Prof, dr hab. inz. Stanislaw Baran Instytut Gleboznawstwa, Inzynierii i Ksztaftowania Srodowiska Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Transkrypt

1 Prof, dr hab. inz. Stanislaw Baran Instytut Gleboznawstwa, Inzynierii i Ksztaftowania Srodowiska Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Recenzja rozprawy doktorskiej mgr inz. Miroslawa Nowaka pt: DOBORIPRZETWARZANIE BIOMASY NA SUBSTYTUT TORFU wykonanej na Wydziale Rolnictwa i Biotechnologii Uniwersytetu Technologiczno- Przyrodniczego im. Jana i Jf drzeja Sniadeckich w Bydgoszczy. Promoter: prof, dr hab. inz. Janusz Hermann Promotor pomocniczy: dr inz. Piotr Wojewodzki 1. Podstawa wykonania recenzji Niniejsza recenzja zostala wykonana w odpowiedzi na pismo (Nr WRiB z dnia 23 marca 2019) Pana Dziekana Wydziahi Rolnictwa i Biotechnologii Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego im. Jana i J^drzeja Sniadeckich w Bydgoszczy, prof, dr hab. inz. Jacka Dhigosza wraz z informacj^, ze decyzja^ (Uchwala Nr 67/2018/19) Rady Wydzialu Rolnictwa i Biotechnologii z dnia 22. marca 2019) zostalem powolany na recenzenta przedlozonej rozprawy. Rozprawa doktorska zostala zakwalifikowana do dziedziny nauki rolnicze, dyscypliny ochrona i ksztaltowanie srodowiska. Przewod doktorski jest realizowany w trybie art. 14, ust. 2. pkt. 2. Ustawy z dnia 14 marca 2003 o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U Nr 65 poz. 595 z pozn. zm.). 2. Ocena problematyki badawczej rozprawy Torfowiska pelnia^ wazne funkcje srodowiskowe dotycz^ce retencji wod gruntowych i powierzchniowych, "filtrowania wod" poprzez wychwytywanie zwiajzkow azotu i fosforu oraz regulacje klimatu jako efekt sekwestracji wegla w zlozach torfu. Torfowiska zajmuj^ ok. 3% powierzchni kontynentow, a zmagazy no wane jest w nich dwa razy wi^cej wegla niz we wszystkich lasach na ziemi. Przyrodnicza i srodowiskowa funkcja torfowisk wi^ze sie z:

2 Utrzymywaniem w srodowisku duzej roznorodnosci gatunkowej flory i fauny. Gromadzeniem znacznej ilosci wody. Tworzeniem warunkow do zycia, wzrostu i rozwoju wielu gatunkow roslin i zwierzat. Zapewnieniem warunkow siedliskowych dla rzadkich ekosystemow i gatunkow. Tworzeniem naturalnych barier geochemicznych w obrebie zlewni. Wymieniona wieloaspektowa rola torfowisk stanowi o potrzebie ich ochrony, co zawarte jest w krajowych i miedzynarodowych przepisach prawnych (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory; Ustawa o ochronie gruntow rolnych i lesnych Dz. U poz. 1161; Prawo geologiczne i gornicze Dz. U poz z pozn. zm.). Dominuj^cy udzial torfu w produkcji podlozy ogrodniczych jest inspiracj^ do badan nad jego zastajjieniem rozmait^ biomasy, w tym pochodza^ z odpadow. Ogromne ilosci cennej biomasy odpadowej winny bye przetwarzane w procesie odzysku RIO (Rozporz^dzenie Ministra Srodowiska z dnia 20 stycznia 2015r. - Dz. U poz. 132), recyklingu R3 lub odzysku substancji organicznych (Ustawa o odpadach - Dz. U poz. 992 z pozn. zm.). Dzialania takie s^ w pelni uzasadnione ekonomicznie i pod wzgledem wielorakich korzysci dla srodowiska oraz wpisuj^ sie w preferowana zasade^ gospodarki odpadami: to co zostalo ze srodowiska zabrane, winno do niego wrdcic. Jest to rowniez zgodne z przyjetymi normami prawnymi, w tym UE m.in. w zatozeniach zawartych w Komunikacie Komisji pt.,j u gospodarce o obiegu zamkniqtym,,zero odpadow". Przyrodnicze zagospodarowanie biomasy przyczyni sie do intensyfikacji procesu sekwestracji wegla, co przelozy sie na korzystne zmiany klimatu. Analiza (2005 r.) zawartosci wegla w glebach panstw Europy wskazuje, ze Polska plasuje sie w nielicznej grupie krajow o ujemnym (przedzial -0,25 0,00 Mg/ha/rok) bilansie tego pierwiastka. Prognozowany do 2020 roku bilans w?gla organicznego w glebach Polski wynosic bedzie srednio -0,47 Mg/ha/rok, co skutkowac bedzie zmniejszeniem produkcyjnosci gleb oraz obnizeniem skutecznosci sekwestracji w^gla.

