PROGRAM OCZYSZCZANIA MIASTA ZGORZELEC Z AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST

Transkrypt

1 PROGRAM OCZYSZCZANIA MIASTA ZGORZELEC Z AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST AKTUALIZACJA NA LATA Zespół pod kierunkiem dr Jacka Kurzawy Luty 2011

2 Spis Treści 1 WSTĘP Podstawa prawna opracowania Cel i zakres opracowania Cele operacyjne dokumentu Aspekty materialne (finansowe) Koncepcja Programu Oczyszczania Miasta Zgorzelec z Azbestu i Wyrobów Zawierających Podstawowe Zadania Programu Założenia struktury Programu Metodyka tworzenia aktualizacji Programu Główne uwarunkowania aktualizacji Programu Przyjęte założenia metodyczne Materiały wyjściowe Zawartość dokumentu "Programu..." Założenia i uwarunkowania programu Zasady polityki ekologicznej Synteza wytycznych wynikających z polityki Unii Europejskiej Podstawowe założenia Polityki Ekologicznej Państwa w Latach z Perspektywą do Roku Synteza wytycznych z raportu realizacji w latach Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, stosowanych na terytorium Polski Inwentaryzacja i ocena stanu technicznego wyrobów azbestowych Źródła finansowania przedsięwzięć związanych z pracami w kontakcie z azbestem Najistotniejsze braki w realizacji zadań programu krajowego Rekomendacje wynikające z raportu z realizacji programu krajowego Uwarunkowania zewnętrzne wynikające z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata (POKA) Rezultaty realizacji w latach zadań Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski Zadania służące realizacji celów POKA Obowiązki samorządu lokalnego w zakresie realizacji POKA System monitorowania i oceny POKA Koncepcja systemowego wsparcia finansowego procesu usuwania wyrobów zawierających azbest Uwarunkowania zewnętrzne wynikające z polityki ekologicznej przyjętej przez samorząd województwa dolnośląskiego Uwarunkowania wynikające ze Strategii rozwoju województwa dolnośląskiego Uwarunkowania wynikające z Programu Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego Uwarunkowania wynikające z Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami Województwa Dolnośląskiego na lata z uwzględnieniem lat

3 2.5.4 Uwarunkowania wynikające z Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata z uwzględnieniem lat Powiatowe priorytety programu usuwania azbestu Wytyczne wynikające z Powiatowego Programu Ochrony Środowiska Wytyczne wynikające z Powiatowego Planu Gospodarki Odpadami Wytyczne wynikające z Powiatowego Planu Usuwania Azbestu Gminne priorytety Programu Usuwania Azbestu Wytyczne wynikające ze strategii zrównoważonego rozwoju miasta Zgorzelec Plan operacyjny strategii rozwoju miasta Zgorzelec cele szczegółowe Wytyczne wynikające z Programu Ochrony Środowiska miasta Zgorzelec Wytyczne wynikające z Planu Gospodarki Odpadami miasta Zgorzelec na lata Stan prawny Regulacje ustawowe Zasady postępowania z wyrobami zawierającymi azbest w aspekcie obowiązującego prawa Obowiązki wykonawcy prac podlegających usuwaniu wyrobów zawierających azbest Obowiązki pracodawcy i pracownika Zasady postępowania przy transporcie odpadów zawierających azbest Ogólna charakterystyka miasta Identyfikacja podstawowych problemów w zakresie gospodarowania odpadami zawierającymi azbest na terenie miasta Zgorzelec - ocena realizacji obowiązującego Programu usuwania azbestu z terenu miasta Zgorzelec Gospodarka odpadami zawierającymi azbest na terenie miasta Zgorzelec Identyfikacja zagrożenia - wyroby zawierające azbest w mieście Zgorzelec Zbieranie i transport odpadów innych niż niebezpieczne Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec Wyniki inwentaryzacji Identyfikacja zagrożenia wyroby zawierające azbest na terenie miasta Zgorzelec Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec Założone cele oraz planowane działania w gospodarce odpadami zawierającymi azbest na terenie miasta Zgorzelec w latach Działania, zmierzające do poprawy sytuacji w zakresie gospodarki odpadami zawierającymi azbest na terenie miasta Zgorzelec w latach Określenie celów do osiągnięcia w gospodarce odpadami zawierającymi azbest Plan unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest

4 6.2 Działania o charakterze systemowym Aspekty ekologiczne w politykach sektorowych Edukacja ekologiczna Wariantowy system funkcjonowania gospodarki odpadami zawierającymi azbest na terenie miasta Ogólne założenia systemu gospodarki odpadami Organizacja systemu gospodarki odpadami zwierającymi azbest dla miasta Zgorzelec Warianty organizacyjne Warunki ubiegania się o sfinansowanie przez Miasto Zgorzelec kosztów związanych z odbiorem i unieszkodliwieniem odpadów zawierających azbestowych Kierunki i możliwości unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest Składowanie odpadów zawierających azbest Plan operacyjny na lata z perspektywą Priorytety ekologiczne Harmonogram wdrażania programu oczyszczania miasta z azbestu Plan operacyjny na lata z perspektywą do roku Zarządzanie programem oczyszczania miasta z azbestu i wyrobów zawierających azbest Ogólne zasady zarządzania środowiskiem Zarządzanie Programem Oczyszczania Miasta Zgorzelec z Azbestu i Wyrobów Zawierających System oceny realizacji programu wraz z proponowanymi wskaźnikami Mierniki ekorozwoju Monitoring wdrażania Programu Baza wyrobów i odpadów zawierających azbest Główne działania w ramach zarządzania Programem Aspekty finansowe wdrażania programu Szacunkowe koszty realizacji usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec Przyjęte wskaźniki kosztowe usunięcia wyrobów azbestowo cementowych Całościowe koszty realizacji przedsięwzięć Koszty przedsięwzięć na terenie miasta Streszczenie w języku niespecjalistycznym Spis Tabel Tab. 2-1 Wykaz zadań niezbędnych do realizacji celów POKA Tab Ilość wyrobów azbestowych w powiecie zgorzeleckim na projektu Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu powiatu zgorzeleckiego w latach Tab Ilość wyrobów azbestowych w powiecie zgorzeleckim na podstawie ankietyzacji gmin- ciężar w Mg Tab Ilość odpadów zawierających azbest, które mogą zostać wytworzone do roku 2016 na terenie miasta Zgorzelec

5 Tab. 6-1 Harmonogram realizacji programu Tab Przedsięwzięcia inwestycyjne związane z unieszkodliwieniem przez osoby fizyczne wyrobów zawierających azbest zaproponowane do realizacji w latach Tab Przedsięwzięcia inwestycyjne związane z unieszkodliwieniem przez osoby prawne wyrobów zawierających azbest zaproponowane do realizacji w latach Tab Przedsięwzięcia pozainwestycyjne związane z unieszkodliwieniem wyrobów zawierających azbest zaproponowane do realizacji w latach Tab Wskaźniki monitorowania Programu Tab Najważniejsze działania w ramach zarządzania środowiskiem Tab Szacunkowe koszty realizacji Programu w latach Tab Szacunkowe koszty wdrażania Programu na terenie miasta w latach Spis Rycin Ryc. 2-1 Program Oczyszczania Kraju z Azbestu logo programu Ryc Ilość wyrobów azbestowych w gminach powiatu zgorzeleckiego [Mg] Ryc Oznakowania wyrobów zawierających azbest Ryc. 2-4 Oznakowania wyrobów zawierających azbest na podstawie rozporządzaniem w sprawie wymagań w zakresie wykorzystania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest z dnia 13 grudnia 2010 Dz.U. 2011, Nr 8, poz Ryc. 2-5 Glow bag" w dosłownym tłumaczeniu torba z rękawicami" umożliwiająca zmniejszenie strefy pracy do minimum np. przy naprawach rur (manipulacje w małej przestrzeni zamkniętej torbą z folii) Ryc Struktura wiekowa budownictwa mieszkaniowego w mieście Zgorzelec w procentach Ryc Struktura własnościowa zasobów mieszkaniowych w procentach Ryc Struktura ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej na terenie miasta Zgorzelec Ryc Procentowe zestawienie wyników inwentaryzacji miejsc potencjalnego występowania wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec (stan na rok 2010) Ryc Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec stopnie pilności Ryc. 6-1 Lokalizacja istniejących, planowanych i zamkniętych składowisk na tle obszarów chronionych (wg POKA) Ryc. 6-2 Rozmieszczenie składowisk z odpadami azbestowymi w województwie dolnośląskim Spis schematów Schemat 1. Relacje Programu oczyszczania miasta z dokumentami wyższego i niższego rzędu Schemat 2. Struktura prac nad aktualizacją programem usuwania azbestu etap źródłoznawczo analityczny

6 Schemat 3. Struktura prac nad programem usuwania azbestu etap analityczno syntetyczny Schemat 4. Schemat ilustrujący współpracę organów administracji rządowej, samorządu terytorialnego, jednostek inspekcyjnych i organizacji pozarządowych Schemat 5. Obowiązki i postępowanie właścicieli i zarządców, przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów lub terenów Schemat 6. Schemat zarządzania programem Schemat 7. Relacje między podmiotami i instytucjami uczestniczącymi w realizacji programu Spis Fotografii Fot. 1. Prawidłowy sposób pakowania odpadów we właściwie oznakowane worki foliowe, i powierzchnia zewnętrzna po zakończeniu czynności zostaje odkurzona Spis Załączników: Załącznik 1. Wykaz i charakterystyka aktów prawnych zmieniający zasady gospodarowania odpadami zawierającymi azbest uchwalonych w latach od 2007 do 2010 Załącznik 2. Wykaz przedsiębiorców, którzy uzyskali pozwolenie na działalność w zakresie wytwarzania odpadów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec na podstawie art. 17 ust. o odpadach stan na 15 listopad 2010 roku Załącznik 3. Wzór ankiety nr 1 skierowanej do osób fizycznych w roku 2010 Załącznik 4. Przykładowy wzór ulotki informacyjnej na podstawie Programu usuwania Załącznik 5. Charakterystyka budownictwa mieszkaniowego Załącznik 6. Wniosek dotyczący usunięcia azbestu Załącznik 7 Informacja organu Nadzoru Budowlanego dot. planowanych działań związanych z demontażem wyrobów zwierających azbest na terenie miasta Zgorzelec w okresie sprawozdawczym Załącznik 8 Informacja Państwowej Inspekcji Pracy dotycząca przystąpienia w latach do prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec Załącznik 9 Informacja o wyrobach zawierających azbest, których wykorzystywanie zostało zakończone Załącznik 10 Obwieszczenie Burmistrza miasta Zgorzelec o obowiązku składania informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest - Biuletyn Informacji Publicznej Załącznik 11 Obwieszczenie Burmistrza miasta Zgorzelec o obowiązku składania informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest Tablica ogłoszeń Załącznik 12 Obwieszczenie Burmistrza miasta Zgorzelec o obowiązku składania informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest - Ogłoszenie Prasowe 6

7 Załącznik 13 Komunikat Burmistrza miasta Zgorzelec o obowiązku składania informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest w związku z przystąpieniem do prac nad aktualizacją Programu usuwania azbestu z terenu miasta Zgorzelca- Biuletyn Informacji Publicznej Załącznik 14 Komunikat Burmistrza miasta Zgorzelec o obowiązku składania informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest w związku z przystąpieniem do prac nad aktualizacją Programu usuwania azbestu z terenu miasta Zgorzelca- Tablica ogłoszeń Załącznik 15 Komunikat Burmistrza miasta Zgorzelec o obowiązku składania informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest w związku z przystąpieniem do prac nad aktualizacją Programu usuwania azbestu z terenu miasta Zgorzelca- Ogłoszenie prasowe Załącznik 16 Informacja Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego dot. informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska występujących na terenie miasta Zgorzelec Załącznik 17 Informacja w sprawie azbestu złożona przez Spółdzielnie Mieszkaniowa za rok 2007 Załącznik 18 Informacja w sprawie azbestu złożona przez Spółdzielnie Mieszkaniowa za rok 2008 Załącznik 19. Wyniki inwentaryzacji należących do osób fizycznych budynków i budowli, w których stwierdzono występowanie wyrobów zawierających azbest rok 2010 i 2006 Załącznik 20. Wyniki inwentaryzacji należących do osób fizycznych budynków i budowli, z których usunięto wyroby zawierające azbest rok 2010 Załącznik 21. Wyniki inwentaryzacji należących do osób prawnych budynków i budowli, w których stwierdzono występowanie wyrobów zawierających azbest w roku 2006, a niezinwentaryzowanych w roku 2010 Załącznik 22. Strefy występowania wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec 7

8 1 WSTĘP 1.1 Podstawa prawna opracowania Program Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest Stosowanych Na Terytorium Polski przyjęty przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 14 maja 2002 roku nałożył na Burmistrza obowiązek opracowania Programu usuwania azbestu. Burmistrz miasta Zgorzelec wywiązał się z tego obowiązku opracowując Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu miasta Zgorzelec w latach , który został przyjęty do realizacji Uchwałą nr 38/07 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 27 marca Program ten przewidział konieczność sporządzania co dwa lata raportów z jego realizacji oraz co cztery lata aktualizacji uwzględniającej rekomendacji z raportu oraz nowe uwarunkowania formalne i prawne. Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej 4 marca 2008 r. przyjęła Raport z realizacji w latach Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, stosowanych na terytorium Polski. Było to podstawą podjęcia prac nad aktualizacją krajowego planu usuwania azbestu, który został opracowany w roku 2009 jako Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata i przyjęty uchwałą Rady Ministrów nr 122/2009 z dnia 14 lipca 2009 Uchwały tej jednak nie poprzedzono strategiczną oceną oddziaływania na środowisko, która została wszczęta dopiero jesienią 2009 roku. Dla programu opracowano Prognozę oddziaływania na środowisko projektu Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata i poddano miedzy innymi konsultacjom społecznym. Program ten został ostatecznie przyjęty do realizacji uchwała Rady Ministrów Nr 29/2010 podjętą 15 marca 2010 roku. Program Oczyszczania Miasta Zgorzelec z Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest Aktualizacja na lata jest aktualizacją "Program Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest z Terenu Miasta Zgorzelec na lata " przyjętego uchwałą nr Uchwała Nr 38/07 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 27 marca 2007 uwzględniającego rekomendacje Raport z realizacji programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu miasta Zgorzelec za lata przyjętego uchwałą Uchwała nr 408/10 Rady Miasta Zgorzelec z dn. 9 września 2010 r. w sprawie Raportu z realizacji Programu Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest z terenu Miasta Zgorzelec za lata Naczelną zasadą przyjętą w Programie jest zasada zrównoważonego rozwoju, umożliwiająca harmonizację rozwoju gospodarczego i społecznego z ochroną walorów środowiskowych i likwidacja zagrożeń wynikających z występowania substancji szczególnie niebezpiecznych na terenie miasta Zgorzelec. Długoterminowy cel programu jest zgodny z misją miasta sformułowaną następująco: Misją miasta jest optymalne zaspokojenie zbiorowych potrzeb jego mieszkańców przez wykonywanie zadań publicznych nie zastrzeżonych ustawowo dla samorządu wojewódzkiego, powiatowego oraz dla administracji rządowej i innych 8

9 organów Państwa, z poszanowaniem środowiska i racjonalnym wykorzystaniem jego zasobów. Natomiast cel nadrzędny rozwoju miasta został sformułowany następująco: Celem nadrzędnym rozwoju miasta Zgorzelec jest wysoka jakość życia jego mieszkańców Cel ten jest zgodny z wizją rozwoju powiatu zgorzeleckiego oraz województwa dolnośląskiego. W "Programie ochrony środowiska województwa dolnośląskiego" zarysowana wizja regionu realizującego podstawowe zasady zrównoważonego rozwoju, ochrony środowiska, radzącego sobie z problemami zanieczyszczenia pochodzącego z różnych źródeł oraz odtwarzającego wartości środowiska naturalnego i powiększającego różnorodność biologiczną obszarów. Obowiązek realizacji zasady zrównoważonego rozwoju spoczywa na wszystkich obywatelach Polski. Wynika on z Konstytucji RP (art.5). Zrównoważony rozwój jest naczelną zasadą polityki państw - członków Unii Europejskiej i Organizacji Narodów Zjednoczonych, jak również Polityki Ekologicznej Państwa. Realizacja wzmiankowanego celu wiąże się z likwidacja zagrożeń jakie wynikają z występowania substancji szczególnie niebezpiecznych na terenie miasta. Zagrożenie takie związane jest z występowaniem materiałów budowlanych, w których skład wchodzi azbest. 1.2 Cel i zakres opracowania Najważniejszym celem opracowania Programu oczyszczania terenu miasta Zgorzelec z azbestu i wyrobów zawierających azbest jest uporządkowanie gospodarki odpadami azbestowymi w obrębie miasta zgodnie z wytycznymi Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata oraz obowiązującymi przepisami w kraju i UE a w oparciu o Raport z realizacji programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu miasta Zgorzelec za lata będący zbiorem rzeczywistych kierunków zmian, jakie miały miejsce w latach czyli od momentu przyjęcia planu do realizacji do końca 2008 roku. Uwzględniono jednak zmianę uwarunkowań prawnych z lat 2009 i 2010 (w celu właściwego rekomendowanie aktualizacji Programu usuwania azbestu). Niniejszy program będzie wyznaczać kierunki i możliwości bezpiecznego demontażu materiałów zawierających azbest oraz ich unieszkodliwienia, co ograniczy negatywny wpływ tego odpadu na zdrowie i życie ludzi oraz środowisko naturalne. Na bazie określonych celów i założeń Programu opracowano szczegółowy harmonogram zadań oraz potencjalne koszty ich realizacji uwzględniając przedziały czasowe. Do najpilniejszych zadań na terenie miasta Zgorzelec należą: 1) utworzenie pełnej bazy informacyjnej o azbeście i wyrobach zawierających azbest, a także miejsc ich wykorzystania na terenie miasta Zgorzelec; 2) oszacowanie stopnia pilności wymiany materiałów zawierających azbest poszczególnych obiektów w których stwierdzono występowanie azbestu; 9

10 3) przygotowanie programu edukacyjnego lub bloku szkoleń dla mieszkańców i osób prawnych miasta Zgorzelec w zakresie obowiązków i zasad postępowania z odpadami azbestowymi oraz sposobów ich bezpiecznego usuwania; 4) pomoc finansową samorządu w oparciu o możliwości związane z możliwością udzielania udzielaniu dotacji celowej na realizację zadań z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej. 5) przyjęcie w uchwale Rady Miasta kryteriów wyboru inwestycji do finansowania i traktowanie oczyszczania miasta z azbestu jako inwestycją służącą ochronie środowiska. 6) podjęcie działań w kierunku pozyskiwania funduszy ze źródeł zewnętrznych na realizację Programu oraz pomoc finansową dla osób fizycznych oraz właścicieli obiektów przemysłowych; 7) pomoc w poszukiwaniu źródeł finansowania osobom fizycznym, wspólnotom mieszkaniowym lub innym osobom prawnym na wymianę pokryć dachowych i elewacji z azbestu; 8) usunięcie zagrożeń w postaci wyrobów zawierających azbest w obiektach użyteczności publicznej takich, jak: instytucje oświatowe, instytucje opieki zdrowotnej i inne będące własnością miasta Zgorzelec; 9) usuwanie ognisk dzikich wysypisk odpadów zawierających azbest; 10) prowadzenie systematycznego monitoringu realizacji Programu i okresowe raportowanie jego realizacji władzom samorządowym oraz mieszkańcom; 11) ewaluacja Programu Cele operacyjne dokumentu 1. Dokonanie kompleksowej, empirycznej diagnozy wyrobów zawierających azbest, ze szczególnym uwzględnieniem jej identyfikacji źródeł, określenia priorytetów oraz stosowanych w niej metod i procedur oceny. 2. Weryfikacja danych dotyczących wdrażania programu na terenie miasta. 3. Stworzenie jednolitego systemu pozwalającego monitorować wdrażanie programu usuwania azbestu z terenu miasta. 4. Inspirowanie potencjalnych podmiotów do tworzenia branżowych, resortowych, regionalnych, lokalnych, instytucjonalnych oraz innych programów edukacji ekologicznej. 10

11 5. Wypełnienie zobowiązań wynikających z sygnowanych przez Rząd Polski porozumień międzynarodowych Aspekty prawne 1. Nadanie odpowiedniej rangi programowi jako niezbędny warunek osiągnięcia rozwoju zrównoważonego (akceptacja w postaci uchwały Rady Miasta lub zarządzenie Burmistrza). 2. Włączenie programu usuwania azbestu w system kompleksowej gospodarki odpadami na terenie miasta Aspekty organizacyjne 1. Koordynacja i współdziałania w planowaniu, formułowaniu, realizacji zadań z zakresu usuwania wyrobów zawierających azbest w mieście. 2. Szczególne stymulowanie prac na obszarach zakwalifikowanych do I grupy pilności. 3. Intensyfikacja prac na obszarach zakwalifikowanych do II grupy pilności. 4. Burzący monitoring na obszarach zakwalifikowanych do III grupy pilności. 5. Podniesienie efektywności oraz zwiększenie atrakcyjności oferty skierowanej do właścicieli obiektów, na których występują wyroby zawierające azbest. 6. Opracowanie i wdrożenie programu edukacji ekologicznej (edukacja formalna, świadomość społeczna) w sferach wyodrębnionych w Programie Edukacji Ekologicznej Aspekty materialne (finansowe) 1. Wspomaganie instytucji i funduszy w trafnym finansowaniu edukacji ekologicznej oraz we właściwej alokacji środków poprzez unikanie powielania nieefektywnych działań. 2. Racjonalizacja wydatków we wszystkich wyodrębnionych sferach działania. 3. Poszukiwanie nowych źródeł materialnego wsparcia procesu usuwania azbestu z terenu miasta Aspekty społeczne 1. Doprowadzenie do takiego stanu świadomości społecznej, w którym usunięcie azbestu będzie postrzegane jako niezbędny warunek rozwoju społecznego. 2. Przygotowanie mieszkańców do realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska w związku z dostosowywaniem Polski do standardów ekologicznych w Unii Europejskiej, zwłaszcza poprzez szeroką informację. 3. Promocja racjonalnych względem społeczeństwa oraz środowiska zachowań i postaw w procesach decyzyjnych na różnych szczeblach. 4. Stworzenie warunków do świadomego współuczestniczenia wszystkich mieszkańców w przestrzeganiu zasad bezpieczeństwa ekologicznego. 11

12 5. Udoskonalenie systemu wymiany informacji sprzyjającej zmniejszeniu liczby konfliktów na tle ekologicznym przez: a) wprowadzenie elementów edukacji ekologicznej do każdego znaczącego procesu inwestycyjnego, b) uwzględnianie założeń edukacji ekologicznej w koncepcjach, programach, planach, strategiach na każdym szczeblu zarządzania, c) przygotowanie kadry administracji rządowej i samorządowej do realizacji zadań związanych ze znaczącym wzrostem udziału społeczeństwa w zarządzaniu środowiskiem (np. wdrażanie zasad Konwencji o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska). 6. Promowanie stylu życia sprzyjającego zdrowiu jednostek i rodzin oraz zachowaniu zasobów środowiska. 7. Zapewnienie komplementarności wobec programów rządowych, regionalnych i samorządowych o zbliżonych celach (np. programy: Środowisko i Zdrowie, Świadome Kształtowanie Krajobrazu i Ochrona Krajobrazu Historycznego, Demokracja Lokalna, Rozwój Regionalny), a także w stosunku do strategii, programów i planów lokalnych i regionalnych. 8. Podnoszenie etyki zawodowej przedsiębiorców w zakresie zagadnień związanych z ochroną środowiska. 9. Wspieranie i kreowanie podaży i popytu na nowym rynku pracy zwróconym ku standardom ekologicznym Aspekty edukacyjne 1. Promowanie aktywnego informowania mieszkańców ukierunkowanego na zrównoważony rozwój. 2. Stworzenie warunków dla rozwoju bazy edukacji ekologicznej. 3. Wspieranie procesu tworzenia struktur instytucjonalnego wspomagania edukacji ekologicznej (w administracji, jednostkach badawczo-rozwojowych, organizacjach pozarządowych, itd.). Inicjowanie badań naukowych nad efektywnością edukacji ekologicznej 1.3 Koncepcja Programu Oczyszczania Miasta Zgorzelec z Azbestu i Wyrobów Zawierających Ustawa Prawo ochrony środowiska stawia wymagania zarówno w odniesieniu do polityki ekologicznej państwa, jak i programów ochrony środowiska przygotowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. Koncepcja "Programu Oczyszczania Miasta Zgorzelec z Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest Aktualizacja na lata " oparta jest na założeniach przyjętych w Program Oczyszczania Kraju z Azbestu 12

13 na lata i przewiduje sformułowanie: cele, zadania i finansowanie programu koordynacja i monitoring efekty programu Dokumentem nadrzędnym, wytyczającym cele i kierunki działań w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego i ochrony środowiska w gminie jest: Strategia rozwoju województwa dolnośląskiego ; "Plan zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego"; Programem zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolnośląskiego ; Strategia Gospodarki Odpadami Komunalnymi Dolnego Śląska ; Plan gospodarki odpadami województwa dolnośląskiego ; Strategia rozwoju powiatu zgorzeleckiego na lata ; Program ochrony środowiska dla powiatu zgorzeleckiego na lata z perspektywą na lata ; Strategia zrównoważonego rozwoju miasta Zgorzelec. Program Ochrony Środowiska dla miasta Zgorzelec na lata Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata , Program Ochrony Środowiska dla miasta Zgorzelec na lata , Plan Gospodarki Odpadami dla miasta Zgorzelec na lata , Program Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest z Terenu Powiatu Zgorzeleckiego w Latach projekt z lipca 2009, Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Zgorzeleckiego na Lata z Perspektywą na lata Rozwój poszczególnych dziedzin gospodarki w województwie dolnośląskim i ich relacje ze środowiskiem przedstawione są dla trzech podsystemów: społeczeństwa, przestrzeni i gospodarki. Są to współistniejące i współdziałające systemy, które zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, powinny podlegać zmianom prowadzącym do minimalizacji konfliktów. Obowiązujące dokumenty planistyczne obejmują w pierwszym okres do roku 2012 a perspektywicznie do roku 2016 a niektóre do lat 2018 i Natomiast w przypadku programu usuwania azbestu plan obejmuje okres az do roku Kierując się powyższymi przesłankami, cele ekologiczne zostały zdefiniowane dla dwóch okresów, tj.: Cele ekologiczne do 2032 roku (docelowy okres niniejszego Programu) wraz z kierunkami działań. 13

14 Cele ekologiczne do 2014 roku wraz z listą priorytetowych przedsięwzięć. Tak jak powiedziano wyżej, program pozostaje w ścisłej relacji ze strategiami rozwoju oraz programami ochrony środowiska województwa, powiatu i miasta jako dokumentem nakreślającym rodzaj i skalę działalności gospodarczo-społecznej w tym obszarze, która jest determinantą zmian środowiska zarówno w korzystnym, jak i niekorzystnym kierunku. Kształtowanie środowiska i gospodarowanie zasobami zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju musi być realizowane w samym środowisku w związku z dynamiką procesów w nim zachodzących i w związku z okolicznościami wpływającymi na te procesy. Na tle głównych dziedzin rozwoju i związanych z nimi kierunków presji na środowisko oraz na podstawie diagnozy i prognozy stanu środowiska, a także uwarunkowań polityki ekologicznej następuje sformułowanie celów ekologicznych i strategii realizacji tych celów. Bardzo istotnym elementem Programu jest system jego wdrażania. Rolę narzędzia służącego do wdrażania zapisów Programu oczyszczania z terenu miasta Zgorzelec z azbestu i wyrobów zawierających azbest powinien pełnić Program Wykonawczy Na Lata oraz Warunki Wdrożenia Programu Oczyszczania Terenu Miasta Zgorzelec Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest z Na Lata Program ten nakreślający główne kierunki działań na rzecz ochrony środowiska przed szkodliwością wyrobów zawierających azbest, należy postrzegać jako źródło wytycznych co do formułowania programu wykonawczego. Wskazuje się tu instrumenty zarządzania środowiskiem przydatne w tym zakresie, takie jak: miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, gminne programy zrównoważonego rozwoju - Agenda 21, procedury określania dopuszczalnych warunków korzystania ze środowiska (np. pozwolenia zintegrowane), procedury związane z lokalizacją inwestycji i techniki określania wpływu na środowisko (raport o oddziaływaniu na środowisko), procedury przeglądów ekologicznych, procedury oceny ryzyka środowiskowego i zdrowotnego, procedury dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie, opłaty za korzystanie ze środowiska. Niniejsza aktualizacja Programu na lata będzie pełnił rolę narzędzia zarządzania elementami ochrony środowiska przed skutkami użytkowania azbestu i wyrobów zawierających azbest w skali miasta. Zaplanowano że zarządzanie będzie się odbywać z wykorzystaniem instrumentów pozwalających na weryfikację Programu w oparciu o wyniki monitorowania procesów zachodzących w szeroko rozumianym otoczeniu realizowanej polityki ekologicznej w tym w oparciu o "Program ochrony środowiska miasta Zgorzelec" oraz o Plan Gospodarki Odpadami. Dokumenty te nakreślają główne kierunki działań na rzecz ochrony środowiska w skali całego miasta, należy postrzegać jako źródło wytycznych co do formułowania programów sektorowego jakim jest Program usuwania azbestu. 14

15 1.3.1 Podstawowe Zadania Programu Do zadań programu zaliczono określenie warunków sukcesywnego oraz bezpiecznego dla zdrowia ludzi i dla środowiska naturalnego usuwania wyrobów zawierających azbest. Niniejszy program zakłada: utworzenie bazy danych o lokalizacji i ilości wyrobów zawierających azbest na terenie miasta poprzez dokładną inwentaryzację obiektów, bieżące aktualizowania bazy danych o lokalizacji i ilości wyrobów zawierających azbest, edukację mieszkańców w zakresie szkodliwości azbestu i obowiązków dotyczących postępowania z wyrobami zawierającymi azbest oraz sposobów bezpiecznego ich usuwania oraz unieszkodliwiania, mobilizowanie właścicieli budynków do usunięcia wyrobów zawierających, azbest, poprzez system pomocy finansowej, pomoc w poszukiwaniu źródeł finansowania osobom fizycznym, wspólnotom mieszkaniowym, innym właścicielom zasobów mieszkaniowych i przedsiębiorcom na wymianę pokryć dachowych i elewacji z azbestu, systematyczne usuwanie wyrobów zawierających azbest z terenu miasta zgodnie z przyjętą hierarchią celów, bieżący monitoring realizacji programu i okresowe raportowanie jego realizacji władzom samorządowym oraz mieszkańcom, okresowa weryfikacja i aktualizacja harmonogramu realizacyjnego, okresowa weryfikacja i aktualizacja Programu Oczyszczania Terenu Miasta Zgorzelec z Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest. 1.4 Założenia struktury Programu Program usuwania azbestu jest dokumentem sektorowym, który może stanowić element planów gospodarki odpadami niebezpiecznymi oraz programów ochrony środowiska na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Struktura Programu oparta jest głównie o zapisy dokumentów, którymi są: 1. Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku (tekst jednolity Dz.U Nr 25, poz. 150 z późniejszymi zmianami) Jest to najważniejszy akt prawny w polskim prawodawstwie odnoszącym się do zasad racjonalnego korzystania ze środowiska naturalnego, udziału społeczeństwa w postępowaniu w sprawie ochrony środowiska, dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie, obowiązków obywateli wobec środowiska oraz określa kary i odpowiedzialność za nieprzestrzeganie zasad i przepisów dotyczących głównych problemów ochrony środowiska. W zakresie ograniczenia zanieczyszczeń środowiska azbestem i zapobiegania temu zanieczyszczeniu, prawo ochrony środowiska pozwala na dostosowanie wymogów unijnych w tym obszarze do polskiego prawa. 15

16 2. Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 roku (tekst jednolity Dz. U Nr 185, poz z późniejszymi zmianami) Ustawa określa zasady postępowania z odpadami w sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności zasady zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko, a także odzysku lub unieszkodliwiania odpadów (art. 1 ust. 1). Ponadto, ustawa reguluje zasady składowania, magazynowania oraz transportu odpadów, także tych niebezpiecznych. Wprowadza obowiązki posiadaczy odpadów oraz opracowywania planów gospodarki odpadami. 3. Ustawa o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest z dnia 19 czerwca 1997 roku (teks jednolity Dz. U Nr 3, poz. 20 z późniejszymi zmianami) Ustawa obejmuje zakazy stosowania oraz obrotu wyrobami zawierającymi azbest na terenie Polski wyjątek stanowi wykaz wyrobów zamieszczonych w załączniku nr 1 ustawy, które zostały dopuszczone do obrotu przez Ministra właściwego ds. gospodarki. Ustawa reguluje zagadnienia związane z opieką zdrowotną pracowników, którzy mieli kontakt z azbestem. 4. Polityka ekologiczna państwa na lata Ministerstwo Środowiska w sierpniu 2006 r. opublikowało projekt Polityki Ekologicznej Państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata Dokument ten nie został uchwalony ale przygotowano kolejny projekt na lata (Polityka ekologiczna Państwa na lata jest aktualizacją Polityki ekologicznej Państwa na lata ). Należy go traktować jako wypełnienie obowiązku aktualizacji tej polityki, a więc odniesienia jej celów i niezbędnych działań do aktualnej sytuacji społecznogospodarczej oraz stanu środowiska. PEP dostosowana jest do wymagań ustawy Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z zapisami tego dokumentu Program winien definiować cele średniookresowe (dla okresu 8- letniego) i zadania na okres najbliższych czterech lat oraz Monitoring realizacji Programu i nakłady finansowe na jego wdrożenie. Cele i zadania ujęte w kilku blokach tematycznych: - wzmacnianie systemu zarządzania ochroną środowiska, - ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, - zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii, - dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego dla ochrony zdrowia mieszkańców Polski, - ochrona klimatu. Kierunki działań w latach r. przewidują, po przyjęciu przez Sejm ustawy o zmianie ustawy o substancjach i preparatach chemicznych oraz niektórych innych ustaw, będzie przygotowanie aktów wykonawczych do znowelizowanej ustawy w celu pełnej implementacji do polskiego prawa przepisów rozporządzenia REACH i innych aktów wspólnotowych. Kontynuowane będą także programy krajowe dotyczące usuwania PCB z transformatorów, kondensatorów i innych urządzeń zawierających te związki wraz z dekontaminacją tych urządzeń, usuwanie azbestu, likwidacja mogilników 16

17 5. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata , przyjęty 15 marca 2010 roku utrzymuje cele przyjętego przez Radę Ministrów 14 maja 2002 r. Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski: 1) usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest; 2) minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju; 3) likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko. Określa jednak nowe zadania niezbędne do oczyszczenia kraju z azbestu w okresie 24 lat, wynikające ze zmian gospodarczych i społecznych, jakie nastąpiły m.in. w związku ze wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Realizuje wnioski zawarte w Raporcie z realizacji w latach Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski poprzez wprowadzenie priorytetowych zadań legislacyjnych, uruchomienie wsparcia finansowego dla działań prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz usprawnienie systemu monitoringu realizacji Programu Oczyszczania Kraju. 1.5 Metodyka tworzenia aktualizacji Programu Nowoczesne planowanie polityki ochrony środowiska wymaga zintegrowania jej z politykami innych sektorów. Dlatego niniejszy program podaje nie tylko długoterminową politykę w zakresie poszczególnych kierunków rozwojowych województwa i ich konsekwencji dla środowiska, ale także politykę w zakresie poszczególnych elementów środowiska i uciążliwości. Taka konstrukcja programu w jasny sposób nawiązuje do zasady zrównoważonego rozwoju. Proces konstruowania aktualizacji Programu prowadzony był w oparciu o tzw. otwarte planowanie. Skupiono się jednak na podstawowym celu jakim zbyło zaktualizowanie dokumentacji do wymagań i uwarunkowań aktualnych na druga połowę roku Opracowując aktualizację, zwrócono szczególną uwagę, już w początkowych etapach, na wymianę informacji i konsultacje pomiędzy administracją samorządową i rządową szczebla wojewódzkiego oraz administracją samorządową szczebla powiatowego i gminnego. Metodyka konstruowania aktualizacji oparta była o kilka elementów, wśród których najważniejszymi były: 1. Przegląd i ocena aktualnych danych o wyrobach zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec; 2. Aktualizacja bazy źródłowej o miejscach występowania azbestu i wyrobów zawierających azbest na terenie miasta; 17

