OBIEKTY DEMONSTRACYJNE NA KUJAWACH

Transkrypt

1 OBIEKTY DEMONSTRACYJNE NA KUJAWACH Badania polowe w ramach projektu nawodnieniowego Operacjonalizacja zwiększenia efektywności zużycia wody i elastyczności w nawodnieniach (OPERA) prowadzone są w środkowej części Polski, w regionie kujawsko-pomorskim (rys. 1). Obiekty demonstracyjne projektu zlokalizowane są w środkowej części Kujaw, w subregionie północnym i północno-zachodnim obejmującym powiat inowrocławski i radziejowski (rys. 2). granica województwa kujawsko-pomorskiego współczesna granica Kujaw Rys. 1. Współczesna granica Kujaw

2 objaśnienie: kolor żółty granice powiatów, kolor pomarańczowy obiekty demonstracyjne Rys. 2. Powiat inowrocławski i radziejowski Region Kujaw pod względem żyzności gleb jest regionem wybitnie rolniczym i niemalże pozbawionym lasów. Małe nachylenie powierzchni terenu i słaby drenaż naturalny przyczynia się do nadmiernego uwilgotnienia gleby i powstania czarnych ziem bagiennych z kilkudziesięciocentymetrową miąższością poziomu próchnicznego o właściwościach podobnych do czarnoziemów stepowych [Kondracki, 2002]. Z zabarwieniem czarnych ziem oraz ich przewagą na obszarze okolic Inowrocławia (Stefanowo) i Radziejowa (Szamszyce, Borucin) wiąże się nazwa - Czarne Kujawy [Karaś, 2018], (rys. 3, 4). Na podstawie kategorii agronomicznej gleb określono podatność gleb analizowanego obszaru na suszę: gleby bardzo lekkie - bardzo podatne, gleby lekkie - podatne, średnie - średnio podatne, ciężkie - mało podatne (rys. 5). Rys. 3. Kujawy

3 Rys. 4. Typy gleb powiatu inowrocławskiego i radziejowskiego (wyk. T. Bolewski) Rys. 5. Podatność gleb powiatu inowrocławskiego i radziejowskiego na suszę (wyk. T. Bolewski)

4 mm Kujawy należą do jednych z najbardziej suchych regionów w Polsce. Średnia roczna suma opadów wynosi 520 mm, a w okresie wegetacyjnym kształtuje się na poziomie średnio 322 mm. Jest to obszar, na którym występują największe niedobory opadów w stosunku do potrzeb roślin uprawnych [Hohendorf, 1948]. Potwierdzają to również analizy rozkładu przestrzennego niedoborów wodnych 11 roślin uprawnych pokazując, że największe niedobory występują w pasie środkowym Polski, poczynając od Pomorza Zachodniego, poprzez Wielkopolskę, Ziemię Lubuską, Kujawy i Mazowsze po Polesie Lubelskie [Łabędzki i Geszke, 2017] Pomimo dobrych gleb, opady stanowią więc czynnik wpływający niekorzystnie na produkcję rolną na tym obszarze. Okresy deficytowe w wodę szczególnie mocno wpływają na obszary o wysoko rozwiniętej gospodarce rolnej, powodując znaczne straty ekonomiczne. W okresie intensywnego wzrostu upraw i najwyższych potrzeb wodnych (kwiecień-czerwiec) potencjalna ewapotranspiracja (PET) znacznie przewyższa miesięczne sumy opadów na Kujawach (rys.6). Największy deficyt opadów w stosunku do PET występuje w czerwcu P - opad ETo - ewapotranspiracja wskaźnikowa IV V VI VII VIII IX Miesiące Rys. 6. Średnia miesięczna suma opadu oraz ewapotranspiracji wskaźnikowej w wieloleciu w Bydgoszczy (opracowanie własne) Pod względem warunków wodnych Kujawy znajdują się w I strefie potrzeb nawodnień (rys. 7) - o największych potencjalnych potrzebach nawodnień [Złonkiewicz, Łabędzki, Gruszka, 2007]. I strefa o największych potrzebach II strefa o średnich potrzebach III strefa o umiarkowanych potrzebach Rys. 7. Strefy potencjalnych potrzeb nawodnień w województwie kujawsko-pomorskim

