Wpływ pasty do zębów zawierającej triklosan/kopolimer (PVM/MA) i fluorki na halitozę jamy ustnej

Transkrypt

1 Czas. Stomatol., 2008, 61, 3, Polish Dental Society Wpływ pasty do zębów zawierającej triklosan/kopolimer (PVM/MA) i fluorki na halitozę jamy ustnej Effect of a triclosan/copolymer PVM/MA/fluoride toothpaste on oral halitosis Wanda Stokowska Z Zakładu Stomatologii Zachowawczej AM w Białymstoku Kierownik: prof. dr n. med. W. Stokowska Summary Introduction: Halitosis is a pathology with both social and psychological aspects. According to some studies, it affects half of the American population. Ozostomia is caused by volatile sulphur compounds which are produced by oral bacteria. It has been reported that the improved toothpaste formula containing 0.3% triclosan, 2% copolimer and 0.245% NaF maintains the freshness of breath for 12 hours thanks to its antibacterial activity. Aim of the study: To discuss on the basis of literature the antibacterial effect of triclosan/copolymer/ fluoride toothpaste on volatile sulphur-compoundproducing bacteria responsible for halitosis. Conclusion: The presence of halitosis was assessed by using subjective-qualitative methods (trained researchers), quantitative methods (halitometer, gas chromatography) or culture on selective media. Most of the research indicated that bad breath can be effectively eliminated by using toothpaste containing 0.35 triclosan, 2% kopolimer and 0.245% NaF. Positive results were also achieved if antibacterial toothpaste containing 0.45% SnF was used. Streszczenie Wprowadzenie: halitoza to patologia mająca aspekty społeczne i psychologiczne. Według niektórych badań dotyczy około połowy populacji Amerykanów. Przykrą woń jamy ustnej wywołują lotne związki siarki, produkowane przez bakterie jamy ustnej. Zwrócono uwagę, że ulepszona formuła pasty do zębów zawierająca 0,3 % triklosan, 2% kopolimer i 0,245% fluorek sodu działając przeciwbakteryjnie zapewnia u pacjentów utrzymanie objawu świeżego oddechu przez 12 godzin. Cel pracy: omówienie na podstawie piśmiennictwa wpływu działania antybakteryjnej pasty do zębów zawierającej triklosan, kopolimer i fluorek sodu na bakterie produkujące lotne związki siarki odpowiedzialne za halitozę. Podsumowanie: badacze oceniali obecność halitozy metodami subiektywnymi jakościowymi (wyszkoleni badacze), metodami ilościowymi (halitometr, chromatografia gazowa) lub posiewów na selektywnych podłożach. Większość badań wykazała skuteczne zwalczanie przykrego zapachu z ust przez zastosowanie pasty z 0,3% triklosanem, 2% kopolimerem i 0,245% fluorkiem sodu. Dobre wyniki osiągnęli też badacze stosując przeciwbakteryjną pastę zawierającą 0,45% fluorku cynawego. KEYWORDS: copolymer, oral malodour, triclosan, toothpaste HASŁA INDEKSOWE: kopolimer, przykry zapach z ust, triklosan, pasta do zębów 224

2 2008, 61, 3 Wpływ past do zębów na halitozę Wprowadzenie W celu ulepszenia konwencjonalnych zabiegów higienicznych w jamie ustnej opracowano unikalną technologię wytwarzania pasty do zębów z triklosanem, kopolimerem i fluorem, która została przetestowana w badaniach doświadczalnych i klinicznych [4, 9, 15]. Triklosan jest od 10 lat stosowany do pielęgnacji jamy ustnej, stanowiąc składnik past do zębów i płynów do płukania jamy ustnej. Triklosan został połączony z kopolimerem PVM/MA kopolimer poliwinylometyloeteru i kwasu maleinowego. Ten ostatni stabilizuje triklosan w biodostępnej postaci wewnątrz struktury pasty, ułatwia jego uwalnianie podczas szczotkowania oraz zapewnia przyleganie w jamie ustnej przez długi czas utrzymujący w płytce nazębnej poziom triklosanu zapewniający działanie przeciwbakteryjne przez 14 godzin [5, 7, 18, 20, 26, 29]. Z klinicznego punktu widzenia pasta do zębów zawierająca triklosan, kopolimer i fluor działa leczniczo na zapalenie dziąseł. Badania laboratoryjne sugerują, że efekt przeciwzapalny pasty do zębów z triklosanem, kopolimerem i fluorem wynika z połączenia właściwości