18 3. Sprecyzowanie potrzeb w oparciu o pozyskana bazę źródłową oraz w nawiązaniu do "Programu ochrony środowiska miasta Zgorzelec oraz Planu Gospodarki Odpadami. 4. Wdrażania zgodnie Planem Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata ustanowioną w nawiązaniu do ustawodawstwa unijnego, ukierunkowanego na zintegrowaną ochronę wszystkich elementów środowiska. 5. Opracowanie celów (do 2032 roku) i sposobu ich realizacji do roku 2014 (plan operacyjny). 6. Uznanie konieczności weryfikacji celów w odstępach 2-4 letnich. Aktualizacja została oparta o istniejące dane z szczególnym uwzględnieniem Raportu z realizacji programu usuwania azbestu za lata oraz Inwentaryzacja Wyrobów Zawierających Azbest na Terenie Miasta Zgorzelec Rok W przypadku zaistnienia potrzeby wykonania dodatkowych ekspertyz czy opracowań, wpisano je jako niezbędne do wykonania w ramach realizacji celów krótkoterminowych. Koncepcja Programu przewiduje sformułowanie zbioru celów ekologicznych oraz działań niezbędnych dla ich osiągnięcia. Określenie zbioru celów odbywa się w ścisłym związku z przewidywanym rozwojem poszczególnych dziedzin gospodarki województwa, określonym w dokumencie strategii rozwoju województwa. Na tle głównych dziedzin rozwoju i związanych z nimi kierunków presji na środowisko oraz na podstawie diagnozy i prognozy stanu środowiska a także uwarunkowań polityki ekologicznej następuje sformułowanie celów średniookresowych ochrony środowiska do roku Cele średniookresowe stanowią podstawę dla określenia planu operacyjnego (do 2014 roku), z których następnie wynikają działania główne, pod które mogą być podpisywane konkretne projekty. "Program oczyszczania terenu miasta Zgorzelec z azbestu i wyrobów zawierających azbest " został przygotowany przy aktywnej konsultacji z samorządem miasta. Zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo ochrony środowiska duży nacisk położono na proces opracowania programu i na elastyczność jego treści. Generalną zasadą procesu jest włączanie społeczności lokalnych zarówno w przygotowanie programu jak i jego wdrażanie. Dlatego już w początkowych etapach prac nad Programem zwrócono szczególna uwagę na wymianę informacji i konsultacje pomiędzy przedstawicielami instytucji i organizacji włączonych w zagadnienie ochrony środowiska i rozwoju społecznogospodarczego miasta, powiatu oraz województwa. W wyniku takiego prowadzenia prac, w tworzenie Programu zaangażowanych było wiele stron. Projekt programu, opracowany we współpracy z wieloma partnerami skierowany do zaopiniowania przez Starostwo Powiatowe w Zgorzelcu, Urząd Marszałkowski we Wrocławiu oraz odpowiednie Komisje Rady Miasta. Projekt polityk, strategii, planów lub programów w zakresie gospodarki odpadami podlega procesowi konsultacji społecznych opiniowania oraz przeprowadzania strategicznej 18

19 oceny oddziaływania na środowisko. Obowiązek ten został zdefiniowany w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie Środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U.2008, nr 199, poz Art. 46 ustawy). Zgodnie z Art.3 ust 14) za strategiczną ocenę oddziaływania na środowisko rozumie się postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji polityki, strategii, planu lub programu, obejmujące w szczególności: a) uzgodnienie stopnia szczegółowości informacji zawartych w prognozie oddziaływania na środowisko, b) sporządzenie prognozy oddziaływania na środowisko, c) uzyskanie wymaganych ustawą opinii, d) zapewnienie możliwości udziału społeczeństwa w postępowaniu. Zgodnie z Art ustawy organowi opracowującemu projekty dokumentów, po uzgodnieniu z właściwymi organami (Organem Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz regionalny dyrektor ochrony środowiska) może odstąpić od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, jeżeli uzna, że realizacja postanowień danego dokumentu nie spowoduje znaczącego oddziaływania na środowisko. Odstąpienie od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, o którym mowa w ust. 1, może dotyczyć wyłącznie projektów dokumentów stanowiących niewielkie modyfikacje w ustaleniach przyjętych już dokumentów lub projektów dokumentów dotyczących obszarów w granicach jednej gminy. Zgodnie z Art ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa na organie opracowującemu projekty dokumentów ciąży konieczność uzgodnienia z właściwymi organami, czyli z organem Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz Regionalnym dyrektorem ochrony środowiska Końcowym etapem proceduralnym, kończącym prace nad Programem jest przyjęcie Programu przez Radę Miasta w formie uchwały Główne uwarunkowania aktualizacji Programu Istotną rolę w procesie definiowania polityki ekologicznej miasta Zgorzelec pełnią zapisy zawarte zarówno w dokumencie Polityka Ekologiczna Państwa jak i uwarunkowania wynikające z integracji z UE oraz specyfika obszaru województwa dolnośląskiego (warunki naturalne, stan środowiska, rozwój gospodarczy i społeczny, itp.). Założono, iż Program musi mieć formułę otwartą, co oznacza, że w przypadku zmiany wymagań prawnych, pojawiania się nowych problemów, bądź nie wykonania niektórych przedsięwzięć w terminach przewidzianych w tym Programie - dokument opracowany w 2010 roku, jest aktualizacją. Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec. Pozostaje w ścisłej relacji z "Programem usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowany na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, prawnymi wytycznymi Unii Europejskiej, polityką ekologiczną państwa, "Strategią rozwoju województwa dolnośląskiego" oraz powiatowymi, gminnymi programami ochrony środowiska i planami gospodarki odpadami oraz programami usuwania azbestu.. 19

20 Program Oczyszczania Kraju z Azbestu POKA Strategia zrównoważonego rozwoju miasta Zgorzelec Strategia rozwoju Powiatu Zgorzeleckiego Strategia Rozwoju Województwa Plan zagospodarowania przestronnego Województwa Dolnośląskiego Program Ochrony Środowiska Miasta Zgorzelec Programy ochrony środowiska Powiatu Zgorzeleckiego Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego Programy sektorowe Programy sektorowe Program Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest na Terenie Województwa Dolnośląskiego Program oczyszczania terenu miasta Zgorzelec z azbestu i wyrobów zawierających azbest Program Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest na Terenie Powiatu Zgorzeleckiego Schemat 1. Relacje Programu oczyszczania miasta z dokumentami wyższego i niższego rzędu Z dokumentów tych wynikają główne kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego omawianego obszaru i związane z nimi kierunki presji na środowisko. Relacje Programu usuwania azbestu miasta Zgorzelec do innych opracowań strategicznych, programowych i planistycznych przedstawiono poniżej Przyjęte założenia metodyczne Podstawową rolę w procesie definiowania programu pełnią zapisy zawarte zarówno w dokumencie pt. "Program Oczyszczania Kraju z Azbestu" jak i uwarunkowania wynikające z 20

21 integracji z UE oraz specyfika obszaru województwa dolnośląskiego (warunki naturalne, stan środowiska, rozwój gospodarczy i społeczny, itp.). Szczególną uwagę zwraca się na zarządzanie środowiskiem oparte o systemowe podejście, gdzie działania społeczne, instrumentalne i informacyjne są traktowane na równi z działaniami inwestycyjnymi. Wynika to z faktu, że te pierwsze są konieczne dla kreowania świadomości społecznej i stworzenia solidnej struktury polityki ekologicznej. Przykładem mogą być: edukacja społeczeństwa i wymiana informacji, wykorzystanie i dalszy rozwój społecznych, prawnych i finansowych instrumentów, oddzielnie lub w kombinacji, zastosowanie podejścia samoregulującego rozwiązań systemowych, aktywne poszukiwanie możliwości współpracy pomiędzy sektorem prywatnym i państwowym (PPP - projekt ustawy, dotyczący zasad współpracy podmiotów prywatno publicznych, w uzgodnieniach). Poniżej opisano najważniejsze uwarunkowania, które wpłynęły na podejście do zagadnienia ochrony środowiska, sposób rozwiązania poszczególnych problemów, a także strukturę dokumentu i sposób jego opracowywania. Relacje programu z dokumentami wyższego i niższego rzędu przedstawiono na schemacie (Schemat 1). Założono iż przygotowanie planu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu miasta Zgorzelec należy oprzeć na diagnozie zagrożenia środowiskowego. Taka diagnozą w przypadku Programu usuwania azbestu jest identyfikacja miejsc występowania wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Metodyka pozyskania materiałów źródłowych Prace podzielono na ponownie na dwie fazy pozyskiwania informacji dotyczących występowania odpadów zawierających azbest na terenie miasta. Wzmiankowane fazy mają charakter odrębnych poziomów źródłoznawczo analitycznych. Pierwszy poziom obejmował analizę dokumentów jakie zostały przygotowane i przekazane przez właścicieli i zarządzających nieruchomościami do Urzędu Miasta, Urzędu Wojewódzkiego oraz Wojewódzkiego i Powiatowego Nadzoru Budowlanego. Dotyczyło to zarówno nowych danych jak i aktualizowania informacji pozyskanych przy opracowywaniu Programu usuwania azbestu. Podstawą do stworzenia bazy informacyjnej o ilości wyrobów zawierających azbest i miejsc ich wykorzystania na terenie miasta Zgorzelec było: 1. wykonanie kwerendy dokumentów dotyczących gospodarki wyrobów zawierających azbest na terenie miasta; 2. badań w formie ankiet wśród mieszkańców (badania zostały przeprowadzone w okresie od 1 sierpnia do 31 sierpnia 2010 roku); 3. wizji lokalnej. 21

22 Kwerenda danych Kwerendę danych dotyczących azbestu i wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec oparto na zasobach Urzędu Miasta, Urzędu Wojewódzkiego, Starostwa Powiatowego oraz Nadzoru Budowlanego na szczeblu zarówno powiatowym jak i wojewódzkim Badanie ankietowe Znacznie bardziej rozbudowane metodycznie były realizowane badania ankietowe. W oparciu o Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71 poz. 649) zmienione Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z 5 sierpnia 2010 (Dz. U. Nr 162 poz. 1009) oraz Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 roku w sprawie wymagań w zakresie wykorzystania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. Nr 192, poz uchylone rozporządzaniem w sprawie wymagań w zakresie wykorzystania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest z dnia 13 grudnia 2010 Dz.U. 2011, Nr 8, poz. 31) opracowano wzór ankiet ankietę ogólną dla mieszkańców miasta Zgorzelec (Załącznik 3). Ankieta zostały sporządzone w taki sposób, aby jak najbardziej ułatwić jej wypełnianie przez osoby fizyczne i prawne. Ankieta ogólna zawierała pytania dotyczące: Nazwa wyrobu i ilość w m 2 a) płyty azbestowo-cementowe ( eternit ) płaskie b) płyty azbestowo-cementowe ( eternit) faliste c) tynk zawierający azbest d) elementy sieci kanalizacyjnej i wodociągowej e) kanały wentylacyjne f) płytki podłogowe PCW z domieszką azbestu g) płyty podokienne h) inne wyroby z azbestem (podać jakie) Miejsce wykorzystania - pokrycie dachu a) Budynek mieszkalny: pomieszczenie regularnie używane przez dzieci, młodzież, częste przebywanie, czasowe przebywanie, sporadyczne przebywanie* b) Budynek gospodarczy: częste przebywanie, czasowe przebywanie, sporadyczne przebywanie* 4. Stan zewnętrzny pokrycia dachowego: brak uszkodzeń, małe uszkodzenia, duże uszkodzenia, pomalowana, ciągła powłoka zewnętrzna* 22

23 5. Przewidywany termin usunięcia wyrobu a) wymiany z tytułu zużycia wyrobu b) całkowitego usunięcia niebezpiecznych materiałów i substancji Pozwala ona zakwalifikować oceniany wyrób, do jednej z trzech kategorii postępowania na podstawie punktów przydzielonych wyrobom: a) wyrób nie nadaje się do bezpiecznego użytkowania i wymaga niezwłocznego usunięcia b) możliwe jest dalsze użytkowanie wyrobu, jednocześnie wymagane jest powtórzenie jego oceny w przeciągu 1 roku i nowa kwalifikacja wyrobu, jeśli będzie to podyktowane zmianami jakie nastąpią w okresie 1 roku w trakcie użytkowania c) możliwe jest dalsze użytkowanie wyrobu oraz powtórzenie omawianej oceny w przeciągu 5 lat Badania ankietowe były prowadzone w jednoetapowo w sierpniu 2010 roku. Przyjęte załażenie metodyczne miały na celu optymalizację działań diagnostycznych w celu uzyskania intersubiektywnej bazy źródłowej będącej podstawą dalszych analiz. Zagrożona jest ona jednak szeregiem ułomności, które powodują iż pojawiający się błąd może mieć charakter większy niż istotny statystycznie Pozwala ona zakwalifikować oceniany wyrób, do jednej z trzech kategorii postępowania na podstawie punktów przydzielonych wyrobom: a) wyrób nie nadaje się do bezpiecznego użytkowania i wymaga niezwłocznego usunięcia (wyrób uzyskał 65 i więcej punktów), b) możliwe jest dalsze użytkowanie wyrobu, jednocześnie wymagane jest powtórzenie jego oceny w przeciągu 1 roku i nowa kwalifikacja wyrobu, jeśli będzie to podyktowane zmianami jakie nastąpią w okresie 1 roku w trakcie użytkowania (wyrób uzyskał powyżej 35 pkt do 60 pkt), c) możliwe jest dalsze użytkowanie wyrobu oraz powtórzenie omawianej oceny w przeciągu 5 lat (wyrób uzyskał do 35 punktów). Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania płyt azbestowo-cementowych polega na wizualnej kontroli i ocenie płyt azbestowo - cementowych pod względem: widocznych uszkodzeń ( powierzchni, spękań, ubytków wywołanych wadliwe mocowanie, lub niewłaściwa eksploatacja ), miejsca mocowania wyrobu, zabezpieczenia, warunków eksploatacji ( które mogą powodować wzrost emisji pyłu azbestowego) itp. Ocenę realizuje się na podstawie wizualnej kwalifikacji i oszacowania stanu technicznego wyrobu zawierającego azbest - poprzez przydzielenie mu odpowiedniej liczby punktów (zaproponowanej w Załączniku Nr 1 do Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649 ze zmianami. Przedstawiono tu następujące grupy oceny i sposoby naliczania punktów: Grupa I Sposób zastosowania azbestu: elewacja, pokrycie dachowe budynku, kwalifikuje się do pozycji nr 4 pozostałe wyroby z azbestem przyjęta liczba punktów za wyrób

24 Grupa II Grupa III Grupa IV Grupa V Rodzaj azbestu: zarówno w elewacyjnych płytach azbestowo-cementowych prasowanych płaskich jak i w płytach pokryć dachowych wystąpić mogą alternatywnie dwie pozycje o numerach): nr 5 płyty azbestowo-cementowe zawierające wyłącznie azbest chryzotylowy przyznaje się pkt. 5. lub nr 6 płyty azbestowo-cementowe zawierające obok azbestu chryzotylowego azbest inny (krokidolitowy), widoczny makroskopowo, szczególnie w świeżych przełamach, w postaci ciemnoniebieskich granatowych wiązek włókien długości 1-5 mm przyznaje się pkt. 15 (Dla potwierdzenia obecności krokidolitu wymagane jest badanie mikroskopowe próbki wyrobu). Struktura powierzchni wyrobu: występować tu mogą alternatywnie dwie pozycje o numerach: nr 7 - rozluźniona struktura włókien dotyczy bardzo starych pokryć dachowych, w których spoiwo cementowe zostało wypłukane przez opady, na powierzchni wyrobu, zwłaszcza w dołach fal gromadzą się włókna azbestu (często azbestu chryzotylowego białego i krokidolitowego niebieskiego), niezwiązane z podłożem. przyznaje się pkt. 30. nr 8 mocna struktura włókien, lecz bez lub z niewystarczającą gęstą powłoką farby zewnętrznej przyznaje się pkt. 10. nr 9 pomalowana i nieuszkodzona powłoka zewnętrzna przyznaje się pkt. 0. Stan zewnętrzny wyrobu: opisany być może przez jedną z trzech pozycji o numerach: nr 10 duże uszkodzenia występujące na powierzchni > 3% wyrobu. Dotyczy to elewacji, np. liczne pęknięcia i ubytki. Uszkodzenia takie mogą się pojawiać na skutek wad materiałowych, wadliwego montażu płyt lub uszkodzeń mechanicznych spowodowanych przez użytkownika. Stare pokrycia dachowe mogą nie mieć typowych uszkodzeń mechanicznych, widocznych na pierwszy rzut oka, takich jak ubytki czy pęknięcia. Mogą jednak mieć wypłukaną zewnętrzną warstwę spoiwa cementowego. Skutkuje to uwalnianiem słabo związanych z podłożem włókien azbestowych, widocznych okiem nieuzbrojonym. Identyfikacja tego rodzaju uszkodzeń powinna być potwierdzona przez osobę z dużym doświadczeniem zawodowym w ocenach wyrobów zawierających azbest lub badaniem laboratoryjnym przyznaje się pkt. 30. nr 11 małe uszkodzenia nie przekraczające 3% powierzchni dachu lub elewacji; w przypadku elewacji widoczne są one najczęściej w płytach zniszczonych przez użytkownika obiektu wyłącznie do wysokości 2 m przyznaje się pkt. 10. nr 12 brak uszkodzeń przyznaje się pkt. 0. Możliwość uszkodzeń powierzchni: w tej grupie istnieje możliwość przydzielenia jednej z wymienionych pozycji w grupie: nr 13 wyrób jest przedmiotem jakichś prac przydziela się pkt. 15, lub występuje w pozostałych pozycjach o numerach: 14, 15, 17. Każdej z nich przydziela się pkt. 10. Jeśli wyrób kwalifikuje się do kilku pozycji 24

25 w grupie, do sumowania łącznej punktacji wybiera się tylko jedną, maksymalną liczbę punktów określonej pozycji. Grupa VI *) Wykorzystanie pomieszczenia - przewidziano tu, zależnie od rodzaju obiektu, jedną z pozycji o numerach: nr 20 obiekt jest wykorzystywany regularnie przez dzieci, młodzież, sportowców (np. bloki mieszkalne, szkoły, przedszkola, żłobki, obiekty rekreacyjne, sportowe) przyznaje się pkt. 35. nr 21 obiekt jest wykorzystywany w sposób trwały i częsty przez inne osoby (np. zakłady pracy, budynki publiczne, urzędy) przyznaje się pkt. 30. nr 22 obiekt jest wykorzystywany czasowo (np. magazyny) przyznaje się pkt. 20. nr 23 obiekt jest wykorzystywany rzadko (np. magazyny) przyznaje się pkt. 10. Grupa VII *) Usytuowanie wyrobu w obiekcie, - przyjmuje się następujące możliwości: nr 24 lokalizacja wyrobów znajduje się bezpośrednio w pomieszczeniu. Przypadek ten mamy, gdy w obiekcie jest ściana warstwowa obustronnie obłożona płytami azbestowo-cementowymi albo ściana lub pokrycie dachowe wykonane jest z płyt azbestowocementowych nie ocieplanych i nie wykończonych od wewnątrz dodatkową przegrodą (np. płytami kartonowo-gipsowymi, szczelnym sufitem podwieszonym). Wewnętrzna strona płyt azbestowo - cementowych stanowiących ścianę lub pokrycie dachowe widoczna jest od wnętrza obiektu, wówczas przyznaje się pkt. 30. nr 25 Wyrób znajduje się za zawieszonym, nieszczelnym sufitem lub innym pokryciem - przyznaje się pkt. 25. nr 26 Wyrób znajduje się w systemie wywietrzania pomieszczenia ( kanały wentylacyjne) - przyznaje się pkt. 25. nr 27 Wyrób znajduje się za zawieszonym szczelnym sufitem lub innym pokryciem, ponad pyłoszczelną powierzchnią lub poza szczelnym kanałem wentylacyjnym - przyznaje się pkt. 10. W ocenie stanu wyrobów, w grupie I oraz we wstępnej informacji umieszcza się nazwę/ rodzaj wyrobu, według uproszczonej klasyfikacji przyjętej w sprawozdaniu rocznym, zamieszczonym w za łączniku nr 2 do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, z dnia r w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był, lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. z 2003 r. nr 192, poz uchylone rozporządzaniem w sprawie wymagań w zakresie wykorzystania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest z dnia 13 grudnia 2010 Dz.U. 2011, Nr 8, poz. 31). *) W przypadku wykonywania oceny płyt azbestowo-cementowych zastosowanych na zewnątrz budynku jako elewacja lub pokrycie dachowe, w ocenie pomija się grupę VI i VII. Uwzględnia się te grupy wyłącznie wówczas, gdy wyroby z płyt azbestowo-cementowych znajdują się wewnątrz obiektu, wewnątrz pomieszczenia i gdy mają kontakt z powietrzem wewnętrznym. 25

26 Po zsumowaniu wszystkich punktów uzyskano ocenę końcową oraz określono stopień pilności wymiany bądź naprawy danego wyrobu z azbestem. Są trzy stopnie pilności: I wymiana lub naprawa wymagana bezzwłocznie; II ponowna ocena wymagana w czasie do 1 roku; III ponowna ocena w terminie do 5 lat. Badania ankietowe przeprowadzono bezpośrednio w terenie Badania ankietowe były prowadzone w trzech etapach: w kolejności delimitowany obszary badacze, ankietyzacja, zebranie i wstępna analiza danych oraz weryfikacja w terenie informacji budzącej wątpliwości. Pierwszym etapem było wytypowanie obszarów, na których azbest był stosowany na dużą skalę dotyczy to kilku dziedzin gospodarki takich, jak: energetyka, transport i przemysł chemiczny, a w szczególności branży budowlanej. Powszechne zastosowanie azbestu w materiałach budowlanych miało miejsce w drugiej połowie XX wieku, toteż do badań ankietowych włączono przede wszystkim zabudowę mieszkaniową z lat od 60-tych do 80-tych. Ostateczna lista budynków w zabudowie jednorodzinnej uformowała się podczas wizji terenowej oraz podczas rozmów z mieszkańcami. Z wywiadu środowiskowego wynikło, że badaniami ankietowymi została objęta zabudowa we wschodniej części miasta Zgorzelec w sumie 72 budynków. Skuteczną akcję ankietową udało się przeprowadzić dzięki zaangażowaniu przedstawicieli samorządu. Etap drugi polegał na zestawieniu wszystkich danych zamieszczonych w ankietach w postaci tabeli wyników. Tak zbudowana tabela będzie punktem odniesienia do przygotowania mapy rozmieszczenia wyrobów z azbestem stosowanych na terenie miasta Zgorzelec. Etap trzeci polegał na weryfikacji przekazanych informacji bezpośrednio w ternie. Weryfikacja polegała na przeprowadzeniu wizji lokalnej i sprawdzeniu adekwatności pozyskanych informacji. Przyjęte załażenie metodyczne miały na celu optymalizację działań diagnostycznych w celu uzyskania intersubiektywnej bazy źródłowej będącej podstawą dalszych analiz. Zagrożona jest ona jednak szeregiem ułomności, które powodują iż pojawiający się błąd może mieć charakter większy niż istotny statystycznie Metodyka prac analitycznych Tak jak powiedziano wyżej, program pozostaje w ścisłej relacji ze strategią rozwoju województwa i powiatu, jako dokumentem nakreślającym rodzaj i skalę działalności gospodarczo-społecznej w tym obszarze, która jest determinantą zmian środowiska zarówno w korzystnym, jak i niekorzystnym kierunku. Poszczególne etapy prac analitycznych, weryfikacji danych, identyfikacji celów oraz określania możliwości ich osiągnięcia zaprezentowano na poniższych schematach (Schemat 2, Schemat 3). Wyróżnić można dwa generalne poziomy analizy. Pierwszy etap to prace źródłoznawczo analityczne, które dotyczą identyfikacji zagrożeń środowiskowych w tym budowy bazy informacyjnej obejmującej dane o miejsc występowania azbestu i wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec (Schemat 2). Na tej podstawie 26

27 przystąpiono do określania celów ekologicznych w oparciu o uwarunkowania strategiczne a następnie po konsultacjach z przedstawicielami samorządu przygotowano plan operacyjny w którym zrekonstruowano listę zadań wraz z harmonogramem ich realizacji Niniejszy Program będzie pełnił rolę narzędzia zarządzania środowiskiem w skali miasta. Przewiduje się, że zarządzanie będzie się odbywać z wykorzystaniem instrumentów pozwalających na weryfikację Programu w oparciu o wyniki monitorowania procesów zachodzących w szeroko rozumianym otoczeniu realizowanej polityki ekologicznej. "Program ochrony środowiska woj. dolnośląskiego", nakreślający w sposób ogólny główne kierunki działań na rzecz ochrony środowiska w skali całego województwa, należy postrzegać jako źródło wytycznych co do formułowania programów powiatowych i gminnych Ograniczenia zastosowanej procedury źródłoznawczej Zastosowaną metodę pozyskiwania danych traktować należy jako najefektywniejsze narzędzie (spośród aktualnie dostępnych) możliwe do użycia. Tym niemniej trzeba być świadomym, iż zastosowana procedura źródłoznawcza obarczona jest błędem, którego skala jest niewątpliwie istotna statystycznie. Przyjąć należy, iż dane uzyskane w wyniku zrealizowanych badań ankietowych mogą być zafałszowane i nie wskazywać w pełni zakresu ilościowego oraz jakościowego występowania azbestu na terenie miasta Zgorzelec. Ułomność zastosowanej metody wynikła między innymi z: roszczeniową postawą niektórych mieszkańców miasta Zgorzelec względem przedstawicieli samorządu, co skutkowało niechęcią wobec ankieterów; braku wiedzy na temat rozpoznawania wyrobów zawierających azbest w obiektach zarządzanych przez właścicieli lub zarządzających nieruchomością; trudnościami z ustaleniem danych o zarządzających budynkami; brakiem odpowiedzi na ankiety przesłane na drodze korespondencji (pomimo wielokrotnych monitów i prób nakłonienia respondentów do udzielenia informacji); brakiem należytej współpracy z właściwymi organami administracji publicznej m.in. z Powiatowym Inspektoratem Nadzoru Budowlanego w Zgorzelcu; celowym zatajaniem informacji o wyrobach zawierających azbest uzasadnianym obawami przed zamknięciem obiektów - w przypadku przedstawicieli placówek oświatowych lub przed konsekwencjami finansowymi indywidualnych właścicieli, których koszty związane z usunięciem azbestu przekraczają najczęściej ich aktualne możliwości. 27

28 Schemat 2. Struktura prac nad aktualizacją programem usuwania azbestu etap źródłoznawczo analityczny Konsultacje z Urzędem Miasta Konsultacje z Powiatowym Nadzorem Budowlanym Kwerenda źródeł dotyczących występowania azbestu wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Konsultacje z Urzędem Wojewódzkim Konsultacje z Wojewódzkim Nadzorem Budowlanym Zdefiniowanie strategicznych problemów Wstępna ocena stanu, i zagrożeń środowiska Terenowa identyfikacja miejsc występowania azbestu Delimitacja obszarów zagrożonych wystąpieniem azbestu Badanie ankietowe Weryfikacja terenowa Konsultacje z przedstawicielami samorządu Tworzenie bazy danych dotyczącej występowania azbestu oraz wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec Konsultacje z przedstawicielami samorządu Baza danych dotyczących występowania azbestu oraz wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec 28

29 Schemat 3. Struktura prac nad programem usuwania azbestu etap analityczno syntetyczny. Baza danych dotyczących występowania azbestu oraz wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec Ocena stanu środowiska Uwarunkowania strategiczne Cele ekologiczne do 2014r. Uwarunkowania polityki ekologicznej Konsultacje z przedstawicielami samorządu Cele ekologiczne do 2032r. Konsultacje z przedstawicielami samorządu Plan operacyjny (Lista priorytetowych przedsięwzięć na lata ) Konsultacje z przedstawicielami samorządu Rekonstrukcja listy zadań (Lista priorytetowych przedsięwzięć na lata ) Projekt programu usuwania azbestu Przyjęcie projektu programu przez burmistrza Zarządzenia Burmistrza Tylko część społeczności lokalnej wykazywała zainteresowanie problematyką azbestu na terenie miasta Zgorzelec. Dostrzegane wady zastosowanej metody skutkują wystąpieniem błędu, który aktualnie szacowany jest na poziom około 20%. 29

30 W celu uzupełniania wiedzy o zagrożeniu, jakim jest występujący azbest na terenie miasta, koniecznym jest cykliczne weryfikowanie pozyskanych danych oraz kontynuowanie prac ankietowych. Konkludując, zastosowaną metodę mimo jej licznych ograniczeń uznać należy za najlepszy sposób identyfikacji zagrożeń środowiskowych jakie występują na terenie miasta Zgorzelec Materiały wyjściowe Opracowanie wykonano na podstawie: wizji lokalnej; badań ankietowych wśród mieszkańców przeprowadzonych bezpośrednio w terenie przez przedstawicieli Urzędu Miasta w Zgorzelcu; badań ankietowych wśród podmiotów gospodarczych przeprowadzonych drogą pocztową, telefoniczną, faksem, itp. Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu; Strategii rozwoju województwa dolnośląskiego; Planu zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego; Programu zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolnośląskiego; Strategii Gospodarki Odpadami Komunalnymi Dolnego Śląska, Planu Gospodarki Odpadami województwa dolnośląskiego; Strategii rozwoju powiatu zgorzeleckiego na lata ; Programu Ochrony Środowiska dla powiatu zgorzeleckiego na lata z perspektywą na lata ; Planu Gospodarki Odpadami dla powiatu zgorzeleckiego na lata z perspektywą na lata ; Strategii zrównoważonego rozwoju miasta Zgorzelec; Programu Ochrony Środowiska dla miasta Zgorzelec na lata , Planu Gospodarki Odpadami dla miasta Zgorzelec na lata , Projekt Planu Plan selektywnej zbiórki odpadów niebezpiecznych i wielkogabarytowych dla miasta Zgorzelec na lata Z perspektywa do roku 2016; 30

31 Projekt Programu selektywnej zbiórki, systemu odbioru i przetwarzania (rozdrabniania) odpadów z rozbiórki obiektów budowlanych dla miasta Zgorzelec zgodnie z obowiązującym Planem Gospodarki Odpadami dla miasta Zgorzelec 1.6 Zawartość dokumentu "Programu..." Konstrukcja Programu oczyszczania miasta Zgorzelec z azbestu i wyrobów zawierających azbest jako aktualizacji "Programu usuwania azbestu ( ) z miasta Zgorzelec" oparta jest o schemat dokumentu pt. Polityka ekologiczna państwa na lata z perspektywa do roku 2016 oraz Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata i jednocześnie dopasowana do specyficznych uwarunkowań miasta Zgorzelec. Zatem dokument zawiera następujące rozdziały: Rozdział 1 Wstęp Introdukcja, w której przedstawiono: podstawę prawną opracowania, cel i zakres opracowania, koncepcja "Programu Oczyszczania miasta Zgorzelec z Azbestu", formę realizacji zamówienia, założenia struktury Programu, metodyka tworzenia Programu, główne uwarunkowania Programu, przyjęte założenia metodyczne, materiały wyjściowe, zawartość dokumentu "Programu..." Rozdział 2 Założenia i Uwarunkowania Programu Rozdział ten prezentuje: Założenia i uwarunkowania programu, zasady polityki ekologicznej, synteza wytycznych wynikających z polityki Unii Europejskiej, podstawowe założenia polityki ekologicznej, synteza wytycznych wynikających z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu. uwarunkowania zewnętrzne wynikające z polityki ekologicznej przyjętej przez samorząd województwa dolnośląskiego, samorząd powiatu i miasta, regulacje ustawowe 31

32 Rozdział 3 Ogólna charakterystyka miasta Rozdział ten prezentuje ogólną charakterystykę miasta skonstruowaną pod kątem możliwości występowania wyrobów zawierających azbest. Rozdział 4 Identyfikacja podstawowych problemów w zakresie gospodarowania odpadami zawierającymi azbest na terenie miasta Zgorzelec Identyfikacja podstawowych problemów w zakresie gospodarowania odpadami zawierającymi azbest na terenie miasta Zgorzelec - ocena realizacji obowiązującego Planu Usuwania Azbestu polega na wskazaniu ułomności funkcjonowania dotychczasowego programu oraz rekomendowanie zmian Rozdział 5 Charakterystyka gospodarki odpadami zawierającymi azbest na terenie miasta Rozdział ten prezentuje: Identyfikacja zagrożenia - wyroby zawierające azbest w mieście Zgorzelec, Wytworzone odpady zawierające azbest, Zbieranie i transport odpadów innych niż niebezpieczne, Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec Rozdział 6 Założone cele oraz planowane działania w gospodarce odpadami zawierającymi azbest na terenie miasta Zgorzelec w latach Rozdział ten prezentuje: działania, zmierzające do poprawy sytuacji w zakresie gospodarki odpadami zawierającymi azbest na terenie miasta Zgorzelec w latach , określenie celów do osiągnięcia w gospodarce odpadami zawierającymi azbest, plan unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest, działania o charakterze systemowym, aspekty ekologiczne w politykach sektorowych, aktywizacja rynku do działań na rzecz ochrony środowiska, edukacja ekologiczna, współpraca ponadlokalna, wariantowy system funkcjonowania gospodarki odpadami zawierającymi azbest w tym :ogólne założenia systemu gospodarki odpadami, organizacja systemu gospodarki odpadami zwierającymi azbest dla miasta Zgorzelec, warianty organizacyjne, warunki ubiegania się o sfinansowanie przez miasto Zgorzelec kosztów związanych z odbiorem i unieszkodliwieniem odpadów zawierających azbestowych, 32

33 kierunki i możliwości unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest. Rozdział 7 Plan operacyjny na lata z perspektywą 2032 Przedstawione priorytety ekologiczne dla okresu najbliższych lat oraz lista przedsięwzięć istotnych w skali miasta, które powinny zostać przewidziane do realizacji w tym okresie, tj. w latach , 2022, 2032, z podziałem na przedsięwzięcia inwestycyjne oraz pozainwestycyjne. Rozdział 8 Zarządzanie programem usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest Rozdział ten prezentuje: instrumenty polityki ochrony środowiska w tym: instrumenty prawne, instrumenty finansowe, instrumenty społeczne, instrumenty strukturalne, instrumenty planistyczne, upowszechnianie informacji o środowisku, organizacja zarządzania środowiskiem, zarządzanie Programem oczyszczania miasta Zgorzelec z azbestu i wyrobów zawierających azbest, system oceny realizacji programu wraz z proponowanymi wskaźnikami, główne działania w ramach zarządzania Programem Rozdział 9 Aspekty finansowe wdrażania programu Rozdział ten prezentuje: szacunkowe koszty realizacji usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec, przyjęte wskaźniki kosztowe usunięcia wyrobów azbestowo cementowych (poziom cen listopad 2010 roku całościowe koszty realizacji przedsięwzięć, koszty przedsięwzięć na terenie miasta, potencjalne źródła finansowania przedsięwzięć Programu. Rozdział 10 Streszczenie w języku niespecjalistycznym Synteza najważniejszych tez zaprezentowanych w Programie. 33

34 2 Założenia i uwarunkowania programu 2.1 Zasady polityki ekologicznej Lata dziewięćdziesiąte zapisały się na kartach historii Polski jako okres przełomowych transformacji zarówno gospodarczej, jak i politycznej. Zmieniająca się świadomość społeczeństwa w kraju i na świecie wywołała lawinę politycznych debat nad przyszłym kształtem i kierunkiem rozwoju państw na całym świecie, w tym także Polski. Odpowiedzią ówczesnych polskich władz na założenia Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 roku było uchwalenie i przyjęcie w 1997 roku nowej Konstytucji Rzeczypospolitej Polski, która wyznaczała prośrodowiskowy kierunek rozwoju Polski zgodny z zasadą sustainable development (zrównoważonego rozwoju) art. 5. Podstawowym założeniem zasady zrównoważonego rozwoju jest zachowanie zasobów i walorów środowiska naturalnego w stanie zapewniającym trwałe możliwości korzystania z nich zarówno przez współczesne, jak i przyszłe pokolenia, przy jednoczesnym utrzymaniu trwałości funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz różnorodności biologicznej na szczeblu krajobrazowym, ekosystemowym, gatunkowym i genowym. Zasada U. Thanta stawia na równi aspekty społeczne, ekonomiczne i ekologiczne, co oznacza, że jedynym racjonalnym sposobem zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego społeczeństwu i gospodarce w skali światowej jest zintegrowanie tych dziedzin z ochroną środowiska. Zasada sustainable development jest jedną z 13 zasad wyznaczających główne cele nowej polityki ekologicznej Polski, które z kolei znalazły zastosowanie w rozwiniętych demokratycznych krajach. Pozostałe to: 1) Zasadę prewencji, oznaczająca w szczególności: zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT), recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk, energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń i zagrożeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i kontroli (tzw. dyrektywa IPPC), wprowadzanie prośrodowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO i EMAS, programach czystszej produkcji i Responsible Care itp. 2) zasada wysokiego poziomu ochrony środowiska; 34