3 Problemy te wskazuj^ na piln^ potrzebe ich rozwiazania, w tym m. in. poprzez poszukiwania substytutow zastepujacych torf w roznych dzialaniach srodowiskowych. W powyzszym swietle, wysoko nalezy ocenic trafnosc wyboru tematyki badan, ich realizacje oraz uzyskane wyniki, przedstawione do oceny w niniejszej rozprawie doktorskiej. 3. Formalna ocena rozprawy Tytul rozprawy "Dobor i przetwarzanie biomasy na substytut torfu" w pelni odzwierciedla jej tresc i analizowane zagadnienia. Rozprawa doktorska przedstawiona jest na 110 stronach opracowania zwartego, w ktorym oprocz tekstu, zestawienia obszernej literatury, obejmuj^cej 101 pozycji naukowych, w tym ponad 60% trafnie dobranych opracowan obcojezycznych, 7 aktow prawnych polskich i UE, zamieszczono bogaty material dokumentacyjny w postaci 33 tabel, 22 rysunkow i 11 fotografii. Calosc rozprawy stanowi 6 rozdzialow: l.wst^p i eel pracy; 2.Przeglqd literatury; 3.Metodyka doswiadczenia; 4. Wyniki badan i dyskusja; 5. Wnioski; 6. Spis literatury. Prac? uzupelniaja; Streszczenia w jezyku polskim i angielskim oraz Wykaz symboli i skrotow stosowanych w pracy. Rozdzialy: 3.Metodyka doswiadczenia; 4. Wyniki badan i dyskusja, stosownie do prezentowanych tresci, podzielone zostaly na podrozdzialy 1-go rzedu, co zwieksza przejrzystosc pracy i ulatwia jej studiowanie. Podkreslic nalezy, ze udzial poszczegolnych rozdzialow w obj^tosci pracy jest racjonalnie wywazony, stosownie do roli danego problemu w realizacji celu pracy. Poszczegolne rozdzialy ustawione s^ w logicznej sekwencji, co swiadczy o przemyslanej koncepcji opracowania i sprawia, ze przedlozona dysertacja stanowi kompendium innowacyjnej wiedzy dotycz^cej sposobu wytworzenia z biomasy poddanej procesowi biokonwersji, produktow o pozqdanym skladzie chemicznym, wlasciwosciach i zastosowaniu jako srodkow wspomagaj^cych upraw^ roslin, poprawiajacych wlasciwosci gleby i podlozy ogrodniczych, ktore moglyby przyczynic sie do zmniejszenia eksploatacji torfu.