przeciwbakteryjnych i przeciwzapalnych triklosanu. Działanie przeciwzapalne triklosanu prowadzi do lepszej kontroli płytki nazębnej i łagodzenia odczynu przeciwzapalnego [4, 17, 33]. Istotną cytokiną, która może odgrywać ważną rolę w pobudzaniu reakcji zapalnej jest interleukina -1β (IL-1β). Cytokina ta indukuje produkcję prostaglandyny E2. IL-1β stanowi najsilniej działający czynnik pobudzający resorpcję tkanki kostnej. Innym bardzo ważnym mediatorem reakcji zapalnej jest czynnik martwicy nowotworów α (TNF-α). Może on powodować uszkodzenie tkanek. Badania Modéera [15] wykazały, że triklosan hamuje produkcję PGE2 indukowaną przez TNF-α. Triklosan oprócz bezpośredniego wpływu na cytokiny, może zmniejszać aktywność enzymu cyklooksygenazy-2 (COX-2). Triklosan wykazuje właściwości silniejsze niż ibuprofen, hamując ważne cytokiny, biosyntezę PGE2 oraz szlak metaboliczny związany z COX-2 [15]. Oprócz redukcji i hamowania płytki nazębnej oraz zapalenia dziąseł, pasta do zębów z triklosanem, kopolimerem i fluorem zapewnia pełną pielęgnację jamy ustnej znamiennie redukując próchnicę zębów, nieprzyjemny zapach z ust i gromadzenia się kamienia nazębnego. Przykry zapach z ust jako patologia mająca aspekty społeczne i psychologiczne ma długą historię badań i jest dobrze udokumentowana w piśmiennicwie czasów greckich i rzymskich. Wskazówki, jak przeciwdziałać temu uciążliwemu objawowi podawał już Hipokrates. Współczesne badania wskazują, że jest to częsty powód wizyt u stomatologa [10, 11, 13, 21, 26, 27, 30, 32]. Pomimo, że dane epidemiologiczne występowania halitozy są niekompletne, to ocenia się, że około połowa populacji Ameryki Północnej oraz około 24% Japończyków skarży się na nieprzyjemny zapach z ust [16, 27]. Jak podajw wielu autorów jama ustna w prawidłowych warunkach posiada woń przypominającą zapach kwitnących kasztanów. Nazwa halitosis pochodzi z łaciny: halitus zapach i osis przewlekłe zaburzenie. Powstawanie nieprzyjemnego zapachu w jamie ustnej to problem psychologiczny, społeczny, zawodowy, utrudniający stosunki międzyludzkie i dotyczy, jak podkreślono wcześniej dużej liczby osób dorosłych. Charakterystyczny nieprzyjemny zapach z ust występuje niekiedy przez cały dzień, czasem rano lub w godzinach popołudniowych. Etiologia halitozy jest złożona i może mieć dwojakie źródło: przyczyny mogą istnieć w 225

3 W. Stokowska Czas. Stomatol., jamie ustnej (około 90%) i poza nią. Tym 10% przypadków sprzyjają czynniki natury ogólnej [1, 8, 16, 22, 23, 24, 27, 31]. Wsród ogólnych przyczyn można wymienić schorzenia zapalne i nowotworowe górnych odcinków przewodu pokarmowego i oddechowego, stany zapalne zatok przynosowych, schorzenia przemiany materii a także depresja, schizofrenia i psychozy. Czynnikami miejscowymi są: niedostateczna higiena jamy ustnej, odkładanie płytki bakteryjnej na języku, obecność choroby przyzębia z kieszonkami przyzębnymi, zmniejszenie wydzielania śliny, powikłania leczenia próchnicy zębów z nieszczelnymi i nawisającymi wypełnieniami, rozpad zgorzelinowy miazgi zębowej, ropne przetoki, zmiany wrzodziejące, zaburzenia wydzielania gruczołów ślinowych. Badania wskazują, że jedną z najważniejszych przyczyn halitozy jest metabolizm bakteryjny, jak również biochemiczna przemiana resztek pokarmowych i złuszczonych nabłonków [11, 12, 14, 21, 32]. Mikroorganizmy związane z przykrym zapachem z ust produkują duże ilości lotnych związków siarki (VSC): siarkowodór, merkaptan metylowy, siarczek dimetylowy oraz inne drugorzędne aminy i kwasy [2, 3, 11]. Do oceny oddechu szeroko akceptowana jest metoda organoleptyczna, kliniczna procedura prowadzona przez przeszkolonych ekspertów [11]. W ostatnich latach zostały wprowadzone metody instrumentalne, takie jak: chromatografia gazowa lub halimetry [11]. Stosowane są także mikrobiologiczne testy do oceny zapachu z ust test BANA [11] lub selektywne hodowle ilościowo określające bakterie produkujące siarkowodór [13, 33]. Cel pracy Omówienie