35 3) zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi oznaczająca uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi. 4) zasada równego dostępu do środowiska przyrodniczego i jednakowego obowiązku jego ochrony; 5) zasada regionalizacji oznaczająca m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (np. Morze Bałtyckie i strefy przybrzeżne, doliny rzeczne i obszary wodno błotne, szczególnie w strefach przygranicznych). 6) zasada uspołecznienia rozbudzenie świadomości i wrażliwości ekologicznej oraz kształtowanie nowej etyki zachowań wobec środowiska; 7) zasada zanieczyszczający płaci odnoszącą się do odpowiedzialności za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń. Odpowiedzialność tą ponosić powinny wszystkie jednostki użytkujące środowisko a wiec także konsumenci, zwłaszcza, gdy mają możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych.; 8) zasada prewencji podejmowanie działań zabezpieczających na wszystkich etapach realizacji przedsięwzięć; 9) zasada stosowania najlepszych dostępnych technik BAT; 10) zasada subsydiarności (pomocniczości) wynikająca m.in. z Traktatu o Unii Europejskiej a oznaczająca przekazywanie części kompetencji i uprawnień decyzyjnych dotyczących ochrony środowiska na właściwy szczebel regionalny lub lokalny tak, aby był on rozwiązywany na najniższym szczeblu, na którym może zostać skutecznie i efektywnie rozwiązany; 11) zasada klauzul zabezpieczających umożliwia stosowanie w uzasadnionych przypadkach bardziej rygorystycznych środków w porównaniu z wymaganiami wspólnotowego prawa ekologicznego; 12) zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej odnosząca się do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska a następnie do oceny osiągniętych wyników a oznaczająca potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu. Specyficzną dziedziną ochrony środowiska jest gospodarka odpadami ze względu na fakt, że oddziaływuje ona na wszystkie elementy środowiska naturalnego. Kierunkiem przewodnim polityki w zakresie gospodarowania odpadami jest przede wszystkim zasada 35

36 zrównoważonego rozwoju, ale także zintegrowane podejście do ochrony środowiska z uwzględnieniem zagadnień odpowiedzialności. W przypadku odpadów niebezpiecznych, które stanowią dość specyficzną grupę odpadów przemysłowych ze względu na charakter i stopień zagrożenia dla zdrowia człowieka i środowiska, bardzo ważne jest właściwe postępowanie podczas ich unieszkodliwiania zgodnie z zasadą przezorności i prewencji. Niezwykle istotną zasadą w odniesieniu do gospodarowania odpadami niebezpiecznymi jest zasada zanieczyszczający płaci. Każdy obywatel powinien ponosić pełną odpowiedzialność za wprowadzanie do obrotu i użytkowanie odpadów, w tym odpadów niebezpiecznych, a najlepszymi sposobami minimalizowania tych działań są narzędzia prawne (zakazy produkcji i użytkowania bądź ograniczenia użytkowania) oraz mechanizmy ekonomiczne (opłaty produktowe, depozyty ekologiczne, ubezpieczenia ekologiczne). Wymagania stosowania sposobów, procedur i systemów nadzoru zapobiegających przenikaniu wchodzących w skład odpadów substancji niebezpiecznych do środowiska ustalone zostały w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach (Dz. U. Nr 62 poz. 628 z późniejszymi zmianami). 2.2 Synteza wytycznych wynikających z polityki Unii Europejskiej Szerokie zastosowanie azbestu do lat siedemdziesiątych zebrało swoje niechlubne plony w postaci liczby zdiagnozowanych chorób osób mających bezpośredni kontakt z wyrobami zawierającymi szkodliwe substancje. Skala problemu jest bardzo duża i dotyczy wszystkich państw w całej Unii Europejskiej, w tym także Polski. W celu ochrony zdrowia ludzkiego oraz środowiska naturalnego Parlament Europejski przyjął odpowiednie regulacje prawne w postaci dyrektyw, które zawierają wskazówki i wytyczne dla państw członkowskich dotyczących problematyki azbestu. Dyrektywy stanowią nadrzędne akty wykonawcze i obligują kraje członkowskie do dostosowania tych regulacji prawnych do prawa krajowego. W aktach prawnych Unii Europejskiej dotyczących azbestu znajdują się regulacje dotyczące zarówno postępowania z uszkodzonymi wyrobami zawierającymi azbest w trakcie ich unieszkodliwiania (likwidowania, usuwania), jak również obowiązki pracowników w zakresie ochrony zdrowia pracowników i otoczenia miejsca pracy przed uwalnianiem się pyłu i włókien azbestu. W dyrektywach znajdują się także wytyczne dotyczące metod pomiaru zanieczyszczenia włóknami i pyłem azbestu oraz metod zabezpieczenia przed emisją tych szkodliwych substancji do atmosfery. Do aktualnych aktów prawnych UE dotyczących problematyki azbestu należą: 1) Konwencja Nr 162 Konferencji Ogólnej Międzynarodowej Organizacji Pracy z dnia 24 czerwca 1986 r. dotycząca bezpieczeństwa w stosowaniu azbestu. 2) Zalecenia Międzynarodowej Organizacji Pracy Nr 172 z dnia 24 czerwca 1986 r. dotyczące ochrony pracowników przed działaniem azbestu. 3) Dyrektywa Rady Nr 80/1107/EWG z dnia 27 listopada 1980 r. w sprawie ochrony osób narażonych na ekspozycję szkodliwych substancji (ze zmianami wynikającymi z dyrektywy Nr 91/322/EWG z dnia 29 maja 1991 r.). 36

37 4) Dyrektywa Rady Nr 83/477/EWG z dnia 19 września 1983 r. o ochronie pracowników przed zagrożeniem związanym z narażeniem na działanie azbestu w pracy (znowel. Dyrektywą Rady Nr 91/382/EWG). 5) Dyrektywa Rady Nr 90/394/EWG z dnia 28 czerwca 1990 r. w sprawie ochrony pracowników przed narażeniem na z czynniki rakotwórcze w środowisku pracy (znowelizowana Dyrektywą Rady Nr 99/38/WE). 6) Dyrektywa Rady Nr 91/382/EWG z dnia 25 czerwca 1991 r. o dopuszczalnym stężeniu włókien azbestu (uzupełnienie do Dyrektywy Nr 83/477/EWG). 7) Dyrektywa Rady Nr 94/33/EWG z dnia 22 czerwca 1994 r. w sprawie ochrony młodocianych w miejscu pracy. 8) Dyrektywa Rady Nr 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów. 9) Dyrektywa Rady Nr 76/769/EWG z dnia 27 lipca 1976 r. w sprawie zasad prawa, przepisów i środków administracyjnych krajów członkowskich Wspólnoty Europejskie, jak również odnoszących się do ograniczeń w zakresie handlu i stosowania substancji niebezpiecznych. 10) Dyrektywa Rady Nr 83/478/EWG z dnia 19 września 1983 r. w sprawie ujednolicenia ustawodawstwa, przepisów i postanowień krajów członkowskich. 11) Dyrektywa Rady Nr 85/610/EWG z dnia 20 grudnia 1985 r. jako uzupełnienie do Dyrektywy Nr 76/769/EWG. 12) Dyrektywa Rady Nr 89/391/EWG a dnia 12 czerwca 1987 r. o ochronie bezpieczeństwa i higieny w miejscu pracy. 13) Dyrektywa Rady Nr 87/217/EWG z dnia 19 marca 1987 r. w sprawie zapobiegania i zmniejszania zanieczyszczenia środowiska azbestem. 14) Dyrektywa Rady Nr 89/106/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. w sprawie zbliżania ustawodawstwa, przepisów i postanowień administracyjnych krajów członkowskich, dotyczących produktów budowlanych. 15) Dyrektywa Rady Nr 91/659/EWG z dnia 3 grudnia 1991 r. w sprawie zbliżania ustawodawstwa, przepisów i postanowień administracyjnych krajów członkowskich, dotyczących wprowadzania ograniczeń w zakresie rozprowadzania na rynku i stosowania niebezpiecznych substancji i wyrobów technicznego zastosowania. 16) Dyrektywa Rady Nr 84/360/EWG z dnia 28 czerwca 1984 r. w sprawie zanieczyszczeń środowiska przez zakłady przemysłowe. 37

38 17) Dyrektywa Rady Nr 98/24/WE z dnia 7 kwietnia 1998 r. w sprawie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników przed niebezpieczeństwem związanym ze środkami chemicznymi w miejscu pracy. 18) Dyrektywa Rady 99/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów. 19) Dyrektywa Rady 91/689/WE z dnia 12 grudnia 1991 r. w sprawie odpadów niebezpiecznych. 20) Rozporządzenie Rady 259/93 z dnia 1 lutego 1993 r. w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów w obrębie Wspólnoty, do Wspólnoty i poza jej obszar. 21) Dyrektywa Rady 97/11/WE z dnia 3 marca 1997 r. nowelizująca Dyrektywę 85/337/EWG w sprawie oceny oddziaływania niektórych publicznych i prywatnych przedsięwzięć na środowisko. 22) Dyrektywa Rady 96/61/WE z dnia 24 września 1996 r. w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i kontroli. 23) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny skutków oddziaływania na środowisku niektórych planów i programów. 24) Dyrektywa Rady 91/692/WE z dnia 23 grudnia 1991 r. w sprawie normalizacji i racjonalizacji sprawozdań dotyczących realizacji niektórych Dyrektyw Rady dotyczących środowiska Podstawowe założenia Polityki Ekologicznej Państwa w Latach z Perspektywą do Roku 2016 Cele i priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram zadań proekologicznych oraz środki zarządzania środowiskiem wyznacza Polityka Ekologiczna Państwa, która realizuje ustalenia zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 roku prawo ochrony środowiska (art ). Nadrzędną wartością w polityce ekologicznej państwa jest człowiek, co oznacza, że zdrowie społeczeństwa, komfort środowiska, w którym żyją i pracują ludzie, życie obywatela są głównym kryterium realizacji polityki ekologicznej na każdym szczeblu. Polityka ekologiczna państwa ma służyć zaspokojeniu rosnących potrzeb człowieka. Podstawowym założeniem PEP w zakresie gospodarki odpadami jest zapobieganie powstawaniu odpadów, przy rozwiązywaniu problemu u źródła, odzyskiwanie surowców i ponowne wykorzystywanie odpadów oraz bezpieczne dla środowiska i zdrowia ludzi końcowe unieszkodliwianie odpadów niewykorzystywanych, w tym odpadów niebezpiecznych (np. azbest).. 38

39 Kierunki działań w latach r. Głównym zadaniem, po przyjęciu przez Sejm ustawy o zmianie ustawy o substancjach i preparatach chemicznych oraz niektórych innych ustaw, będzie przygotowanie aktów wykonawczych do znowelizowanej ustawy w celu pełnej implementacji do polskiego prawa przepisów rozporządzenia REACH i innych aktów wspólnotowych. Kontynuowane będą także programy krajowe dotyczące usuwania PCB z transformatorów, kondensatorów i innych urządzeń zawierających te związki wraz z dekontaminacją tych urządzeń, usuwanie azbestu, likwidacja mogilników. Konieczne są szkolenia dotyczące odpowiedzialnego stosowania chemikaliów i postępowania z ich odpadami, wspierane finansowo przez fundusze ekologiczne oraz propagowanie produktów z substancji ulegających biodegradacji (np. torby na zakupy i naczynia jednorazowego użytku). Istotne jest też uczestniczenie w pracach Europejskiej Agencji Chemikaliów oraz ratyfikacja Konwencji Sztokholmskiej w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych. 2.3 Synteza wytycznych z raportu realizacji w latach Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, stosowanych na terytorium Polski Raport z realizacji w latach Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski. Według danych statystycznych na terenie Polski w obiektach budowlanych zarejestrowano w sumie 15,5 mln Mg wyrobów zawierających azbest, w tym 14,9 mln Mg (czyli ok. 90%) odpadów stanowią płyty azbestowo-cementowe faliste i płaskie o powierzchni 1,35 tys. m 2. Ze względu na wysoką trwałość wyrobów zawierających azbest oraz problem z jego usuwaniem opracowano długofalowy (30-letni) Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowany na terenie Polski, który został przyjęty przez Radę Ministrów RP w dniu 14 maja 2002 roku. Nadrzędnym celem wynikającym z w/w dokumentu jest sukcesywne unieszkodliwianie odpadów azbestowych, aż do ich całkowitego wyeliminowania ze środowiska, czyli do roku Okres 30-letniego programu usuwania azbestu podzielono na trzy etapy, dla których oszacowano przewidywane ilości odpadów, wytwarzanych w wyniku usuwania wyrobów z azbestem dla wszystkich województw: etap 1 lata etap 2 lata etap 3 lata Zakłada się, że na każdym szczeblu administracji państwowej powinny być realizowane następujące cele: 1) ogólnokrajowe oczyszczanie kraju z wyrobów zawierających szkodliwy azbest poprzez opracowanie kompleksowych programów usuwania azbestu; 2) zapobieganie i eliminowanie zagrożeń dla społeczeństwa i środowiska przyrodniczego; 39

40 3) stworzenie warunków do wdrożenia przepisów prawnych i norm postępowania z wyrobami zawierającymi azbest według wymagań i wytycznych Unii Europejskiej. Zgodnie z wytycznymi Programu gminy są zobligowane do opracowania gminnych planów gospodarki odpadami azbestowymi, które w sposób jasny i klarowny określałyby zadania i ramy realizacji działań związanych z usuwaniem azbestu. Niniejszy program spełnia wzmiankowane wytyczne Inwentaryzacja i ocena stanu technicznego wyrobów azbestowych Kontrola NIK wykazała, że większość osób fizycznych i prawnych zobowiązanych na podstawie 7 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest nie dokonała inwentaryzacji zastosowanych wyrobów zawierających azbest i nie przeprowadziła pierwszej kontroli stanu obiektu bądź urządzenia budowlanego w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r., tj. do 6 listopada 2004 r. oraz nie sporządziła oceny stanu tych wyrobów, co było niezgodne z 11 w związku z 4 tego rozporządzenia. Brak ocen z pierwszej kontroli powodował zaniechanie dalszych kontroli okresowych i sporządzenia ocen stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest. Przyczyną jest jednak brak umiejętnego dokonania przez właścicieli lub zarządców obiektów z zabudowanym azbestem prawidłowej oceny rodzaju i stanu użytkowanych wyrobów zawierających azbest. Chcąc przyśpieszyć i ułatwić proces inwentaryzacji Główny Koordynator opracował stosowną ankietę i dwukrotnie, tj. w roku 2003 i 2005, zwracał się do wszystkich urzędów marszałkowskich, wojewódzkich i gminnych o jej wypełnienie i odesłanie. Analiza informacji zwrotnych wykazała, że nie uzyskano pełnych i prawidłowych danych - odpowiedzi na ankietę przekazało spośród gmin, tj. 82%. Informacje zwrotne były często niepełne, zaś część danych ujęto nieprawidłowo, stąd trudno mówić o źródle wiarygodnych informacji. Z informacji przekazanych przez urzędy marszałkowskie oraz urzędy wojewódzkie wynika, że zinwentaryzowano do tej pory Mg wyrobów zawierających azbest - są to jednak dane szacunkowe i niepełne ze względu na niedopełnianie obowiązku inwentaryzacji przez zobowiązane do tego podmioty Źródła finansowania przedsięwzięć związanych z pracami w kontakcie z azbestem Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w latach udzielał wsparcia na inwestycje związane z oczyszczaniem kraju z azbestu w formie kredytów preferencyjnych lub dotacji. Możliwe było wsparcie takich projektów jak: budowa składowisk przystosowanych do składowania (unieszkodliwiania) odpadów azbestowych, budowa wodociągów w technologii rur bezazbestowych w miejsce wodociągów z rur azbestowych (zakup i instalacja nowych rur wodociągowych), wymiana lub zabezpieczenie powierzchni dachowych lub elewacyjnych płyt azbestowych (zakup wyrobów do wykonywania powłok i wykonanie powłok), wymiana elementów budowlanych zawierających 40

41 azbest na bezazbestowe (demontaż, transport i unieszkodliwianie), usuwanie materiałów azbestowych z budynków, np. płyty elewacyjne, materiały izolacyjne (demontaż, transport, unieszkodliwianie). W latach NFOŚiGW zawarł łącznie 86 umów na kwotę ,52 zł w ramach linii kredytowej L-04 na przedsięwzięcia związane z usuwaniem azbestu. Uzyskany efekt ekologiczny to 2 659,4 Mg/r unieszkodliwionych odpadów zawierających azbest. W roku 2007 środki NFOŚiGW przeznaczono przede wszystkim na dofinansowanie przedsięwzięć realizowanych z udziałem bezzwrotnych środków zagranicznych. Zgodnie z listą priorytetowych zadań programu Ochrona powierzchni ziemi i wód poprzez zapobieganie powstawaniu odpadów oraz rekultywację terenów w zakresie zadań przyczyniających się do oczyszczania kraju z azbestu przewidziane jest wsparcie dla inwestycji związanych z dostosowywaniem istniejących składowisk odpadów do obowiązujących przepisów. Wsparcia na inwestycje związane z oczyszczaniem kraju z azbestu w formie kredytów preferencyjnych lub dotacji udzielały również Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Z materiałów przedstawionych przez 16 funduszy wynika, że w latach z nich wsparło 127 przedsięwzięć na łączną kwotę ,96 zł (dotacje lub preferencyjne kredyty), natomiast w roku 2007 przewidzianych do wsparcia jest 38 przedsięwzięć (umowy już zawarte) na łączną kwotę ,0 zł. Przykładowo w województwie śląskim udzielono dotacji w wysokości ,20 zł, w województwie warmińsko mazurskim zł oraz w województwie pomorskim zł. Przedsięwzięcia te to inwestycje z zakresu usuwania odpadów zawierających azbest, między innymi demontaż powierzchni dachowych i elewacji z płyt azbestowych oraz unieszkodliwianie zdeponowanych elementów zawierających azbest. Liczba przedsięwzięć planowanych do realizacji w kolejnych latach może się zwiększyć, przedstawione dane dotyczą umów zawartych, natomiast wnioski o wsparcie są sukcesywnie rozpatrywane. W roku 2011 Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu przystąpił do Programu NFOŚiGW Usuwanie wyrobów zawierających azbest. Zaistniała możliwości pozyskania przez jednostki samorządu terytorialnego do 85% dotacji na zadania związane z usuwaniem azbestu i obejmujące koszt demontażu, zbierania, transportu i unieszkodliwiania lub zabezpieczenia odpadów zawierających azbest. Niezbędne warunki do spełnienia w celu pozyskania dotacji: przedsięwzięcie zlokalizowane na terenie gminy, w której została przeprowadzona inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest; przedsięwzięcie zlokalizowane na terenie gminy posiadającej Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest; przedsięwzięcie określone do współfinansowania nie zostało zakończone przed dniem złożenia wniosku o dofinansowanie; jednostki samorządu terytorialnego pośredniczące w przekazywaniu dofinansowania ostatecznemu odbiorcy stosują zasady pomocy publicznej i są zobowiązane do zapewnienia zgodności pomocy publicznej z zasadami jej udzielania oraz realizacji innych obowiązków podmiotu udzielającego pomocy (Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 1998/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu do pomocy de minimis (Dz. Urz. UE L 379 z , str. 5 i Rozporządzenie Komisji 41

42 (WE) Nr 1535/2007 z dnia 20 grudnia 2007 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu WE do pomocy de minimis w sektorze produkcji rolnej (Dz. Urz. UE L 337 z , str.35). WFOŚiGW we Wrocławiu udzielając dotacji na przedmiotowe zadania będzie uwzględniał efektywność kosztową oraz stopień pilności usunięcia i unieszkodliwienia lub zabezpieczenia odpadów. W latach zaplanowano wydatkowanie ok zł. Bank Ochrony Środowiska S.A. Bank Ochrony Środowiska S.A. finansowo uczestniczy w likwidacji zagrożenia, jakie wynika z obecności w środowisku wyrobów zawierających azbest. Bank udziela proekologicznych kredytów w zakresie: bezpiecznego usuwania wyrobów azbestowych i ich unieszkodliwienia poprzez złożenie na składowisku, realizacji właściwych miejsc składowania odpadów azbestowych w postaci składowisk tych odpadów lub wydzielonych kwater na składowiskach, pokrywania azbestowych płyt dachowych i materiałów elewacyjnych substancjami zabezpieczającymi przed emisją włókien azbestu, zabezpieczania nawierzchni drogowych utwardzanych w przeszłości odpadami z zakładów produkujących materiały budowlane z zastosowaniem azbestu, budowy wodociągów w miejsce dotychczasowych wykonanych z rur azbestowych. Kredyty te pojawiały się w ofercie banku w miarę wzrostu zainteresowania ze strony klientów. Pierwsze kredyty na finansowanie działań związanych z usuwaniem z budynków wyrobów zawierających azbest bank uruchomił przy współpracy z NFOŚiGW w 2004 r. Była to linia kredytowa, która pozwalała sfinansować na zasadach preferencyjnych (oprocentowanie - 3% w skali roku) zadania obejmujące swym zakresem nie tylko demontaż i unieszkodliwienie elementów zawierających azbest, ale również zakup i montaż nowego pokrycia dachowego i materiałów elewacyjnych. Bank wymagał od klienta udokumentowania, iż prace związane z demontażem azbestowych elementów, a następnie ich transportem i unieszkodliwieniem (zdeponowaniem na składowisku odpadów azbestowych) były prowadzone w sposób określony w stosownych przepisach prawnych. Atrakcyjne warunki kredytów oraz duże potrzeby rynku, szczególnie w zakresie zmiany pokryć dachowych, spowodowały, że kredyty te cieszyły się bardzo dużym zainteresowaniem klientów. To z kolei sprawiło, że w ciągu roku nastąpiło wyczerpanie środków przeznaczonych na ten cel. W tym czasie bank udzielił 122 kredytów, szczególnie osobom fizycznym i spółdzielniom mieszkaniowym, na kwotę ponad 17,2 mln zł. Bank podjął również współpracę z wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Zostały zawarte umowy (okres obowiązywania zróżnicowany) i w rezultacie z kredytów na usuwanie wyrobów zawierających azbest mogą obecnie skorzystać inwestorzy z terenu województw: kujawsko-pomorskiego, lubelskiego, lubuskiego, małopolskiego, mazowieckiego, podkarpackiego, podlaskiego, pomorskiego, wielkopolskiego, warmińsko-mazurskiego i zachodniopomorskiego. Zakres zadania objętego finansowaniem w większości przypadków obejmuje również zakup i montaż nowego pokrycia dachu i elewacji. W niektórych przypadkach możliwe jest także zabezpieczanie nawierzchni drogowych lub wykonanie wodociągu w miejsce dotychczasowego z rur azbestowych. 42

43 Warunki udzielania kredytów są zróżnicowane w poszczególnych województwach. Dotyczy to również oprocentowania, którego wysokość, w zależności od województwa, kształtuje się w przedziale 1,21 4% w skali roku Ocena finansowania Szacuje się, że koszty realizacji zadań związanych z usuwaniem wyrobów azbestowych wyniosły w latach blisko 2 mld zł, natomiast suma wsparcia finansowego tych działań poprzez udzielone kredyty (głównie!) i dotacje nie przekroczyła kwoty 80 mln zł, co oznacza wsparcie na poziomie zaledwie 4% kosztów. Ta sytuacja w zgodnej opinii ekspertów zdecydowanie powoduje opóźnienie realizacji Programu..., w którym założono m.in., że: koszt realizacji Programu... w latach wyniesie 48,2 mld zł; udział budżetu państwa w kosztach Programu... to 65,15 mln zł (0,135% kosztów); dochody budżetu państwa z realizacji Programu... osiągną poziom 10 mld zł, w tym: 4,7 mld zł z usuwania wyrobów azbestowych, 5,3 mld zł z zastosowania wyrobów bezazbestowych Najistotniejsze braki w realizacji zadań programu krajowego niedostateczna ilość gminnych, powiatowych i wojewódzkich programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, niski stopień zaawansowania prac na rzecz usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, niedostateczna ilość planów sytuacyjnych rozmieszczenia na terenie województw wyrobów zawierających azbest oraz pełnych wykazów obiektów zawierających azbest i rejonów występującego narażenia na działanie azbestu, niedostateczny stopień weryfikacji szacunkowych danych dotyczących ilości miejsc występowania azbestu i wyrobów zawierających azbest, niedostateczna ilość inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest oraz ocen stanu technicznego obiektów, w których był lub jest wykorzystywany azbest albo wyroby zawierające azbest. Osoby fizyczne i prawne w okresie od 30 września 2004 r. do 31 grudnia 2005 r. sporządziły tylko około 110 tys. ocen budynków, co stanowiło około 7,3% liczby obiektów budowlanych, zawierających wyroby z azbestem. Jest to przyczyną braku na poziomie województw, powiatów oraz gmin, informacji o rzeczywistej ilości azbestu, miejscach występowania i stanie technicznym użytkowanych wyrobów zawierających azbest, niewystarczające informacje o ilości usuniętych wyrobów zawierających azbest, niedostateczne stosowanie i przestrzeganie przepisów zawartych w aktach prawnych, niedostateczny przepływ informacji i sprawozdawczości, 43

44 niewystarczająca współpraca administracji rządowej i samorządowej, co nie sprzyjało efektywnej realizacji zadań wynikających z Programu, brak systemowego wsparcia finansowego dla podmiotów obowiązanych do podejmowania działań na rzecz likwidacji azbestu, w szczególności dla osób fizycznych, co stanowi istotne zagrożenie dla terminowej realizacji Programu i usunięcia azbestu do 2032 r Rekomendacje wynikające z raportu z realizacji programu krajowego Raport z realizacji Programu pozwala na sformułowanie następujących wniosków: 1. Należy przeprowadzić pełną inwentaryzację oraz ustalić rozmieszczenie terytorialne azbestu i wyrobów zawierających azbest, a także zaplanować działania w celu usunięcia, bądź tymczasowego zabezpieczenia, tych wyrobów oraz bieżącego monitorowania stanu technicznego obiektów budowlanych zawierających azbest. 2. Należy podjąć stosowne prace legislacyjne, gdyż aktualnie obowiązujące regulacje prawne dotyczące postępowania z azbestem uniemożliwiają wyegzekwowanie obowiązków nałożonych na podmioty fizyczne i prawne. Opracowane w trakcie realizacji Programu narzędzia informatyczne w postaci wojewódzkiej bazy danych o wyrobach i odpadach zawierających azbest (WBDA) oraz systemu elektronicznego monitorowania realizacji Programu..., niezbędne do określania zadań w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest z terytorium Polski w układzie gmin i województw oraz unieszkodliwiania przez składowanie powstających odpadów azbestowych, wymagają wprowadzenia odpowiednich regulacji prawnych umożliwiających ich zasilenie informacją z poziomu gmin, aby mogły funkcjonować efektywnie. 3. Należy zintensyfikować prace na rzecz oczyszczenia terytorium Polski z azbestu. Zwiększyć należy tempo usuwania wyrobów zawierających azbest kwalifikujący się do usunięcia oraz zaangażowanie administracji samorządowej, szczególnie gmin. 4. Należy zaktualizować zadania przyjęte w Programie Należy usprawnić system zarządzania Programem. 2.4 Uwarunkowania zewnętrzne wynikające z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata (POKA) W marcu 2010 Rada Ministrów przyjęła uchwałą Nr 39/2010 do realizacji Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na Lata zwanego w skrócie POKA. 44

45 Ryc. 2-1 Program Oczyszczania Kraju z Azbestu logo programu Uchwała Rady Ministrów przewiduje: Ustanowienie programu wieloletniego pod nazwą Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata , zwany dalej POKA. Nadzór nad realizacją programu sprawuje minister właściwy do spraw gospodarki. Koordynację i monitoring POKA prowadzi powołany przez ministra właściwego do spraw gospodarki Główny Koordynator wspierany w realizacji zadań przez Jednostkę Koordynacyjną którą jest Główny Instytut Górnictwa w Katowicach. Traci moc Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, stosowanych na terytorium Polski przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 14 maja 2002 r. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata utrzymuje cele i aktualizuje zadania Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata jest programem wieloletnim, określa główne cele oraz zadania służące ich realizacji. POKA jest dostosowaną do obecnych uwarunkowań społeczno - gospodarczych kontynuacją Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski z 2002 roku. POKA określa zadania niezbędne dla realizacji podstawowego celu, jakim jest oczyszczenie kraju z azbestu w okresie 25 lat i w ten sposób zminimalizowanie zagrożeń zdrowotnych wynikających z obecności azbestu w materiałach i wyrobach zlokalizowanych na terenie kraju. CEL POKA 45

46 Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata utrzymuje cele i aktualizuje zadania Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski. Główne cele POKA to: o usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest, o minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju, o likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko Rezultaty realizacji w latach zadań Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski Kilkuletnie działania w ramach realizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski dały niewystarczające, jednak korzystne rezultaty przybliżające rozwiązanie problemu usuwania azbestu na terytorium Polski. Należy tutaj wymienić niektóre z nich, a mianowicie: 1) wydanie szeregu istotnych regulacji prawnych, w tym dostosowujących przepisy krajowe do Dyrektyw UE, 2) upowszechnienie wiedzy dotyczącej szkodliwości azbestu oraz procedur bezpiecznego postępowania przy użytkowaniu oraz usuwaniu wyrobów zawierających azbest, 3) popularyzowanie bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest (konferencje prasowe, konkurs dla gmin, broszury, ulotki, poradniki), 4) zbudowanie sieci składowisk odpadów niebezpiecznych zawierających azbest zabezpieczających bieżące potrzeby kraju z wyprzedzeniem do 2-3 lat, 5) powstanie dużej ilości małych przedsiębiorstw remontowo budowlanych do prac w kontakcie z azbestem, 6) szkolenie pracowników administracji rządowej i samorządowej zajmujących się problematyką azbestową, 7) przeszkolenie kilku tysięcy pracowników w zakresie bezpiecznych metod pracy w kontakcie z azbestem, 8) nawiązanie kontaktów międzynarodowych, szczególnie w ramach UE, ułatwiających współpracę w obszarze bezpiecznego usuwania azbestu, 9) uruchomienie monitoringu realizacji Programu... poprzez dwa współzależne systemy informatyczne, 10) przygotowanie budowy sieci powiązań informatycznych ze wszystkimi podmiotami prawnymi realizującymi zadania dotyczące Programu... (gminy, powiaty, urzędy wojewódzkie, urzędy marszałkowskie, urzędy centralne itd.), a także tworzenie lokalnych programów usuwania azbestu, 46

47 11) utworzenie Ośrodka Referencyjnego Badań i Oceny Ryzyka Zawodowego Związanych z Azbestem, 12) prowadzenie badań stanu zdrowia byłych pracowników zakładów, w których stosowany był azbest w produkcji oraz ludności w rejonach zagrożonych, 13) wspieranie inicjatyw samorządu terytorialnego w zakresie prac związanych z eliminacją azbestu, w szczególności oczyszczania miejsc publicznych z wyrobów azbestowych i opracowywania programów usuwania azbestu, 14) uruchomienie przez Bank Ochrony Środowiska preferencyjnych kredytów na działania związane z usuwaniem azbestu. Najistotniejsze niedociągnięcia w realizacji zadań Programu... to: 1) zbyt mała ilość gminnych, powiatowych i wojewódzkich programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, 2) niedostateczna ilość planów sytuacyjnych rozmieszczenia wyrobów zawierających azbest oraz pełnych rejestrów obiektów zawierających azbest i miejsc narażenia na działanie azbestu na terenie województw, 3) niedostateczny stopień inwentaryzacji zastosowanych wyrobów zawierających azbest oraz niedostateczna ilość przeprowadzonych pierwszych kontroli stanu obiektów i urządzeń budowlanych przez większość osób fizycznych i prawnych, będących właścicielami, zarządcami lub użytkownikami miejsc, w których był lub jest wykorzystywany azbest lub wyroby zawierające azbest, 4) niedostateczna ilość dokonanych ocen z pierwszej kontroli powodowała zaniechanie dalszych kontroli okresowych oraz sporządzenia ocen stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, 5) niepełne informacje o ilości usuniętych wyrobów zawierających azbest, 6) nieprzestrzeganie przepisów zawartych w aktach prawnych dotyczących postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, 7) niedostateczny przepływ informacji i sprawozdawczości, 8) niewystarczająca współpraca administracji rządowej i samorządowej, co nie sprzyjało efektywnej realizacji zadań wynikających z Programu, 9) brak systemowego wsparcia finansowego dla podmiotów obowiązanych do podejmowania działań na rzecz bezpiecznego usuwania azbestu, w szczególności osób fizycznych, co stanowi istotne zagrożenie dla terminowej realizacji Programu... i usunięcia azbestu do 2032 r. Szczegółowe informacje na temat realizacji zadań Programu... w latach zostały zawarte w Raporcie z realizacji w latach Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, stosowanych na terytorium Polski przyjętym przez Radę Ministrów w dniu 4 marca 2008 r. Podstawowym warunkiem terminowego oczyszczenia kraju z azbestu jest zapewnienie odpowiednich środków finansowych na prowadzenie prac związanych z bezpiecznym usuwaniem wyrobów azbestowych oraz stworzenie regulacji prawnych stymulujących efektywne współdziałanie właścicieli zanieczyszczonych obiektów z władzami lokalnymi. 47

48 2.4.2 Zadania służące realizacji celów POKA Konstrukcja zadaniowa POKA zakłada, że główne cele będą realizowane poprzez wzajemnie uzupełniające się zadania na trzech poziomach (centralnym, wojewódzkim i lokalnym: powiatowym i gminnym) finansowane ze środków prywatnych i publicznych, w tym ze środków budżetowych pozostających w dyspozycji Ministra Gospodarki. POKA przewiduje zgrupowanie zadań w 7 blokach tematycznych: 1) Zadania inwestycyjne w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest, oczyszczania miejsc publicznych, budowy składowisk odpadów azbestowych oraz budowy instalacji i urządzeń do unicestwiania włókien azbestu w odpadach azbestowych; 2) Zadania organizacyjne, w tym opracowywanie planów i programów oczyszczania terenu z azbestu na wszystkich szczeblach, prowadzenie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest, prowadzenie bazy danych o wyrobach i odpadach zawierających azbest; 3) Szkolenia pracowników administracji rządowej i samorządowej w zakresie szeroko rozumianej problematyki azbestowej oraz w zakresie pozyskiwania dodatkowych środków finansowych na oczyszczanie kraju z azbestu; 4) Działalność edukacyjna i informacyjno popularyzacyjna oraz promocja technologii unicestwiania włókien azbestu w odpadach azbestowych, 5) Współpraca zagraniczna z instytucjami i organizacjami międzynarodowymi, m.in. wymiana doświadczeń, inicjowanie projektów badawczych i pozyskiwanie nowych technologii oraz szkolenia, seminaria, konferencje, kongresy, sympozja udział i organizacja, 6) Koordynacja i monitoring realizacji POKA oraz ocena technologii unicestwiania włókien azbestu w odpadach azbestowych, 7) Działania związane z ochroną zdrowia, w tym działalność Ośrodka Referencyjnego Badań i Oceny Ryzyka Zdrowotnego Związanych z Azbestem. Tab. 2-1 Wykaz zadań niezbędnych do realizacji celów POKA Blok tematyczny L.p. Zadania Odpowiedzialny Usuwanie wyrobów zawierających azbest Budowa składowisk na odpady niebezpieczne 2 zawierające azbest Budowa instalacji i urządzeń do unicestwiania 3 azbestu odpadach Prowadzenie inwentaryzacji wyrobów 4 zawierających azbest należących do osób fizycznych/prawnych Wsparcie prac przygotowawczych dla 5 oczyszczania z azbestu publicznych terenów i obiektów (dokumentacje) Opracowanie i aktualizacja gminnych, 6 powiatowych i wojewódzkich programów usuwania wyrobów zawierających azbest właściciele obiektów właściciele składowisk właściciele instalacji! urządzeń właściciele obiektowa Jednostka koordynacyjna prezydent miasta, burmistrz, wójt, starosta, 48

49 Blok tematyczny L.p. Zadania Odpowiedzialny 7 Wsparcie opracowania aktualizacji gminnych, powiatowych i wojewódzkich programów usuwania wyrobów zawierających azbest marszałek województwa Jednostka koordynacyjna 8 Aktualizacja i zarządzanie bazą danych o wyrobach i odpadach zawierających azbest wraz ze szkoleniami pracowników administracji samorządowej w zakresie administrator bazy 3 9 Szkolenie pracowników jednostek administracji rządowej i samorządowej Działania edukacyjne i informacyjnopopularyzacyjne 4 10 oraz promocja technologii unicestwiania azbestu w odpadach 5 11 Współpraca zagraniczna Przygotowywanie niezbędnych zmian 12 legislacyjnych regulujących problematykę azbestu oraz opiniowanie propozycji zmian legislacyjnych w tym zakresie Przygotowanie propozycji systemowego wsparcia 13 finansowego procesu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest 14 Monitorowanie, zarządzanie koordynacja POKA oraz ocena nowych technologii Przedstawianie sprawozdań merytorycznych 15 finansowych z realizacji POKA 6 16 Planowanie i wnioskowanie o środki budżetowe niezbędne do realizacji POKA 17 Aktualizacja POKA Jednostka Koordynacyjna, jednostki samorządu terytorialnego Jednostka Koordynacyjna, jednostki samorządu terytorialnego Jednostka Koordynacyjna Jednostka Koordynacyjna Jednostka Koordynacyjna Jednostka Koordynacyjna Jednostka Koordynacyjna Główny Koordynator Jednostka Koordynacyjna Główny Koordynator Jednostka Koordynacyjna 18 Współpraca z jednostkami samorządu terytorialnego i organizacjami pozarządowymi, których działalność związana jest z realizacją zadań wynikających z,,poka Główny Koordynator Jednostka Koordynacyjna 49