4 Jezyk generalnie jest poprawny. Na wysoka^ ocene zashiguj^ starannie opracowane tabele i rysunki, co ulatwia analize rezultatow badan. Literatura zamieszczona w pracy jest bogata i cytowana poprawnie. Dominuj^ prace z ostatnich dziesieciu lat, a nieliczne (kilkanascie) prace z lat tych ubieglego stulecia, zaliczyc nalezy w omawianej problematyce do "kamieni milowych". Na uwage zasluguje uwzgl^dnienie obowiazuj^cych przepisow prawnych scisle zwiazanych z realizowanymi badaniami, co nadaje uzyskanym wynikom znaczac^ wartosc aplikacyjn^. Statystyczne opracowanie wynikow podnosi wartosc rozprawy, daj^c podstawe do ich wlasciwej analizy i sprecyzowania racjonalnych wnioskow. Wnioski maj^ charakter trafnie sformulowanych uogolnien opisowych. 4. Merytoryczna ocena rozprawy Tematyke badan bed^cych tresci^ rozprawy doktorskiej Autor nakresla we wstepie, akcentuj^c wieloaspektow^, niezwykle korzystn^ role torfowisk w ksztaltowaniu srodowiska, podkreslaj^c tym samym potrzebe/koniecznosc ich ochrony, w tym ograniczanie eksploatacji torfu. Zwraca przy tym uwage, ze aktualnie obowi^zuj^ce, polskie i mi^dzynarodowe przepisy prawne jednoznacznie precyzuj^ warunki ochrony tych obiektow oraz nakreslaj^ potrzeb? racjonalnego gospodarowania zasobami przyrody. Podkresla rowniez, ze wyniki licznych swiatowych badan nad czesciowym lub calkowitym zast^pieniem torfu, zwlaszcza w produkcji ogrodniczej, wskazuj^ na mozliwosci/potrzebe wykorzystania w tych dzialaniach odpadowej biomasy, m.in. w ramach odzysku RIO i R3. Korzysci^ takich dzialan bedzie zmniejszenie eksploatacji torfu i dewastacji torfowisk, a z drugiej, intensyfikacja gospodarki odpadami o obiegu zamknigtym. Na tie tych rozwazan formuhije zakres badan, ktorych celem bylo wytworzenie z odpadowej biomasy roslinnej, w kontrolowanych warunkach, powolnych przemianach chemicznych, mikrobiologicznych i fizycznych, przy ograniczonej mineralizacji i humifikacji, produktu rynkowego, o pozqdanych wiasciwosciach i zastosowaniu jako srodka wspomagajqcego uprawg roslin, poprawiajqcego

5 wlasciwosci gleby, podlozy do upraw ogrodniczych, ktory moglby przyczynic sie do zmniejszenia eksploatacji torfu. Zaklada przy tym, ze dobor szczqtkow roslinnych, wybranych biopreparatow starterowych, dodatkow mineralnych, w scisle kontrolowanych warunkach przetwarzania bgdzie sprzyjalo powstawaniu hydrofilowego produktu, co jest trafnie sformulowan^ hipoteza^ badawcz^. Mgr inz. Miroslaw Nowak, w oparciu o dotychczasowa^ najnowsza^ glownie mi^dzynarodowa^ literature, omawia (rozdzial l.przeglqd literatury - str ) dotychczasowe wyniki badan scisle zwi^zane z tematem rozprawy doktorskiej. Przytacza rezultaty badan dotycz^cych tworzenia kompozytow, warunkow ich biokonwersji w kierunku wytwarzania substytutu torfu, doboru wlasciwosci charakteryzuj^cych uzyskane produkty, a takze ich przydatnosc jako substytutow torfu oraz w ksztaltowaniu srodowiska. W analizie tej Doktorant uwzgl^dnil ponad 20 roznych kompozytow, w tym m. in. odpady zielone, ekstrakt z kompostu i w^gla brunatnego, kompost z obornika, biowegiel z odpadow zielonych, kompost z obornika i kory sosnowej, wermikompost z odpadow zywnosci i odpadow zielonych, kompost ze szlamu papieru, biowegiel z drzew iglastych, hydrochar z organicznej frakcji odpadow komunalnych, biomase^ z pielegnacyjnego koszenia torfowisk i mokradel, kompost z osadu sciekowego, biomase z wodorostow. Wybor i sekwencja omawianych problemow dowodzi, ze Doktorant przeprowadzil gleboka^ analize dotychczasowych wynikow badan, uwzgl^dniaj^c potrzeby srodowiskowe, wlasciwosci substratow i produktow, a takze koniecznosc przestrzegania obowi^zuj^cego w tym zakresie prawa. Analiza ta jest wysoce merytoryczna, a jej zakres trafnie dobrany, co w pelni wpisuje sie w zagadnienia bedace tematem rozprawy doktorskiej, a takze wskazuje, ze wiedza w tej kwestii jest ci^gle niedostateczna. Bylo to (jak s^dzej, inspiracj^ do wyboru celu i zakresu badan przedstawionych w ocenianej rozprawie doktorskiej. Zakres i opis realizowanych badan przedstawiono w rozdziale 3.Metodyka doswiadczenia (str ), wyodrebniaj^c odrebne tematycznie podrozdzialy: Charakterystyha materialu badawczego. Przygotowanie materialu badawczego.