na podstawie piśmiennictwa efektu działania antybakteryjnej pasty do zębów zawierającej triklosan, kopolimer i fluorek sodu na bakterie produkujące lotne związki siarki odpowiedzialne za halitozę. Materiał i metody Wszystkie prace doświadczalne oceniające wpływ past do zębów na stan zdrowia jamy ustnej podają metodykę badań za Sharmą i wsp. [28, 29] podwójnie ślepe, warstwowe, dwuetapowe badania prowadzone zgodnie z protokołem zatwierdzonym przez Radę Naukową Amerykańskiego Towarzystwa Dentystycznego. Do badań kwalifikowano pacjentów według następujących kryteriów: osoby w wieku lat, ogólnie zdrowe, bez alergii lub idiosynkrazji na składniki pasty do zębów w wywiadzie. Zobowiązali się być dyspozycyjni w czasie trwania badań i podpisali formularz zgody. Uczestnicy musieli mieć nieprzyjemny zapach z ust jako punkt odniesienia. Z badań wykluczono osoby posiadające aparaty ortodontyczne, więcej niż jeden ząb pokryty koroną lub licówką, guzy miękkich lub zmineralizowanych tkanek jamy ustnej, umiarkowane lub zaawansowane choroby przyzębia, 5 lub więcej ognisk próchnicowych. Dodatkowo wykluczono kobiety w ciąży i kobiety karmiące oraz osoby biorące udział w innych badaniach klinicznych lub testach panelowych. Badani zostali poinformowani o klinicznych zasadach oceny porannego wyjściowego zapachu z ust; nie mogli myć zębów, płukać jamy ustnej, jeść ani pić tego ranka. Oddech każdego badanego był oceniany przez 4 ekspertów wg skali hedonicznej. Zakwalifikowani do badania zostali podzieleni według wyjściowego poziomu zapachu i byli losowo przydzieleni do jednego z 2 sposobów postępowania: szczotkowanie zębów dostępną na rynku pastą zawierającą 0,3% triklosanu, 226

4 2008, 61, 3 Wpływ past do zębów na halitozę 2% kopolimeru PVM/MA, 0,243% fluorku sodu w bazie krzemionkowej (Colgate Total Toothpaste, Colgate-Palmolive Co. Nowy York), pastą zawierającą 0,243% fluorek sodu w bazie krzemionkowej placebo. Aby zagwarantować naturę podwójnie ślepej próby, obydwie badane pasty były pakowane w tubki z białą osłonką. Ustalono następujące postępowanie: badani zostali zaopatrzeni w szczoteczkę do zębów z miękkim włosiem i zostali poinstruowani o dokładnym szczotkowaniu zębów wybraną dla nich pastą. Myli zęby w zwyczajny, przyjęty sposób. Podczas następnych 12 godzin badani powstrzymywali się od czyszczenia zębów, używania płukanek do zębów oraz miętowych substancji poprawiających oddech. Dodatkowo podczas tego czasu nie byli poddani leczeniu stomatologicznemu. Po 12 godzinach wracali do kliniki w celu zbadania zapachu z ust, potem kończyli badanie. Grupa czterech ekspertów oceniała oddech w każdym przypadku według następującej skali hedonicznej: bardzo przyjemny, przyjemny, średnio przyjemny, nieznacznie przyjemny, ani przyjemny ani nieprzyjemny, nieznacznie nieprzyjemny, średnio nieprzyjemny, nieprzyjemny, bardzo nieprzyjemny. Indywidualna ocena była średnią ocen wydanych przez ekspertów. Następujące wymagania kliniczne zatwierdzone przez Amerykańskie Stowarzyszenie Dentystyczne determinowały skuteczność badań: 1) W grupie stosującej Colgate Total musi być zaobserwowane statystycznie istotne zmniejszenie średniej oceny zapachu wydychanego powietrza w ciągu 12 godzin w porównaniu z wyjściowym pomiarem. 2) Średni wynik badania zapachu z ust przez 12 godzin w grupie używającej Colgate Total musi mieścić się w granicach określających go jako przyjemny (w skali hedonistycznej wartość poniżej 5). 