50 Blok tematyczny L.p. Zadania Odpowiedzialny 7 19 Wsparcie działalności Ośrodka Referencyjnego Badań i Oceny Ryzyka Zdrowotnego Związanych Azbestem Jednostka Koordynacyjna Obowiązki samorządu lokalnego w zakresie realizacji POKA Na poziomie lokalnym w realizację zadań POKA zaangażowane są samorząd powiatowy i samorząd gminny. Do zadań samorządu należy: 1) sporządzanie rocznych informacji w zakresie realizacji zadań POKA oraz ich przekazywanie marszałkowi województwa, 2) przygotowywanie i aktualizacja programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, także w ramach planów gospodarki odpadami, 3) inspirowanie właściwej postawy obywateli w zakresie obowiązków związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest, 4) współpraca z marszałkiem województwa w zakresie zadań wynikających z POKA, w szczególności gromadzenie przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta informacji o ilości, rodzaju i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest oraz przekazywanie jej do marszałka województwa, 5) współpraca z mediami, szczególnie dla pobudzenia odpowiednich inicjatyw społecznych oraz rozpowszechniania informacji dotyczących zagrożeń powodowanych przez azbest oraz wyroby zawierające azbest, 6) współpraca z organizacjami społecznymi wspierającymi POKA, 7) współpraca z organami kontrolnymi (inspekcja sanitarna, inspekcja pracy, inspekcja nadzoru budowlanego, inspekcja ochrony środowiska). 50

51 Schemat 4. Schemat ilustrujący współpracę organów administracji rządowej, samorządu terytorialnego, jednostek inspekcyjnych i organizacji pozarządowych System monitorowania i oceny POKA Realizację zadań POKA objęto elektronicznym systemem monitorowania i sprawozdawczości, który został utworzony w latach w ramach realizacji Programu. Monitoring realizacji zadań POKA obejmuje gromadzenie, przetwarzanie i rozpowszechnianie informacji o usuwaniu azbestu i wyrobów zawierających azbest, w szczególności dotyczących: 1) ilości usuniętych wyrobów zawierających azbest oraz wytworzonych odpadów niebezpiecznych zawierających azbest, 2) ilości składowanych odpadów zawierających azbest, 3) lokalizacji istniejących i planowanych składowisk odpadów zawierających azbest i ich pojemności oraz stopnia wykorzystania, 4) ilości i wyników przeprowadzonych inwentaryzacji oraz oceny stanu technicznego wyrobów zawierających azbest i ich lokalizacji na terenie gmin, powiatów i województw, 5) przedsiębiorstw posiadających uprawnienia do bezpiecznego usuwania azbestu, 51

52 6) liczby osób pracujących w kontakcie z azbestem, 7) liczby pracowników przeszkolonych do pracy w kontakcie z azbestem, 8) podejmowanych przez jednostki samorządu terytorialnego inicjatyw w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest, 9) usytuowania miejsc o wysokim stężeniu włókien azbestu w powietrzu, 10) ewidencjonowania zmian legislacyjnych dotyczących problematyki azbestowej, 11) wdrażania technologii unicestwiania włókien azbestu w odpadach azbestowych. Zbiór informacji o wyrobach zawierających azbest znajduje się w wojewódzkiej bazie wyrobów i odpadów zawierających azbest (WBDA) zamieszczonej na stronach na zlecenie Ministerstwa Gospodarki. Monitoring realizacji POKA będzie prowadzony przy wykorzystaniu elektronicznego systemu zbierania, agregowania i przekazywania danych związanych z problematyką azbestową został udostępniony na stronie internetowej Sprawozdania oraz dane liczbowe zbierane drogą elektroniczną stosownie do przyjętego systemu informatycznego będą wykorzystywane do opracowania potrzebnych analiz i ocen, pozwalających na formułowanie właściwych wniosków dotyczących dalszej realizacji zadań POKA. Monitoring będzie prowadzony systematycznie przez cały okres realizacji zadań POKA Koncepcja systemowego wsparcia finansowego procesu usuwania wyrobów zawierających azbest Wsparcie procesu usuwania wyrobów zawierających azbest będzie finansowane ze środków funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, na poziomie wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Dla wzmocnienia poziomu gminnego i powiatowego niezbędne jest wprowadzenie regulacji prawnej, umożliwiającej desygnowanie określonej puli przychodów pochodzących z kar i opłat za korzystanie ze środowiska na działania związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest. Szczegółowe zasady udzielania wsparcia mogą być ustalane odrębnie przez poszczególne jednostki samorządu terytorialnego według następujących założeń: 1. Wsparcie powinno być przeznaczone na dofinansowanie usługi polegającej na bezpiecznym usuwaniu wyrobów zawierających azbest. 2. Kosztami kwalifikowanymi dofinansowywanej usługi bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest są koszty: demontażu wyrobów zawierających azbest, transportu odpadów zawierających azbest, złożenia odpadów zawierających azbest na właściwym składowisku. Wsparcie nie może przekroczyć 80% całego kosztu usługi. 3. Wielkość wsparcia zostanie określona jako stała kwota odniesiona do jednostki fizycznej usuwanego odpadu (np. m 2 pokrycia dachowego, m 2 izolacji ściennej, Mg rur, Mg unieszkodliwionego azbestu). 52

53 4. Beneficjentami wsparcia są spełniający wymagania prawa przedsiębiorcy prowadzący działalność w zakresie bezpiecznego usuwania azbestu. 5. Przedsiębiorcy - beneficjenci wybierani są w przetargach organizowanych przez gminy lub powiaty. 6. Wsparcie zostanie udzielone po: po potwierdzeniu przez przedsiębiorcę: złożenia odpadów zawierających azbest na składowisku odpadów, oczyszczenia terenu, na którym był prowadzony demontaż wyrobów zawierających azbest; po rozliczeniu kompleksowej usługi. Niedopuszczalne jest łączenie wsparcia na usunięcie azbestu ze wsparciem na termomodernizację, jeśli jej koszt obejmuje usunięcie azbestu. 2.5 Uwarunkowania zewnętrzne wynikające z polityki ekologicznej przyjętej przez samorząd województwa dolnośląskiego Samorząd województwa dolnośląskiego opracował i przyjął Strategię rozwoju województwa dolnośląskiego i Program Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego w celu realizacji podstawowych celów i założeń polityki ekologicznej państwa Uwarunkowania wynikające ze Strategii rozwoju województwa dolnośląskiego Strategia rozwoju województwa dolnośląskiego w bardzo niewielkim stopniu porusza problematykę odpadów niebezpiecznych. Pewne bardzo ogólne odniesienia do w/w problemu można znaleźć w rozdziale dotyczącym domen działań strategicznych w sferze przestrzennej. Samorządu lokalne województwa powinny dążyć do poprawienia innowacyjności gospodarki w zakresie szeroko rozumianej ochrony środowiska poprzez realizację takich zadań jak: budowa całościowego systemu segregacji i utylizacji odpadów, obejmującego w szczególności utylizację odpadów niebezpiecznych; wykorzystywanie opłat środowiskowych jako instrumentu regionalnej polityki ekologicznej. Ponadto Strategia rozwoju województwa dolnośląskiego powinna stanowić spójne ogniwo gminnych i powiatowych strategii. Wszystkie działania władz samorządowych powinny być realizowane w oparciu o podstawowe zasady polityki ekologicznej państwa. 53

54 2.5.2 Uwarunkowania wynikające z Programu Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego Jednym z najważniejszych problemów w zakresie gospodarowania odpadami na terenie województwa dolnośląskiego jest niewystarczająca ilość składowisk gromadząca odpady niebezpieczne takie, jak azbest. Składowiska na terenie województwa, jak również na obszarze całego kraju, nie spełniają podstawowych wymagań lokalizacyjnych oraz stanowią często poważne zagrożenie dla środowiska przyrodniczego. W świetle takich problemów sformułowano generalny cel strategiczny do 2015 roku, który mówi o ograniczeniu negatywnego oddziaływania odpadów na środowisko. Generalny cel strategiczny powinien być realizowany w oparciu o cele długo- i krótkoterminowe. Do celów długoterminowych należą: uporządkowanie gospodarki odpadami przemysłowymi; uporządkowanie gospodarki odpadami komunalnymi. Do celów krótkoterminowych do 2004 roku dotyczących problematyki azbestu należą: zmniejszenie ilości produkowanych odpadów przemysłowych; ograniczenie zagrożenia stwarzanego przez odpady niebezpieczne; sukcesywne likwidowanie istniejących i zapobieganie powstawaniu nowych dzikich wysypisk; właściwe gospodarowanie odpadami niebezpiecznymi w strumieniu odpadów komunalnych. Gospodarka odpadami w województwie dolnośląskim powinna być zarządzana w sposób kompleksowy na wszystkich szczeblach administracji państwowej, a w szczególności na poziomie lokalnym (gminnym). Niezbędne w tym celu jest opracowanie kompleksowych strategii gospodarki odpadami niebezpiecznymi na terenie kraju i poszczególnych województw, które określałyby główne kierunki działań, wskazywały zalecane technologie unieszkodliwiania odpadów, ich wykorzystania i unieszkodliwiania. Instytucją, która pełniłaby funkcje organu kontrolującego ten obszar gospodarki byłaby regionalna agencja gospodarki odpadami. Stworzenie takiego organu uskuteczniłoby współpracę pomiędzy wytwarzającymi odpady, przetwarzającymi odpady a władzami regionalnymi. Do zadań długoterminowych należy również uruchomienie monitoringu powstawania i składowania odpadów niebezpiecznych. Postuluje się, aby odpady niebezpieczne były odpowiednio wydzielane i składowane tak, aby nie oddziaływały negatywnie na środowisko przyrodnicze. Niezwykle ważne jest przestrzeganie zakazu składowania odpadów w postaci nieprzetworzonej. Zgodnie z prawem wspólnoty i ustawą o odpadach (tekst jednolity Dz. U Nr 185 poz. 1243) odpady niebezpieczne powinny być zawsze zagospodarowywane i unieszkodliwiane w miejscu ich powstania, tylko w uzasadnionych przypadkach o uwzględnieniu aspektów ekonomicznych, organizacyjnych i technologicznych unieszkodliwianie może wystąpić w zakładach specjalistycznych pod warunkiem znajdujących się najbliżej miejsca wytwarzanych odpadów. 54

55 Szczególnie silny nacisk kładzie się na pogłębienie świadomości ekologicznej społeczeństwa w zakresie właściwego gospodarowania odpadami, w tym odpadami niebezpiecznymi Uwarunkowania wynikające z Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami Województwa Dolnośląskiego na lata z uwzględnieniem lat Celem dokumentu było zintegrowanie gospodarki odpadami w regionie, w sposób zapewniający szeroko pojmowaną ochronę środowiska oraz uwzględniający obecne i przyszłe uwarunkowania ekonomiczne. Plan obejmuje pełen zakres informacji dotyczących głównych rodzajów odpadów powstających w Województwie Dolnośląskim, a w szczególności odpadów niebezpiecznych, komunalnych i innych rodzajów odpadów. Określono w nim również bieżące problemy i wskazano słabe strony systemu, sformułowano priorytety, cele i zadania z zakresu gospodarki odpadami. Z danych przedstawionych powyżej wynika, że w 2006 r. na obszarze Województwa Dolnośląskiego wytworzono łącznie 1 514,927 odpadów zawierających azbest, przy czym na podaną masę składało się 87,744 Mg odpadów o kodzie * i 1 427,183 Mg odpadów o kodzie *. Z ogólnej masy wytworzonych odpadów 254,51 Mg poddano unieszkodliwianiu (1,22 Mg poprzez składowanie - metoda D5, 46,86 Mg metoda D15, 206,43 poddano unieszkodliwianiu metodami fizyczno chemicznymi metoda D9). Masa wytworzonych odpadów zawierających azbest w 2007 r. wyniosła 37,977 Mg (były to w całości odpady o kodzie *). Procesom unieszkodliwiania poddano ilość ,944 Mg tych odpadów (składowanie metoda D5). Biorąc pod uwagę niewielką ilość wytworzonych odpadów, można sądzić, że na masę odpadów poddanych procesom unieszkodliwiania złożyły się odpady magazynowane w latach poprzednich. Instalacje do odzysku/ unieszkodliwiania Na terenie Województwa Dolnośląskiego funkcjonują następujące składowiska odpadów przyjmujące odpady azbestowe: Składowisko odpadów przemysłowych Mo-Bruk przy ul. Górniczej 1 w Wałbrzychu, posiadające wydzieloną kwaterę na odpady o kodzie * i *; w 2007 r. na przedmiotową instalację przyjęto 869,06 Mg odpadów o kodzie * i ,912 Mg odpadów o kodzie *; w Wojewódzkiej bazie danych brak jest informacji odnośnie ilości odpadów przyjętych na charakteryzowaną instalację w 2006 r.; Zakład Oczyszczania Miasta - Składowisko Odpadów Komunalnych Trzebcz 2 (Przedsiębiorstwo Gospodarki Miejskiej Sp. z o.o., ul. Dąbrowskiego 2, Polkowice) posiadające wydzieloną kwaterę na odpady o kodzie *; w 2006 r. złożono tam 1,22 Mg odpadów; Centrum Sortowania, Odzysku i Unieszkodliwiania Odpadów w Marcinowie (składowisko odpadów w Marcinowie należące do gminy Trzebnica) posiadające wydzieloną kwaterę na odpady o kodzie * i * (składowisko działa od maja 2008 r.). Wojewódzka baza danych zawiera także informacje na temat instalacji do zestalania odpadów w Godzikowicach przy ul. Stalowej 12. W 2006 r. do instalacji tej skierowano 206,43 Mg odpadów o kodzie *. Moc przerobowa charakteryzowanej instalacji wynosi Mg/rok, a stosowany proces unieszkodliwiania opisywany jest symbolem D9. Po przetworzeniu, odpady są składowane pod kodem * na składowisku przy ul. Stalowej 12 w Godzikowicach Dolnośląskiej Korporacji Ekologicznej Sp. z. o. o. z siedzibą przy ul. Kopalnianej 7, Polkowice. Identyfikacja problemów W trakcie analizy stanu 55

56 aktualnego stwierdzono, że największe problemy związane z gospodarowaniem azbestem i jego odpadami wiążą się z: brakiem pełnej i rzetelnej inwentaryzacji dotyczącej ilości, lokalizacji i stanu wyrobów zawierających azbest na terenie gmin Województwa Dolnośląskiego; niską świadomość części mieszkańców województwa dotyczącą bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów azbestowych; brakiem mechanizmów dofinansowania usuwania azbestu dla indywidualnych gospodarstw domowych; niewystarczającą ilością i mocą przerobową składowisk przyjmujących odpady azbestu. Cele krótko- i długookresowe na lata : przeprowadzenie pełnej inwentaryzacji budynków i urządzeń zawierających azbest oraz coroczna aktualizacja inwentaryzacji zgodnie z obowiązującymi przepisami; zapewnienie finansowania usuwania wyrobów zawierających azbest, w tym m.in. poprzez fundusze ochrony środowiska; zwiększenie świadomości społeczeństwa województwa na temat szkodliwości azbestu i konieczności jego eliminowania ze środowiska; sukcesywne i bezpieczne dla środowiska oraz zdrowia mieszkańców usuwanie wyrobów zawierających azbest z obszaru Województwa Dolnośląskiego. Opierając się na informacjach dotyczących ogólnej masy wyrobów zawierających azbest występujących na obszarze Województwa Dolnośląskiego pozyskanych na potrzeby opracowania przedmiotowego dokumentu (rozdział oraz załącznik , 27 Mg), można prognozować, że ilości odpadów zawierających azbest, które będą powstawały w horyzontach czasowych objętych niniejszym planem, powinny kształtować się na poziomie: 2011 r ,32 Mg, 2015 r ,81 Mg. W celu przedstawienia prognoz, posłużono się obliczeniami własnymi przeprowadzonymi w oparciu o dane pochodzące z Narodowego Spisu Powszechnego Mieszkań z 2002 r. (budynki mieszkalne) oraz Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r. (budynki gospodarsko inwentarskie) W obliczeniach uwzględniono również ilości azbestu przekazane przez przedsiębiorców. Oszacowana ilość azbestu kształtuje się na poziomie ,4 Mg (ok m3). Zgodnie z Programem usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski proces usuwania tych odpadów powinien być zakończony do 2032 roku. Poniżej przedstawiono prognozowane ilości odpadów, które będą usuwane w latach z uwzględnieniem horyzontów czasowych wyznaczonych w Programie Lata ,48 Mg, lata ,08 Mg, lata ,84 Mg. Oznacza to, że do 2011 należy usunąć ok ,6 Mg azbestu, a do roku 2015 kolejne ,4 Mg odpadów zawierających azbest. 56

57 W wyniku analizy stanu aktualnego gospodarki odpadami niebezpiecznymi, prognoz powstawania oraz potrzeb inwestycyjnych i pozainwestycyjnych określono następujące kierunki działań: W wyniku analizy stanu aktualnego gospodarki odpadami niebezpiecznymi, prognoz powstawania oraz potrzeb inwestycyjnych i pozainwestycyjnych określono następujące kierunki działań: 1. Wdrażanie proekologicznych i efektywnych ekonomicznie metod zagospodarowania odpadów niebezpiecznych w oparciu o najlepsze dostępne techniki (BAT). 2. Minimalizacja wytwarzanych odpadów niebezpiecznych poddawanych procesom unieszkodliwiania poprzez składowanie. 3. Organizacja i rozwój systemów zbierania odpadów niebezpiecznych ze źródeł rozproszonych (małe i średnie przedsiębiorstwa) w sposób selektywny z uwzględnieniem następujących grup odpadów: a. odpady zawierające PCB, b. oleje odpadowe, c. zużyte baterie i akumulatory, d. odpady medyczne i weterynaryjne e. pojazdy wycofane z eksploatacji f. zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny g. odpady zawierające azbest h. przeterminowane pestycydy. poprzez: organizacje odzysku lub przedsiębiorców wytwórców odpadów niebezpiecznych, placówki handlowe, placówki oświatowe, apteki, zakłady serwisowe oraz punkty zbierania poszczególnych rodzajów odpadów niebezpiecznych (np. przeterminowane lekarstwa, oleje, akumulatory), stacjonarne lub mobilne punkty zbierania odpadów niebezpiecznych, specjalistyczne firmy posiadające stosowne zezwolenia administracyjne. Model systemu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi ze źródeł rozproszonych, w tym z gospodarstw domowych dla Województwa Dolnośląskiego jest zgodny z modelem systemu przedstawionym w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami Sprawne funkcjonowanie systemu gospodarowania wyrobami i odpadami zawierającymi azbest wymaga bezpiecznego użytkowania wyrobów azbestowych, ich usuwania i unieszkodliwiania. Działaniom tym, aby chronić zdrowie ludzi oraz zapewnić ich zgodność z wymaganiami ochrony środowiska i gospodarki odpadami, towarzyszą określone procedury ich szczegółowa charakterystyka, wraz z odwołaniami do stosownych aktów prawnych, znajduje się na stronie internetowej Ministerstwa Gospodarki. Użytkowanie wyrobów zawierających azbest Zgodnie z przepisami sformułowanymi w obowiązujących aktach prawnych właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości, a także obiektu, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest zobowiązany jest do dokonania przeglądu technicznego 57

58 wyrobów azbestowych i sporządzenia oceny stanu oraz możliwości bezpiecznego ich użytkowania (zgodnie z załącznikiem nr 1 do Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest Dz. U. z 2004 r., Nr 71, poz. 649 z późn. zmianami). Na podstawie przeprowadzonego przeglądu należy podjąć decyzję odnośnie dalszego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest. Możliwe rozwiązania w tym zakresie to: Pozostawienie wyrobów zawierających azbest i zabezpieczenie ich w miejscu eksploatacji, w celu wyeliminowania lub ograniczenia emisji włókien azbestowych do powietrza (dotyczy wyłącznie wyrobów twardych1 ), Usunięcie wyrobów i zastąpienie ich materiałami nie zawierającymi azbestu (dotyczy wyrobów miękkich2 oraz zakwalifikowanych do wymiany twardych ). Wyroby zawierające azbest nie zaklasyfikowane do wymiany podczas przeprowadzanego przeglądu technicznego należy zabezpieczyć przez: Zabudowę przestrzeni, w której znajdują się wyroby zawierające azbest, szczelną przegrodą bez naruszenia samego wyrobu (przegroda może być wykonana m.in. ze sklejki, płyt gipsowych lub cegły), Pokrywanie wyrobów lub powierzchni zawierających azbest szczelną powłoką za pomocą substancji impregnujących (substancje impregnujące mają na celu wewnętrzne związanie cząstek azbestu, uniemożliwiając tym samym kruszenie się wyrobu azbestowego) bądź substancji błonotwórczych (substancje błonotwórcze tworzą na powierzchni wyrobu szczelną i dobrze przylegającą warstwę, która uniemożliwia odłamywanie się wyrobu). Wykonawca prac polegających na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest jest obowiązany do przeszkolenia przez uprawnioną instytucję zatrudnianych pracowników, osób kierujących lub nadzorujących prace polegające na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, przy zabezpieczaniu i usuwaniu tych wyrobów oraz przestrzegania procedur dotyczących bezpiecznego postępowania. Usuwanie wyrobów zawierających azbest W przypadku stwierdzenia konieczności usunięcia wyrobów zawierających azbest, należy podjąć możliwie jak najszybciej prace, mające na celu eliminację źródeł emisji włókien azbestowych do otoczenia. Prace polegające na usuwaniu wyrobów zawierających azbest muszą być odpowiednio przygotowane poprzez: Przeprowadzenie ewidencji jakościowej i ilościowej przewidzianych do usunięcia materiałów zawierających azbest; przygotowanie i zatwierdzenie planu prac (plan prac zawiera m.in. opis zabezpieczenia obiektu prac przed zanieczyszczeniem otoczenia azbestem, harmonogram prac z podaniem ich lokalizacji wraz z określeniem ilości powstających odpadów na poszczególnych etapach prac, informację o środkach zabezpieczających pracowników, sposób zabezpieczenia odpadów, określenie miejsca składowania odpadów); zgłoszenie usunięcia wyrobów zawierających azbest w starostwie powiatowym; określenie miejsca i częstotliwości badań zawartości włókien azbestu w powietrzu, podczas wykonywania prac i po ich zakończeniu; 58

59 zgłoszenie prac do inspektora nadzoru budowlanego oraz okręgowego inspektora pracy (zgłoszenie zawiera: rodzaj i nazwę wyrobów zawierających azbest, termin rozpoczęcia i planowanego zakończenia prac, adres obiektu, kopię aktualnej oceny stanu wyrobów zawierających azbest, określenie liczby pracowników, którzy będą przebywać w kontakcie z azbestem). Prace polegające na usuwaniu wyrobów zawierających azbest bezwzględnie muszą być wykonywane przez przeszkolonych pracowników, którzy zostali maksymalnie ochronieni przed szkodliwym wpływem włókien azbestowych (stosowanie sprzętu zabezpieczającego układ oddechowy, stosowanie odpowiedniej odzieży ochronnej). W celu zminimalizowania pylenia włókien azbestowych należy nawilżać wyroby wodą przed ich usuwaniem i utrzymywać je w stanie wilgotnym przez cały czas pracy. Jeśli jest to technicznie możliwe, należy demontować całe wyroby bez jakiegokolwiek uszkadzania. Odspajanie materiałów trwale związanych z podłożem należy wykonywać za pomocą narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych, wyposażonych w miejscowe instalacje odciągające powietrze. Badania kontrolne pyłów azbestu w środowisku przeprowadza się przed przystąpieniem do prac (tło zanieczyszczeń), w trakcie i po wykonaniu prac. Wyniki pomiarów pozwalają na kontrolę prawidłowości prowadzenia prac i efektywności środków zabezpieczających przed emisją azbestu do środowiska. Unieszkodliwianie odpadów zawierających azbest Odpady zawierające azbest nie mogą być kierowane do powtórnego wykorzystania (odzysk). Co więcej w świetle obowiązujących przepisów głównym sposobem unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest jest ich składowanie na odpowiednio przygotowanych do tego celu składowiskach. Szczegółowe zasady składowania odpadów azbestowych regulowane są przez rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. z 2003 r. Nr 61, poz. 549). Podstawową zasadą, która warunkuje technologię składowania odpadów zawierających azbest, jest zasada, że odpady te muszą zostać całkowicie zabezpieczone przed ich kontaktem z powietrzem atmosferycznym. Składowiska odpadów służące do deponowania azbestu lub wydzielone kwatery na składowiskach innych niż przeznaczone do tego celu buduje się w specjalnie wykonanych zagłębieniach terenu ze ścianami bocznymi zabezpieczonymi przed osypywaniem się. Każdorazowo po złożeniu odpadów ich powierzchnię zabezpiecza się przed emisją pyłów przez przykrycie izolacją syntetyczną lub warstwą gruntu. Składowanie odpadów należy zakończyć na poziomie 2 m poniżej poziomu terenu otoczenia, a następnie należy wypełnić składowisko gruntem do poziomu terenu. Azbest po złożeniu i przykryciu gruntem mineralnym jest nieszkodliwy dla środowiska wodno gruntowego oraz powietrza atmosferycznego. Złoże odpadów zawierających azbest nie może być w jakikolwiek sposób naruszone, czy to przez prace ziemne czy przez odwierty. W 2005 roku weszło w życie rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2005 r. w sprawie podziemnych składowisk odpadów (Dz. U. z 2005 r., Nr 110, poz. 935), które dopuszcza składowanie azbestu i innych odpadów niebezpiecznych pod ziemią. Rozporządzenie to określa szczegółowe wymagania, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk podziemnych w zakresie lokalizacji, eksploatacji i zamknięcia, a także zakres, sposób i warunki prowadzenia monitoringu tych składowisk. Postępowanie z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest - procedury Procedury dotyczące postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest szczegółowo 59

60 scharakteryzowane i opisane m.in. na stronie internetowej Ministerstwa Gospodarki - są zróżnicowane ze względu na podmioty, których dotyczą. W ich obrębie można wyróżnić: 1. Procedury obowiązujące właścicieli i zarządzających obiektami, instalacjami lub urządzeniami zawierającymi azbest lub wyroby zawierające azbest. 2. Procedury obowiązujące wykonawców prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest wytwórców odpadów niebezpiecznych. 3. Procedury obowiązujące prowadzących działalność w zakresie transportu odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. 4. Procedury obowiązujące zarządzających składowiskami odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. 1. Procedury obowiązujące właścicieli i zarządzających obiektami, instalacjami lub urządzeniami zawierającymi azbest lub wyroby zawierające azbest. Obowiązki i postępowanie właścicieli oraz zarządców obowiązujące podczas użytkowania obiektów i terenów z wyrobami zawierającymi azbest Właściciel lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia technicznego oraz terenu gdzie znajdują się wyroby zawierające azbest ma obowiązek sporządzenia - w 2 egzemplarzach - Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest. Właściciele lub zarządcy, którzy spełnili ten obowiązek wcześniej sporządzają następne Oceny... w terminach wynikających z warunków poprzedniej Oceny... tzn.: - po pięciu latach, jeżeli wyroby zawierające azbest są w dobrym stanie technicznym i nieuszkodzone, - po jednym roku, jeżeli przy poprzedniej Ocenie... ujawnione zostały drobne (do 3% powierzchni wyrobów) uszkodzenia. Wyroby, które posiadały lub posiadają duże i widoczne uszkodzenia powinny zostać bezzwłocznie usunięte. Jeden egzemplarz Oceny... właściciel lub zarządca zobowiązany jest złożyć właściwemu terenowo organowi architektoniczno-budowlanemu lub powiatowemu inspektorowi nadzoru budowlanego w terminie do 30-tu dni od dnia jej sporządzenia. Drugi egzemplarz zachowuje przy dokumentacji budynku, budowli, instalacji lub urządzenia przemysłowego oraz terenu do czasu sporządzenia następnej Oceny... Właściciel lub zarządca zobowiązany jest do przeprowadzenia inwentaryzacji (spisu z natury) wyrobów zawierających azbest. Wyniki inwentaryzacji powinny służyć do sporządzenia stosownej informacji dla wójta, burmistrza lub prezydenta miasta właściwego dla miejsca znajdowania się budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu z wyrobami zawierającymi azbest. Informacje przedkłada się corocznie, celem wykazania ewentualnych zmian w ilości posiadanych wyrobów zawierających azbest co pozwoli na ocenę zagrożenia dla ludzi i środowiska w danym rejonie. Właściciel lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu, gdzie występują wyroby zawierające azbest, ma ponadto obowiązki: - oznakowania pomieszczeń, gdzie znajdują się urządzenia lub instalacje z wyrobami zawierającymi azbest odpowiednim znakiem ostrzegawczym dla azbestu; - opracowania i wywieszenia na widocznym miejscu instrukcji bezpiecznego postępowania i użytkowania pomieszczenia z wyrobami zawierającymi azbest; - zaznaczenia na planie sytuacyjnym terenu miejsc z wyrobami zawierającymi azbest. 60

61 Ponadto, jeżeli w budynku, budowli, instalacji lub urządzeniu oraz na terenie znajdują się wyroby zawierające azbest o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000 kg/m3 (tzw. miękkie ), lub jeżeli wyroby zawierają azbest krokidolit, a także jeżeli te wyroby znajdują się w zamkniętych pomieszczeniach, lub istnieje uzasadniona obawa dużej emisji azbestu do środowiska właściciel lub zarządca powinien opracować plan kontroli jakości powietrza (monitoringu), a jego wyniki uwzględnić przy dalszej eksploatacji lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Obowiązki i postępowanie właścicieli i zarządców związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest z obiektów lub terenów Właściciel lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu, gdzie znajduje się azbest lub wyroby zawierające azbest powinien dokonać identyfikacji rodzaju i ilości azbestu w wyrobach, przez uprawnione do takich prac laboratorium. Identyfikacja azbestu powinna nastąpić w okresie użytkowania wyrobów, jeszcze przed rozpoczęciem wykonywania prac zabezpieczenia lub usuwania takich wyrobów o ile informacja ta, nie jest podana w innych dokumentach budowy przedmiotowego obiektu. Identyfikacja azbestu jest obowiązkiem właściciela lub zarządcy, wynikającym z tytułu własności oraz odpowiedzialności prawnej, dotyczącej ochrony osób trzecich od szkód mogących wynikać z nieodpowiedniej eksploatacji przedmiotu stanowiącego własność. Wyniki identyfikacji azbestu powinny być uwzględniane przy: - sporządzaniu Oceny... ; - sporządzaniu informacji dla wójta, burmistrza, prezydenta miasta; - zawieraniu umowy na wykonanie prac zabezpieczania lub usuwania wyrobów zawierających azbest z wykonawcą tych prac wytwarzającym odpady niebezpieczne. Właściciel lub zarządca może zlecić innym wykwalifikowanym osobom lub podmiotom prawnym przeprowadzenie czynności wykonania identyfikacji azbestu w wyrobach. W każdym przypadku powinno to mieć miejsce przed rozpoczęciem prac zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest. Właściciel lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu z wyrobami zawierającymi azbest, ma obowiązek zgłoszenia na 30 dni przed rozpoczęciem prac, wniosku o pozwolenie na budowę (remont), wraz z określonymi warunkami. Zatajenie informacji o występowaniu azbestu w wyrobach, które będą przedmiotem prac remontowo-budowlanych skutkuje na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.) odpowiedzialnością prawną. Po dopełnieniu obowiązków formalno-prawnych, właściciel lub zarządca dokonuje wyboru wykonawcy prac wytwórcy odpadów niebezpiecznych oraz zawiera umowę na wykonanie prac zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest oraz oczyszczenia budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu z azbestu. W umowie powinny być jasno sprecyzowane obowiązki stron, również w zakresie zabezpieczenia przed emisją azbestu w czasie wykonywania prac. Niezależnie od obowiązków wykonawcy prac, właściciel lub zarządca powinien poinformować mieszkańców lub użytkowników budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu, o usuwaniu niebezpiecznych materiałów zawierających substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla ludzi oraz sposobach zabezpieczenia przed tą szkodliwością. Na końcu właściciel lub zarządca powinien uzyskać od wykonawcy prac, pisemne oświadczenie o prawidłowości wykonania robót i oczyszczenia z azbestu, a następnie przechowywać je przez okres co najmniej 5-lat, wraz z inną dokumentacją budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu 2. Procedury obowiązujące wykonawców prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest wytwórców odpadów niebezpiecznych 61

62 Postępowanie przy pracach przygotowawczych do usuwania wyrobów zawierających azbest Wykonawca prac polegających na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest, jest wytwórcą odpadów - w zrozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251, z późn. zm.) art. 3 pkt 22 który mówi o tym, że wytwórcą odpadów powstających w wyniku świadczenia usług, w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urządzeń oraz sprzątania, konserwacji i napraw jest podmiot, który świadczy usługę, chyba, że umowa o świadczeniu usługi stanowi inaczej. Z powyższej definicji wynika, że wytwórcą odpadów może być np. właściciel lub zarządzający, który we własnym zakresie wykonuje prace zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest i zleca do wykonania tylko część robót. W takim przypadku na nim też spoczywać będą wszystkie obowiązki wynikające z przepisów i procedur postępowania z odpadami niebezpiecznymi zawierającymi azbest. Wytwórcę odpadów obowiązuje postępowanie określone przepisami ustawy o odpadach. Podstawową czynnością dla przedsiębiorcy, który zamierza podjąć działalność w zakresie wytwarzania odpadów niebezpiecznych zawierających azbest, w ilości powyżej 100 kg rocznie, jest opracowanie programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi i zawierającymi azbest i uzyskanie jego zatwierdzenia przez właściwego, ze względu na miejsce wytwarzania odpadów niebezpiecznych, Marszałka Województwa lub starostę. Marszałek Województwa zatwierdza programy gospodarki odpadami niebezpiecznymi dla przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, a starosta dla pozostałych przedsięwzięć. Wytwórca odpadów (wytwarzający rocznie do 0,1 Mg odpadów niebezpiecznych) na 30 dni przed rozpoczęciem działalności powodującej powstawanie odpadów opracowuje i przedkłada właściwemu marszałkowi województwa lub staroście informację o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami w czterech egzemplarzach. Do rozpoczęcia działalności powodującej powstawanie odpadów można przystąpić, jeżeli organ właściwy do przyjęcia informacji, w terminie 30 dni od dnia złożenia informacji nie wniesie sprzeciwu, w drodze decyzji. Wytwórca odpadów może zlecić wykonanie obowiązku gospodarowania odpadami innemu posiadaczowi odpadów. Posiadacz odpadów może je przekazywać wyłącznie podmiotom, które uzyskały zezwolenie właściwego organu na prowadzenie działalności w zakresie gospodarki odpadami, chyba, że działalność taka nie wymaga uzyskania zezwolenia. Po dopełnieniu obowiązków wynikających z ogólnych zasad postępowania z odpadami wykonawca prac uprawniony jest do przyjęcia zlecenia i zawarcia umowy na wykonanie prac zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest, wraz z oczyszczaniem miejsca prac z azbestem. Dla prawidłowego zawarcia umowy, jak wyżej, konieczne jest określenie stanu środowiska przed przystąpieniem do prac, w tym strefy przyszłych prac. Pozwoli to na określenie stopnia narażenia na azbest w miejscu pracy oraz prawidłowe przygotowanie planu prac. Plan pracy powinien być sporządzony zgodnie ze stosownymi przepisami i zawierać: - określenie rodzaju azbestu w wyrobach przeznaczonych do usunięcia, - aktualną Ocenę stanu... - przewidywaną ilość wytwarzanych odpadów do usunięcia, - ustalenie odpowiednich sposobów usuwania wyrobów zawierających azbest, - określenie rodzajów i metod pracy, - określenie sposobów eliminowania lub ograniczenia emisji pyłu azbestu do powietrza. 62