6 Przebieg i kontrola procesu biokonwersji. Melody badan i statystyczna ocena wynikow. Doswiadczenie zalozono jako trzyczynnikowe w ukladzie losowym w trzech powtorzeniach. Pierwszym czynnikiem byl czas biokonwersji biomasy, drugim - rodzaj biomasy, a trzecim - mieszanina aktywatorow. Uwzgledniaj^c wlasciwosci i dostepnosc biomasy, do biokonwersji zastosowano: l.slome zytnia^ slome hibinu, mas zielon^ lucerny z pol uprawnych; 2. material z mineralno-organicznego nadkladu zloz torfowych; 3. biomase z trwafych uzytkow zielonych; 4. biomasy z pielegnacyjnego koszenia lak i pastwisk. Material porownawczy stanowil torf wysoki oraz okrywy komercyjne stosowane przy produkcji pieczarek, srednio ciezka typ C i bardzo ciezka typ D-34. Do badan zastosowano po 15 kg badanych rodzajow (1-4) biomasy, ktora^ rozdrobniono (wymiary dominuj^cej frakcji ok. 150 mm), a nastepnie doprowadzono do pelnego uwilgotnienia woda^ deszczow^. Do tak przygotowanych substratow zaaplikowano aktywatory w dawce podstawowej i podwojonej: pyl wegla brunatnego 1,5 i 3,0 kg), elektrolit w postaci nawozu wieloskladnikowego NPK (Polifoska ) [10 i 20 g] oraz aktywator mikrobiologiczny (preparat Trigger-4) zawieraj^cy wyselekcjonowane mikroorganizmy i enzymy przyspieszaj^ce rozklad biomasy (100 i 200 g). Proces biokonwersji prowadzono w bioreaktorach o pojemnosci 150 dm kazdy, przez 5, 12 i 16 miesiecy w przemiennych warunkach tlenowo-beztlenowych, wyznaczanych na podstawie obecnosci siarkowodoru i amoniaku. W czasie trwania biokonwersji monitorowano temperature^ i wilgotnosc. W uzyskanym materiale badawczym (3 okresy biokonwersji) i porownawczym (1 seria badan) oznaczono: wlasciwosci fizyczne: wilgotnosc, such^ mas^, odczyn, przewodnosc, kapilarn^ i calkowit^ pojemnosc wodn^; sklad chemiczny: TC, TN, Si, Fe, Al, S, P, Ca, Mg, K, Na; zawartosc metali ciezkich: Mn, Zn, Cu, Cd, Pb, Cr, Ni, Hg; sklad pierwiastkowy dla wydzielonych kwasow huminowych; rozdzial chromatograficzny kwasow huminowych na frakcje hydrofilowe i hydrofobowe;

7 wlasciwosci optyczne w zakresie UV-VIS. Ocene fitotoksycznosci podlozy po 16 miesi^cach biokonwersji przeprowadzono w 24 kielkownikach i 8 dla obiektu kontrolnego. W kazdym kielkowniku umieszczono po 100 nasion pszenicy ozimej odmiany Ostka Strzelecka, a nastepnie po 4 dobach okreslono energie kielkowania, po 10 dobach - sil$ kielkowania, a po 14 dobach - fitotoksycznosc podlozy. Uzyskane wyniki opracowano statystycznie z wykorzystaniem pakietu programow statystycznych STATISTICA oraz MS Exel okreslaj^c: wielokrotny test rozstepu Tukey"a, porownanie przebiegu profili wielocechowych zestawionych parami dawek aktywatorow, roznice miedzy danymi dla okryw torfowych ze srednimi obiektowymi dla rodzaju biomasy. Podkreslic nalezy, ze wybor obiektow badan - wariantow doswiadczenia oraz ich realizacja nie budza zadnych zastrzezen. Zostaly one ambitnie sformulowane i konsekwentnie realizowane. Zakres analiz laboratoryjnych jest w pelni dostosowany do celu badan oraz weryfikacji hipotezy badawczej. Takie zaprogramowanie badan bylo mozliwe dzieki zaangazowaniu i dobrym przygotowaniu Doktoranta, a nade wszystko, ogromnym doswiadczeniu badawczym i duzej wiedzy Promotora. Omowienie uzyskanych wynikow badan Autor przedstawil w rozdziale 4.Wyniki badan i dyskusja (str ), wyodrebniaj^c 9 tematycznych, ale wzajemnie sie uzupelniaj^cych podrozdzialow. Zachowano tu wlasciwe proporcje w omawianiu zmian analizowanych wlasciwosci fizycznych, chemicznych, kwasow huminowych (wlasciwosci hydrofilowe, hydrofobowe, optyczne, wskazniki jakosciowe zwiazkow prochnicznych) oraz oceny fitotoksycznosci biomasy poddanej biokonwersji. Autor omawiajac wyniki badan wlasnych, prowadzi jednoczesnie, w sposob ciekawy i wysoce merytoryczny, ich dyskusje z danymi zawartymi w bogato cytowanej literaturze, wskazuj^c na prawidlowosci i wyjasniaj^c rozbieznosci. W rozdziale tym licz^cym 58 stron zaprezentowano ogromna^ ilosc wynikow i obliczonych zaleznosci, ale dzieki wlasciwej analizie, opartej na dobrze dobranej i opracowanej dokumentacji (tabele i rysunki), prezentowany material studiuje sie z zainteresowaniem.