3) Statystycznie istotne różnice w ocenie zapachu pomiędzy Colgate Total i placebo muszą być obecne po 12 godzinach. Inne badanie według tego samego schematu [28] oddech każdego badanego był oceniany przez 3 ekspertów wg skali hedonicznej. Zakwalifikowani do badania zostali podzieleni według wyjściowego poziomu zapachu i byli losowo przydzieleni do jednego z 2 sposobów postępowania: 1) Colgate Total Plus Whitening Toothpaste nowy wariant pasty Colgate Total zawierający 0,3% triklosanu i 2% kopolimeru PVM/MA w 0,243% fluorku sodu i bazie krzemionkowej, z której 10% krzemionki jest specjalnym jej rodzajem wysoko oczyszczoną krzemionką, 2) Colgate Total Toothpaste dostępna w handlu pasta, zaakceptowana przez ADA, klinicznie zbadana, zawierająca 0,3% triklosanu i 2% kopolimeru PVM/MA w 0,243% fluorku sodu i bazie krzemionkowej. W doświadczeniu Hu i wsp. [7] badano 2 dostępne na rynku produkty: jeden zawierający 0,3% triklosanu, 2% kopolimeru, 0,243% NaF w bazie krzemionkowej (Colgate-Palmolive Co., New York, USA) i drugi zawierający 0,243% NaF w bazie krzemionkowej (Colgate- Palmolive Co). Badania wykonano jako podwójnie ślepą, warstwową, złożoną z 2 postępowań próbę zgodną z protokołem zaproponowanym przez ADA używanym do testowania nieprzyjemnego oddechu z ust. W 3 tygodniowym badaniu 227

5 W. Stokowska Czas. Stomatol., brało udział 81 dorosłych osób obojga płci, w wieku 18-70, w dobrym ogólnym stanie zdrowia i jamy ustnej. Hedoniczny pomiar zapachu z ust był prowadzony przez niezależnych, doświadczonych, wyskalowanych ekspertów w 1,5 godz., 4 godz., 12 godz. po pierwszym szczotkowaniu zębów przez 1 min. Instruowano, aby badani myli zęby 2 razy dziennie przez następne 3 tygodnie. Uczestnicy badania w umówionym terminie, rano w 8, 15 i 22 dniu wracali do kliniki, w przybliżeniu po 12 godz. od ostatniego czyszczenia zębów. Schemat badań Nilsa i wsp. [18]: 1) dostępny na rynku produkt zawierający 0,3% triklosanu i 2% kopolimeru PVM/ MA w 0,243% NaF/baza krzemionkowa (Colgate Total), 2) pasta zawierająca 0,243% NaF w bazie krzemionkowej (placebo). Zakwalifikowani do badań musieli mieć woń oddechu 10 ng/ml. Podczas każdego z 7-dniowych okresów postępowania badani zostali zaopatrzeni w szczoteczkę do zębów z miękkim włosiem i zostali poinstruowani odnośnie dokładnego szczotkowania zębów wybraną dla nich pastą 2 razy dziennie: rano i wieczorem przez 60 s. Rankiem ósmego dnia zgłaszali się do kliniki bez śniadania i mycia zębów. Znowu mierzono poziom lotnych związków siarki w wydychanym powietrzu po całej nocy, następnie myli zęby przydzieloną pastą. Podczas następnych 7 godzin badani mogli jeść i pić, ale musieli powstrzymywać się od czyszczenia zębów, używania płukanek do zębów i miętowych substancji poprawiających oddech. Dodatkowo podczas tego czasu nie mogli być poddani leczeniu stomatologicznemu. Po 7 godzinach badani wracali do kliniki w celu zbadania zapachu z ust. Zakończenie mierzenia zapachu wydychanego powietrza kończącego pierwszy etap postępowania, badani wchodzili w 7-dniowy okres, podczas którego używali znowu tą samą pastę placebo, której używali podczas tygodnia przed badaniem. Uczestnicy kończyli doświadczenie po zbadaniu zapachu wydychanego powietrza na koniec drugiego etapu. Poziom lotnych związków siarki mierzono w próbkach powietrza z ust za pomocą gazowego chromatografu Tracor. W metodyce badań posłużono się także posiewem próbek śliny od zdrowych ochotników. Próbki posiano na agarze octanowym w warunkach beztlenowych, aby uzyskać bakterie ciemno zabarwione, specyficzne przy nieprzyjemnym zapachu z ust. Próbki śliny były pobrane na początku badania, a następnie poddani badaniu szczotkowali zęby pastą z triklosanem, kopolimerem i fluorem, bądź pastą zawierającą tylko związki fluoru dwa razy dziennie przez 1 min., 7 dni. Następne badania zostały wykonane rano, po 2 i 4 godzinach [24, 25, 33]. Wyniki badań W badaniach wykonanych przez Sharmę [28] w 1999 r. wzięło udział 31 osób w grupie stosującej pastę Colgate Total i 32 osoby stosujące pastę zawierającą 0,243 % fluorku sodu w bazie krzemionkowej. Wyjściowa ocena w grupie Colgate Total określona jako oddech nieprzyjemny, wg skali hedonicznej 6,62. W grupie zakwalifikowanej jako grupa placebo ocena również była niekorzystna 6,63. Po 12 godzinach od szczotkowania zębów w grupie badanej pasty średnia ocena oddechu wynosiła 4,77, co określono jako przyjemny oddech. W grupie placebo średnia ocena oddechu wynosiła 6,05 co wskazywało na oddech nieprzyjemny. Grupa używająca Colgate Total wykazuje zmniejszenie o 1,85 średniej oceny powietrza 228