63 Następnie powinien zostać opracowany plan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, zwany planem bioz, obejmujący m.in. - informację dotyczącą przewidywanych zagrożeń, występujących podczas realizacji robót budowlanych, określającą skalę i rodzaje zagrożeń oraz miejsca i czas wystąpienia, - informacje o wydzieleniu i oznakowaniu miejsc prowadzenia robót budowlanych, stosownie do rodzaju zagrożenia, - informację o sposobie prowadzenia instruktażu pracowników przed przystąpieniem do realizacji robót szczególnie niebezpiecznych w tym: a) określenia zasad postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia, b) konieczność stosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej, zabezpieczającej przed skutkami zagrożeń, c) zasady bezpośredniego nadzoru nad pracami szczególnie niebezpiecznymi, przez wyznaczone w tym celu osoby, - określenie sposobu przechowywania i przemieszczania materiałów, wyrobów, substancji oraz preparatów niebezpiecznych na terenie budowy, - wskazanie środków technicznych i organizacyjnych, zapobiegających niebezpieczeństwom wynikającym z wykonywania robót budowlanych w strefach szczególnego zagrożenia zdrowia lub w ich sąsiedztwie. Pracodawca ma obowiązek zapoznania pracowników lub ich przedstawicieli z planem prac, szczególnie dotyczącego bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Wykonawca prac ma obowiązek przeszkolenia wszystkich osób pozostających w kontakcie z azbestem, pracowników bezpośrednio zatrudnionych, kierujących i nadzorujących prace w zakresie bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest i ich odpadami, a także bezpieczeństwa i higieny takich prac. Szkolenie powinno być przeprowadzone zgodnie z przepisami odpowiedniego rozporządzenia Ministra Pracy, przez upoważnioną do takiej działalności instytucję i potwierdzone odpowiednim świadectwem lub zaświadczeniem. Skompletowanie środków ochrony pracowników tj. odpowiednich ubrań roboczych w takiej ilości, aby zabezpieczyć pracowników przez cały czas trwania robót i oczyszczania terenu po tych robotach. Pracodawca będący wytwórcą odpadów niebezpiecznych, zawierających azbest zobowiązany jest do przygotowania, prowadzenia i przechowywania rejestru pracowników narażonych na działanie azbestu. Ważną sprawą jest przygotowanie miejsca i sposobu tymczasowego magazynowania odpadów niebezpiecznych na placu budowy po ich demontażu a jeszcze przed transportem na składowisko. Miejsce takie powinno być wydzielone i zabezpieczone przed dostępem osób niepowołanych oraz oznakowane znakami ostrzegawczymi o treści: Uwaga! Zagrożenie azbestem! Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony. Dla prawidłowości obrotu odpadami niebezpiecznymi wytwórca odpadów przygotowuje właściwe dokumenty, którymi są: - karta ewidencji odpadu; - karta przekazania odpadu. Celem zapewnienia składowania odpadów niebezpiecznych powstałych po usuwaniu wyrobów zawierających azbest, wytwórca odpadów powinien przed przeprowadzeniem robót, zawrzeć porozumienie z zarządzającym składowiskiem odpowiednim dla odpadów niebezpiecznych zawierających azbest (składowanie selektywne lub odpowiednio 63

64 przygotowana kwatera na innym składowisku). Ważne znaczenie dla prawidłowego przygotowania robót na skompletowanie wyposażenia technicznego, w tym narzędzi ręcznych i wolnoobrotowych, narzędzi mechanicznych, urządzeń wentylacyjnych oraz podstawowego sprzętu przeciwpożarowego. Na tym etapie należy też zabezpieczyć techniczne środki zapobiegające emisji azbestu w miejscu pracy oraz środowisku w zależności od określenia stanu środowiska, dokonanego przed przystąpieniem do wykonywania prac. Jeżeli usuwane są wyroby o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000 kg/m3, lub inne mocno uszkodzone, a także zawierające krokidolit oraz wyroby znajdujące się w pomieszczeniach zamkniętych niezbędne jest zawarcie umowy z laboratorium upoważnionym do prowadzenia monitoringu powietrza. Duże znaczenie ma również przygotowanie i organizacja zaplecza budowy, w tym części socjalnej, obejmującej: - urządzenia sanitarno-higieniczne, z możliwością umycia się i natrysku po pracy w kontakcie z azbestem, - pomieszczenia na szatnie czyste i brudne, - pomieszczenia dla spożywania posiłków oraz regeneracji. W planie prac w zależności od wielkości lub specyfiki budynku, budowli, instalacji lub urządzenia, a również terenu, gdzie prowadzone będą prace zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest a także występującego stopnia narażenia na azbest mogą zostać określone również inne niezbędne wymagania. Prace polegające na usuwaniu wyrobów zawierających azbest, wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych wraz z oczyszczeniem obiektu, terenu, instalacji Na początku należy wykonać odpowiednie zabezpieczenia obiektu, będącego przedmiotem prac i miejsc ich wykonywania, a także terenu wokół przed emisją pyłu azbestu, która może nastąpić w wyniku prowadzenia prac. Ogrodzenie terenu powinno nastąpić z zachowaniem bezpiecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla pieszych, nie mniej niż 2 m przy zastosowaniu osłon. Teren prac należy ogrodzić poprzez oznakowanie taśmami ostrzegawczymi w kolorze biało-czerwonym i umieszczenie tablic ostrzegawczych z napisami Uwaga! Zagrożenie azbestem!, Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony lub Zagrożenie azbestem krokidolitem. Przy pracach elewacyjnych powinny być stosowane odpowiednie kurtyny zasłaniające fasadę obiektu, aż do gruntu, a teren wokół objęty kurtyną, powinien być wyłożony grubą folią, dla łatwego oczyszczania po każdej zmianie roboczej. Ogólne zasady postępowania przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest określają następujące wymagania techniczne: - nawilżania wodą wyrobów zawierających azbest przed ich usuwaniem i utrzymywanie w stanie wilgotnym przez cały czas pracy, - demontażu całych wyrobów (płyt, rur, kształtek itp.) bez jakiegokolwiek uszkodzenia, tam gdzie jest to technicznie możliwe, - odspajania wyrobów trwale związanych z podłożem przy stosowaniu wyłącznie narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych narzędzi mechanicznych, wyposażonych w miejscowe instalacje odciągające powietrze, - prowadzenia kontrolnego monitoringu powietrza, w przypadku występowania stężeń pyłu azbestu, przekraczających dopuszczalne wartości dla miejsca pracy, 64

65 - składowanie na tej samej zmianie roboczej, usuniętych odpadów zawierających azbest, po ich szczelnym opakowaniu na miejscu tymczasowego magazynowania odpadów, - codzienne, staranne oczyszczanie strefy prac i terenu wokół, dróg wewnętrznych oraz maszyn i urządzeń z wykorzystaniem podciśnieniowego sprzętu odkurzającego, zaopatrzonego w filtry o dużej skuteczności ciągu (99,99%) lub na mokro. Niedopuszczalne jest ręczne zamiatanie na sucho, jak również czyszczenie pomieszczeń i narzędzi pracy przy użyciu sprężonego powietrza. W przypadku prowadzenia prac z wyrobami azbestowo-cementowymi, których gęstość objętościowa wynosi mniej niż 1000 kg/m3 (tzw. miękkie), a także z innymi wyrobami, których powierzchnia jest, w widoczny sposób uszkodzona lub zniszczona lub jeżeli prace prowadzone są na obiektach z wyrobami zawierającymi azbest krokidolit, lub też w pomieszczeniach zamkniętych to powinny być zastosowane szczególne zabezpieczenia strefy prac i ochrony pracowników oraz środowiska, niezależnie od ogólnych zasad postępowania. Należą do nich: - komory dekontaminacyjne (śluzy) dla całych pomieszczeń lub stanowiące łącznik izolacyjny między pomieszczeniem stanowiącym strefę prac, a innymi pomieszczeniami lub na zewnątrz obiektu, - zaostrzone rygory przestrzegania stosowania środków ochrony osobistej, - inne metody, określone na etapie prac przygotowawczych. W obiekcie przylegającym do strefy prac, należy zastosować odpowiednie zabezpieczenia, w tym uszczelnienie otworów okiennych i drzwiowych, a także inne, właściwe dla stopnia narażenia, środki zabezpieczające. Wszystkie zdemontowane wyroby zawierające azbest powinny być szczelnie opakowane w folie z polietylenu, lub polipropylenu o grubości nie mniejszej niż 0,2 mm i zamykane w sposób uniemożliwiający przypadkowe otwarcie (zgrzewem ciągłym lub taśmą klejącą). Niedopuszczalne jest stosowanie worków papierowych. Odpady powstałe z wyrobów o gęstości objętościowej większej niż kg/m3, a więc płyty i rury azbestowo-cementowe, lub ich części powinny być szczelnie opakowane w folie. Pył azbestowy oraz odpady powstałe z wyrobów o gęstości objętościowej mniejszej niż kg/m3 powinny być zestalone przy użyciu cementu lub żywic syntetycznych i po związaniu spoiwa szczelnie zapakowane w folię. Pakowanie usuniętych wyrobów zawierających azbest powinno odbywać się wyłącznie do opakowań przeznaczonych do ostatecznego składowania i wyraźnie oznakowane, w sposób określony dla azbestu. Etykiety i zamieszczone na nich napisy powinny być trwałe, nie ulegające zniszczeniu, pod wpływem warunków atmosferycznych i czynników mechanicznych. Dla usuniętych odpadów niebezpiecznych zawierających azbest oraz ich transportu na składowisko odpadów niebezpiecznych, właściwe dla azbestu stosuje się: - kartę ewidencji odpadu, - kartę przekazania odpadu. Po zakończeniu prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych wykonawca prac ma obowiązek dokonania prawidłowego oczyszczenia strefy prac i otoczenia z pozostałości azbestu. Oczyszczenie powinno nastąpić przez zastosowanie urządzeń filtracyjno-wentylacyjnych z wysokoskutecznym filtrem (99,99%) lub na mokro. Wykonawca prac ma obowiązek przedstawienia 65

66 właścicielowi lub zarządcy obiektu, będącego przedmiotem prac oświadczenia stwierdzającego rzetelność wykonania prac i oczyszczenia z azbestu. W przypadku, kiedy przedmiotem prac były wyroby o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000 kg/m3 lub wyroby mocno uszkodzone i zniszczone lub prace obejmowały wyroby zawierające azbest krokidolit lub prowadzone były w pomieszczeniach zamkniętych, wykonawca prac ma obowiązek przedstawienia wyników badania powietrza przeprowadzonego przez uprawnione do tego laboratorium lub instytucję. 3. Procedura obowiązująca prowadzących działalność w zakresie transportu odpadów niebezpiecznych zawierających azbest Przygotowanie i transport odpadów niebezpiecznych zawierających azbest Posiadacz odpadów, który prowadzi działalność w zakresie zbierania lub transportu odpadów jest obowiązany uzyskać zezwolenie na prowadzenie tej działalności. Zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie transportu odpadów wydaje starosta. Wniosek o zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub transportu odpadów powinien zawierać: 1. wyszczególnienie rodzajów odpadów przewidzianych do zbierania lub transportu, w przypadku gdy określenie rodzaju jest niewystarczające do ustalenia zagrożeń, jakie te odpady mogą powodować dla środowiska, właściwy organ może wezwać wnioskodawcę do podania podstawowego składu chemicznego i właściwości odpadów, 2. oznaczenie obszaru prowadzenia działalności, 3. wskazanie miejsca i sposobu magazynowania odpadów (dotyczy tylko zbierania odpadów), 4. wskazanie sposobu i środków transportu odpadów, 5. przedstawienie możliwości technicznych i organizacyjnych pozwalających należycie wykonywać działalność w zakresie zbierania lub transportu odpadów, 6. przewidywany okres wykonywania działalności w zakresie zbierania lub transportu odpadów. Zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub transportu odpadów jest wydawane w drodze decyzji przez właściwy organ na czas oznaczony nie dłuższy niż 10 lat. Transportem odpadów niebezpiecznych zawierających azbest może zajmować się wytwórca odpadów lub inny, uprawniony do tego podmiot prawny. W każdym przypadku konieczne jest uzyskanie od właściwego starosty zezwolenia na transport odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. Uzyskanie zezwolenia, o którym mowa nie dotyczy wytwórcy odpadów, który transportuje wytworzone przez siebie odpady lub zbiera wytworzone przez siebie odpady w miejscu ich wytworzenia. Przekazanie partii odpadów zawierających azbest przez wytwórcę odpadów innemu posiadaczowi odpadów niebezpiecznych, np. w celu ich dalszego transportu odbywa się z zastosowaniem Karty przekazania odpadu sporządzonej przez wytwórcę odpadów. Do obowiązków posiadacza odpadów niebezpiecznych prowadzącego działalność wyłącznie w zakresie ich transportu na składowisko należy: - posiadanie Karty przekazania odpadu z potwierdzeniem przejęcia odpadu, - posiadanie dokumentu przewozowego z opisem towarów (odpadów) niebezpiecznych, 66

67 - posiadanie świadectwa dopuszczenia pojazdu do przewozu odpadów niebezpiecznych, - posiadanie przez kierowcę zaświadczenia ADR o ukończeniu kursu dokształcającego dla kierowców pojazdów przewożących towary niebezpieczne, - oznakowanie pojazdu odblaskowymi tablicami ostrzegawczymi, - utrzymanie czystości skrzyni ładunkowej pojazdu, - sprawdzenie stanu opakowań i ich oznakowanie literą a, - sprawdzenie umocowania sztuk przesyłki z odpadami w pojeździe. Transport odpadów niebezpiecznych zawierających azbest należy prowadzić z zachowaniem przepisów dotyczących transportu towarów niebezpiecznych spełniając określone w tych przepisach kryteria klasyfikacyjne. Odpady zawierające azbest pochodzące z budowy, remontu i demontażu obiektów budowlanych oraz odpady izolacyjne zawierające azbest, zgodnie z ADR zaliczone zostały do klasy 9 różne materiały i przedmioty niebezpieczne, z czego wynikają określone wymagania przy transporcie. Posiadacz odpadów, dokonujący ich transportu obowiązany jest do posiadania dokumentu przewozowego materiałów niebezpiecznych, który według ADR powinien zawierać: - numer rozpoznawczy odpadu nadawanego do przewozu i jego pełną nazwę, - klasę, do której należy odpad nadawany do przewozu, - liczbę sztuk przesyłki, - całkowitą ilość przewożonych odpadów, - nazwy i adresy nadawcy oraz odbiorcy przewożonych odpadów (składowiska). Do przewożenia odpadów zawierających azbest mogą być używane samochody ciężarowe z nadwoziem skrzyniowym, bez przyczepy lub z jedną przyczepą. Pojazdy przewożące odpady niebezpieczne powinny być zaopatrzone w świadectwo dopuszczenia pojazdu do przewozu towarów niebezpiecznych. Świadectwo to wystawiane jest przez Dyrektora Transportowego Dozoru Technicznego na podstawie badania technicznego pojazdu dokonanego przez okręgową stację kontroli pojazdów oraz sprawdzenia dokonanego przez Transportowy Dozór Techniczny. Kierowca wyznaczony do przewozu odpadów zawierających azbest obowiązany jest posiadać poza prawem jazdy zaświadczenie ADR ukończenia kursu dokształcającego kierowców pojazdów przewożących towary niebezpieczne, wydane przez podmiot posiadający zezwolenie marszałka województwa na prowadzenie takiej działalności. Każdy pojazd przewożący odpady zawierające azbest powinien być oznakowany dwiema odblaskowymi tablicami ostrzegawczymi bez numerów rozpoznawczych. Tablice te powinny być prostokątne, o wymiarach 30 x 40 cm, barwy pomarańczowej odblaskowej, dookoła otoczona czarnym nie odblaskowym paskiem o szerokości nie przekraczającej 15 mm. Po wyładowaniu odpadów tablice te nie mogą być widoczne na pojeździe stojącym lub poruszającym się po drodze. Przed każdym załadunkiem odpadów skrzynia ładunkowa pojazdu powinna być dokładnie oczyszczona, w szczególności z ostrych i twardych przedmiotów (np. gwoździ, śrub) nie stanowiących integralnej części nadwozia pojazdu. Wskazane jest wyłożenie podłogi skrzyni ładunkowej folią, w celu zabezpieczenia przed uszkodzeniem opakowań. Załadunek i rozładunek odpadów (palet, pojemników typu big-bag) powinny odbywać się przy wykorzystaniu dźwigu lub podnośnika. Transportujący odpady powinien odmówić przyjęcia 67

68 przesyłki odpadów, która nie posiada oznakowania wyrobów i odpadów zawierających azbest oraz w przypadku, gdy opakowanie zostało uszkodzone przy załadunku. Sztuki przesyłki z odpadami zawierającymi azbest powinny być ułożone i umocowane na pojeździe tak, aby w czasie ich przewozu nie przesuwały się oraz nie były narażone na tarcie, wstrząsy, przewracanie się i wypadnięcie z pojazdu. W trakcie przewozu ładunek powinien być dokładnie zabezpieczony folią lub plandeką przed uszkodzeniem. Po każdym wyładunku odpadów z pojazdu należy dokładnie sprawdzić, czy na powierzchni skrzyni ładunkowej nie znajdują się pozostałości po przewożonych odpadach. W razie stwierdzenia takiej pozostałości należy niezwłocznie ją usunąć oraz dokładnie oczyścić pojazd i jego wyposażenie z zachowaniem zasad przewidzianych dla prac przy usuwaniu azbestu. Odpady niebezpieczne zawierające azbest transportowane są na składowisko przeznaczone do wyłącznego składowania odpadów zawierających azbest. Tam następuje ich przekazanie następnemu posiadaczowi odpadów zarządzającemu składowiskiem i potwierdzenie tego faktu na Karcie przekazania odpadu. Aspekty finansowe usuwania wyrobów zawierających azbest Zgodnie z obowiązującymi przepisami obowiązek usunięcia azbestu spoczywa na właścicielach budynków. Oznacza to, że zadania związane z wymianą płyt azbestowo cementowych pokrywane powinny być przez osoby prywatne (właściciele obiektów). Niemniej biorąc pod uwagę sumaryczne koszty usunięcia (koszt usunięcia 1 m2 płyty azbestowo cementowej to ok. 39 PLN, natomiast średni koszt 1 m2 nowego pokrycia to ok. 42 PLN) i unieszkodliwienia azbestu, w pewnych sytuacjach możliwe jest pozyskanie pomocy finansowej. Do podstawowych źródeł finansowania inwestycji w zakresie gospodarki odpadami zawierającymi azbest zalicza się: pożyczki, dotacje i dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów udzielane przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Powiatowe i Gminne Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; środki UE, kredyty preferencyjne udzielane np. przez Bank Ochrony Środowiska (BOŚ S.A.). Z gminnych lub powiatowych funduszy ochrony środowiska finansowane może być tylko zdjęcie azbestu lub też jego wywóz i składowanie. Najczęściej stosowaną formą jest refundacja poniesionych wydatków. Aby ją uzyskać, trzeba wypełnić formularze potwierdzające zgodność zdjęcia eternitu z prawem oraz przedstawić koszty poniesione z tego tytułu. Przy udzielaniu pomocy z WFOŚiGW oraz NFOŚiGW, podstawowe znaczenie ma zaangażowanie władz samorządowych, głównie na szczeblu gminnym lub powiatowym. Rady gmin i rady powiatów mogą wskazać usuwanie wyrobów azbestowych jako zadanie, na które przeznacza się środki odpowiednio z gminnych lub powiatowych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Co więcej, w wielu gminach określono zasady dotowania ze środków gminnych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej usuwania wyrobów zawierających azbest. Udział Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej lub Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w omawianym zakresie ma charakter pomocniczy wobec samorządów gminnych. Podstawą udzielania wsparcia powinien być program usuwania wyrobów zawierających azbest oraz azbestu w gminie lub powiecie. Inną drogą jest złożenie wniosku o kredyt ekologiczny na usunięcie wyrobów azbestowych do Banku Ochrony Środowiska. Na wymianę i 68

69 zabezpieczenie powierzchni dachowych lub elewacyjnych płyt azbestowych można uzyskać maksymalną kwotę 500 tyś. zł lecz nie więcej niż 90% kosztu przedsięwzięcia. Okres realizacji zadania nie może przekroczyć 6 miesięcy od daty postawienia przez bank kredytu do dyspozycji kredytobiorcy. W pewnych sytuacjach możliwe jest skorzystanie ze środków unijnych, w tym np. ze środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata , w ramach którego przewidziano realizację działań na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w ramach czterech osi priorytetowych. Wszystkie te działania będą współfinansowane z Europejskiego Funduszu Rolnego na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz ze środków krajowych przeznaczonych na ten cel w ustawie budżetowej. Pozyskanie środków na usuwanie azbestu będzie możliwe w ramach działania osi 3. - Odnowa i rozwój wsi. Beneficjentami mogą być: gminy, instytucje kultury (dla których organizatorem jest jednostka samorządu terytorialnego) kościół lub związek wyznaniowy, organizacja pozarządowa. Pomoc ma formę zwrotu części kosztów kwalifikowanych projektu. Maksymalna wysokość pomocy na realizację projektów w jednej miejscowości wynosi 500 tys. PLN w okresie realizacji Programu (maksymalnie 75% kosztów kwalifikowanych projektu). W kontekście powyższego należy stwierdzić, że realizacja celu strategicznego w zakresie gospodarowania odpadami zawierającymi azbest wymaga podjęcia niżej wymienionych działań: przeprowadzenie pełnej i rzetelnej inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest na szczeblu gminnym; zapewnienie wystarczającej pojemności składowisk odpadów azbestowych poprzez ich rozbudowę lub budowę nowych obiektów; organizacja kampanii edukacyjno informacyjnej w zakresie prawidłowego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest; monitoring usuwania oraz prawidłowego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest; wytworzeniu mechanizmów dofinansowania usuwania azbestu dla indywidualnych gospodarstw domowych. Harmonogram rzeczowo-finansowy dla odpadów niebezpiecznych Inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest na szczeblu gminnym Działania edukacyjno informacyjne mające na celu informowanie o szkodliwości azbestu i bezpiecznym użytkowaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest Rozbudowa istniejących i/lub budowa nowych składowisk odpadów azbestowych oraz kwater na funkcjonujących składowiskach (w tym budowa kwatery na odpady azbestowe na składowisku należącym do PUO Świdnica o pojemności m 3 ), Uwarunkowania wynikające z Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata z uwzględnieniem lat Program jest aktualizacją ww. dokumentu programowego i wytycza cele, kierunki działań oraz zadania z zakresu ochrony środowiska na terenie Województwa Dolnośląskiego. Naczelną zasadą przyjętą w Wojewódzkim Programie Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego jest zasada zrównoważonego rozwoju, umożliwiająca harmonijny rozwój gospodarczy i społeczny wraz z ochroną walorów środowiskowych. Oznacza ona taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym w celu równoważenia szans 69

70 dostępu do środowiska poszczególnych społeczeństw lub ich obywateli zarówno współczesnego, jak i przyszłych pokoleń następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych. W kontekście powyższego, nadrzędny cel Programu sformułowano następująco Dążenie do osiągnięcia zrównoważonego i trwałego rozwoju Województwa Dolnośląskiego poprzez poprawę stanu środowiska przyrodniczego, zachowanie jego istotnych walorów, utrzymanie ładu przestrzennego i rozwój infrastruktury ochrony środowiska Priorytety ekologiczne Spośród wyznaczonych w Programie celów dokonano wyboru najistotniejszych zagadnień, których rozwiązanie przyczyni się w najbliższej przyszłości do poprawy stanu środowiska na terenie Województwa Dolnośląskiego tzw. priorytetów ekologicznych. Jako kryteria ich wyboru zastosowano przede wszystkim: diagnozę stanu poszczególnych komponentów środowiska na terenie województwa, uwarunkowania zewnętrzne (obowiązujące akty prawne) i wewnętrzne, a także inne wymagania w zakresie jakości środowiska. Wyboru priorytetowych przedsięwzięć ekologicznych dokonano przy zastosowaniu następujących kryteriów organizacyjnych i środowiskowych: - wymiar przedsięwzięcia (ponadlokalny i publiczny), - stopień zaawansowanie realizacji przedsięwzięcia, - konieczność realizacji przedsięwzięcia ze względów prawnych, - zgodność z celami zawartymi w dokumentach szczebla krajowego i wojewódzkiego, - zabezpieczenie środków na realizację przedsięwzięcia lub możliwość uzyskania dodatkowych zewnętrznych środków finansowych (z Unii Europejskiej lub innych źródeł zagranicznych, a także ze źródeł krajowych), - możliwość likwidacji lub ograniczenia najpoważniejszych zagrożeń dla środowiska i zdrowia ludzi, - skala dysproporcji pomiędzy stanem aktualnym i prognozowanym oraz stanem wymaganym przez prawo, - skala efektywności ekologicznej przedsięwzięcia (efekt planowany, tempo jego osiągnięcia), - wieloaspektowość efektów ekonomicznych przedsięwzięcia (możliwość jednoczesnego osiągnięcia poprawy stanu środowiska w zakresie kilku elementów środowiska). Biorąc pod uwagę powyższe kryteria proponuje się, w perspektywie najbliższych czterech lat, następującą hierarchię celów: 70

71 W zakresie zadań systemowych: Rozwój edukacji ekologicznej; Zarządzanie środowiskowe. W zakresie poprawy jakości środowiska: Poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych; Racjonalizacja gospodarki odpadami; Poprawa jakości powietrza atmosferycznego; Ochrona przed hałasem ze źródeł komunikacyjnych. W zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody: Efektywna ochrona przyrody; Ochrona i racjonalna eksploatacja ekosystemów leśnych; Ochrona gleb użytkowanych rolniczo. W zakresie zrównoważonego wykorzystania surowców, wody i energii: Zabezpieczenie środowiska i człowieka przed zagrożeniami powodziowymi; Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Należy zaznaczyć, że wiele przedsięwzięć proponowanych w ramach jednego zagadnienia wpisuje się także w pozostałe zagadnienia. Wynika to z faktu, że poszczególne elementy środowiska i uciążliwości środowiskowe są ze sobą powiązane i poprawa jakości lub ochrona jednego z nich zwykle skutkuje poprawą lub ochroną pozostałych 2.6 Powiatowe priorytety programu usuwania azbestu Wytyczne wynikające z Powiatowego Programu Ochrony Środowiska Program Ochrony Środowiska wskazuje na konieczność racjonalnego gospodarowania odpadami na terenie powiatu zgorzeleckiego. Dokument ten określa bardzo ogólne cele strategiczne w zakresie gospodarowania odpadami, bardziej szczegółowy harmonogram działań umieszczony został w Planie Gospodarowania Odpadami. Wszystkie cele i działania są wierne polityce ekologicznej państwa. 71

72 2.6.2 Wytyczne wynikające z Powiatowego Planu Gospodarki Odpadami Powiatowy Plan Gospodarki Odpadami stanowi integralną cześć Powiatowego Programu Ochrony Środowiska. Wyznacza on właściwe kierunki poprawy stanu gospodarki odpadami powiatu zgorzeleckiego. Ilość azbestu, jaką stwierdzono na terenie powiatu zgorzeleckiego wynosi 621,7 Mg, choć jest to wartość, która powinna być zweryfikowana na podstawie wykonanej zgodnej z wymogami prawa inwentaryzacji. Powiat zgorzelecki, podobnie jak całe województwo ma charakter przemysłowo-rolniczy. Większość niszczejących budynków gospodarskich byłych Państwowych Gospodarstw Rolnych (PGR) wciąż stanowi poważne zagrożenie, gdyż wyposażone są w dachy z płyt eternitowych zawierających azbest. Jaka jest faktyczna ilość tego odpadu na terenie powiatu trudno określić bez przeprowadzenia gruntownych badań inwentaryzacyjnych. Do najważniejszych zadań organu wykonawczego powiatu należy: sporządzanie rocznych informacji w zakresie realizacji zadań Programu Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest Stosowanych na Terytorium Polski na terenie powiatów oraz ich przekazywanie samorządowi województwa, inspirowanie właściwej działalności w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest, współpraca z wojewodą, samorządem województwa oraz samorządem gminnym, w zakresie zadań wynikających z Programu Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest Stosowanych na Terytorium Polski, współpraca z lokalnymi mediami, szczególnie dla pobudzenia odpowiednich inicjatyw społecznych i przedstawiania opinii, współpraca z organizacjami społecznymi wspierającymi Program Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest Stosowanych na Terytorium Polski, uwzględnianie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest w powiatowych planach gospodarki odpadami, gromadzenie danych liczbowych o ilości i rozmieszczeniu wyrobów stosownie do przepisów rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 1998r. ustalanie rejonów spodziewanego wzrostu zagrożenia pyłem azbestu z uwagi na koncentrację występowania uszkodzeń lub technologicznego zużycia wyrobów zawierających azbest. Do zadań rady powiatu należy: prowadzenie lokalnej polityki społecznej w zakresie opłat za składowanie odpadów zawierających azbest, w stosunku do uboższych właścicieli obiektów. 72

73 częściowe lub całkowite zwalnianie z opłat inicjowanie i organizowanie innych form pomocy dla mieszkańców, przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Plan unieszkodliwienia odpadów zawierających azbest obejmuje zadania organizacyjne polegające na: opracowaniu na poziomie powiatu baz informacyjnych zawierających dane dotyczące lokalizacji, ilości i stanu wyrobów zawierających azbest, na podstawie danych uzyskanych z przeglądów realizowanych przez właścicieli lub zarządców obiektów i urządzeń budowlanych na mocy rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 1998 r. w sprawie sposobów bezpiecznego użytkowania oraz warunków usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. nr 138, poz. 895), monitoring usuwania oraz prawidłowego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, organizacja kampanii informacyjnej w zakresie postępowania z odpadami zawierającymi azbest, opracowywanie programów usuwania wyrobów zawierających azbest na poziomie powiatowym, Na terenie powiatu nie przewiduje się podejmowania czynności inwestycyjnych związanych z budową składowiska deponowania odpadów zawierających azbest. Zgodnie z zapisami obowiązującego prawa koszty usunięcia wyrobów zawierających azbest powinni w całości pokryć właściciele obiektów, w których powstają odpady zawierające azbest Wytyczne wynikające z Powiatowego Planu Usuwania Azbestu Powiat zgorzelecki posiada opracowanie w postaci projektu Powiatowego Planu Usuwania Azbestu w latach , który jednak nie został dotychczas uchwalony. Wszystkie samorządy są zobowiązane opracować wojewódzkie, powiatowe i gminne plany ochrony przed szkodliwością azbestu i programów likwidacji wyrobów zawierających azbest w latach Starostwo Powiatowe w Zgorzelcu nie posiada informacji o ilości unieszkodliwianych odpadów zawierających azbest pochodzących z terenu powiatu. Jednak istnieje możliwość powstania takiego odpadu w związku z wydanymi decyzjami zezwalającymi na wytworzenie takich odpadów. Według Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami Województwa Dolnośląskiego na lata z uwzględnieniem lat na terenie Województwa Dolnośląskiego funkcjonują następujące składowiska odpadów przyjmujące odpady azbestowe: Składowisko odpadów przemysłowych Mo-Bruk przy ul. Górniczej 1 w Wałbrzychu, posiadające wydzieloną kwaterę na odpady o kodzie * i *; w 73

74 2007 r. na przedmiotową instalację przyjęto 869,06 Mg odpadów o kodzie * i ,912 Mg odpadów o kodzie *; w Wojewódzkiej bazie danych brak jest informacji odnośnie ilości odpadów przyjętych na charakteryzowaną instalację w 2006 r.; Zakład Oczyszczania Miasta - Składowisko Odpadów Komunalnych Trzebicz 2 (Przedsiębiorstwo Gospodarki Miejskiej Sp. z o.o., ul. Dąbrowskiego 2, Polkowice) posiadające wydzieloną kwaterę na odpady o kodzie *; w 2006 r. złożono tam 1,22 Mg odpadów; Centrum Sortowania, Odzysku i Unieszkodliwiania Odpadów w Marcinowie (składowisko odpadów w Marcinowie należące do gminy Trzebnica) posiadające wydzieloną kwaterę na odpady o kodzie * i * (składowisko działa od maja 2008 r.). Wojewódzka baza danych zawiera także informacje na temat instalacji do zestalania odpadów w Godzikowicach przy ul. Stalowej 12. W 2006 r. do instalacji tej skierowano 206,43 Mg odpadów o kodzie *. Moc przerobowa charakteryzowanej instalacji wynosi Mg/rok, a stosowany proces unieszkodliwiania opisywany jest symbolem D9. Po przetworzeniu, odpady są składowane pod kodem * na składowisku Dolnośląskiej Korporacji Ekologicznej Oława Sp. z o.o. przy ul. Stalowej 12 w Godzikowicach. Wymagana powierzchnia określona szacunkowo w krajowym Programie usuwania azbestu wynosi 3 ha dla województwa dolnośląskiego do roku Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami uszczegółowia te wymagania przyjmując różne warianty techniczno-organizacyjne: jako odrębne składowisko regionalne o pow. około 10 ha dla potrzeb regionu (lub kilka mniejszych składowisk o powierzchni około 2 ha), jako wydzielony sektor (o powierzchni do około 2 ha) składowiska odpadów innych niż obojętne i niebezpieczne lub pozostałych typów składowisk. Biorąc pod uwagę niskie wymagania stawiane tym składowiskom (nie wymaga się lokalizacji o szczelnym podłożu) uzasadnione jest utworzenie kilku składowisk na obszarze województwa, co pozwoli na istotne obniżenie kosztów transportu w porównaniu do wariantu z centralnym składowiskiem. Mogłyby one być zlokalizowane w ramach regionalnych Centrów Sortowania, Odzysku i Unieszkodliwiania Odpadów, dysponujących odpowiednio dużymi terenami dla zlokalizowania kwater na te odpady, lub w miejscach istniejących składowisk tych odpadów (rozbudowa). W celu osiągnięcia zamierzonych celów zostanie opracowany wojewódzki program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest w województwie dolnośląskim. Z tego też powodu niezbędnym jest wykonanie pełnej inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest na terenie powiatu. Dane z Wojewódzkiego Systemu Odpadowego nie wskazują podmiotów posiadających odpad zawierający azbest. Tak więc dotychczas nie udokumentowano występowania na terenie powiatu odpadu zawierającego azbest. Informacja ta musi być jednak poddana weryfikacji, gdyż nie wykonano dotychczas pełnej inwentaryzacji potencjalnych miejsc występowania odpadu zawierającego azbest. 74

75 Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest na terenie powiatu zgorzeleckiego Identyfikacja zagrożenia wyroby zawierające azbest na terenie powiatu zgorzeleckiego Na podstawie informacji z wypełnionych formularzy, jakie zgłosili do urzędów miast i gmin właściciele, zarządcy lub użytkownicy nieruchomości oraz z inwentaryzacji, wstępnie oszacowano ilość wyrobów zawierających azbest jakie aktualnie występują na terenie powiatu zgorzeleckiego. Nie wszystkie gminy przeprowadziły inwentaryzacje, dlatego do celów niniejszego opracowania podane są ilości szacunkowe. W efekcie analizy pozyskanych danych ustalono, że na terenie powiatu zgorzeleckiego występuje około ,51 Mg materiałów zawierających azbest. Tylko 1 374,70 Mg (ok. 4 %) jest objętych Programem usuwania azbestu, pozostałe ,81 Mg materiałów zawierających azbest należy do Elektrowni TURÓW oraz Energii Pro. Na objęte Programem usuwania azbestu 1 374,70 Mg wyrobów azbestowych składa się: ,4 m 2, czyli (zgodnie z przelicznikiem 1 m 2 0,011 Mg zastosowanym przy obliczeniu wagi płyt azbestowo-cementowych w Programie Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest Stosowanych na Terytorium Polski ) około 847,58 Mg płyt płaskich i falistych zawierających azbest oraz 527,12 Mg rur wodociągowych. Należy jednak podkreślić, że powyższy wynik stanowi jedynie przybliżony szacunek. Zastosowana metoda badawcza obarczona jest błędem. Wynika on z niedoskonałości zastosowanej metody ankietowej, na której oparto prace inwentaryzacyjne. Ponadto Gmina Sulików nie posiadała, w czasie zbierania informacji przez samorząd powiatu, danych dotyczących miejsca występowania wyrobów zawierających azbest. W trakcie przygotowywania niniejszego opracowania gmina Sulików podjęła działania zmierzające do opracowania Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest wraz z inwentaryzacją wyrobów zawierających azbest na terenie tej gminy. Wykaz ilości wyrobów zawierających azbest w poszczególnych gminach powiatu zgorzeleckiego przedstawiają poniższe tabele i rycina. W tabelach kolorem niebieskim oznaczone są ilości materiałów zawierających azbest, które należą do Elektrowni TURÓW oraz Energii Pro, a także sumy zawierające te ilości..tab Ilość wyrobów azbestowych w powiecie zgorzeleckim na projektu Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu powiatu zgorzeleckiego w latach Ilość wyrobów azbestowych [m 2 ] Obszar w nieruchomościach należących do osób ogółem użytkowanych przez fizycznych podmioty gospodarcze Gminy miejskie: Zgorzelec 9009, ,95 75

