Prognoza oddziaływania na środowisko projektu planu gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza Odry

Transkrypt

1 Kraków, 2009 r. Prognoza oddziaływania na środowisko projektu planu gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza Odry Projekt prognozy 2008 Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na zamówienie Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej Projekt

2 Projekt Prognozy oddziaływania na środowisko projektu planu gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza Odry opracował zespół pod kierownictwem: mgr inż. Agnieszki Hobot w składzie: dr Jan Błachuta mgr inż. Magdalena Dołęga mgr inż. Agnieszka Dyndał mgr Grzegorz Firlit dr inż. Jan Jadczyszyn dr Andrzej Jermaczek mgr Katarzyna Kiaszewicz mgr inż. Łukasz Kołbut mgr inż. Małgorzata Komosa mgr Piotr Koza Łukasz Kwaśny mgr Artur Łopatka mgr inż. Michał Olszar mgr inż. Bartłomiej Paluszkiewicz mgr inż. Paweł Pawlaczyk mgr inż. Sylwia Pozimska mgr inż. Katarzyna Sowińska mgr inż. Robert Stańko dr hab. Tomasz Stuczyński mgr inż. Aleksandra Żabowska str. 2

3 Spis treści: 1. WSTĘP Podstawa sporządzenia prognozy Podstawa i cel prognozy Zakres prognozy wymagany prawem i tryb postępowania Metoda opracowania prognozy Dokumenty i materiały OCENA STANU ORAZ FUNKCJONOWANIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO I KULTUROWEGO Ogólna charakterystyka środowiska i stan wybranych komponentów środowiska Położenie i rzeźba terenu Gleby Wody powierzchniowe Wody podziemne Klimat i jakość powietrza Stan wybranych elementów przyrody ożywionej i systemów ochrony przyrody Zasoby kulturowe Potencjalne zmiany aktualnego stanu środowiska w przypadku braku realizacji planu gospodarowania wodami CHARAKTERYSTYKA PROJEKTU Cele i zawartość analizowanego projektu planu Powiązania projektu planu z innymi dokumentami ustanowionymi na szczeblu krajowym Strategia Rozwoju Kraju Narodowy Plan Rozwoju Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Polityka ekologiczna państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata Krajowy Program Zwiększania Lesistości Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej Strategia Ochrony i Umiarkowanego Użytkowania Różnorodności Biologicznej Strategia Ochrony Obszarów Wodno Błotnych w Polsce Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko str. 3

4 Regionalne Programy Operacyjne na lata Strategia Gospodarki wodnej Projekt Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami 2030 z uwzględnieniem etapu Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych wraz z aktualizacjami Program dla Odry Program działań przeciwpowodziowych w dorzeczu Odry Regionalne dokumenty o charakterze planistycznym i rozwojowym Wojewódzkie strategie rozwoju Wojewódzkie programy ochrony środowiska Wojewódzkie plany gospodarki odpadami Wojewódzkie programy udrażniania rzek Programy małej retencji Plan ochrony parku narodowego Plan ochrony parku krajobrazowego Plan ochrony rezerwatu przyrody ANALIZA I OCENA PROJEKTU PLANU Z PUNKTU WIDZENIA CELÓW OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONYCH NA SZCZEBLU MIĘDZYNARODOWYM Ocena zgodności projektu planu z prawem Unii Europejskiej oraz krajowym Uwarunkowania prawa Unii Europejskiej Uwarunkowania prawa Krajowego ANALIZA I OCENA PRZEWIDYWANYCH ZNACZĄCYCH ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO I ZABYTKI ZWIĄZANYCH Z REALIZACJĄ PLANU Przewidywana znaczące oddziaływanie Gleby Wody Powietrze i klimat Krajobraz Ludzi i zdrowie ludzi Obszary chronione faunę i florę Dziedzictwo kulturowe (zabytki) Wpływ na wykorzystanie zasobów odnawialnych oraz nieodnawialnych Wpływ na efektywność energetyczną oraz potrzeby transportowe Oddziaływanie transgraniczne str. 4

5 4.3.Oddziaływanie skumulowane, bezpośrednie, pośrednie itp. i powiązania między nimi Ocena projektu z punktu widzenia wpływu na środowisko Rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko Rozwiązania alternatywne w stosunku do przewidywanych w projekcie wraz z uzasadnieniem ich wyboru METODY ANALIZY REALIZACJI POSTANOWIEŃ PLANU WNIOSKI I ZALECENIA STRESZCZENIE str. 5