6 2008, 61, 3 Wpływ past do zębów na halitozę wydychanego, podczas gdy w grupie placebo o 0,58. Zmniejszenie poziomu zapachu po 12 godzinach było istotne statystystycznie dla obydwu grup (p < 0,05). W następnych badaniach [29] po 3 latach 42 osoby stosowały pastę Colgate Total Plus Whitening i 41 osób używało Colgate Total. Średnia ocena oddechu dla obydwu past znajdowała się w zakresie określanym jako nieprzyjemny (6,39 i 6,49). Po 12 godzinach od szczotkowania zębów średnia ocena oddechu w grupie Colgate Total Plus Whitening wynosiła 4,89, w grupie Colgate Total 4,67, co określono jako przyjemny oddech. W grupie Colgate Total Plus Whitening wykazano średnią redukcję wskaźnika zapachu z ust o 23,5%, w grupie Colgate Total o 28%. Zmniejszenie wskaźnika zapachu powietrza wydychanego pomiędzy stanem wyjściowym a stanem po 12 godzinach było istotne statystycznie dla obydwu grup. Badania Hu i wsp. [7] prowadzone według nieco innego schematu dotyczyły oceny dwóch past. W grupie stosującej pastę zawierającej 0,3% triklosanu, 2% kopolimeru, 0,243 % NaF w bazie krzemionkowej uczestniczyło 41 osób, a w grupie stosującej pastę 0,243 % NaF w bazie krzemionkowej 40 osób. Badanie oddechu prowadzili wyszkoleni eksperci po 1,5, 4 i 12 godzinach po pierwszym szczotkowaniu zębów przez minutę. Uczestnicy badania w umówionym terminie rano w 8, 15 i 22 dniu wracali do kliniki po 12 godzinach od ostatniego szczotkowania, powstrzymując się od jedzenia i picia i zabiegów higienicznych w jamie ustnej. Na początku badania stwierdzono nieprzyjemny oddech (7,80-7,84). We wszystkich czasowych punktach pomiarowych były istotne statystycznie różnice pomiędzy pastą zawierającą triklosan/ kopolimer/naf i grupą używającą pastę kontrolną. Średnie pomiary zapachu z ust wskazywały na oddech przyjemny dla pasty testowanej. Dla pasty kontrolnej wyniki znajdowały się w zakresie neutralnym i nieprzyjemnym. Odsetek uczestników, u których pomiar zapachu z ust w określonych punktach czasowych zmniejszył się co najmniej o 3,2 punkty w porównaniu z sytuacją wyjściową wynosił 87,8% 97,6% dla pasty badanej, zaś dla pasty kontrolnej 0,0 10%. W 1998 roku zostały wykonane badania kliniczne przez Gerlacha i wsp. [5] dotyczące 3 past do zębów (pasta do zębów zawierająca 0,45% fluorek cynawy, pasta przeciw kamieniowi zawierająca 0,243% NaF i 5% pirofosforan, antybakteryjna pasta zawierająca 0,24% NaF i 0,3% triklosan/kopolimer). Grupę kontrolną stanowili badani szczotkujący zęby stosując butelkową wodę destylowaną. W tym badaniu użyto 6-stopniową skalę do oceny oddechu (1 bez zapachu, 2 kwestionowany zapach, 3 słaby zapach, 4 umiarkowany zapach, 5 silny zapach, 6 bardzo silny zapach). Badania wykonało dwóch badaczy, a oprócz tego oceniano poziom lotnych związków siarki halimetrem. Zbadano 384 ochotników. Wyniki badania organoleptycznego to średnio 4,59 (silny i bardzo silny zapach oddechu). Początkowe wyniki wskazane przez halimetr to średnio 149,6 ppb. Lepsze wyniki uzyskano w grupie z fluorkiem cynawym w każdym punkcie pomiaru [5]. W 2002 roku Noguera-Filha i wsp. [19] opublikowali bardzo interesujące badania, gdzie metodyka oznaczania lotnych związków siarki była zdecydowanie inna. Grupa 19 ochotników w trakcie 21-eksperymentu powstrzymała się od szczotkowania jednego kwadrantu uzębienia (dolnego lewego kwadrantu). W tym kwadrancie rozwijało się zapalenie dziąseł i zapalenie przyzębia, chociaż do osłony na zęby były aplikowane badane pasty do zębów. Po okresie eksperymentu badano halimetrem poziom lotnych związków u ochotników 229