76 Obszar ogółem Ilość wyrobów azbestowych [m 2 ] należących do osób fizycznych w nieruchomościach użytkowanych przez podmioty gospodarcze obiekty Energii Pro , ,95 Zawidów 3282,7 2657,7 625 Bogatynia w tym miasto Gminy miejsko-wiejskie: ,12 Mg (rury wodociągowe) obiekty Elektrowni TURÓW oraz Energii Pro ,12 Mg (rury wodociągowe i płyty faliste i płaskie) ,75 Mg (rury wodociągowe) ,75 Mg (rury wodociągowe i płyty faliste i płaskie) obiekty Elektrowni TURÓW ,12 Mg (rury wodociągowe) Mg (płyty faliste i płaskie) ,12 Mg (rury wodociągowe i płyty faliste i płaskie) ,75 Mg (rury wodociągowe) Mg (płyty faliste i płaskie) ,75 Mg (rury wodociągowe i płyty faliste i płaskie) Pieńsk brak danych w tym miasto Węgliniec 5238, ,75 - w tym miasto Gminy wiejskie: Sulików brak danych brak danych brak danych Zgorzelec POWIAT ZGORZELECKI 77052, ,12 Mg ,12 Mg 80762, ,12 Mg obiekty Elektrowni TURÓW oraz Energii Pro SUMA Źródło: Jednostki samorządowe szczebla gminnego powiatu zgorzeleckiego ciężar w Mg Tab Ilość wyrobów azbestowych w powiecie zgorzeleckim na podstawie ankietyzacji gmin- 76

77 Ilość wyrobów azbestowych [Mg] Obszar ogółem należących do osób fizycznych w nieruchomościach użytkowanych przez podmioty gospodarcze Gminy miejskie: 99,11 27,16 71,95 Zgorzelec obiekty Energii Pro 5,62 104,73 27,16 77,57 Zawidów 36,11 29,23 6,88 Gminy miejsko-wiejskie: 731,39 141,06 590,33 Bogatynia obiekty Elektrowni TURÓW oraz Energii Pro 32920, ,58 141, ,52 366,33 17,79 348,54 w tym miasto obiekty Elektrowni TURÓW ,33 17, ,54 Pieńsk 229,11 229,11 brak danych w tym miasto 0,88 Węgliniec 57,63 57,63 - w tym miasto 2,53 2,53 - Gminy wiejskie: Sulików brak danych brak danych brak danych Zgorzelec 221,35 220,57 0,98 POWIAT ZGORZELECKI 1374, ,01 obiekty Elektrowni TURÓW oraz Energii Pro 34300,51 SUMA Źródło: Jednostki samorządowe szczebla gminnego powiatu zgorzeleckiego 77

78 Ryc Ilość wyrobów azbestowych w gminach powiatu zgorzeleckiego [Mg] Według informacji podanych w Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski ilość azbestu na terenie Województwa Dolnośląskiego oszacowano na Mg (wg stanu na dzień r.). Wynika z tego, że w powiecie zgorzeleckim znajduje się około 0,95 % (wg PGO) oraz 20,11% (wg przekazanych materiałów) wyrobów zawierających azbest Plan unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest Założono zmniejszenie ilości składowanych bioodpadów (w stosunku do roku 2009): do roku 2012 o 25 %, do roku 2022 o 75 %, do roku 2032 o 100 %. Podstawowym celem w zakresie gospodarowania odpadami azbestowymi jest bezpieczne dla ludzi i środowiska unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest poprzez składowanie na wytypowanych składowiskach w sposób wykluczający ich szkodliwe oddziaływanie. Niezbędne jest powstanie na poziomie regionu bazy informacyjnej zawierającej dane o lokalizacji, ilości i stanie wyrobów zawierających azbest oraz opracowanie systemu monitoringu usuwania i prawidłowego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest. Unieszkodliwianie tego typu odpadów jest i powinno być w dalszym ciągu prowadzone w ramach składowania na składowiskach odpadów położonych na terenie województwa. 78

79 Na poziomie lokalnym w realizację zadań Programu Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest Stosowanych na Terytorium Polski zaangażowane powinny być zarówno samorząd gminny jak również samorząd powiatowy. Do zadań organu wykonawczego powiatu należy: sporządzanie rocznych informacji w zakresie realizacji zadań Programu Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest Stosowanych na Terytorium Polski na terenie powiatu oraz ich przekazywanie samorządowi województwa, inspirowanie właściwej działalności w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest, współpraca z wojewodą, samorządem województwa oraz samorządem gminnym, w zakresie zadań wynikających z Programu Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest Stosowanych na Terytorium Polski, współpraca z lokalnymi mediami, szczególnie dla pobudzenia odpowiednich inicjatyw społecznych i przedstawiania opinii, współpraca z organizacjami społecznymi wspierającymi Program Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest Stosowanych na Terytorium Polski, gromadzenie danych liczbowych o ilości i rozmieszczeniu wyrobów stosownie do przepisów rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 1998r. ustalanie rejonów spodziewanego wzrostu zagrożenia pyłem azbestu z uwagi na koncentrację występowania uszkodzeń lub technologicznego zużycia wyrobów zawierających azbest. Do zadań rady powiatu należy: nadzorowanie wykorzystania przyznanych środków finansowych, prowadzenie lokalnej polityki społecznej w zakresie opłat za składowanie odpadów zawierających azbest, w stosunku do uboższych właścicieli obiektów, częściowe lub całkowite zwalnianie z opłat inicjowanie i organizowanie innych form pomocy dla mieszkańców, przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Plan unieszkodliwienia odpadów zawierających azbest obejmuje zadania organizacyjne polegające na: opracowaniu na poziomie powiatu baz informacyjnych zawierających dane dotyczące lokalizacji, ilości i stanu wyrobów zawierających azbest, na podstawie danych uzyskanych od samorządów gminnych, monitoring usuwania oraz prawidłowego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, organizacja kampanii informacyjnej w zakresie postępowania z odpadami zawierającymi azbest, opracowywanie programów usuwania wyrobów zawierających azbest na poziomie gminnym. Na terenie powiatu nie przewiduje się podejmowania czynności inwestycyjnych związanych z budową składowiska składowania odpadów zawierających azbest. 79

80 System usuwania odpadów zawierających azbest z terenu powiatu zgorzeleckiego Głównym elementem przyjęcia wariantowości usuwania odpadów zawierających azbestowych są ankiety z ocenami wypełnione przez właścicieli i zarządzających nieruchomościami na terenie powiatu zgorzeleckiego. Według tej oceny ustalono priorytety i terminy (teoretyczne) usunięcia tego materiału, które ujęto w jednym wariancie. do realizacji podstawowego celu, jakim jest ochrona środowiska i zmniejszenie negatywnego oddziaływania odpadów na życie i zdrowie człowieka oraz na środowisko Organizacja systemu gospodarki odpadami zwierającymi azbest dla powiatu zgorzeleckiego Organizację systemu gospodarki odpadami oparto na zapisach ustaw regulujących postępowanie z odpadami. Uwzględniając powyższe przyjęto założenie: unieszkodliwieniem odpadów zawierających azbest zajmować się będą w znacznym stopniu właściciele i zarządzający nieruchomościami; samorząd może jednak realizować część zadań związanych unieszkodliwieniem odpadów zawierających azbest; samorząd może przejąć obowiązek usuwania, odzysku i unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest od właścicieli i zarządzających nieruchomościami; poprzez system opinii, decyzji, zezwoleń samorząd sprawować będzie nadzór nad prawidłową realizacją zadań związanych z gospodarka odpadami zawierającymi azbest. Zaproponowany wstępnie podział zadań pomiędzy uczestników systemu gospodarki odpadami oraz prawidłowa ich realizacja, pozwoli na funkcjonowanie systemu odzysku zgodnie z zaproponowanym modelem funkcjonalnym. Przewidziano jeden wariant organizacyjny. W wariancie tym samorząd powiatu będzie udzielał dotacji ze środków Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej gminom powiatu zgorzeleckiego oraz jednostkom nie prowadzącym działalności gospodarczej na zasadach określonych w Kryteriach wyboru przedsięwzięć oraz zasad ich dofinansowania ze środków Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Do korzystania ze środków finansowych zgromadzonych w Powiatowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na realizację Zadania uprawnione są jednostki samorządu terytorialnego, jednostki organizacyjne powiatu zgorzeleckiego, fundacje, instytucje, organizacje, stowarzyszenia oraz inne osoby prawne nie prowadzące działalności gospodarczej, jednostki odpowiedzialne za likwidację skutków nadzwyczajnych zagrożeń środowiska. Dotacje z Funduszu udziela się na pisemny wniosek złożony do Starostwa Powiatowego w Zgorzelcu. Procedurę zakwalifikowania wniosku oraz przyznawania dotacji określają Kryteria wyboru przedsięwzięć oraz zasad ich dofinansowania ze środków Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Zgorzelcu. 80

81 Wykaz dotowanych jednostek oraz kwota dotacji przyjęta będzie uchwałą Rady Powiatu. KROK 1 Złożenie wniosku o dofinansowanie do Starostwa Powiatowego w Zgorzelcu. KROK 2 Ocena i weryfikacja wniosków oraz zebranie innych niezbędnych informacji (w tym także wykonanie kontroli bezpośrednio u wnioskodawcy) przez Wydział Budownictwa i Środowiska Starostwa Powiatowego w Zgorzelcu. KROK 3 Przydzielenie rozpatrzonemu wnioskowi dotacji z Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Udzielenie dotacji następuje na podstawie umowy zawartej pomiędzy Zarządem Powiatu a wnioskodawcą. KROK 4 Demontaż i transport odpadów na składowisko. KROK 5 Unieszkodliwienie odpadów na składowisku. Dostarczenie dokumentów ewidencji odpadów świadczących o zgodnych z przepisami prawa ich unieszkodliwieniu KROK 6 Wypłata dotacji Wnioskodawcy z Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Wypłata dotacji następuje po poniesieniu kosztów udokumentowanych fakturami albo innymi dokumentami na warunkach i w terminach ustalonych w umowie. W wyjątkowych przypadkach zostać może udzielona zaliczka na poczet prac i dostaw, które mają być dopiero wykonane. Wysokość zaliczki określa Zarząd Powiatu Warunki ubiegania się o sfinansowanie przez powiat zgorzelecki kosztów związanych z odbiorem i unieszkodliwieniem odpadów zawierających azbestowych Jednostki samorządu terytorialnego, jednostki organizacyjne powiatu zgorzeleckiego, fundacje, instytucje, organizacje, stowarzyszenia oraz inne osoby prawne nie prowadzące działalności gospodarczej aby ubiegać się o dotację z Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej zobowiązana do: 1) spełnienia przed przystąpieniem do prac robót budowlanych). związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest wymagań wynikających z ustawy z dnia 07 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (tekst jednolity: Dz. U. z 2003 r. nr 207, poz. 2016, zm.: Dz. U. z 2003 r. nr 80, poz. 718), tj. uzyskać pozwolenie na rozbiórkę lub zgłosić rozpoczęcie robót. 81

82 2) poniesienia kosztów transportu i unieszkodliwienia wyrobów zawierających azbest. Demontaż może przeprowadzić wyłącznie przedsiębiorca posiadający decyzję wydaną przez Starostę Powiatu Zgorzeleckiego zatwierdzającą program gospodarki tego rodzaju odpadami niebezpiecznymi. Właściciel obiektu jest zobowiązany do wyboru wykonawcy zadania zgodnie z ustawą z dnia 10 czerwca 1994 roku o zamówieniach publicznych (Dz.U. Nr 76, poz. 334 z późniejszymi zmianami). Jest to warunek wypłaty dotacji;. 3) złożenia wniosku sporządzonym według ustalonego wzoru (który został umieszczony w załącznikach) w terminie do 30 września każdego roku do Starostwa Powiatowego w Zgorzelcu. Wniosek o dofinansowanie z Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej kosztów związanych z odbiorem i unieszkodliwieniem odpadów zawierających azbest powinien zawierać: nazwa, adres, numer telefonu, fax; NIP lub REGON, a. nazwę oraz lokalizację zadania, b. informację o wysokości wnioskowanej dotacji, c. imię i nazwisko oraz numer telefonu Przedstawiciela Jednostki d. imię i nazwisko oraz numer telefonu Głównego Księgowego, e. Imię i nazwisko oraz stanowisko osoby zajmującej się zadaniem ze strony wnioskodawcy, f. numer rachunku bankowego bieżącego oraz nazwa banku obsługującego rachunek, g. charakterystykę zadania: uzasadnienie gospodarcze, ekologiczne i ekonomiczne realizacji zadania, zakres rzeczowy, informacje o przewidywanych efektach ekologicznych oraz efektach ekonomicznych informacje o projekcie budowlanym, kosztorysie inwestorskim i inwestorze zastępczym, przewidywany termin rozpoczęcia i zakończenia zadania, wartość kosztorysowa i struktura nakładów, 82

83 źródła finansowania. h. nazwę miejscowości oraz datę podpisania wniosku, i. pieczątki i podpisy osób reprezentujących wnioskodawcę. Wniosek winien być podpisany przez osoby upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych wnioskodawcy. 4) zawarcia pisemnej umowy dotacji pomiędzy Zarządem Powiatu a wnioskodawcą. 2.7 Gminne priorytety Programu Usuwania Azbestu Wytyczne wynikające ze strategii zrównoważonego rozwoju miasta Zgorzelec Miasto Zgorzelec ukierunkowane jest w najbliższej perspektywie na rozwój społecznogospodarczy oraz przestrzenny. Misją miasta jest optymalne zaspokojenie zbiorowych potrzeb jego mieszkańców przez wykonywanie zadań publicznych niezastrzeżonych ustawowo dla samorządu wojewódzkiego, powiatowego oraz dla administracji rządowej i innych organów Państwa, z poszanowaniem środowiska i racjonalnym wykorzystaniem jego zasobów. Realizacja powyższych założeń jest możliwa przy racjonalnej ocenie mocnych i słabych stron miasta Zgorzelec, jak również zagrożeń i szans płynących z uwarunkowań zewnętrznych. Niewątpliwie polityka miasta opiera się na silnych podstawach zrównoważonego rozwoju, nadając szczególną rangę problemom związanym z ochroną środowiska w połączeniu z potrzebami społeczno-ekonomicznymi. Obraz miasta lepszego, czystszego i spokojniejszego przyciągnie nowych inwestorów i poprawi standard życia mieszkańców miasta Zgorzelec. System zarządzania realizacją strategii powinien obejmować: tworzenie i doskonalenie instrumentów realizacji, monitorowanie, czyli obserwację realizacji celów i zadań strategii oraz zmian w warunkach realizacji, wskazanie podmiotu zarządzającego realizacją strategii, określenie zasad finansowania zadań strategii, aktualizację strategii Plan operacyjny strategii rozwoju miasta Zgorzelec cele szczegółowe Strategia rozwoju miasta Zgorzelec wyznacza plan operacyjny miasta zawierający cele szczegółowe i zadania realizacyjne, a także zasady realizacji strategii. Cele zostały podzielone na pięć sfer dotykających każdej dziedziny życia mieszkańców: 1. Zrównoważony rozwój ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego; 83

84 2. Zrównoważony rozwój społeczny; 3. Zrównoważony rozwój gospodarczy; 4. Zrównoważony rozwój przestrzenny; 5. Ład instytucjonalny i ład w zarządzaniu. Do celów głównych i szczegółowych poruszających problematykę azbestu i szeroko rozumianą ochronę środowiska należą: 1. Zrównoważony rozwój ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego: dobry stan poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego: - zorganizowanie stałego monitoringu stanu środowiska w mieście stały program ochrony środowiska przyrodniczego: -zatwierdzenie kierunków działania w celu ochrony środowiska przyrodniczego. 2. Zrównoważony rozwój społeczny: w pełni pozytywny stosunek do ochrony środowiska: - rozwijanie edukacji ekologicznej w szkołach oraz organizacja jej różnych form dla dorosłych. 3. Zrównoważony rozwój gospodarczy 4. Zrównoważony rozwój przestrzenny: sprawna utylizacja i neutralizacja odpadów przemysłowych: - kontynuacja budowy zakładu utylizacji, opracowanie programu utylizacji i programu recyklingu odpadów przemysłowych i ich wdrażanie; - rekultywacja dawnego składowiska. określenie kierunków rozwoju przestrzennego m. Zgorzelec: - opracowanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta uwzględniającego rekomendacje strategii. 5. Ład instytucjonalny i ład w zarządzaniu: zintegrowane działania władz samorządowych na wszystkich poziomach: - współpraca z samorządem oraz związkami samorządowymi powiatu i władzami województwa w realizacji zadań ponadlokalnych. szerokie wsparcie dla realizacji strategii: - organizowanie dorocznych konferencji przeglądowych miasta jako stałego forum związanego z realizacja strategii. 84

85 wysoka jakość obsługi mieszkańców przez organy samorządu Wytyczne wynikające z Programu Ochrony Środowiska miasta Zgorzelec Program Ochrony Środowiska miasta Zgorzelec ściśle odzwierciedla wytyczne i założenia gminnych, powiatowych i wojewódzkich programów w zakresie ochrony środowiska. Dokument określa rodzaj i skalę działalności gospodarczo-społecznej w tym obszarze, która wyznacza kierunki zmian w środowisku na skutek polityki miasta Zgorzelec. Inicjatywy proekologiczne powinny być współzależne z dynamiką procesów w nim zachodzących. Na tle głównych dziedzin rozwoju i związanych z nimi kierunków presji na środowisko oraz na podstawie diagnozy i prognozy stanu środowiska, a także uwarunkowań polityki ekologicznej następuje sformułowanie celów ekologicznych i strategii realizacji tych celów Wytyczne wynikające z Planu Gospodarki Odpadami miasta Zgorzelec na lata W mieście Zgorzelec do roku 2016 może zostać wytworzonych Mg odpadów zawierających azbest. Na takie ilości odpadów wydano prawomocne decyzje. Identyfikacja zagrożenia wyroby zawierające azbest na terenie miasta Zgorzelec W rezultacie badań źródłoznawczych, które zrealizowane na terenie miasta wstępnie oszacowano ilość wyrobów zawierających azbest, jakie aktualnie występują w Zgorzelcu. W efekcie analizy pozyskanych danych zdiagnozowano wystąpienie na terenie miasta Zgorzelca około 99,11 Mg wyrobów budowlanych zawierających azbest. Należy jednak podkreślić, że powyższy wynik stanowi jedynie przybliżony szacunek. Zastosowana metoda badawcza obarczona jest istotnym statystycznie błędem, który szacuje się nawet na ok. 20%. Wynika on z niedoskonałości zastosowanej metody ankietowej, co szerzej omówiono w rozdziale metodyka. Właściciele lub zarządzający obiektami należącymi do jednorodzinnej zabudowy mieszkaniowej, u których stwierdzono obecność azbestu, posiadali azbest wyłącznie w postaci falistych płyt azbestowo-cementowych wykorzystywanych do pokryć dachowych budynków mieszkalnych oraz gospodarczych. Łączna powierzchnia płyt azbestowocementowych budynków mieszkalnych osób fizycznych wynosi 2 469,00 m2. Natomiast wśród przebadanych właścicieli wspólnot mieszkaniowych, zarządców indywidualnych, obiektów przemysłowych i innych osób prawnych stwierdzono, że azbest był wykorzystywany głównie do pokryć dachowych w postaci płyt eternitowych - ok. 45,5% (2 836,15 m2), inne zastosowanie to elementów elewacyjnych - ok. 18% (2 174,80 m2) oraz obudowy szybu windy - ok. 36,5% (1 420 m2). W oparciu o analizę ankiet mających na celu inwentaryzację obiektów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec stwierdzono, że w: 26 jednorodzinnych budynkach mieszkalnych wraz z zabudową gospodarczą zlokalizowano faliste płyty azbestowe (eternit) faliste o łącznej powierzchni 2 469,00 m2; 85

86 23 obiektach budownictwa wielorodzinnego zarządzających przez wspólnoty mieszkaniowe zlokalizowano elewacje oraz obudowy szybu windy z płyt zawierających azbest (ACEKOL gr. 5 mm) o łącznej powierzchni 4 208,00 m2; placówkach oświatowych zlokalizowano elementy elewacji z płyt azbestowo cementowych falistych o łącznej po obiektach przemysłowych zlokalizowano pokrycie dachowe zawierające azbest o łącznej powierzchni 1 455,75 m Plan unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest Założono zmniejszenie ilości składowanych bioodpadów (w stosunku do roku 2006): do roku 2012 o 25 %, do roku 2022 o 75 %, do roku 2032 o 100 %. Podstawowym celem w zakresie gospodarowania odpadami azbestowymi jest bezpieczne dla ludzi i środowiska unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest poprzez składowanie na wytypowanych składowiskach w sposób wykluczający ich szkodliwe oddziaływanie. Niezbędne jest powstanie na poziomie regionu bazy informacyjnej zawierającej dane o lokalizacji, ilości i stanie wyrobów zawierających azbest oraz opracowanie systemu monitoringu usuwania i prawidłowego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest. Unieszkodliwianie tego typu odpadów jest i powinno być w dalszym ciągu prowadzone w ramach deponowania na składowiskach odpadów położonych poza terenem województwa. Na poziomie lokalnym w realizację zadań Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata zaangażowane powinny być zarówno samorząd gminny jak również samorząd powiatowy. Do zadań organu wykonawczego miasta należy: sporządzanie rocznych informacji w zakresie realizacji zadań Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata na terenie miasta oraz ich przekazywanie samorządowi powiatu, inspirowanie właściwej działalności w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest, współpraca z wojewodą, samorządem województwa oraz samorządem powiatowym, w zakresie zadań wynikających z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata , współpraca z lokalnymi mediami, szczególnie dla pobudzenia odpowiednich inicjatyw społecznych i przedstawiania opinii, współpraca z organizacjami społecznymi wspierającymi Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata , gromadzenie danych liczbowych o ilości i rozmieszczeniu wyrobów stosownie do przepisów rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 1998r. 86

87 ustalanie rejonów spodziewanego wzrostu zagrożenia pyłem azbestu z uwagi na koncentrację występowania uszkodzeń lub technologicznego zużycia wyrobów zawierających azbest. Do zadań rady miasta należy: nadzorowanie wykorzystania przyznany prowadzenie lokalnej polityki społecznej w zakresie opłat za składowanie odpadów zawierających azbest, w stosunku do uboższych właścicieli obiektów, częściowe lub całkowite zwalnianie z opłat inicjowanie i organizowanie innych form pomocy dla mieszkańców, przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Plan unieszkodliwienia odpadów zawierających azbest obejmuje zadania organizacyjne polegające na: opracowaniu na poziomie gminy baz informacyjnych zawierających dane dotyczące lokalizacji, ilości i stanu wyrobów zawierających azbest, na podstawie danych uzyskanych z przeglądów realizowanych przez właścicieli lub zarządców obiektów i urządzeń budowlanych na mocy rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 1998 r. w sprawie sposobów bezpiecznego użytkowania oraz warunków usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 138, poz. 895), monitoring usuwania oraz prawidłowego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, organizacja kampanii informacyjnej w zakresie postępowania z odpadami zawierającymi azbest, opracowywanie programów usuwania wyrobów zawierających azbest na poziomie gminnym. Na terenie miasta nie przewiduje się podejmowania czynności inwestycyjnych związanych z budową składowiska składowania odpadów zawierających azbest. Zgodnie z zapisami obowiązującego prawa koszty usunięcia wyrobów zawierających azbest powinni w całości pokryć właściciele obiektów, w których powstają odpady zawierające azbest Organizacja systemu gospodarki odpadami zwierającymi azbest dla miasta Zgorzelec Organizację systemu gospodarki odpadami oparto na zapisach ustaw regulujących postępowanie z odpadami. Uwzględniając powyższe przyjęto założenie: unieszkodliwieniem odpadów zawierających azbest zajmować się będą w znacznym stopniu właściciele i zarządzający nieruchomościami; samorząd może jednak realizować część zadań związanych unieszkodliwieniem odpadów zawierających azbest; samorząd może przejąć obowiązek usuwania, odzysku i unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest od właścicieli i zarządzających nieruchomościami; poprzez system opinii, decyzji, zezwoleń samorząd sprawować będzie nadzór nad prawidłową realizacją zadań związanych z gospodarka odpadami zawierającymi azbest. 87

88 Zgodnie z przyjętymi założeniami stworzono ramy organizacyjne systemu gospodarki odpadami dla obszaru funkcjonalnego: 1 Przejmując część lub wszystkie zadania związane z usuwaniem i unieszkodliwianiem odpadów zawierających azbest samorząd: określa zasady postępowania z odpadami zawierającymi azbest poprzez uchwalenie znowelizowanego regulaminu utrzymania czystości i porządku na swoim terenie oraz powołanie jednostki organizacyjnej dla wykonywania tych działań; uchwala wysokość opłat za świadczenie usług uwzględniając premiowanie selektywnej zbiórki odpadów; pobiera opłaty od właścicieli (administratorów) nieruchomości i podmiotów gospodarczych za usuwanie, odzysk i unieszkodliwianie odpadów komunalnych; udziela zleceń na usuwanie odpadów komunalnych z określonego terenu obszaru funkcjonalnego firmom wywozowym, spełniającym ustalone wymagania; prowadzi kontrolę realizacji zadań; prowadzi działalność edukacyjną wśród mieszkańców. 2 Do realizacji zadań związanych z funkcjonowaniem systemu zagospodarowywania odpadów komunalnych samorząd może powołać spółkę, które będzie realizować zadania samorządów w zakresie gospodarowania odpadami. Zadania te, to: organizacja i zarządzanie systemem gospodarki odpadami, pobieranie opłat za usuwanie, odzysk i unieszkodliwianie odpadów; gospodarka finansowa; organizacja systemu odzysku i recyklingu odpadów; segregowanie selektywnie gromadzonych odpadów komunalnych w celu rozdzielenia ich na strumienie przeznaczone do odzysku lub unieszkodliwienia; unieszkodliwianie odpadów balastowych; usuwanie, odzysk i unieszkodliwianie odpadów z podmiotów gospodarczych; współpraca z organizacjami odzysku i odbiorcami odpadów użytecznych w celu zagospodarowania odpadów możliwych do wykorzystania. 3 Za unieszkodliwienie pozostałych odpadów odpowiadają ich właściciele. Zaproponowany wstępnie podział zadań pomiędzy uczestników systemu gospodarki odpadami oraz prawidłowa ich realizacja, pozwoli na funkcjonowanie systemu odzysku zgodnie z zaproponowanym modelem funkcjonalnym Warianty organizacyjne Przewidziano dwa warianty organizacyjne różniące się miedzy sobą sposobem finansowania poszczególnych czynności związanych z unieszkodliwieniem odpadów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec. W wariancie I samorząd będzie finansował unieszkodliwienia wyrobów zawierających azbest wyłącznie koszt transportu i 88

89 Wariant I Sposób przeprowadzenia wyboru oraz terminu usuwania płyt cementowo azbestowych eternitu. Po zatwierdzeniu formy oraz sposobu dofinansowywania przedsięwzięcia polegającego na zdjęciu i unieszkodliwieniu zabudowy eternitowej przeprowadzony zostanie cykl spotkań z właścicielami obiektów, którzy zgłosili posiadanie tej zabudowy. Na spotkaniach tych przedstawiony zostanie sposób oraz terminy usuwania płyt azbestowo cementowych oraz forma pomocy (dofinansowania). Osoby przybyłe na spotkania złożą deklarację, co do ewentualnego terminu wymiany pokryć eternitowych. Trzeba podkreślić, że deklaracja ta nie jest obligatoryjna i termin w niej podany nie musi być ostatecznym terminem wykonania wymiany. Obligatoryjne będzie złożenie wniosku do Burmistrza miasta z prośbą o dofinansowanie usunięcia zabudowy eternitowej. W wariancie pierwszym przyjmuje się następujący sposób prowadzenia likwidacji zabudowy. KROK 1 Przyjęcie wniosku. Przekazanie mieszkańcom wykazu firm posiadających zezwolenia na wytwarzanie odpadów azbestowych na terenie miasta Zgorzelca. KROK 2 Mieszkańcy na własny koszt dokonują zdjęcia zabudowy z płyt cementowo azbestowych. Miejsce czasowego zdeponowania płyt przygotowane jest przez firmę zajmującą się wytwarzaniem (zdjęciem) eternitu. Przekazanie właścicielowi nieruchomości oświadczenia o zdjęciu płyt azbestowo cementowych zgodnie z przepisami prawa. KROK 3 Transport wytworzonych odpadów przez koncesjonowaną firmę posiadająca zezwolenie na transport odpadów niebezpiecznych, wyłonioną w drodze przetargu przeprowadzonego przez Urząd Miasta. KROK 4 Zdeponowanie odpadów na składowisku. Dostarczenie dokumentów ewidencji odpadów świadczących o zgodnych z przepisami prawa ich unieszkodliwieniu. Dodatkowymi kosztami ponoszonymi przez właścicieli i zarządzających nieruchomościami jest rekonstrukcja pokrycia dachowego Wariant II Również w wariancie II po zatwierdzeniu formy oraz sposobu dofinansowywania przedsięwzięcia polegającego na zdjęciu i unieszkodliwieniu płyt eternitowych 89

90 przeprowadzony zostanie cykl spotkań z właścicielami obiektów, którzy zgłosili posiadanie tej zabudowy. Na spotkaniach tych, przedstawiony zostanie sposób oraz terminy usuwania płyt cementowo azbestowych oraz forma pomocy (dofinansowania). Osoby przybyłe na spotkania złożą deklarację, co do ewentualnego terminu wymiany pokryć eternitowych. Należy podkreślić, że deklaracja ta nie jest obligatoryjna i termin w niej podany nie musi być ostatecznym terminem wykonania wymiany. Poszczególne etapy (kroki) wariantu II KROK 1 Określenie wstępnego terminu wymiany. KROK 2 Wybranie przez Urząd Miasta w drodze przetargu firmy zajmującej się zdjęciem i transportem odpadów płyt cementowo azbestowych. KROK 3 Potwierdzenie terminu zdjęcia oraz usunięcia płyt eternitowych. Wykonanie zdjęcia. KROK 4 Zdeponowanie odpadów na składowisku. Dostarczenia dokumentów ewidencji odpadów świadczących o zgodnych z przepisami prawa ich unieszkodliwieniu. W wariancie II przyjmuje się, że przygotowaniem, nadzorem oraz kosztami całego przedsięwzięcia zajmie się Urząd Miasta w Zgorzelcu. Właściciele i zarządzający nieruchomościami sfinansują natomiast całość kosztów związanych z zakupem i montażem nowego pokrycia dachowego 60% inwestycji. 2.8 Stan prawny Wykaz aktów pranych które zaczęły obowiązywać po uchwaleniu Programu Usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec zamieszczono w złączniku nr Regulacje ustawowe Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U nr 210 poz. 2135); Ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U nr 10 poz. 72); Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o zmianie ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U nr 65 poz. 596); 90

91 Ustawa z dnia 28 października 2002 roku o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U Nr 199 poz z późniejszymi zmianami); Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach (Dz.U Nr 62, poz. 628 z późniejszymi zmianami) Ustawa z dnia 17 grudnia 2001 r. o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, ustawy o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego oraz ustawy o ułatwieniu zatrudnienia absolwentom szkół (Dz.U nr 154 poz. 1793); Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U nr 100 poz. 1085); Ustawa z dnia 15 września 2000 r. o zmianie ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U nr 88 poz. 986); Ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o zmianie ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U nr 156 poz. 1018); Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U nr 101 poz. 628); Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 roku prawo o ruchu drogowym (Dz. U Nr 98 poz. 602 z późniejszymi zmianami); Ustawa z dnia 7 lipca 1994 roku prawo budowlane (Dz. U Nr89 poz. 414 z późniejszymi zmianami); Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku kodeks pracy (Dz.U. Nr 24 poz. 141 z późniejszymi zmianami). Akty wykonawcze Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 lutego 2006 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. Nr 30, poz. 213); Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji (Dz.U nr 260 poz. 2181); Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów 91

92 zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz.U nr 216 poz. 1824); Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 września 2005 r. w sprawie leków związanych z chorobami wywołanymi pracą przy azbeście (Dz.U nr 189 poz. 1603); Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 lipca 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie leczenia uzdrowiskowego osób zatrudnionych przy produkcji wyrobów zawierających azbest (Dz.U nr 131 poz. 1100); Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 stycznia 2005 r. w sprawie wzoru książeczki badań profilaktycznych dla osoby, która była lub jest zatrudniona w warunkach narażenia zawodowego w zakładach stosujących azbest w procesach technologicznych, sposobu jej wypełnienia i aktualizacji (Dz.U nr 13 poz. 109); Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz. U. Nr 216, poz. 1824); Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71, poz. 649 z późniejszymi zmianami); Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 sierpnia 2004 r. w sprawie leczenia uzdrowiskowego osób zatrudnionych przy produkcji wyrobów zawierających azbest (Dz.U nr 185 poz. 1920); Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 sierpnia 2004 r. w sprawie okresowych badań lekarskich pracowników zatrudnionych w zakładach, które stosowały azbest w produkcji (Dz.U nr 183 poz. 1896); Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. Nr 280, poz. 2771); Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2004 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji (Dz. U. Nr 283, poz. 2842); Rozporządzenie Ministra Gospodarki, z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz 92

93 wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U Nr 8, poz. 31); Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 18 grudnia 2003 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U nr 3 poz. 20); Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz. U. Nr 120, poz. 1126); Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2009r. w w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o występowaniu substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska (Dz.U nr 124 poz.1033); Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 roku w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz z późniejszymi zmianami); Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 roku w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U nr 1 poz. 12); Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206); Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz.U nr 162 poz. 1089); Komunikat Ministra Gospodarki z dnia 29 kwietnia 2010 r. o podjęciu przez Radę Ministrów uchwały zmieniającej uchwałę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazwą "Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata * M.P nr 33 poz. 481) Ustawa z dnia 9 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy o substancjach i preparatach chemicznych oraz niektórych innych ustaw ( Dz.U nr 20 poz. 106) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 października 2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub 93

94 urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz.U nr 200 poz. 1235) Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 sierpnia 2008 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U nr 164 poz. 1027) Zasady postępowania z wyrobami zawierającymi azbest w aspekcie obowiązującego prawa Pomimo możliwości powszechnego zastosowania azbestu, może on mieć silnie negatywny wpływ na zdrowie człowieka oraz środowisko naturalne. W takiej sytuacji konieczne wydaje się dokonanie przeglądu technicznego materiałów, które zawierają azbest oraz oszacowanie stopnia uszkodzenia jego struktury. Groźny nie jest sam azbest, a jedynie zmienione (uszkodzone, zniszczone) powierzchnie wyrobów zawierające azbest. Po przeprowadzeniu wstępnej oceny technicznej wyrobu z azbestem zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71, poz. 649 z późn. zmianami), można podjąć odpowiednie kroki postępowanie z nim. W przypadku, gdy wyrób nie został zakwalifikowany do wymiany należy go zabezpieczyć przez: a) zamknięcie przestrzeni, w której znajdują się wyroby zawierające azbest, szczelna przegrodą bez naruszenia samego wyrobu; b) lub pokrycie wyrobu lub powierzchni zawierającej azbest szczelną powłoką z głęboko penetrujących środków wiążących azbest, posiadających odpowiednią aprobatę techniczną; c) należy ponadto wyeliminować jakąkolwiek obróbkę mechaniczną przy pracach zabezpieczających. W przypadku, kiedy występujący azbest zakwalifikowano do I-szej grupy pilności, prace związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest należy przeprowadzić jak najszybciej ze względu na szkodliwość wyrobów. Przepisy prawne regulują szereg zasad jak właściwie postępowanie z wyrobami zawierającymi azbest na każdym etapie ich unieszkodliwiania ze środowiska pracy lub miejsc zamieszkania. Poniżej zostaną omówione obowiązki zarówno władz samorządowych, jak również nakazy właścicieli i ekip wykonujących prace unieszkodliwiania wyrobów z azbestem Obowiązki przedstawicieli władz samorządowych Zgodnie z zapisami Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2009 r. w w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o występowaniu substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska (Dz.U Nr 124 poz. 1033) Burmistrz Miasta Zgorzelec jest zobowiązany do corocznego składania informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska występujących na terenie miasta Zgorzelec. Burmistrz jest zobowiązany 94