8 Rozdzial ten stanowi najcenniejsz^ czesc pracy, a zarazem swiadczy o dobrym opanowaniu przez Doktoranta niezwykle trudnych zagadnien lez^cych na styku kilku specjalnosci naukowych. Wflioski sa^ odzwierciedleniem rezultatow badan i koresponduja^ z nakreslonym ich celem. W sumie przedstawiona rozprawa doktorska jest znacza^ pozycja^ naukowa^ prezentuja^ innowacyjn^ wiedze^ dotycza^ sposobu wytworzenia z roznej biomasy, produktow o poz^danych wlasciwosciach i zastosowaniu jako srodkow wspomagajacych uprawe roslin, poprawiaj^cych wlasciwosci gleby i podlozy ogrodniczych, ktore mogiyby przyczynic sie do zmniejszenia eksploatacji torfu. Badania w niej zaprezentowane, w duzej mierze nowatorskie, wykonane zostaly na wysokim poziomie naukowym, a ich rezultaty posiadaj^ istotne wartosci poznawcze i aplikacyjne oraz wpisuj^ si$ w rozwoj dyscypliny naukowej ochrona i ksztattowanie srodowiska. Wartosc poznawcza uzyskanych wynikow badan wi^ze sie z opracowaniem warunkow biokonwersji biomasy, w tym odpadowej i wytworzenie produktow spelniaj^cych wlasciwosci srodkow wspomagajacych uprawe roslin, poprawiaj^cych wlasciwosci gleby i podlozy ogrodniczych, w tym jako substytuty torfu. Nowa wiedza powstala w wyniku realizacji niniejszych badan to: Udokumentowanie, ze badane rodzaje biomasy po 16 miesi^cach biokonwersji moga^ bye wykorzystane jako substytut torfu, mimo zroznicowanych wlasciwosci fizycznych, chemicznych i podatnosci naproces humifikacji. Wykazanie, ze mieszanina biomasy slomy zyta, lubinu i masy zielonej lucerny oraz biomasa z trwalych uzytkow zielonych miaty nizsz^ kwasowosc i zawartosc makroskladnikow, a ich kwasy huminowe posiadaly nizszy stopien zaawansowania humifikacji niz torf wysoki, ale wartosc kapilarnej i pelnej pojemnosci wodnej byly znacznie wyzsze, co jest istotne w produkcji podlozy. Udokumentowanie, ze biomasa mineralno-organiczna z nadkladu zloz torfowych i biomasa z piel^gnacyjnego koszenia lak i pastwisk mialy nisk^ i porownywaln^ z torf em wartosc stosunku HIL/HOB, a nieznacznie nizszy zawartosc skladnikow mineralnych.