5 1. Obiekt demonstracyjny - zlewnia górnej Zgłowiączki. Obszar górnej zlewni Zgłowiączki wynosi 78 km 2. Górna i środkowa część rzeki (o długości 7,6 km) jest przerywanym strumieniem zasilanym wodą płynącą z systemu odwadniającego w okresach, kiedy zawartość wody w glebie przekracza pojemność pola. Zasoby wód powierzchniowych są niewystarczające, aby wykorzystać je do nawadniania. Obszar zlewni charakteryzuje się bardzo dużą zmiennością czasową warunków pluwialnych i hydrologicznych. Dominującymi typami gleby są czarne ziemie (około 85% powierzchni działu wodnego). Wydajność wody polowej (dla profilu o głębokości 150 cm) waha się między mm, w zależności od tekstury gleby. Ze względu na wysoką jakość gleb w zlewni przeważają grunty orne (90% powierzchni). Główne uprawiane rośliny to: zboża, kukurydza, rzepak ozimy i buraki cukrowe. Według "Atlasu niedoborów wodnych..." [Ostrowski i in., 2008] deficyt wody z prawdopodobieństwem wystąpienia p = 50% (co drugi rok) na Kujawach wynosi: 0-40 mm dla rzepaku ozimego, mm dla pszenicy ozimej i kukurydzy, mm dla buraków cukrowych. Fot. 1. Obiekt demonstracyjny w powiecie radziejowskim

6 POLE UPRAWNE PIETRUSZKI NACIOWEJ I CEBULI

7

8

9 2. Obiekt demonstracyjny - zlewnia górnej Noteci. Obiekt demonstracyjny w zlewni górnej Noteci zlokalizowany jest w północnej części powiatu inowrocławskiego. Na tym obszarze przeważają głównie czarne ziemie oraz gleby brunatne, które należą przeważnie do II i III klasy bonitacyjnej. Monitoring warunków wilgotnościowych gleby na tym obiekcie prowadzony jest głównie pod uprawami warzywniczymi (między innymi selerem naciowym oraz różnymi odmianami sałat). Większość gruntów, na których uprawiane są warzywa jest nawadniana. Fot. 1. Obiekt demonstracyjny w powiecie inowrocławskim POLE UPRAWNE SAŁATY, CEBULI I SELERA NACIOWEGO

10

11 Publikacje: Hohendorf E Niedobory i nadmiary opadów w Polsce. Gosp. Wod. 10: Karaś H. (red.) Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe. Kondracki J Geografia regionalna Polski. Wydaw. Naukowe PWN. Warszawa Łabędzki L., Kanecka-Geszke E Deficyty wody i potrzeby nawodnień roślin uprawnych w Polsce. W: Innowacyjne metody gospodarowania zasobami wody w rolnictwie. Red. W. Dembek, J.Kuś, M. Wiatkowski, G. Żurek. Brwinów s Ostrowski J., Łabędzki L., Kowalik W., Kanecka-Geszke E., Kasperska-Wołowicz W., Smarzyńska K., Tusiński E Atlas niedoborów wodnych roślin uprawnych i użytków zielonych w Polsce. Falenty: Wydaw. IMUZ, mapy. Złonkiewicz M., Łabędzki L., Gruszka J Program nawodnień rolniczych w województwie kujawskopomorskim. Bydgoszcz. Tekst i opracowanie: E. Kanecka-Geszke Zdjęcia: T. Bolewski, E. Kanecka-Geszke, W. Kasperska-Wołowicz Projekt Operacjonalizacja zwiększenia efektywności zużycia wody i elastyczności w nawodnieniach (OPERA) realizowany jest w ramach programu Unii Europejskiej HORYZONT 2020, konkurs ERA-NET CO- FUND WaterWorks2015 i współfinansowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.