revision. B eitr. E nt., Berlin, 9: M a c k a u e r M Die europaischen Arten der G attung Lysiphlebus F o e r s t e r (Hymenoptera: Braconidae, Aphidiinae). Eine monographische Revision. B eitr. E nt., Berlin, 10: M a c k a u e r M Notes on old and mostly forgotten species of Aphidiidae (Hymenoptera). I. B eitr. E n t., Berlin, 14: M a c k a u er M Die Aphidiiden (Hymenoptera) Finnlands. F auna fenn., Helsinki, 22, 40 pp. M ackauer M. 1968b. Aphidiidae. W : Hym enopterorum Catalogus. P ars 3. s-gravenhage, 103 pp. M a c k a u e r M., S t a r * P W orld Aphidiidae (Hym., Ichneumonoidea). W : Index of Entom ophagous Insects. Le Franęois, Paris, 195 pp. M ic z u ls k i B Błonkówki (Hymenoptera) w biocenozie upraw rzepaku. Częóć III. Męczelkowate (Braconidae) i mszycarzowate (Aphidiidae). Pol. Pismo ent., Wrocław, 37: M ic z u lsk i B Błonkówki (Hymenoptera) w biocenozie upraw rzepaku. Częóć VII. Ogólne podsumowanie wyników. Pol. Pismo ent., Wrocław, 38: N ie z a b ito w s k i E. L M ateryały do fauny Brakonidów Polski. I. Braconidae, zebrane w Galicyi. Spraw. Kom. fizyogr., Kraków, 44 : , 1 tabl. P iek a rczyk K., W ęg o rek W Integrated Control of pea Aphid on alfalfa. Symposia CSAV, P raha, p R a t z e b u r g J. T. C Die Ichneumonen der Forstinsecten in entomologischer und forstlicher Beziehung. Ein Anhang zur Abbildung nnd Beschreibung der Forstinsecten. Berlin, 1: V III pp.; 2: V II pp.; 3: X IX pp. STARf P A revision of the European species of the genus Monoclontit H a lid a y (Hymenoptera, Braconidae: Aphidiidae). Ćas. ćsl. Spol. ent., P raha, 56: STARf P Biology of aphid parasites (Hymenoptera: Aphidiidae) w ith respect to in te grated control. Series entomologica 6. The Hague, 643 pp. STARf P., R em a u d iżr e G., L eclant F Les Aphidiidae (Hym.) de France et leurs hótes (Horn. Aphididae). Entom ophaga, Le Franęois, Paris, 5, 73 pp.

14 E. Kieryoh 14 S t a r! P A review of the Aphidius-species (Hymenoptera, Aphidiidae) of Europe. A nnot. zool. bot., B ratislava, 84, 85 pp. S z e lę g ie w ic z H Zapiski afidologiczne z Babiej Góry (Homoptera, Aphidodea). Fragm. faun., W arszawa, 18: W ęg orek W., R uszkiew icz M Z badań nad fauną mszyc motylkowych roślin pastew nych. P r. N auk. Ins. Ochr. Rośl., W arszaw a, 10: W ię c k o w sk i S. K., D r o n k a K L aboratory investigations on the effect of aphioides available in Poland on th e most im portant natural enemies of aphids. Pol. Pism o ent., W roclaw, 38: W ię c k o w sk i 8. K., H e rm a n E L aboratory investigations on the effect of prim ary and secondary aphid parasites. Pol. Pism o ent., W roclaw, 38: W ię c k o w sk i S. K., W ięc k o w sk a I W yniki hodowli pasożytów entom ofauny sadu. Część II. Pol. Pismo en t., W rocław, 31: W ię c k o w sk i S. K., W ię c k o w s k a I Investigations on the entom ofauna accompanying aphids ocouring on fru it trees and bushes. Pol. Pismo ent., W roclaw, 38: PE3IOME [3arjiaBHe: Maiepuajibi x n o 3 H a u n K ) Aphidiidae (Hymenoptera) IIojibiiiH] B p a 6 o T e conepach TC Ji n e p e n e H b 41 b h u o b H3BecTHbix H3 r io jib u ih, 16 H3 K O T o p u x HBJIHKJTCS HOBbLMH OflU (JiayH bl CTpaH bl. 3 T H BUgbl o6o3h ah eh bi B TeKCTe 3BC3H0HX0H. ZUSAM M ENFA8SUNG [Titeł: Materialien zur Kenntnis der Aphidiidae (Hyvienoptera) Polens] Die vorliegende Arbeit enthalt eine Liste der 41 aus Polen bekannten Arten, unter denen 16 neu fiir die Fauna des Landes erscheinen (im Text mit Sternchen versehen).

15

16 R edaktor pracy prof. dr A. Riedel Państw ow e W ydawnictwo Naukowe W arszawa 1975 N akład egz. Ark. wyd. 1. druk. 1. Papier druk. gat. kl. I II 80 g. B I, Cena zl 10, N r zam. 2084/75 A-14 Wrocławska Drukarnia Naukowa