9 Stwierdzenie, ze wyzsze dawki aktywatorow nie mialy wplywu na wlasciwosci badanych rodzajow biomasy, z wyjatkiem korzystnego oddziafywania na zawartosc skladnikow biogennych w biomasie z pielegnacyjnego koszenia lajc i pastwisk. Stwierdzenie, ze czas prowadzonej biokonwersji nie mial wplywu na wartosc uzytkowa^ badanych rodzajow biomasy, ocenianych na podstawie zawartosci makroskladnikow i metali ciezkich. Udokumentowanie, ze badane rodzaje biomasy nie wykazywaly fitotoksycznosci i moga^ sluzyc jako podloze dla wzrostu roslin. Stwierdzenie, ze biomasa okryw pieczarkowych z glownym udzialem torfu roznila si? pod wzgledem wlasciwosci fizycznych i chemicznych od badanych rodzajow biomasy, ale nie byl to wynik przemian biologicznych, a dostosowaniem do ich roli w produkcji pieczarek. Opracowanie innowacyjnej technologii biokonwersji biomasy na produkty ktore moga^ bye substytutem torfu wysokiego. Poszerzenie mozliwosci gospodarki odpadami o obiegu zamknietym z jednoczesn^ racjonaln^ gospodark^ zasobami przyrody. Uzyskane wyniki badan posiadaj^ rowniez istotne znaczenie aplikacyjne. Wi^ze sie to z zagospodarowaniem biomasy, w tym pochodz^cej z odpadow, wykorzystywanej jako substytut torfu w produkcji ogrodniczej oraz ksztaftowaniu srodowiska. Dzialania takie przyczyni^ sie do intensyfikacji procesu sekwestracji wegla, co przelozy si? na korzystne zmiany klimatu. Oprocz powyzszych zalet, ograniczy to eksploatacj? torfu, co bedzie miec wymierne efekty w ochronie i ksztaltowaniu srodowiska. Studiuja_c t? interesuj^c^ rozprawe, nasunely mi si? uwagi, ktore z obowiajzku recenzenta przekazuj? Doktorantowi: Uwaga 1. Optymalnym byloby wyodrebnienie po rozdziale Wstep lub Przegl^d literatury, rozdziahi: Cel i hipotezy badan. Uwaga 2. Wyodrebnienie (str. 35) podzialu na mikroelementy jest zbyteczne, bowiem w pracy analizowano je w ramach "metali ci?zkich".

10 Uwaga 3. Aktywator Trigger-4 stosowano w dawkach 100 i 200 g, a nie 110 i 220 jak podano na str. 34. Uwaga 4. W rozdziale 4.3. omowienie wynikow winno sie ograniczyc tylko skladu chemicznego. Wlasciwosci fizyczne omowione zostaly w rozdziale 4.1. Uwaga 5. Tekst Hydrofilowe i hydrofobowe... na chromatogramach (rys ) (str. 79), przeniesc na str. 76. Inne drobne uwagi zostaly naniesione w maszynopisie pracy. 5. Wniosek koiicowy Prace doktorsk^ mgr inz. Miroslawa Nowaka oceniam wysoko. Jest to dzielo oryginalne o znacz^cym wskazniku innowacyjnosci. Wyniki badan wnosz^ nowa^ wiedze dotycza^ opracowania technologii biokonwersji roznej biomasy na produkty spelniaj^ce wlasciwosci srodkow wspomagaj^cych upraw? roslin, poprawiaj^cych wlasciwosci gleby i podlozy ogrodniczych, co przyczyni sie do zmniejszenia eksploatacji torfu, a takze ochrony i ksztattowania srodowiska. Cennym jest, ze wyniki badan wyznaczaj^ nowe kierunki w gospodarce odpadami o obiegu zamknietym. O nowatorskim charakterze rezultatow badan swiadczy ich duza przydatnosc aplikacyjna, co wskazuje na potrzeb? dalszej ich komercjalizacji. Doktorant wykazal sie znajomosci^ problemu badawczego, czego wyrazem s^: postawiony eel badan i hipoteza badawcza, dobor odpowiednich metod badawczych i prawidlowa ich realizacja, a takze umiejetnosc naukowej analizy uzyskanych wynikow badan. Swiadczy to o Jego dojrzalosci naukowej. Przedstawione uwagi maj^ charakter uscislajacy lub dyskusyjny i nie obnizaj^ wysokiej wartosci merytorycznej pracy. Stwierdzam zatem, ze przedstawiona do oceny rozprawa doktorska spelnia wszystkie wymagania ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U Nr 65 poz. 595 z pozn. zm.). Stwierdzam jednoczesnie, ze zakres badan i tresc rozprawy doktorskiej w pelni wpisuj^ sie w dziedzin^ nauk rolniczych, dyscyplin^ ochrona i ksztattowanie srodowiska. 10

11 Wnioskuje zatem do Rady Wydziatu Rolnictwa i Biotechnologii Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego im. Jana i J^drzeja Sniadeckich w Bydgoszczy, o dopuszczenie mgr inz. Miroslawa Nowaka do dalszych etapow przewodu doktorskiego. Uwzgl^dniaj^c wybor tematyki badan i ich realizacje oraz opracowanie wynikow na wysokim poziomie naukowym, co dalo podstawe do sprecyzowania wnioskow o duzym znaczeniu poznawczym i aplikacyjnym, proponuj? wyroznienie ocenianej rozprawy doktorskiej. Lublin, r. Prof, dr hab. Mz. ^an&law Baran 11