6 Wykaz skrótów: PGW Plany gospodarowania wodami OSN Obszar szczególnie narażony na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych RDW Ramowa Dyrektywa Wodna SCW sztuczna część wód SJCW scalona jednolita część wód powierzchniowych SZCW silnie zmieniona część wód SRK Strategia Rozwoju Kraju NSRR Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego KPPZK Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju KPZL Krajowy Program Zwiększania Lesistości GZWP Główny Zbiornik Wód Podziemnych PSH Państwowa Służba Hydrogeologiczna RZGW Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej PIG Państwowy Instytut Geologiczny IMGW Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej str. 6

7 1. WSTĘP 1.1. Podstawa sporządzenia prognozy Podstawa i cel prognozy Opracowanie przedmiotowej Prognozy oddziaływania na środowisko projektu planu gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza Odry wynika z przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227). Zgodnie z wymogami art. 46 w/w ustawy projekty dokumentów takich jak: ( ) plany lub programy w dziedzinie (...) gospodarki wodnej (...) wymagają przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko oraz sporządzenia prognoz oddziaływania na środowisko (art. 51 ust. 1 w/w ustawy). Obowiązek ten dotyczy również analizowanego projektu planu gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza Odry. Niniejsza Prognoza stanowi jeden z etapów procedury strategicznej oceny oddziaływania na środowisko analizowanego projektu planu, w czasie którego zidentyfikowano potencjalne możliwe oddziaływania zapisów projektu planu gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza Odry na poszczególne elementy środowiska, ludzi oraz dobra materialne i dobra kultury. Z uwagi na liczbę i zakres przedstawionych inwestycji nie było bowiem możliwości szczegółowego przeanalizowania w ramach strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wszystkich działań zaproponowanych w projekcie planu. Niektóre z nich to inwestycje wymagające szczegółowej oceny oddziaływania na środowisko zakończonej otrzymaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia. Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko jest procesem oceny potencjalnych skutków środowiskowych, wynikających z realizacji planu. Celem prognozy było zidentyfikowanie ewentualnych oddziaływań. Z uwagi na brak możliwości przeanalizowania, na tym etapie wszystkich działań w zakresie rozwiązań technicznych, etap dokładnej identyfikacji zagrożeń związanych z realizacją inwestycji powinien zostać przeprowadzony na szczeblu uzyskiwania potrzebnych decyzji, na szczeblu lokalnym. Zatem określenie dokładnej skali oddziaływania poszczególnych inwestycji nie było przedmiotem niniejszej prognozy. Sporządzony dokument sygnalizuje ewentualne potencjalne zagrożenie środowiska. Prognoza zawiera informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko. Ponadto dokument ten umożliwia wskazanie na wczesnym etapie potencjalnych kolizji z obszarami przyrodniczymi, kulturowymi oraz ewentualnych konfliktów społecznych. Podczas opracowania prognozy starano się zidentyfikować i ocenić bezpośrednie, pośrednie oraz skumulowane oddziaływanie na wszelkie komponenty środowiska powstałe w wyniku ustaleń projektu planu. Ponadto przeanalizowano zgodność danego dokumentu str. 7

8 z celami środowiska ustanowionymi na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym Zakres prognozy wymagany prawem i tryb postępowania Zasady przeprowadzania postępowania w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji projektów planów reguluje prawodawstwo Unii Europejskiej tzw. Dyrektywa SEA (Dyrektywa 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko) oraz zapisy prawa polskiego tj. ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227) Dział IV Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko. Zgodnie z prawem prognoza oddziaływania na środowisko projektu planu gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza Odry powinna: zawierać informacje o zawartości, głównych celach planu oraz jego powiązaniach z innymi odnośnymi dokumentami; określać i oceniać istotne aspekty istniejącego stanu środowiska i potencjalne ich zmiany w przypadku braku realizacji planu lub programu; określać i oceniać stan środowiska na obszarach objętych potencjalnym znaczącym zagrożeniem; określać i oceniać istniejące problemy dotyczące środowiska istotne z punktu widzenia planu, w szczególności problemy odnoszące się do obszarów o specjalnym znaczeniu dla środowiska, takich jak obszary wyznaczone zgodnie z dyrektywą 79/409/EWG i 92/43/EWG; określać cele ochrony środowiska, ustanowione na poziomie międzynarodowym, wspólnotowym lub Państwa Członkowskiego, istotne z punktu widzenia planu, oraz sposób, w jaki te cele i inne aspekty środowiskowe zostały uwzględnione w trakcie jego przygotowywania; określać i oceniać potencjalny znaczący wpływ na środowisko, w tym w odniesieniu do kwestii różnorodności biologicznej, populacji, zdrowia ludzkiego, fauny, flory, powierzchni ziemi, wody, powietrza, czynników klimatycznych, dóbr materialnych, dziedzictwa kulturowego obejmującego dziedzictwo architektoniczne i archeologiczne, krajobrazu oraz wzajemne powiązania między powyższymi czynnikami; określać przewidywane środki w celu zapobiegania, redukcji i w jak największym stopniu kompensacji ewentualnych znaczących niepożądanego wpływu na środowisko wynikającego z realizacji planu lub programu; str. 8