7 W. Stokowska Czas. Stomatol., używających pięciu past do zębów. Oceniana była także po eksperymencie wartość testu BANA, który odzwierciedla aktywność trypsynopodobną w płytce nazębnej, związaną z obecnością bakterii w płytce nazębnej [19]. Wyniki, które uzyskano w tym eksperymencie wykazały, że najskuteczniej na poziom lotnych związków siarki wpływa nowa eksperymentalna pasta do zębów zawierająca 0,3% triklosan, 2% PMV/MA, 0,75% cynk i 4% PPi. Dobre wyniki uzyskano także stosując najczęściej testowaną pastę, czyli triklosan z PVM/MA. Chcę zwrócić uwagę, że w tych badaniach nie uzyskano satysfakcjonujących wyników u ochotników stosujących pastę zawierającą triklosan z cynkiem (bez kopolimeru), chociaż inne badania dawały pozytywne efekty poprawy przykrego zapachu z ust po zastosowaniu pasty do zębów, płukanki z zawartością związków cynku [5]. Przy ocenie liczby bakterii w posiewach śliny [25, 26, 33] oceniano bakterie produkujące H 2 S. Porównując z poziomem wyjściowym, pasta do zębów zawierajaca triklosan, kopolimer i fluor znacząco redukowała bakterie we wszystkich punktach pomiarowych, pasta z fluorem tylko po 2 i 4 godz. od szczotkowania. Dyskusja Wielokierunkowe postępowanie obejmujące skaling i root planning z profesjonalną i domową higieną jamy ustnej może zmniejszyć odczuwalne organoleptyczne poziomy przykrego zapachu z jamy ustnej. Szczotkowanie zębów, języka, płukanie jamy ustnej poprawia zapach jamy ustnej. W celu ulepszenia konwencjonalnych zabiegów higienicznych w jamie ustnej opracowano unikalną technologię wytwarzania pasty do zębów z triklosanem, kopolimerem i fluorem, której skuteczność z powodzeniem przetestowano w badaniach klinicznych [7, 9, 18, 20]. Technologia ta wykorzystuje środek przeciwbakteryjny o szerokim spectrum działania triklosan oraz kopolimer poliwinylometyloeteru i kwasu maleinowego (PVM/MA), który zapewnia długo utrzymujące się działanie antybakteryjne w jamie ustnej, wpływając na tworzenie płytki nazębnej, zwalczając ją, a także przeciwdziałając stanom zapalnym dziąseł. Szeroko zakrojone badania doświadczalne wykazały, że pasta do zębów z triklosanem, kopolimerem i fluorem daje pozytywne, istotne statystycznie zmniejszenie występowania próchnicy zębów, zmniejszenie nawarstwiania się kamienia nazębnego a także redukcję nieprzyjemnego zapachu z ust, zwalczanie płytki nazębnej i leczenia zapalenia dziąseł [34]. Jednym z najistotniejszych osiągnięć ocenianej pasty było opracowanie takiej formuły pasty do zębów, aby triklosan nie wykazywał żadnej niezgodności z substancjami pomocniczymi, a jednocześnie istniało maksymalne dostarczanie triklosanu i jego pozostawanie w jamie ustnej. Techniczne rozwiązanie tego problemu polegało na takim połączeniu triklosanu z kopolimerem PVM/MA, który stabilizuje triklosan w biodostępnej postaci wewnątrz struktury pasty, ułatwia jego uwalnianie podczas szczotkowania zębów oraz zapewnia przyleganie w jamie ustnej przez długi czas. Nabi i wsp. [17] opublikowali dane, z których wynika, że obecność 2% kopolimeru PVN/MA podwaja ilość triklosanu, który odkłada się na dyskach hydroksyapatytowych. Metoda ta naśladowała dostarczanie triklosanu do tkanek zmineralizowanych i zatrzymywanie go. Drugie badanie naśladowało retencję triklosanu do tkanek miękkich. Badanie to wykazało, że 2% kopolimer PVM/MA powoduje wzrost wychwytu i retencji triklosanu na nabłonkowych komórkach policzka w do- 230

8 2008, 61, 3 Wpływ past do zębów na halitozę świadczeniu wykonanym na hodowli komórkowej. Doświadczenie to potwierdziło obserwacje kliniczne, że połączenie triklosanu z kopolimerem PVM/MA charakteryzuje się długotrwałym działaniem przeciwbakteryjnym. Działanie przeciwbakteryjne pasty do zębów z triklosanem, kopolimerem i fluorem na drobnoustroje bytujące w jamie ustnej opisali Gaffar i wsp. [4]. Autorzy oznaczyli minimalne stężenie hamujące (MIC) na standardowych szczepach referencyjnych i bakteriach płytki nazębnej. Poziom triklosanu obecnego w płytce nazębnej 14 godzin od szczotkowania zębów przekraczał wartości MIC dla większości drobnoustrojów izolowanych z płytki nazębnej. Podobne wyniki uzyskali inni autorzy, którzy oceniali działanie przeciwbakteryjne pasty do zębów z kopolimerem na bakterie produkujące lotne związki siarki [2, 3, 