95 przedłożyć informacje marszałkowi województwa do dnia 31 marca za poprzedni rok kalendarzowy, według stanu na dzień 31 grudnia.. Informacje te są składane na formularzu według wzoru zawartego w załączniku do rozporządzenia. Przesyłana informacja zawiera następujące informacje: określenie daty przygotowania informacji oraz okresu którego dotyczy; nazwa wyrobu zawierającego azbest; miejsce występowania wyrobu zawierającego azbest; jednostka miary; ilość; uwagi (należy wskazać obiekt, w którym znajduje się azbest i określić ich stan stopień uszkodzenia wyrobów zawierających azbest) Obowiązki właścicieli i zarządców obiektów przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest Z treści Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 roku w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. Nr 192, poz. 1876) wynika, że każdy właściciel bądź zarządca obiektów jest zobowiązany do usunięcia lub wymiany w sposób bezpieczny i niezagrażający życia wyrobów zawierających szkodliwy azbest. Działania związane z usunięciem niebezpiecznych wyrobów powinny być poprzedzone: przeprowadzeniem inwentaryzacji zastosowanych wyrobów zawierających azbest poprzez sporządzenie spisu z natury (zgodnie z Dz.U Nr 192 poz ); oceną stanu i możliwościami bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest (ankieta zgodnie z załącznikiem nr 1 Dz. U Nr 71 poz. 649 z późn. zmianami). Zgodnie z zapisami rozporządzenia Właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości, a także obiektu, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest, przeprowadza kontrolę stanu tych wyrobów w terminach wynikających z oceny stanu tych wyrobów. Pierwsza kontrola powinna nastąpić w terminie do ; jeżeli dany wyrób kwalifikuje się do wymiany zgłoszenie prac polegających na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest do właściwego organu administracji architektoniczno-budowlanego leży w kwestii właściciela, użytkownika wieczystego bądź zarządcy nieruchomości (Dz. U Nr 71 poz. 649 z póz zmianami); umieszczenie w widocznym miejscu instrukcję bezpiecznego postępowania i oznakowanie według wzoru zamieszczonego w załączniku nr 1 do rozporządzenia Dz. U Nr 192 poz pkt. 2 uchylone rozporządzaniem Dz. U Nr 8 poz. 31); sporządzenie raz w roku planu kontroli jakości powietrza (Dz. U Nr 192, poz ). 95

96 Od roku 2011 będzie obowiązywać rozporządzaniem w sprawie wymagań w zakresie wykorzystania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest z dnia 13 grudnia 2010 Dz.U. 2011, Nr 8, poz. 31 w którym przewidziano: Wyroby zawierające azbest, instalacje lub urządzenia zawierające azbest, drogi utwardzone odpadami zawierającymi azbest, rury azbestowo-cementowe oraz usunięte wyroby zawierające azbest inwentaryzuje się poprzez sporządzenie spisu z natury. Wykorzystujący wyroby zawierające azbest ujmuje wynik inwentaryzacji w lnformacji o wyrobach zawierających azbest stanowiącej załącznik nr 3 do rozporządzenia i przedkłada ją corocznie w terminie do dnia 31 stycznia właściwemu marszałkowi województwa Inwentaryzacja Termin konieczności przeprowadzenia inwentaryzacji przez właścicieli bądź zarządców obiektów upłynął 28 maja 2004 roku. Każdy z właścicieli miał 6 miesięcy od dnia wejścia w życie rozporządzenia, aby przeprowadzić kontrolę obiektów, którymi zarządza oraz przedłożyć wyniki kontroli do właściwego organu administracji państwowej, jakim jest nadzór budowlany lub starostwo powiatowe. Osoby fizyczne nie będące przedsiębiorcami przedkładają informacje o materiałach lub substancjach zawierających azbest odpowiednio wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta. Inwentaryzacja powinna dotyczyć podstawowych informacji o wyrobach zawierających azbest i miejsc ich wykorzystywania (załącznik nr 2 Dz. U. Nr 2003 Nr 192, poz pkt. 3.1). Informacja ta zawiera następujące dane: nazwa, adres osoby prawnej bądź imię, nazwisko i adres osoby fizycznej tytuł własności nazwę i rodzaj wyrobu ilość wyrobu z azbestem podana w metrach kwadratowych lub w tonach miejsce wykorzystania wyrobu zawierającego azbest przydatność do dalszej eksploatacji stan zewnętrzny wyrobu przewidywany termin usunięcia wyrobu: - wymiana z tytułu zużycia wyrobu; - całkowite usunięcie niebezpiecznych materiałów i substancji inne istotne informacje o wyrobach Natomiast, jeżeli dotyczy to wyrobów z azbestem, których eksploatacja została zakończona, właściciel jest zobligowany do podania informacji zawartych w załączniku nr 3 do rozporządzenia z dnia 23 października 2003 roku. 96

97 Przy wykorzystaniu azbestu lub wyrobów zawierających azbest należy uwzględniać okres upływu gwarancji producenta wyrobu oraz wyniki przeprowadzonych kontroli i oceny stanu wyrobów. Wszelkie informacje, jakie sporządzi właściciel bądź zarządca obiektów powinny być w dwóch egzemplarzach: 1) jeden egzemplarz w formie pisemnej kierowany jest do wojewody; 2) drugi egzemplarz powinien być przechowywany przez rok, Az do momentu sporządzenia następnej informacji. Wszystkie informacje podane przez osoby prawne lub fizyczne są corocznie aktualizowane do dnia 31 stycznia każdego roku. Od roku 2011 obowiązywać będzie rozporządzaniem w sprawie wymagań w zakresie wykorzystania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest z dnia 13 grudnia 2010 Dz.U. 2011, Nr 8, poz. 31, w którym przewidziano: IN FORMACJA O WYROBACH ZAWIERAJĄCYCH AZBEST 1. Nazwa miejsca/urządzenia/instalacji, adres 2. Wykorzystujący wyroby zawierające azbest imię i nazwisko lub nazwa i adres: 3. Rodzaj zabudowy 4. Numer dziatki ewidencyjne 5. Numer obrębu ewidencyjnego 6. Nazwa, rodzaj wyrobu 7. Ilość posiadanych wyrobów 8. Stopień pilności 9. Zaznaczenie miejsca występowania wyrobów a) nazwa i numer dokumentu: b) data ostatniej aktualizacji: 10. Przewidywany termin usunięcia wyrobów 11. Ilość usuniętych wyrobów zawierających azbest przekazanych do unieszkodliwienia: Za wyrób zawierający azbest uznaje się każdy wyrób zawierający wagowo 0,1 % lub więcej azbestu. Adres faktycznego miejsca występowania azbestu należy uzupełnić w następującyrii formacie: województwo, powiat, gmina, miejscowość, ulica, numer nieruchomości. Należy podać rodzaj zabudowy: budynek mieszkalny, budynek gospodarczy, budynek przemysłowy, budynek mieszkalno--gospodarczy, inny. Należy podać numer działki ewidencyjnej i numer obrębu ewidencyjnego faktycznego miejsca występowania azbestu. 97

98 5) Przy określaniu rodzaju wyrobu zawierającego azbest należy stosować następującą klasyfikację: płyty azbestowo-cementowe plaskie stosowane w budownictwie, płyty faliste azbestowo-cementowe stosowane w budownictwie, rury i zlącza azbestowo-cementowe, rury i złącza azbestowo-cementowe pozostawione w ziemi, izolacje natryskowe środkami zawierającymi w swoim składzie azbest, wyroby cierne azbestowo-kauczukowe, przędza specjalna, wtym wlókna azbestowe obrobione, szczeliwa azbestowe, taśmy tkane i płecione, sznury i sznurki, wyroby azbestowo-kauczukowe, z wyjątkiem wyrobów ciernych, papier, tektura, drogi zabezpieczone (drogi utwardzone odpadami zawierającymi azbest przed wejściem w życie ustawy z dwa 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, po trwałym zabezpieczeniu przed emisją włókien azbestu), drogi utwardzone odpadami zawierającymi azbest przed wejściem w życie ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, ale niezabezpieczone trwale przed emisją włókien azbestu, inne wyroby zawierające azbest, oddzielnie niewymienione, w tym papier i tektura; podać jakie. 8) Ilość wyrobów zawierających azbest należy podać w jednostkach właściwych dla danego wyrobu (kg, m2, m3, m.b., krn). 7) Według Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest określonej w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71, poz. 649 oraz z 2010 r. Nr 162, poz. 1089). Nie dotyczy osób fizycznych niebędących przedsiębiorcami. Należy podać nazwę i numer dokumentu oraz datę jego ostatniej aktualizacji, w którym zostały oznaczone miejsca występowania wyrobów zawierających azbest, w szczególności planu sytuacyjnego terenu instalacji lub urządzenia zawierającego azbest, dokumentacji technicznej Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest Sposób inwentaryzowania azbestu i wyrobów zawierających azbest przez osoby fizyczne i prawne określa załącznik nr 1 do rozporządzenia MGP i PS z dnia 2 kwietnia 2004 roku (Dz. U. Nr 71 poz. 649). Właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości, obiektu, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest, przeprowadza kontrole stanu tych wyrobów w terminach wynikających z oceny stanu tych wyrobów. Do poszczególnej z grup informacyjnych dotyczących stanu wyrobu 98

99 zawierającego azbest przyporządkowano punktację, suma punków wskazuje na stopień pilności usuwania wyrobów zawierających azbest. Wyróżniono trzy stopnie pilności: wyniosła I stopień pilności oznacza bezzwłoczną wymianę i naprawę, gdy suma punktów 65 i więcej; suma II stopień pilności oznacza konieczność ponownej oceny w czasie do 1 roku, gdy suma punktów wyniosła powyżej 35 do 60 punktów; III stopień pilności - oznacza konieczność ponownej oceny w czasie do 5 lat, gdy punktów wyniosła do 35 punktów. Według paragrafu 7.1 w/w rozporządzenia obowiązkiem właścicieli lub zarządców obiektów jest usunięcie wszystkich wyrobów zawierających azbest zakwalifikowanych do natychmiastowej wymiany na skutek ich nadmiernego zużycia lub uszkodzenia. Unieszkodliwienie powinno być przeprowadzone na koszt właściciela obiektu. Na miejsce usuniętych materiałów zawierających azbest należy użyć wyroby bezpieczne, czyli takie, które nie zawierają szkodliwego azbestu. Pierwszej kontroli należy dokonać w terminie do 6 miesięcy od dnia wejścia w życie rozporządzenia, czyli powinna ona nastąpić w terminie do 15 listopada 2004 roku. Ankieta powinna być sporządzona w dwóch egzemplarzach. Jeden egzemplarz powinien zachować właściciel wraz z dostępną dokumentacją miejsca wykorzystania azbestu, drugi egzemplarz oceny powinien zostać przekazany właściwemu organowi nadzoru budowlanego w terminie 30 dni od daty sporządzenia oceny Obowiązek usunięcia zagrożenia związanego z uszkodzonymi wyrobami z azbestem Nie wszystkie wyroby zawierające azbest są groźne dla zdrowia człowieka. Negatywne oddziaływanie na zdrowie człowieka i środowisko naturalne dotyczy głównie wyrobów o uszkodzonej strukturze zewnętrznej, które stwarzają niebezpieczeństwo emisji azbestu do powietrza atmosferycznego. W takich przypadkach, gdy materiał zawierający azbest jest uszkodzony, zwłaszcza azbest o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000 kg/m 3 lub zawierający krokidolit, obowiązkiem właściciela jest podjęcie działań wymiennych, które w określonych sytuacjach powinny obywać się pod stałym nadzorem technicznym prawidłowości wykonywania prac ze strony wykonawcy robót oraz przy zachowaniu określonych w planie prac warunków ochrony pracowników i środowiska. Prawidłowość prowadzenia prac polegających na usuwaniu wyrobów, potwierdza się wynikiem badania jakości powietrza przeprowadzonego przez akredytowane laboratorium. Usunięcie azbestu lub wyrobów zawierających azbest powinno odbywać się w taki sposób, aby nie stwarzać zagrożenia dla środowiska i zdrowia ludzi Oznakowanie 99

100 Niestety większość wyrobów, jak nie wszystkie, które zawierają w swoim składzie szkodliwy azbest nie jest w ogóle oznakowana. Według rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 roku (Dz. U. Nr 192, poz które w roku 2011 straciło moc na podstawie Rozporządzaniem w sprawie wymagań w zakresie wykorzystania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest z dnia 13 grudnia 2010 Dz.U. 2011, Nr 8, poz. 31) każdy właściciel, zarządca lub użytkownik jest zobowiązany do oznakowania wyrobów zawierających azbest według wzoru zamieszczonego w załączniku nr 1 do rozporządzenia. Tam, gdzie jest niemożliwe umieszczenie trwałego oznakowania, oznakowanie umieszcza się w widocznym miejscu w każdym pomieszczeniu, w którym instalacja bądź urządzenie zawierające azbest występuje. Dodatkowo, należy dodać ostrzeżenie w postaci napisu: Pomieszczenie zawiera azbest. Ponadto, właściciel lub zarządca jest prawnie zobligowany do zaznaczenia miejsc występowania wyrobów z azbestem na planach sytuacyjnych. W przypadku, kiedy wyrób zawiera krokydolit (najgroźniejszy dla zdrowia azbest niebieski), zwrot zawiera azbest należy zastąpić zwrotem zawiera krokydolit/azbest niebieski. Wszystkie wyroby zawierające azbest lub ich opakowania powinny być oznakowane w następujący sposób: oznakowanie zgodne z podanym poniżej wzorem powinno posiadać wymiary: co najmniej 5 cm wysokości (H) i 2,5 cm szerokości, oznakowanie powinno składać się z dwóch części: - części górnej (h1 = 40 % H) zawierającej literę "a" w białym kolorze na czarnym tle, czarnym - części dolnej (h2 = 60 % H) zawierającej standardowy napis w białym lub kolorze na czerwonym tle; napis powinien być wyraźnie czytelny. 100

101 Ryc Oznakowania wyrobów zawierających azbest. Etykiety wraz z napisami powinny być zrobione z trwałego materiału, aby były one odporne na uszkodzenia mechaniczne i działanie czynników atmosferycznych. Wymagania te zostały w niewielkim stopniu zmodyfikowane rozporządzaniem w sprawie wymagań w zakresie wykorzystania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest z dnia 13 grudnia 2010 Dz.U. 2011, Nr 8, poz. 31. w którym w załączniku 1 przedstawiono nowy wzór oznaczania które przedstawiono na poniższej rycinie 101

102 Ryc. 2-4 Oznakowania wyrobów zawierających azbest na podstawie rozporządzaniem w sprawie wymagań w zakresie wykorzystania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest z dnia 13 grudnia 2010 Dz.U. 2011, Nr 8, poz Plan kontroli jakości powietrza W świetle obowiązujących przepisów w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu każde pomieszczenie wyposażone w instalacje bądź urządzenia zawierające azbest powinno mieć prowadzony corocznie monitoring pomiaru stężenia azbestu. Właściciel, zarządca lub użytkownik wieczysty sporządza plan kontroli jakości powietrza z prowadzonych pomiarów. W przypadku przekroczenia najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) pyłów zawierających azbest w środowisku pracy, stwierdzonego w wyniku realizacji planu kontroli, dalsze wykorzystywanie instalacji lub urządzenia jest niedopuszczalne. W takiej sytuacji instalacje czy też urządzenia zawierające azbest muszą być oczyszczone poprzez usunięcie z pomieszczeń lub ich wymianę. W Rozporządzeniu MP i PS z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. Nr 217, poz z późn. zmianami) określono wartości NDS dla pyłów zawierających azbest: 102

103 a) pyły zawierające azbest i inne materiały włókniste, z wyjątkiem krokidolitu i antygorytu włóknistego: - pył całkowity 1 mg/m 3, b) pyły zawierające krokidolit: - włókna respirabilne 0,2 wł./cm 3, - pył całkowity 0,5 mg/m 3, - włókna respirabilne 0,2 wł./cm 3. Norma PN-88/Z-04202/02 określa metody mikroskopii optycznej służące do oznaczania stężenia liczbowego respirabilnych włókien azbestu w powietrzu na stanowisku pracy. Badania zawartości włókien azbestu w powietrzu powinno się przeprowadzać na każdym etapie prac, czyli przed przystąpieniem do prac demontażowych, w czasie usuwania wyrobów azbestowych ze stanowisk pracy oraz po zakończeniu usługi. Standardowo badania z użyciem mikroskopu optycznego składają się z dwóch etapów: - etap pierwszy - pobranie próbki powietrza przy pomocy pompki pyłomierza z założonym filtrem, który zatrzymuje włókna azbestu; - etap drugi następnie napylony filtr (próbki powietrza) umieszcza się pod mikroskopem o powiększeniu 600x i liczy się włókna azbestu. Otrzymany wynik ilości włókien azbestowych jest przeliczany na stężenie w jednostce objętości powietrza. W przypadku prac długotrwałych powinien być prowadzony monitoring zapylenia włóknami azbestu obejmujący nie tylko otoczenie miejsca usługi, ale także pomieszczenia sąsiadujące lub znajdujące się na trasach wentylacji naturalnej lub wymuszonej. Zachowanie najwyższych środków bezpieczeństwa powinno stanowić priorytet każdych działań związanych z azbestem w celu ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych przy pracach demontażowych oraz osób znajdujących się w bezpośrednim otoczeniu tych robót Obowiązki wykonawcy prac podlegających usuwaniu wyrobów zawierających azbest Do obowiązków wykonawcy, zatrudniającego pracowników należy opracowanie planu pracy, zgodnie z rozporządzeniem MGiP z 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz. U. nr 216, poz. 1824). Plan taki powinien zawierać określenie: sposobów wyeliminowania lub ograniczenia emisji pyłów azbestu do powietrza, niezbędnych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej dla zapewnienia bezpieczeństwa pracowników, 103

104 zasad informowania pracowników i innych osób narażonych na działanie pyłów azbestu o zasadach postępowania i niezbędnych środkach ochronnych. Roboty, podczas których powstają odpady azbestowe powinny być wykonywane wyłącznie przez wykonawców posiadających zezwolenie na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych, wydane przez starostę. Na wykonawcy wytwarzającym odpady ciążą obowiązki związane z uzyskaniem decyzji wojewody lub starosty zatwierdzającej program gospodarowania odpadami oraz właściwym postępowaniem z odpadami. Obowiązki te wynikają z ustawy z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. nr 62, poz. 628) oraz rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. nr 71, poz. 649). Zgodnie z art. 11 ustawy o odpadach wytwarzający odpady (wykonawca robót z azbestem) może zlecić wykonanie obowiązku usuwania, wykorzystania lub unieszkodliwienia odpadów odbiorcy odpadów. Ten jednak musi posiadać odrębne zezwolenie na transport lub unieszkodliwianie odpadów azbestowych, wydane przez starostę właściwego ze względu na miejsce unieszkodliwienia odpadów lub wojewodę w przypadku inwestycji zaliczanych, na podstawie innych przepisów, do szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi. Niedopuszczalne jest podzlecanie usługi usuwania lub unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest podmiotom nie posiadającym stosownego zezwolenia Obowiązki pracodawcy i pracownika Pracodawca zobowiązany jest do: zorganizowania i podziału pracy podczas planowanych robót, zapewnienia sprzętu specjalistycznego i środków ochrony indywidualnej, zagwarantowania bezpieczeństwa w ramach przewidzianych prac, zgodnie z projektem i planem robót, przeszkolenia pracowników stykających się z azbestem w zakresie bhp przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz informowania o zagrożeniach, takiego zorganizowania pracy, aby na pył azbestowy narażona była minimalna liczba osób, prowadzenia rejestru pracowników narażonych na pył azbestu, kierowania pracowników na profilaktyczne badania lekarskie (wstępne, okresowe, kontrolne), nie zatrudniania przy pracach z azbestem pracowników młodocianych i kobiet w ciąży, koordynacji prac towarzyszących usuwaniu azbestu, oznakowania strefy pracy znakiem ostrzegawczym oraz napisem o treści: Uwaga zagrożenie azbestem. Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony", zapewnienia zaplecza sanitarno-higienicznego dla pracowników (prysznice, pomieszczenia socjalne), 104

105 zatrudnienia osób o wysokich kwalifikacjach, posiadających doświadczenie oraz udokumentowane przeszkolenie w zakresie obchodzenia się z azbestem, dotyczy to zarówno pracowników, jak i osób nadzorujących prace. Osoby o mniejszym stażu powinny pracować pod kierunkiem osoby doświadczonej. Pracodawca powinien wysłuchiwać i uwzględniać wnioski pracowników w zakresie podnoszenia ich bezpieczeństwa. Pracownicy zobowiązani są do: przestrzegania przyjętego trybu prac opisanego w zaakceptowanych dokumentach, nie wprowadzania (bez konsultacji z nadzorem) samowolnych zmian lub ulepszeń" w przyjętych procedurach pracy, przestrzegania procedur ochrony przed pyłem azbestu, w szczególności do stosowania środków ochrony indywidualnej, odzieży ochronnej pyłoszczelnej, maski przeciwpyłowej odpowiednio dobranej do występującego stężenia pyłów azbestu, nie wynoszenia odzieży ochronnej poza teren pracy, odpylania wstępnego zanieczyszczonej odzieży oraz używania pryszniców (w komorach do oczyszczania) po wyjściu ze strefy pracy, składowania zanieczyszczonych ubrań w wydzielonych kontenerach komór dekontaminacyjnych, utrzymywania sprzętu, a zwłaszcza środków ochrony indywidualnej we wzorowej czystości i sprawności, skutecznej hermetyzacji odpadów, składowanych w wydzielonych miejscach (przed przekazaniem ich do transportu na składowisko), przestrzegania zakazu palenia i spożywania posiłków na stanowiskach pracy. Zabronione jest wywoływanie nieuzasadnionej emisji pyłów oraz obróbka materiałów zawierających azbest przy użyciu wysokoobrotowych urządzeń mechanicznych (tarcze ścierne, piły, wiertarki) bez miejscowych odciągów pyłu, a także nieuzasadnione technologią prac, zbędne niszczenie materiałów azbestowych (kruszenie ich, miażdżenie), wleczenie po podłożu, zamiatania miotłą miejsc wykonywania robót. Zgodnie z zapisami Rozporządzenia MGP i PS z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71, poz. 649 zmienione Dz.U Nr 162, poz.1089) wykonawca prac polegających na zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów z azbestem, zobowiązany jest do: a) zgłoszenia prac związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest właściwemu organowi nadzoru budowlanego, jak również właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy oraz właściwemu inspektorowi sanitarnemu w terminie co najmniej 7 dni przed rozpoczęciem prac ( 6 ust.2); b) zgłoszenie powinno dostarczyć informacji o rodzaju lub nazwie wyrobu zawierającego azbest wg grup wyrobów określonych w odrębnych przepisach; termin rozpoczęcia i planowanego zakończenia prac; adres obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej; kopię aktualnej oceny stanu wyrobów zawierających azbest; 105

106 określenie liczby pracowników, którzy przebywać będą w kontakcie z azbestem; obowiązanie wykonawcy prac do przedłożenia nowego zgłoszenia w przypadku zmiany warunków prowadzenia robót; c) uzyskanie odpowiedniego zezwolenia, pozwolenia, decyzji zatwierdzenia programu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi albo złożenia organowi informacji o sposobie gospodarowania odpadami niebezpiecznymi; d) przeszkolenia przez uprawnioną instytucję zatrudnionych pracowników, osób kierujących lub nadzorujących prace polegające na właściwym zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów z azbestem w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas zabezpieczania i unieszkodliwiania tych wyrobów oraz przestrzegania procedur dotyczących bezpiecznego postępowania; e) przed rozpoczęciem prac należy opracować szczegółowy plan prac usuwania wyrobów z azbestem, który obejmuje: - identyfikację azbestu w przewidzianych do usunięcia materiałach, na podstawie udokumentowanej informacji od właściciela lub zarządcy obiektu albo też na podstawie badań przeprowadzonych przez akredytowane laboratorium; - informacje o metodach wykonywania planowanych prac; - zakres niezbędnych zabezpieczeń pracowników oraz środowiska przed narażeniem na szkodliwość emisji azbestu, w tym problematykę określoną przepisami nawiązującymi do planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia; powietrza; - ustalenie niezbędnego dla rodzaju wykonywanych prac monitoringu f) posiadania niezbędnego wyposażenia technicznego i socjalnego zapewniającego prowadzenie określonych planem prac oraz zabezpieczeń pracowników i środowiska przed narażeniem na działania azbestu. W celu zapewnienia warunków bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest z miejsca ich występowania, wykonawca prac powinien: a) zabezpieczyć obszar prac przez stosowanie osłon ochraniających przed przenikaniem azbestu do środowiska; 106

107 b) odpowiednio ogrodzić teren prac z zachowaniem bezpiecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla osób pieszych o długości przynajmniej 1 metra przy zastosowaniu osłon zabezpieczających przed przenikaniem azbestu do środowiska; c) umieścić w strefie prac w widocznym miejscu tablice informacyjne o czytelnej treści: UWAGA! ZAGROŻENIE AZBESTEM ; jeżeli prace są związane z azbestem niebieskim (krokydolitem), treść tablicy informacyjnej powinna brzmieć: UWAGA! ZAGROŻENIE AZBESTEM KROKYDOLITEM ; d) zastosować odpowiednich środków technicznych ograniczających do minimum emisję azbestu do środowiska; e) zastosować w obiekcie, gdzie prowadzone są prace, odpowiednich zabezpieczeń przed pyleniem i narażeniem na azbest, w tym uszczelnienia otworów okiennych i drzwiowych, a także innych zabezpieczeń przewidzianych w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia; f) codziennie usuwać pozostałości pyłu azbestowego ze strefy prac przy zastosowaniu podciśnieniowego sprzętu odkurzającego lub metodą czyszczenia na mokro; g) izolować pomieszczenia, w których zostały przekroczone dopuszczalne wartości stężeń pyłu azbestowego dla obszaru prac, w szczególności izolowania pomieszczeń w przypadku prowadzenia prac z wyrobami zawierającymi krokydolit; h) stosować zespół szczelnych pomieszczeń, w których następuje oczyszczenie pracowników z azbestu (komora dekontaminacyjna), przy usuwaniu pyłu azbestowego przekraczającego dopuszczalne wartości stężeń; i) zapoznać pracowników bezpośrednio zatrudnionych przy pracach z wyrobami zawierającymi azbest lub ich przedstawicieli z planem prac, a w szczególności z wymogami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy w czasie wykonywania prac. ) Wykonawca prac polegających na usunięciu wyrobów zawierających azbest jest zobowiązany zapewnić sprzęt specjalistyczny i środki ochrony indywidualnej. Ekipa pracująca w bardzo trudnych warunkach przy usuwaniu wyrobów z azbestem powinna przestrzegać zasad BHP oraz posiadać wszelkie niezbędne badania lekarskie, jak również kwalifikacje i doświadczenie w tego rodzaju działaniach. Najważniejszą zasadą, jaką każdy pracownik musi przestrzegać jest założenie kombinezonu ochronnego (pyłoszczelnego) i maski przeciwpyłowej odpowiednio dobranej do występującego stężenia pyłów azbestu przed wejściem do strefy pracy demontażowej. Niedopuszczalne jest wynoszenie odzieży ochronnej poza teren pracy. Odzież ochronna pod koniec dnia pracy musi być poddana odpylaniu wstępnemu z zanieczyszczeń oraz umyciu w specjalnych komorach oczyszczania. Zużyte kombinezony należy składować w specjalnie wydzielonych kontenerach komór 107

108 dekontaminacyjnych, które po zhermentowaniu są magazynowane w specjalnych miejscach i dalej przekazywane na składowisko. Należy także przestrzegać zakazu palenia i spożywania posiłków w strefach pracy, gdzie unieszkodliwiany jest azbest Prace o małym zakresie robót Wielkość pracy jest pojęciem względnym nie przesądzającym o złożoności wymaganych środków technicznych. Prace o małym zakresie robót dotyczą materiałów azbestowo-cementowych, np. pokryć eternitowych lub elewacji o powierzchni poniżej 50 m 2. Prowadzone są one w przestrzeni otwartej (usuwanie lub impregnacja). Tę samą powierzchnię dla materiałów miękkich należy jednak kwalifikować jako prace o dużym zakresie robót. Wymagają one przestrzegania rygorystycznych wymagań w zakresie minimalizacji pylenia. Do prac o małym zakresie robót polecane jest stosowanie przenośnych namiotów foliowych wydzielających strefę pracy. Środkami ochrony indywidualnej są: jednorazowe ubrania ochronne dla pracowników (jednoczęściowe z kapturem), półmaska z wymiennymi filtrami klasy P-3. Zły stan wyrobów azbestowych i związana z tym możliwość dużej emisji pyłów przesądzać może o konieczności stosowania skuteczniejszych ochron, np. maski pełnej z nawiewem powietrza lub zmianie techniki pracy na bardziej bezpieczną. Ryc. 2-5 Glow bag" w dosłownym tłumaczeniu torba z rękawicami" umożliwiająca zmniejszenie strefy pracy do minimum np. przy naprawach rur (manipulacje w małej przestrzeni zamkniętej torbą z folii) Prace z materiałami azbestowo-cementowymi nie muszą być prowadzone w hermetyzowanym obszarze pracy (chyba, że charakter prac i stan azbestocementu stwarzają zagrożenie większej emisji). Przy pracach małych z materiałami miękkimi, np. wymiana zaworów, naprawa rur, należy najpierw nawilżyć je środkami impregnującymi lub wprowadzić roztwory wiążące do wnętrza usuwanego wyrobu. Demontaż można rozpocząć, gdy materiał jest skutecznie zwilżony płynami głęboko penetrującymi lub wodą z dodatkiem wiążącym włókna azbestu. Czas oczekiwania na rozpoczęcie prac przy zastosowaniu tych płynów może wynosić nawet do 24 godz. przy usuwaniu izolacji ciepłowniczych lub natrysków. Do hermetyzacji obszaru pracy należy stosować specjalne torby foliowe z wbudowanymi rękawicami. W torbie okalającej usuwany 108

109 materiał umieszcza się potrzebne przyrządy. Torbę zamyka się i opina wokół izolacji na rurze. Następnie dokonuje się odpowiednich manipulacji za pomocą rękawic wewnątrz torby. Odpady gromadzone są w torbie, po usunięciu z niej narzędzi torbę należy szczelnie zamknąć Prace o dużym zakresie robót Zalicza się do nich prace z azbestowo-cementowymi materiałami pokrywczymi (eternit) i elewacjami płyt płaskich prasowanych o powierzchni powyżej 50 m 2. Przed przystąpieniem do robót należy wydzielić strefy pracy, w których występuje narażenie na działanie azbestu i określić miejsca demontażu, gromadzenia odpadów oraz miejsca, w których pracownicy oczyszczają sprzęt. Bezpośrednią strefę pracy należy przynajmniej osłaniać od wiatru, stosując osłonięcie z folii dla płyt elewacyjnych i przenośne namioty z folii dla płyt eternitowych (tzw. przenośne daszki foliowe). W strefie bezpośredniego demontażu eternitu, o ile jest on powierzchniowo zniszczony przez kwaśne deszcze lub uszkodzony, polecane jest wykonanie pomiarów zanieczyszczenia powietrza. Po przekroczeniu wł./m 3 polecane jest stosowanie ochrony dróg oddechowych, nawet w przestrzeni otwartej. Przy pracach z wyrobami miękkimi polecane jest stosowanie masek pełnych z filtrami klasy P-3. Prace demontażu lub impregnacji nie powinny powodować niepotrzebnej destrukcji mechanicznej azbestocementu. Należy na to zwracać uwagę zwłaszcza podczas transportowania płyt azbestowo-cementowych i składowania ich na wydzielonym miejscu (w zamykanych kontenerach lub na paletach). Przed rozpoczęciem demontażu lub impregnacji pokryć dachowych z eternitu jego powierzchnia powinna być odkurzona specjalistycznym odkurzaczem klasy K-1 z filtrem HEPA lub zmyta pod przenośnym daszkiem z folii słabą strugą wody. W przypadku planowanej impregnacji i pozostawienia pokrycia dachowego bez demontażu, przed impregnacją lub pomalowaniem płyt środkami posiadającymi aprobatę ITB, należy oczyścić powierzchnię dachu na mokro. Powierzchnia ta powinna być zmywana i jednocześnie delikatnie zeszczotkowana (ale nie szczotką drucianą, która mogłaby naruszyć spoiwo cementowe). Woda po odcieknięciu z powierzchni azbestocementu powinna być zebrana, przefiltrowana, a osad zawierający azbest należy potraktować jako odpad niebezpieczny. Jeśli nie można uniknąć mechanicznego naruszenia powierzchni wyrobów z azbestu, należy stosować wolnoobrotowe urządzenia, najlepiej z miejscowym odciągiem i filtrowaniem powietrza lub narzędzia ręczne, takie jak: młotek, dłuto, szpachla, piłka do cięcia. W strefie prowadzenia robót mogą przebywać wyłącznie pracownicy usuwający azbest zaopatrzeni w środki ochrony indywidualnej. Wyjście z tej strefy dokonuje się przez kabiny dekontaminacyjne. W strefie przeznaczonej dla innych pracowników remontujących obiekt znajdują się pomieszczenia zaplecza technicznego budowy, pomieszczenia socjalne, magazyny materiałowe, szatnie itp. Wejście do niej powinno być zabronione dla osób nie włączonych do procesu oczyszczania obiektu z azbestu Prace szczególnie niebezpieczne Prace z materiałami miękkimi stanowią największe zagrożenie dla środowiska wewnętrznego, otoczenia obiektu i ekip wykonujących prace. Wymagają one szczególnie 109

110 starannego przygotowania projektu technicznego i planu robót, zwłaszcza pod kątem bezpieczeństwa i minimalizacji emisji. Wymagają też podjęcia tzw. prac wstępnych, takich jak: usunięcie z obszaru planowanych robót materiałów i urządzeń, na których mogą się osadzić pyły azbestu, a których oczyszczanie jest utrudnione (maszyny, dywany, sprzęty wyposażenia biurowego itp.), szczelne pokrycie folią urządzeń nie demontowanych i powierzchni trudnych do czyszczenia, budowa właściwej organizacji przepływu powietrza wg przyjętego projektu technicznego robót, wydzielenie i budowa stref pracy (obowiązuje hermetyzacja i minimalizacja przestrzeni strefy pracy) wewnątrz tych stref umieszcza się HEPA filtry jednostek podciśnieniowych obniżających ciśnienie w strefie pracy, samą jednostkę podciśnieniową umieszcza się poza strefą pracy, wyścielenie ścian i podłóg folią o grubości ok. 0,02 mm, uszczelnianą taśmą samoprzylepną, uszczelnienie okien i zamknięcie przewodów wentylacyjnych, zbudowanie korytarzy i dróg transportowych (z wykorzystaniem naturalnych stref komunikacji) prowadzących od strefy pracy do śluz i komór dekontaminacyjnych oraz miejsc na tymczasowe składowanie odpadów (w hermetycznych opakowaniach); trasy komunikacyjne zbudowane są z folii rozpiętej na stelażu drewnianym lub metalowym. Są one hermetycznie połączone ze strefami pracy, kończą się komorami dekontaminacyjnymi z ruchomymi śluzami. Rysunek 1. Przykład oddzielenia strefy pracy za pomocą folii polietylenowej Budowę właściwej organizacji przepływu powietrza należy rozpocząć od wprowadzenia przewodów odprowadzających powietrze. Zanieczyszczone pyłem azbestu powstającym w miejscu pracy powietrze kierowane jest do urządzeń filtrujących w jednostkach oczyszczających powietrze i wytwarzających zarazem w strefie pracy podciśnienie. Skuteczność filtrowania 99,95% zapewniają HEPA filtry. Powietrze po 110

111 oczyszczeniu powinno opuścić strefę pracy i budynek. Świeże powietrze dostaje się z zewnątrz budynku przez śluzy, komorę dekontaminacyjną, korytarz transportowy aż do strefy pracy, skąd po zanieczyszczeniu trafia na filtry HEPA. Kierunek napływu powietrza jest zgodny z kierunkiem wejścia do strefy pracy, przeciwny do kierunku wyjścia z niej. Podciśnienie wytwarzane wewnątrz strefy pracy gwarantuje przechwytywanie emisji włókien azbestu przez HEPA filtry i zabezpiecza przed przenoszeniem pyłów azbestu poza wąską przestrzeń wykonywanych robót. Podciśnienie to powinno być utrzymywane także w okresie przerw w pracy (ok. 10 Pa) i co najmniej przez 24 godz. po całkowitym zakończeniu robót. Wysokość podciśnienia podczas prac wynosić powinna 20 Pa. Zasady wykonywania robót i postępowania z odpadami Wykonawca robót polegających na usuwaniu azbestu powinien przestrzegać następujących zasad: wyroby zawierające azbest przed ich usuwaniem powinny być nawilżone wodą i utrzymane w stanie wilgotnym przez cały czas pracy (wyjątek stanowią prace w środowisku wysokich temperatur lub w pobliżu prądu elektrycznego), wyroby (płyty, kształtki, rury) należy demontować w całości, w miarę możliwości unikając destrukcji mechanicznej, do prac należy używać narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych narzędzi mechanicznych wyposażonych w miejscowe odciągi pyłów (piły, tarcze szlifierskie, wiertarki) do czyszczenia miejsca pracy i sprzętu należy stosować odkurzacze wyposażone w filtry typu HEPA, o skuteczności pochłaniania pyłów respirabilnych 99,95%, Fot. 1. Prawidłowy sposób pakowania odpadów we właściwie oznakowane worki foliowe, i powierzchnia zewnętrzna po zakończeniu czynności zostaje odkurzona pracownicy zatrudnieni w narażeniu na azbest powinni być wyposażeni w odpowiednie do warunków pracy środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, 111