9 przedstawiać uzasadnienia wyboru przyjętych rozwiązań alternatywnych oraz opis sposobu, w jaki ocena była podjęta, w tym także wskazanie trudności (takich jak niedostatki techniki) napotkane podczas zestawiania wymaganych informacji; przedstawiać opis przewidywanych środków w zakresie monitoringu; zawierać nietechniczne podsumowanie (streszczenie) informacji przekazanych zgodnie z powyższymi pozycjami. Ponadto informacje zawarte w prognozie oddziaływania na środowisko (art. 51 ust. 2) zgodnie z art. 52 ust. 1. (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227) powinny być opracowane stosownie do stanu współczesnej wiedzy i metod oceny oraz dostosowane do zawartości i stopnia szczegółowości projektowanego dokumentu oraz etapu przyjęcia tego dokumentu w procesie opracowania projektów dokumentów z nim powiązanych. Należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 5 Dyrektywy SEA (Strategic Environmental Assessment) prognoza powinna zawierać rozsądne rozwiązania alternatywne uwzględniające cele i geograficzny zasięg projektu. Mając na uwadze ten zapis należy zwrócić uwagę, że takie kwestie mogą być ocenione w odpowiedni sposób na innych szczeblach postępowania np. uzyskiwania decyzji środowiskowych. Organ opracowujący projekt dokumentu zgodnie z ustawą z dnia 3 października 2008 r. (art. 53) uzgadnia z właściwymi organami, w tym przypadku z Generalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska oraz Głównym Inspektorem Sanitarnym zakres i stopień szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko projektu planu gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza Odry. Zgodnie z opinią organów z dnia 30 stycznia 2009 r. oraz 8 stycznia 2009 r. (załącznik nr 1) prognoza oddziaływania na środowisko projektu planu gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza Odry powinna: spełniać wymagania art. 51 ust. 2 (Ustawy z dnia 3 października 2008 r. Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227); określać wpływ realizacji ustaleń programu na stan i funkcjonowanie obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. z 2004 Nr 92, poz. 880 z późn. zm.), a w szczególności na stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt oraz integralność i spójność obszarów Natura Należy uwzględnić obszary wyznaczone jak i projektowane oraz potencjalne. Szczególną uwagę należy poświęcić ekosystemom, siedliskom i gatunkom wodnym i zależnym od wody, a także korytarzom ekologicznym; zaproponować, zgodnie z treścią art. 51 ust. 2 pkt. 3, stosownie do skali projektu dokumentu, kierunki działań i rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu; str. 9