9, 25, 29]. Badania działania pasty do zębów zawierającej triklosan w stężeniu µg/ml i eksperyment zabijania bakterii towarzyszących halitozie: Prevotella, Porphyromanas,Veillon ella, Capnocytophaga obserwowało wielu badaczy [4, 9, 26, 34]. Przy zlikwidowaniu nieprzyjemnego zapachu z ust ważne jest działanie pasty do zębów z triklosanem na zahamowanie tworzenia płytki nazębnej i leczenie stanu zapalnego dziąseł. Działanie przeciwzapalne pasty badał Modéer i wsp. [15]. Badania te dotyczyły wpływu interleukiny-1β na indukcję produkcji prostaglandyny E2. Zwiększenie stężenia poziomu IL-1β z 50 µg/ml do 200 µg/ml w obecności triklosanu w stężeniu 1 µg/ml zapobiegała znaczącemu wzrostowi poziomu PGE2. Inne badanie wykazało, że triklosan hamuje produkcję PGE2 indukowaną przez TNF-α. Triklosan zmniejsza aktywność cyklooksygenazy (COX-2) silniej niż popularny lek przeciwzapalny ibuprofen [15]. Wcześniejsze badania wykonane przez Gjermo i Saxstona [6] wskazały na bardzo korzystne działanie pasty do zębów zawierającej 0,5% cytrynian cynku i 0,2% triklosan. Długoterminowe 6 miesięczne badania nie wykazywały braku równowagi w mikroflorze płytki nazębnej. Natomiast uzyskano poprawę higieny jamy ustnej i zmniejszenie stanów zapalnych dziąseł, a także zmniejszenie krwawienia i przykrego zapachu z ust. Autorzy podkreślają, że uzyskanie takich efektów zależy od dobrej techniki szczotkowania zębów i pasty z odpowiednimi składnikami aktywnymi [6]. Na podstawie danych opublikowanych w piśmiennictwie można stwierdzić, iż 1. Pasty do zębów zawierające triklosan, kopolimer/naf mają znacząco wyższą skuteczność w likwidacji przykrego zapachu z ust w porównaniu z pastą zawierającą tylko fluor. 2. Najlepsze efekty zahamowania wzrostu bakterii dla Fusobacterium nucleatum, Porphyromonas gingivalis, Prevotella intermedia, Actinomyces naeslundii wykazała pasta do zębów zawierająca triklosan, kopolimer i 0,24% fluorek sodu. 3. Dobre wyniki w zapobieganiu i usuwaniu przykrego zapachu z ust daje stosowanie pasty przeciwbakteryjnej zawierającej 0,45% fluorku cynawego. Piśmiennictwo 1. Bosy A: Oral malodor. Philosophical and practical aspects. J Can Dent Assoc 1997, 63, 3: Claesson R, Edlund M B, Persson S, Carlsson J: Production of volatile sulfur compounds by various Fusobacterium species. Oral Microbiol Immunol 1990, 5, 3: Fukamachi H, Nakano Y, Yoshimura M, Koga T: Cloning and characterization of the L-cysteine desulfhydrase gene of Fusobakterium nucleatum. FEMS Microbiol 231

9 W. Stokowska Czas. Stomatol., Lett 2002, 215, 1: Gaffar A, Nabi B, Kashuba B, Willams M, Herles S, Olsen S, Afflitto J: Antiplaque effects of dentifrices containing triclosan/copolymer/naf system versus triclosan dentifrices without the copolymer. Am J Dent 1990, 3: Gerlach R W, Hyde J D, Poore C L, Stevens D P, Witt J J: Breath effects of three marketed dentifrices: a comparative study evaluating single and cumulative use. J Clin Dent 1998, 9, 4: Gjermo P, Saxton C A: Antibacterial dentifrices. Clinical data and relevance with emphasis on zinc/triclosan. J Clin Periodontol 1991, 18, 6: Hu D, Zhang Y P, Volpe A R, De Vizio W, Giniger: Clinical effectiveness of a triclosan/ copolymer/sodium fluoride dentifrice in controlling oral malodor: a 3-week clinical trial. Oral Dis 2005, 11, suppl 1: Kleinberg I, Westbay G: Salivary and metabolic factors involved in oral malodor formation. J Periodontol 1992, 63, 9: Lindhe J: Triclosan/copolymer/ fluoride dentifrices; a new technology for the prevention of plaque, calculus, gingivitis and caries. Am J Dent 1990, 3, 5: Loesche W J, De Boever E: Strategies to identify the main microbial contribution to oral malodor. Red. D. van Steenberghe, M. Rosenberg In: Bad Breath: A Multidisciplinary Approach, Leuven Univ. Press, Leuven, Belgium, 1996, p Loesche W J, Kazor C: Microbiology and treatment of halitosis. Periodontol 2000, 2002, 28: McNamara T F, Alexander J F, Lee M: The role of microorganisms in the production of oral malodor. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1972, 34, 1: Minah G E, Turng B F: Microbiological and ecological aspects of oral malodor. Res Adv Micro 2000, 1: Miyazaki H, Sakao S, Katoh Y, Takehara T: Correlation between volatile sulphur compounds and certain oral health measurements in the general population. J Periodont 1995, 66, 8: Modéer T, Bengtsson A, Rölla G: Triclosan reduces prostaglandin biosynthesis in human gingival fibroblasts challenged with interleukin-1 in vitro. J Clin Periodontol 1996, 23, 10: Morita M, Wang H L: Association between oral malodor and adult periodontitis: a review. J Clin Periodontol 2001, 28, 9: Nabi N, Mukerjee C, Schmid R, Gaffar A: In vitro and in vivo studies on triclosan/pvm/ MA copolymer NaF combination as an anti- -plaque agent. Am J Dent 1989, 2: Niles H P, Vazquez J, Rustogi K N, Williams M, Gaffar A, Proskin H M: The Clinical Effectiveness of a Dentifrice Containing Triclosan and a Copolymer for Providing Long-Term Control of Beath Odor Measured Chromatographically. J Clin Dent 1999, 10, 4: Noqueira-Filho C R, Duarte P M, Toledo S, Tabchoury C P, Cury J A: Effect of triclosan dentifrices on mouth volatile sulphur compounds and dental plaque tripsin-like activity during experimental gingivitis development. J Clin Periodontol 2002, 29, 12: Panagakos F S: Advances oral antibacterial/ anti-inflammatory technology: a comprehensive review of the clinical benefits of a triclosan/copolymer/fluoride dentifrice. J Clin Dent 2005, 12, Suppl: Quirynen M, Zhao H, Van Steenberghe D: Review of the treatment strategies for malodour. Clin Oral Investig 2002, 6, 1: Rosenberg M, Kozłovsky A, Gelernter I, Cherniak O, Gabbay J, Baht R, Eli I: Selfestimation of oral malodor. Dent Res 1995, 74, 9: Rosenberg M: Clinical assessment of had breath: Current concepts. J Am Dent Assoc 1996, 27, 4: Rosenberg M: First international workshop 232

10 2008, 61, 3 Wpływ past do zębów na halitozę on oral malodor. J Dent Res 1994, 73: Sreenivasan P: The effect of a triclosan/copolymer dentifrice on oral bacteria including those producing hydrogen sulfide. Eur J Oral Sci 2003, 111, 3: Sreenivasan P K, Furgang D, Zhang Y, De Vizio W, Fine D H: Antimicrobial effects of a new therapeutic liquid dentifrice formulation on oral bacteria including odorigenic species. Clin Oral Investing 2005, 9, 1: Scully C, el-maaytah M, Porter S R, Greenman J: Breath odor: etiopathogenesis assessment and management. Eur J Oral Sci 1997, 105, 4: Sharma N, Galustians H J, Qaquish J, Galustians A, Rustogi K N, Petrone M E, Chanis P, Garcia L, Volpe A R, Proskin H M: The Clinical Effectiveness of a Dentifrice Containing Triklosan and a Copolymer for Controlling Breath Odor Measured Organoleptically Twelve Hours After Toothbrushing J Clin Dent 1999, 10, 4: Sharma N C, Galustians H J, Qaqish J, Galustian A, Petrone M, Rustogi K N, Zhang T P, de Vizio W, Volbe A R: The clinical efficacy of Colgate Total Plus Whitening toothpaste containing a special grade of silica and Colgate Total Toothpaste for controlling breath odor twelve hours after toothbrushing: a single-use clinical study. J Clin Dent 2002, 13, 2: Tonzetich J: Production and origin of oral malodor: A review of mechanisms and methods of analysis. J Periodontol 1977, 48, 1: Touyz L Z: Oral malodor-a review. J Can Dent Assoc 1993, 59, 7: Van Steenberghe D: Breath malodor. Curr Opin Periodontol 1997, 4: Vazquez J, Pilch S, Williams M I, Cummins D: Clinical efficacy a triclosan/copolymer/naf dentifrice and a commercially available breath-freshening dentifrice on hydrogen sulfide-forming bacteria. Oral Dis 2005, 11, Suppl 1: Volpe A R, Petrone M E, Prencipe M, DeVizio M: The efficacy of a dentifrice with caries, plaque, gingivitis, tooth whitening and oral malodor benefits. J Clin Dent 2002, 13, 2: Otrzymano: dnia 11.III.2008 r. Adres autorki: , Białystok, ul. M. Skłodowskiej- Curie 24 A Tel./fax: stomzach@amb.edu.pl 233