112 usunięte wyroby azbestowe (>1000 kg/m 3, tj. płyty i części płyt azbestowo-cementowych) należy pakować w folię polietylenową o grubości nie mniejszej niż 0,2 mm (niedopuszczalne jest stosowanie worków papierowych), przed opakowaniem pyły azbestowe, wyroby i odpady wyrobów azbestowych miękkich (poniżej 1000 kg/m 3 ) należy zestalić przy użyciu cementu lub żywic syntetycznych, filtry jednostek utrzymujących podciśnienie w strefie pracy, zużyte filtry do masek przeciwpyłowych, zanieczyszczone azbestem jednorazowe ubrania ochronne, zdemontowane folie są również odpadem niebezpiecznym zawierającym azbest. Ze względu na możliwość uwalniania się z nich azbestu do otoczenia, muszą być podobnie jak inne odpady z azbestem hermetyzowane przez umieszczanie w workach polietylenowych, oznakowanych znakiem a", odpady zawierające azbest powinny być gromadzone i pakowane w strefie odizolowanej od otoczenia, opakowania z odpadami powinny być szczelnie zamknięte (zgrzewem ciągłym lub taśmą klejącą) i oznakowane w sposób trwały, nie ulegający zniszczeniu pod wpływem czynników atmosferycznych i mechanicznych, należy założyć kartę ewidencji odpadów i dokument obrotu odpadami niebezpiecznymi Czyszczenie końcowe i pomiary czystości powietrza Po usunięciu z budynku (pomieszczenia) wyrobów zawierających azbest niezbędne jest oczyszczenie terenu robót i jego otoczenia. Prace oczyszczające należy wykonywać z maksymalną starannością, stosując metody uniemożliwiające emisję pyłu azbestu do środowiska, tj. prace należy wykonywać: na mokro, z wykorzystaniem podciśnieniowego sprzętu odkurzającego zaopatrzonego w filtry HEPA o dużej skuteczności (99,95%). Niedopuszczalne jest ręczne zamiatanie na sucho, jak również oczyszczanie przy użyciu sprężonego powietrza. Powierzchnie chropowate dodatkowo (dla osiągnięcia lepszego efektu oczyszczania z azbestu) mogą być zaimpregnowane rozpylonymi roztworami wiążącymi. Po upływie 24 godz. od momentu zakończenia ostatecznych prac oczyszczających, przy wilgotności poniżej 80%, należy wykonać pomiary czystości pomieszczeń metodami poboru agresywnego (wywołanie w pomieszczeniach silnego ruchu powietrza uruchamiającego osiadłe pyły). Pomiary należy prowadzić przy wyłączonym urządzeniu do uzyskania podciśnienia. Ponieważ w polskim prawodawstwie nie określono dopuszczalnego stężenia azbestu w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi (np. budynki mieszkalne, szkoły, szpitale), sugeruje się, aby wielkość zanieczyszczenia powietrza poniżej 1000 wł./m 3 traktować jako skuteczne oczyszczenie. Można wówczas zdemontować urządzenia dla uzyskania podciśnienia, bariery foliowe, itp. Wyniki pomiarów stężeń pyłów azbestu w powietrzu powinny być przedstawione właścicielowi lub zarządcy obiektu oraz Inspekcji Sanitarnej. Powinny być one przechowywane przez właściciela lub zarządcę obiektu budowlanego przez okres co najmniej 5 lat. 112

113 Po zakończeniu tych prac wykonawca powinien sporządzić raport końcowy, stwierdzający poprawność wykonania robót i ich zgodność z przepisami prawa Zasady postępowania przy transporcie odpadów zawierających azbest Wszystkie odpady zawierające azbest powinny być unieszkodliwione przez specjalistyczne firmy na składowisku odpadów niebezpiecznych lub na wydzielonych częściach składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne. Firmy zajmujące się zbieraniem i transportem wyrobów i odpadów zawierających azbest powinny posiadać zezwolenie od właściwego starosty na prowadzenie działalności w zakresie gospodarki odpadami niebezpiecznymi, w tym substancjami szczególnie niebezpiecznymi, do których zalicza się azbest. Decyzja Starostwa Powiatowego ważna jest maksymalnie na okres 10 lat. Transport wyrobów zawierających azbest powinien przebiegać zgodnie z przepisami o przewozie towarów niebezpiecznych oraz w sposób bezpieczny dla zdrowia człowieka i środowiska. W tym celu należy przestrzegać podstawowych zasad postępowania przy transporcie z tego rodzaju odpadami: odpady i wyroby o gęstości objętościowej równej lub większej niż 1000 kg/m3 należy pakować w szczelne opakowania z folii polietylenowej o grubości przynajmniej 0,2 mm; odpady i wyroby z azbestem o gęstości objętościowej mniejszej niż 1000 kg/m3 należy przed umieszczeniem do szczelnych worków z folii polietylenowej zestalić przy użyciu cementu; szczelnie zapakowane odpady i wyroby zawierające azbest powinny być umieszczone w zbiorczym opakowaniu z folii polietylenowej i szczelnie zamknięte; utrzymanie w stanie wilgotnym odpadów zawierających azbest w trakcie ich przygotowywania do transportu; każdy worek foliowy z odpadami azbestowymi powinien być odpowiednio oznaczony według wzoru z załącznika nr 2 do rozporządzenia (Dz. U Nr 71 poz. 649 z póz. zmianami); magazynowanie przygotowanych do transportu opakowań powinno odbywać się w osobnych miejscach zabezpieczonych przed dostępem osób niepowołanych. Pojazd przeznaczony do transportu odpadów zawierających azbest powinien być odpowiednio oczyszczony z elementów umożliwiających uszkodzenie opakowań w trakcie transportu. Ważna jest także kwestia właściwego umocowania ładunku odpadów zawierających azbest. Ładunek w trakcie przewozu nie może być narażony na żadne wstrząsy, przewracanie lub wypadnięcie z pojazdu Zasady przewozu drogowego towarów niebezpiecznych, takich jak azbest, określa ustawa z dnia 28 października 2002 roku o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 199, poz z późniejszymi zmianami) oraz europejska umowa ADR, z ang. The European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road, (Dz. U Nr 30, poz. 287). Wymagania wobec pojazdu 113

114 Pojazdy powinny być zaopatrzone w świadectwo dopuszczenia pojazdu do przewozu materiałów niebezpiecznych wydane przez upoważnioną stację kontroli pojazdów. Pojazd przewożący materiał niebezpieczny (np. zawierający azbest) powinien być oznakowany tablicami o kolorze pomarańczowej. Pojazdy przewożące materiały niebezpieczne w cysternach lub luzem powinny zawierać dodatkowo tablice z numerami rozpoznawczymi zagrożenia. Każdy pojazd ADR powinien posiadać komplet dokumentów przewozowych, w którym znajdują się następujące informacje: nadawca i odbiorca dane adresowe; określenie materiału niebezpiecznego (numer UN, prawidłowa nazwa przewozowa, nalepki, grupa pakowania); liczba sztuk przesyłki; całkowita ilość materiału; uwagi dodatkowe (kto przewozi, nazwisko kierowcy, osoby biorące udział w przewozie, ewentualne częściowe wyłączenia spod przepisów ADR). Dokument powinien być wykonany w języku urzędowym nadawcy oraz w jednym z tych języków: angielski, niemiecki, francuski. Wymagania wobec kierowcy Zgodnie z ustawą z dnia 28 października 2002 roku o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 199, poz art. 10 z późniejszymi zmianami) kierowca pojazdów musi posiadać zaświadczenie ADR z pozytywnie ukończonego kursu dokształcającego na przewóz towarów niebezpiecznych. Kierowca zdaje egzamin przed trzyosobową komisją, w której przewodniczącego wyznacza sam marszałek województwa. W świetle przepisów ustanawia się nadzór nad przewozem towarów niebezpiecznych, który sprawuje wojewoda. Kontrola wewnętrzna realizowana jest przez mianowanego przez przedsiębiorcę doradcę do spraw bezpieczeństwa w transporcie towarów niebezpiecznych. Do zadań doradcy, wg roz. IV, art. 22, należy: doradztwo w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych; stwierdzanie zgodności realizacji przewozu z wymaganiami określonymi w ustawie i umowie ADR sporządzanie rocznego sprawozdania z działalności przedsiębiorcy lub innego podmiotu w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych oraz czynności z tym związanych; sporządzanie raportów powypadkowych dla przedsiębiorcy lub innego podmiotu, wojewódzkiego komendanta Państwowej Straży Pożarnej oraz innych organów prowadzących odpowiednie postępowanie związane z wypadkiem, jeżeli w związku z przewozem towarów niebezpiecznych doznały obrażeń osoby, wystąpiła szkoda majątkowa lub nastąpiło skażenie środowiska. 114

115 3 Ogólna charakterystyka miasta Aktualizacja programu praktycznie nie wnosi nowych spostrzeżeń dotyczących zagrożeń wyrobami zawierającymi azbest na terenie miasta Zgorzelec. Istotą prognozowania jest właściwe zdefiniowanie problemu w naszym przypadku wykorzystaniem wyrobów zawierających azbest. Dotyczy to budownictwa od lat 60-tych do 80-tych. Stosunkowo niewielki procent budownictwa mieszkaniowego, zaledwie 7%, stanowi zabudowa z lat powojennych do 1960 roku. Natomiast największe zagrożenie azbestem występuje w budownictwie z lat W tym okresie na terenie miasta Zgorzelec powstało wiele mieszkań i budynków, w których azbest mógł być wykorzystywany w ich budowie ze względu na doskonałe właściwości fizyczne. Ilość mieszkań i budynków z tego okresu stanowi odpowiednio ok. 41% i 14% całkowitej zabudowy miasta. Obecnie przy użyciu najlepszych ( bezpiecznych ) dostępnych materiałów i urządzeń, następuje poprawa warunków mieszkaniowych na terenie miasta Zgorzelec. Tylko na przestrzeni ostatnich 20 lat powstało ok. 36% budynków i ok. 23% mieszkań w odniesieniu do całkowitej procentowej liczby zabudowy. Od 1999 r. na terenie miasta działa Zgorzeleckie Towarzystwo Budownictwa Społecznego Sp. z o.o., zajmujące się rozwiązywaniem problemów mieszkaniowych dla części mieszkańców o słabszej pozycji materialnej. Poniżej przedstawiono w formie graficznej strukturę wiekową budownictwa mieszkaniowego miasta Zgorzelec <1918 r budynki mieszkania Ryc Struktura wiekowa budownictwa mieszkaniowego w mieście Zgorzelec w procentach. 115

116 Zmienia się również status własnościowy sektora mieszkaniowego w mieście Zgorzelec na rzecz właścicieli prywatnych. Coraz częściej obserwuje się tendencję wykupu mieszkań wspólnotowych na własnościowe, co wiąże się nie tylko z rozwojem tego sektora w mieście, ale przede wszystkim z poczuciem komfortu i polepszeniem jakości życia osób fizycznych. Ponad 5 tysięcy mieszkań, czyli prawie 51% wszystkich mieszkań, jest administrowana przez Miejski Zakład Gospodarki Mieszkaniowej. Mniej liczną wielorodzinną zabudową mieszkaniową zarządzają również Spółdzielnie Mieszkaniowe oraz Wspólnoty Administrujące Mieszkaniami. Stanowią one niemal 25% ogólnej liczby zasobów mieszkaniowych. Wzrasta natomiast grupa prywatnych właścicieli najczęściej jednorodzinnej, willowej zabudowy, co stanowi ponad 24% ogólnej liczby mieszkań i budynków mieszkalnych. Strukturę własnościową zasobów mieszkaniowych przedstawia wykres poniżej budynki mieszkania MZGM Spółdzielnia Mieszkaniow a WAM inni (podmioty pryw atne) Ryc Struktura własnościowa zasobów mieszkaniowych w procentach. Charakterystykę zabudowy mieszkaniowej przedstawiono w Załączniku nr 5. Obecna struktura gospodarcza miasta jest efektem przekształceń, jakie dokonały się w kraju od 1989 roku. Ogólna ilość podmiotów gospodarczych będących własnością osób fizycznych wzrosła w tym czasie ponad pięciokrotnie. Intensywność rozwoju przedsiębiorczości prywatnej w poszczególnych dziedzinach gospodarki była nierównomierna. W 2000 roku ilość przedsiębiorców zarejestrowanych w ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez Urząd Miasta sięgnęła 3,2 tysiąca, z czego ponad 60% prowadziło działalność handlową, 9% usługi budowlane, 7% usługi przemysłowe, 5% usługi transportowe. Istotną rolę w strukturze gospodarczej miasta odgrywa także 116

117 rolnictwo (rysunek poniżej). Powierzchnia użytków rolnych wynosi w Zgorzelcu 632 ha: większość zajmują grunty orne (ok. 70%) i użytki zielone (ok. 27%). 19% 5% 7% 60% 9% działalność handlow a usługi budow lane usługi przemysłow e usługi transportow e rolnictw o Ryc Struktura ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej na terenie miasta Zgorzelec. 117

118 4 Identyfikacja podstawowych problemów w zakresie gospodarowania odpadami zawierającymi azbest na terenie miasta Zgorzelec - ocena realizacji obowiązującego Programu usuwania azbestu z terenu miasta Zgorzelec Poddano ocenie stopień realizacji celów jakie zostały przyjęte do realizacji w Planie Gospodarki Odpadami dla miasta Zgorzelec na lata z perspektywą na lata (opracowany i przyjęty uchwałą Rady Miasta w roku 2005 zmieniony uchwałą w roku uchwała nr 301/05 z dnia 4 października 2005 w sprawie Programu Ochrony Środowiska oraz Planu Gospodarki Odpadami na lata oraz Uchwała nr 335/06 z dnia 8 lutego 2006 w sprawie Programu Ochrony Środowiska oraz Planu Gospodarki Odpadami). Dokumentację dostosowującą dokument do obowiązujących wymogów prawnych oraz wprowadzając zalecenia wynikające Sprawozdania z realizacji Planu Gospodarki Odpadami za lata przygotowano oraz uchwalono w roku 2008 aktualizację Planu Gospodarki Odpadami (Uchwała nr 172/08 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 28 maja 2008 r. w sprawie Aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Miasta Zgorzelec na lata z perspektywą na lata ). W roku 2009 opracowano i przyjęto uchwałą sprawozdanie z realizacji Planu Gospodarki Odpadami za lata 2007 i 2008 (Uchwała nr 259/09 Rady Miasta Zgorzelec z dnia 24 marca 2009 w sprawie Sprawozdania z realizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Miasta Zgorzelec za lata ), które jest podstawą oceny stopnia wdrażania wytycznych przyjętych w Planie Gospodarki Odpadami. Zmiana wytycznych prawnych W okresie od uchwalenia Planu Gospodarki Odpadami prawo dotyczące gospodarki odpadami ulegało silnej transformacji. Wykaz uchwalonych aktów prawnych oraz ich wpływ na zadania, za które odpowiada samorząd gminny przedstawiono w załączniku nr 1. Koniecznie wymagają one ujęcia jako nowych uwarunkowań prawnych w aktualizacji Programu Ochrony Środowiska w Mieście Zgorzelec. Zmiany wymogów dotyczą bezpośrednio Planów Gospodarki odpadami i wymagają jak najszybszej reanalizy w kontekście funkcjonowania gospodarki odpadami na terenie Miasta Zgorzelec. Celem programu usuwania azbestu było: Spowodowanie oczyszczenia miasta Zgorzelca z azbestu oraz usunięcie stosowanych od wielu lat wyrobów zawierających azbest, Wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszkańców miasta Zgorzelca spowodowanych azbestem oraz ustalenie koniecznych do tego uwarunkowań, 118

119 Spowodowanie sukcesywnej likwidacji oddziaływania azbestu na środowisko i doprowadzenie, w określonym horyzoncie czasowym, do spełnienia wymogów ochrony środowiska, Stworzenie odpowiednich warunków do wdrożenia przepisów prawnych oraz norm postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, Pomoc mieszkańcom miasta Zgorzelca w zgodnej z przepisami prawa realizacji kosztownej wymiany płyt cementowo azbestowych. Przyjęto do realizacji następujące cele operacyjne DEMONTAŻ WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST I STWARZAJĄCYCH ZAGROŻENIE DLA ZDROWIA LUDZKIEGO I ŚRODOWISKA coroczne aktualizowanie bazy danych o obiektach zawierających azbest oraz miejscach jego Nie realizowane unieszkodliwiania na terenie miasta Zgorzelec; weryfikacja inwentaryzacji obiektów znajdujących się w strefach potencjalnie zagrożonych azbestem, a w Nie realizowane szczególności w placówkach oświatowych; aktualizowanie mapy zagrożeń działania azbestu na terenie miasta Nie realizowane Zgorzelec; sukcesywny demontaż płyt azbestowo-cementowy oraz elementów Nie realizowane elewacji zawierających azbest w zależności od stopnia pilności; likwidacja dzikich wysypisk azbestowych, po ich wcześniejszej Realizowane weryfikacji; wyroby zawierające azbest z III grupy pilności należy systematycznie konserwować i monitorować wszelkie zmiany w ich strukturze. Realizowane w niewielkim zakresie PODNOSZENIE ŚWIADOMOŚCI MIESZKAŃCÓW W ZAKRESIE SZKODLIWOŚCI AZBESTU I OBOWIĄZKÓW WŁAŚCICIELI WYNIKAJĄCYCH Z OBOWIĄZUJĄCYCH PRZEPISÓW przygotowanie programu edukacyjnego lub bloku szkoleń dla mieszkańców, właścicieli Nie realizowane 119

120 spółdzielni mieszkaniowych i innych osób zainteresowanych problemem szkodliwości azbestu, obowiązków i zasad postępowania z odpadami azbestowymi; poprawa współpracy polegającym na przypływie informacji o wyrobach azbestowych pomiędzy władzami miasta a właściwymi organami nadzorującymi (Powiatowy Nadzór Budowlany); wspieranie inicjatyw organizacji pozarządowych w zakresie problematyki azbest; przygotowanie kampanii medialnoinformacyjnej w zakresie szkodliwości azbestu i sposobach postępowania z nim poprzez: przygotowanie ulotek, folderów informacyjnych (z wyraźnym symbolem kampanii) na temat obowiązków mieszkańców, jak chronić się przed azbestem, metodach jego unieszkodliwiania, itp.; informacja w telewizji lokalnej oraz na łamach gazet przypominające o celach kampanii: Stop z azbestem ( nie zgadzamy się na azbest ); stworzenie serwisu informacyjnego na stronie internetowej Urzędu Miasta poświęconemu tematyce azbestu; wspieranie bezpieczniejszych materiałów stanowiących tzw. zamienniki azbestu Nie realizowane Nie realizowane Nie realizowane Nie realizowane Nie realizowane Nie realizowane Nie realizowane MONITORING coroczne raportowanie stopnia realizacji (etapów wdrażania) Programu usuwania azbestu przez władze samorządowe; monitoringu powietrza w strefach o podwyższonej koncentracji włókien azbestowych w miejscach częstego występowania ludzi (miejsca publiczne, miejsca pracy); monitoring usuwania azbestu ze szczególnym uwzględnieniem jego bezpiecznego demontażu i unieszkodliwiania Nie realizowane Nie realizowane Nie realizowane 120

121 FINANSOWANIE przeznaczenie części budżetu miasta na realizację celów i zadań przyjętych w Programie usuwania azbestu ; pomoc UM w poszukiwaniu źródeł finansowania osobom fizycznym, wspólnotom mieszkaniowym lub osobom prawnym (pomoc w wymianie pokryć dachowych, elewacji z azbestem); pozyskiwanie źródeł finansowania z funduszów unijnych; przyjmowanie rocznych sprawozdań finansowych zarządu gminy z realizacji zadań Programu usuwania azbestu ; pomoc finansowa osobom znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej w zakresie unieszkodliwiania azbestu (częściowe lub całkowite zwalnianie z opłat, pożyczki, kredyty na korzystnych warunkach); uwzględnienie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest w gminnych Planach Gospodarki Odpadami. Nie realizowane Nie realizowane Nie realizowane Nie realizowane Nie realizowane Realizowane Rekomenduje się iż w cyklu maksymalnie czteroletnim będzie oceniany stopień realizacji celów średniookresowych. Ocena ta będzie bazą do ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji. Taka procedura pozwoli na spełnienie wymagań zapisanych w ustawie "Prawo ochrony środowiska", a dotyczących okresu na jaki jest przyjmowany program ochrony środowiska i systemu raportowania o stanie realizacji programu ochrony środowiska. Ocena postępów we wdrażaniu programu usuwania azbestu, w tym przygotowanie raportu (co dwa lata). Opracowanie listy przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w kolejnych czterech latach (co dwa lata). Aktualizacja celów ekologicznych i kierunków działań (co cztery lata). Rekomenduje się modyfikację system monitoringu, który powinien obejmować przynamniej następujące działania: - permanentne pozyskiwanie danych liczbowych oraz informacji dotyczących realizacji poszczególnych zadań Programu (materiał stanowiący podstawę do analiz i ocen), 121

122 - przetworzenie i analiza danych, - przygotowanie raportów z realizacji zadań ujętych w Programie, - analiza porównawcza osiągniętych wyników z założeniami Programu; określenie stopnia wykonania zapisów przyjętego Programu oraz identyfikacja ewentualnych rozbieżności, - analiza przyczyn zarejestrowanych odstępstw oraz identyfikacja działań korygujących polegających na modyfikacji dotychczasowych oraz ewentualne wprowadzenie nowych instrumentów wsparcia, - wykonanie działań korygujących. 122

123 5 Gospodarka odpadami zawierającymi azbest na terenie miasta Zgorzelec Wg danych GUS, na terenie województwa wytworzono w 2004 roku ogółem ,32 Mg odpadów komunalnych, w tym pochodzące z gospodarstw domowych ,31 Mg. Natomiast w Powiecie Zgorzeleckim ok Mg, a w samym mieście Zgorzelcu ok Mg. Natomiast w roku 2005 w województwie ogółem wytworzono ,40 Mg odpadów komunalnych, w tym pochodzących z gospodarstw domowych ,20 Mg, natomiast w Powiecie Zgorzeleckim ok Mg, a w samym mieście Zgorzelec ok Mg. Najnowsze dane GUS pochodzą z roku 2007, w którym w województwie ogółem wytworzono ,54 Mg odpadów komunalnych, w tym pochodzących z gospodarstw domowych ,02 Mg, natomiast w Powiecie Zgorzeleckim ok ,11 Mg z gospodarstw domowych Mg, a w samym mieście Zgorzelec ok ,72 Mg z gospodarstw domowych natomiast 8 495,83 Mg. W okresie pierwszym sprawozdawczym ilość wytworzonych w mieście odpadów stanowiła 1,8 % ogółu odpadów komunalnych wytworzonych w województwie dolnośląskim, natomiast aż ponad 45 % odpadów wytworzonych w powiecie zgorzeleckim. Natomiast w analizowanym okresie sprawozdawczym udział ten wzrósł do 2 % odpadów komunalnych wytworzonych w województwie i 47 % odpadów komunalnych wytworzonych w powiecie. Tak ujęta statystyka ilości wytworzonych odpadów stawia miasto w grupie mniejszych wytwórców odpadów komunalnych. Jednak dynamika zmian wskazuje, iż udział miasta w ogólnym bilansie systematycznie wzrasta. Rzutuje to bezpośrednio na cele i zadanie oraz możliwości samorządu miejskiego w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi. Za Sprawozdaniem z realizacji Planu Gospodarki Odpadami za lata szacuje się, iż na terenie miasta powstało w roku 2007 łącznie ok Mg odpadów, a w roku Mg. Wśród wytworzonych odpadów nie było odpadów zawierających azbest. 5.1 Identyfikacja zagrożenia - wyroby zawierające azbest w mieście Zgorzelec Wg danych WIOŚ i Starostwa Powiatowego oraz Urzędu Miasta w latach 2007 i 2008 nie unieszkodliwiano odpadów zawierające azbest pochodzących z terenu miasta. Wyroby takie zostały wytworzone natomiast w roku 2009 (patrz Załącznik 9). Dane przekazane przez Urząd Wojewódzki nie wskazują podmiotów posiadających odpad zawierający azbest. 123

124 Tak więc dotychczas nie udokumentowano występowania na terenie miasta odpadu zawierającego azbest. Informacja ta musi być jednak poddana weryfikacji, gdyż nie wykonano dotychczas pełnej inwentaryzacji potencjalnych miejsc występowania odpadu zawierającego azbest Zbieranie i transport odpadów innych niż niebezpieczne Starostwo powiatowe w Zgorzelcu wydało zezwolenia na zbieranie odpadów innych niż niebezpieczne przedsiębiorstwom 31 podmiotom. Pozwolenia dotyczą głównie wytworzenia i transportu materiałów izolacyjnych zawierających azbest oraz materiałów konstrukcyjnych zawierających azbest. Szczegółową charakterystykę podmiotów zamieszczono w Załączniku nr 2. Wydane decyzje obejmują możliwość wytworzenia łącznie ponad 91 tys. Mg odpadów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec do roku Tab Ilość odpadów zawierających azbest, które mogą zostać wytworzone do roku 2016 na terenie miasta Zgorzelec. L.p. Nazwa odpadu Kod Ilość w Mg 1. Odpady azbestowe z elektrolizy Odpady z przetwarzania azbestu Odpady zawierające azbest Odpady zawierające azbest z produkcji elementów cementowo-azbestowych Odpady z produkcji elementów cementowoazbestowych inne niż wymienione w Opakowania z metali zawierające niebezpieczne porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. Azbest), włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi Okładziny hamulcowe zawierające azbest Zużyte urządzenia zawierające wolny azbest Materiały izolacyjne zawierające azbest Materiały konstrukcyjne zawierające azbest Razem Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec Jak przedstawiono w rozdziale do roku 2016 w mieście Zgorzelec może zostać wytworzonych ok Mg odpadów zawierających azbest. Na takie ilości odpadów wydano prawomocne decyzje. 124

125 5.2.1 Wyniki inwentaryzacji Do analizy wzięto wyniki badań inwentaryzacyjnych przeprowadzonych na terenie potencjalnego występowania wyrobów zawierających azbest w mieście Zgorzelec w roku 2006 i aktualizowanych Wyniki przeprowadzonych badań inwentaryzacyjnych wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec przedstawiono poniżej: 46 osób fizycznych posiadało wyroby zawierające azbest; o o o wyroby zawierające azbest stanowiły pokrycie dachowe w postaci płyt azbestowo-cementowych (eternit) falistych 33 budynków mieszkalnych i 27 budynków gospodarczych; w 1 budynku mieszkalnym wyroby zawierające azbest stanowiły elementy sieci kanalizacyjnej; zadeklarowano obecność azbestu na 2 garażach oraz na ciągu garaży. Oceniono zgodnie z Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz.U nr 71 poz. 649 z późniejszymi zmianami), że: o wyroby zawierające azbest na 32 budynkach mieszkalnych posiadały I stopień pilności wymiana lub naprawa wymagana bezzwłocznie, natomiast na 1 budynku mieszkalnym stopień II (ponowna ocena wymagana w czasie do 1 roku); o wyroby azbestowe na 8 budynkach gospodarczych charakteryzowały się I stopniem pilności, a pozostałe 19 II stopniem pilności (ponowna ocena wymagana w czasie do 1 roku); o wyroby zawierające azbest na garażach posiadały stopień pilności III ponowna ocena w terminie do 5 lat. Wyniki inwentaryzacji należących do osób fizycznych budynków, w których stwierdzono występowanie wyrobów zawierających azbest przedstawiono w Załączniku 19. w 16 lokalizacjach budynków, które należały do przedsiębiorstw i instytucji publicznych stwierdzono wyroby zawierające azbest; o o o wyroby zawierające azbest stanowiły pokrycie dachowe w postaci płyt azbestowo-cementowych (eternit) falistych 6 budynków gospodarczych i element elewacji 1 budynku mieszkalnego; wyroby zawierające azbest w postaci płyt stropowych drewnianych pokrytych eternitem płaskim stanowiły pokrycie dachu 1 budynku gospodarczego; wyroby zawierające azbest w postaci płyt acekol stanowiły element elewacji 4 budynków mieszkalnych oraz obudowę szybu wind 6 budynków mieszkalnych. Oceniono zgodnie z Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz.U nr 71 poz. 649 z późniejszymi zmianami), że: o wyroby zawierające azbest w 7 budynkach mieszkalnych posiadają I stopień pilności wymiana lub naprawa wymagana bezzwłocznie, natomiast na 4 125

126 o budynkach mieszkalnych stopień II (ponowna ocena wymagana w czasie do 1 roku); wyroby azbestowe na 5 budynkach gospodarczych charakteryzowały się I stopniem pilności, a 1 budynek gospodarczy II stopniem pilności (ponowna ocena wymagana w czasie do 1 roku). Budynek Przedszkola Niepublicznego nr 3, gdzie stwierdzono obecność wyrobów zawierających azbest ze względu na ich niedostępność skierowano do ponownej inwentaryzacji. Wyniki inwentaryzacji należących do przedsiębiorstw i instytucji publicznych budynków i budowli, w których stwierdzono występowanie wyrobów zawierających azbest przedstawiono w Załączniku 21. Wyniki przeprowadzonych badań inwentaryzacyjnych wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec przedstawiono także w postaci graficznej Załącznik 22. Ze względu na niepełność danych ocena została obarczona nieznanym błędem. Nie oceniono elementów sieci kanalizacyjnej zawierające azbest. Zastosowane do oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz.U nr 71 poz. 649) zostało zmienione w roku 2010 (Dz.U nr 162 poz. 1089). Od czasu sporządzenia Raportu z realizacji Planu usuwania azbestu z terenu miasta Zgorzelec ( ) i Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu miasta Zgorzelec na lata usunięto wyroby zawierające azbest z 5 lokalizacji (Załącznik 20), nie zachowując procedury opisanej poniżej. 126

127 Podjęcie decyzji o usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Identyfikacja azbestu w wyrobach przeznaczonych do usunięcia przez uprawnione laboratorium. Zgłoszenie właściwemu organowi architektoniczno- budowlanemu przed rozpoczęciem prac zamiaru usuwania wyrobów zawierających azbest celem uzyskania pozwolenia na budowę wraz z określonymi warunkami. Dokonanie wyboru wykonawcy prac i zawarcie umowy. Określenie obowiązków stron, również w zakresie zabezpieczenia przed emisją azbestu. Poinformowanie mieszkańców-użytkowników obiektu o usuwaniu niebezpiecznych materiałów i sposobach zabezpieczenia. Uzyskanie od wykonawcy prac świadectwa czystości powietrza po wykonaniu robot oraz jego przechowywanie przez co najmniej 5 lat. Schemat 5. Obowiązki i postępowanie właścicieli i zarządców, przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów lub terenów Identyfikacja azbestu jest obowiązkiem właściciela lub zarządcy. Jej wyniki powinny być uwzględniane przy: sporządzaniu Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest - zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz.U nr 71 poz. 649 ze zm.), sporządzaniu informacji dla burmistrza (wójta, prezydenta miasta), zawieraniu umowy na wykonanie prac zabezpieczania lub usuwania wyrobów zawierających azbest z wykonawcą tych prac - wytwarzającym odpady niebezpieczne. Przed rozpoczęciem prac polegających na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest właściciel lub zarządca może zlecić innym (odpowiednio przygotowanym osobom lub podmiotom prawnym) przeprowadzenie czynności wykonania identyfikacji azbestu w wyrobach. Właściciel lub zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu z wyrobami zawierającymi azbest, ma obowiązek zgłoszenia na 30 dni przed rozpoczęciem prac, wniosku o pozwolenie na budowę (remont), wraz z określonymi warunkami. Wniosek 127

128 powinien być sporządzony z uwzględnieniem przepisów wynikających z art. 30, ust. 7 ustawy Prawo budowlane (Dz.U nr 89 poz. 414 ze zm.). Zatajenie informacji o występowaniu azbestu w wyrobach, które będą przedmiotem prac remontowo-budowlanych skutkuje, na podstawie ustawy Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz.U nr 25 poz. 150 ze zm.), odpowiedzialnością prawną. Po dopełnieniu obowiązków formalnoprawnych, właściciel lub zarządca dokonuje wyboru wykonawcy prac wytwórcy odpadów niebezpiecznych. Zawiera umowę na wykonanie prac zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest oraz oczyszczenia budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu z azbestu. W umowie powinny być jasno sprecyzowane obowiązki stron, również w zakresie zabezpieczenia przed emisją azbestu w czasie wykonywania prac. Niezależnie od obowiązków wykonawcy prac, właściciel lub zarządca powinien poinformować mieszkańców lub użytkowników budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu, o usuwaniu niebezpiecznych materiałów zawierających substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla ludzi oraz o sposobach zabezpieczenia przed tą szkodliwością. Ostatecznie właściciel lub zarządca powinien uzyskać od wykonawcy prac, pisemne oświadczenie o prawidłowości wykonania robót i oczyszczenia z azbestu, a następnie przechowywać je przez okres co najmniej 5 lat, wraz z inną dokumentacją budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu Ilość zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest W wyniku przeprowadzonych inwentaryzacji na terenie miasta Zgorzelec stwierdzono m 2 (2010 r m 2 ; 2006 r m 2 ), czyli (zgodnie z przelicznikiem 1 m 2 11 kg zastosowanym przy obliczeniu wagi płyt azbestowo-cementowych w Programie Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest Stosowanych na Terytorium Polski ) około 61,0 Mg wyrobów zawierających azbest należących do osób fizycznych. Wśród budynków i budowli należących do przedsiębiorstw i instytucji publicznych zanotowano ok m 2, czyli ok. 55,9 Mg wyrobów zawierających azbest. W wyniku przeprowadzonych inwentaryzacji na terenie miasta Zgorzelec stwierdzono łącznie m 2, czyli ok. 116,9 Mg wyrobów zawierających azbest. W latach usunięto z budynków mieszkalnych i gospodarczych należących do osób fizycznych 452 m 2, czyli ok. 5,0 Mg materiałów budowlanych zawierających azbest Zinwentaryzowane wyroby zawierające azbest na terenie miasta Zgorzelec (stan na rok 2010) wykazano w tabelach (Załącznik 19 do Załącznik 21) oraz przedstawiono ich lokalizację na mapie - Załącznik Identyfikacja zagrożenia wyroby zawierające azbest na terenie miasta Zgorzelec W rezultacie badań źródłoznawczych, które realizowano na terenie miasta, oszacowano ilość wyrobów zawierających azbest, jakie aktualnie występują w Zgorzelcu. W efekcie analizy pozyskanych danych zdiagnozowano wystąpienie na terenie miasta Zgorzelca około 116,9 Mg wyrobów budowlanych zawierających azbest. Należy jednak podkreślić, że powyższy wynik stanowi jedynie przybliżony szacunek. 128

129 Właściciele lub zarządzający obiektami należącymi do jednorodzinnej zabudowy mieszkaniowej, u których stwierdzono obecność azbestu, posiadali azbest w postaci falistych płyt azbestowo-cementowych wykorzystywanych do pokryć dachowych budynków mieszkalnych oraz gospodarczych. Łączna powierzchnia płyt azbestowo-cementowych budynków mieszkalnych i gospodarczych osób fizycznych wynosi m 2, natomiast pokryć dachowych garaży 105 m 2. Wśród przebadanych właścicieli wspólnot mieszkaniowych i instytucji stwierdzono, że azbest był wykorzystywany głównie do pokryć dachowych w postaci płyt eternitowych - ok. 29% (1 490 m 2 ), inne zastosowanie to elementy elewacyjne - ok. 43% (2 175 m 2 ) oraz obudowy szybu windy - ok. 28% (1 420 m 2 ). Poniżej (Ryc. 5-1) przedstawiono wyniki inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec. 42% 1% 17% 24% 16% instytucje publiczne - pokrycie dachu instytucje publiczne - elewacja instytucje publiczne - klatka schodowa (obudowa szybu wind) osoby fizyczne (budynki mieszkalne i gospodarcze) - pokrycie dachu garaże - pokrycie dachu Ryc Procentowe zestawienie wyników inwentaryzacji miejsc potencjalnego występowania wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec (stan na rok 2010) Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Zgorzelec Do jednej z najważniejszych kategorii, na podstawie której oceniano stan i możliwości dalszego wykorzystywania wyrobów budowlanych zawierających azbest należy stan zewnętrzny powłoki tego wyrobu. Przeprowadzone inwentaryzacje wykazały trudności w ocenie stanu materiałów zawierających azbest i w konsekwencji nieprecyzyjne określenie ilości wyrobów, które kwalifikują się do bezzwłocznej wymiany ze względu na przenikanie do powietrza atmosferycznego włókien azbestu z uszkodzonych powierzchni materiałów budowlanych. Przeprowadzona ocena stanu bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest wykazała, że większa część budynków należących do osób fizycznych (prawie 129