10 przedstawić propozycje przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej prowadzenia; przedstawić rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonywania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych (art. 51 ust. 2 pkt. 3); zawierać informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko (art. 51 ust. 2 pkt. 1); uwzględniać zapis art. 3 ust. 2 (Ustawy z dnia 3 października 2008 r. Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227), który stanowi, że ilekroć w ustawie jest mowa o oddziaływaniu na środowisko rozumie się przez to również oddziaływania na zdrowie ludzi. Zgodnie z wymaganiami zawartymi w art. 54 ust. 1 i 2 organ opracowujący projekt dokumentu wraz ze sporządzona prognozą oddziaływania na środowisko poddaje go opiniowaniu przez organ ochrony środowiska (Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska) oraz organ Głównego Inspektora Sanitarnego, a także zapewnia możliwość udziału społeczeństwa w postępowaniu odnośnie oceny oddziaływania na środowisko projektu planu gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza Odry. Dodatkowo należy zaznaczyć, że organ opracowujący projekt dokumentu (planu gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza Odry) zobowiązany jest do (art. 55 ust.1 w/w ustawy): wzięcia pod uwagę ustaleń zawartych w prognozie oddziaływania na środowisko sporządzonej do tego projektu planu; wzięcia pod uwagę opinii Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska oraz Głównego Inspektora Sanitarnego, rozpatrzenia uwag i wniosków zgłoszonych w związku z udziałem społeczeństwa. Do przyjętego dokumentu zgodnie z art. 55 ust. 3 załącza się pisemne podsumowanie zawierające uzasadnienie wyboru przyjętego dokumentu w odniesieniu do rozpatrywanych rozwiązań alternatywnych, a także informację w jaki sposób zostały wzięte pod uwagę i w jakim zakresie zostały uwzględnione: ustalenia zawarte w prognozie oddziaływania na środowisko, opinie właściwych organów Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska oraz Głównego Inspektora Sanitarnego, zgłoszone uwagi i wnioski, propozycje dotyczące metod i częstotliwości przeprowadzania monitoringu skutków realizacji postanowień dokumentu, str. 10

11 wyniki postępowania dotyczącego transgranicznego oddziaływania na środowisko, jeżeli zostało przeprowadzone Metoda opracowania prognozy Prognoza oddziaływania na środowisko projektu planu gospodarowania wodami została sporządzona jako element składowy planu gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza Odry. Informacje zawarte w opracowaniu dotyczą zagadnień związanych z: analizą i oceną ustaleń projektu planu gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza, oceną zgodności celów Projektu PGW z celami ustanowionymi na szczeblu międzynarodowym i krajowym, analizą i oceną środowiska przyrodniczego, kulturowego w obrębie analizowanego obszaru, oceną oddziaływania realizacji planu na otaczające środowisko, w szczególności na klimat, wody powierzchniowe i podziemne, przyrodę oraz życie i zdrowie ludzi. Z uwagi na charakter dokumentu oraz jego hierarchię wśród innych opracowań dotyczących tematu gospodarowania wodami, analiza wpływu na środowisko została opracowana zgodnie z poziomem szczegółowości ocenianego dokumentu. Przy sporządzaniu prognozy posłużono się głównie metodami analitycznymi. Zastosowano prognozowanie poprzez analogię, biorąc pod uwagę wyniki pomiarów i badań dla projektów o podobnym charakterze i zakresie oraz na podstawie dostępnych informacji dotyczących ochrony środowiska, a zwłaszcza gospodarowania wodami. Przy opisie stanu i funkcjonowania środowiska posłużono się dostępną literaturą w tej dziedzinie oraz materiałami, raportami zawierającymi ocenę stanu środowiska. Ponadto posłużono się elektroniczną mapą podziału hydrologicznego Polski (MPHP), aktualnymi warstwami tematycznymi przedstawiającymi obszary chronione NATURA 2000, parki chronionego krajobrazu, parki narodowe oraz podział administracyjny. W niniejszej prognozie przedstawiono powiązania ocenianego projektu z innymi dokumentami ustanowionymi na szczeblu krajowym i międzynarodowym, a dokładnie analizowano zgodność projektu planu z ustaleniami dotyczącymi ochrony środowiska zawartymi w tych dokumentach. Kolejnym etapem powstawania prognozy, było określenie stopnia i charakteru oddziaływania projektu planu na poszczególne komponenty środowiska. Sformułowano krótki opis spodziewanych oddziaływań, określając ich charakter pozytywny bądź negatywny, odnosząc się do działań zaproponowanych w PGW. Z uwagi na fakt braku możliwości określenia skutków środowiskowych poszczególnych przedsięwzięć w miejscach ich realizacji oszacowano charakter oddziaływania potencjalnych inwestycji. Ponadto oceniono wpływ str. 11

12 projektu planu nie tylko biorąc pod uwagę oddziaływanie negatywne ale także rozważając charakter pozytywny zaproponowanych zamierzeń inwestycyjnych. Wskazanie racjonalnych rozwiązań alternatywnych (art. 5.1 Dyrektywy SEA) stanowił poważny problem. Projekt planu bowiem jest podsumowaniem wszelkich informacji i działań jakie zostały zaproponowane w całym procesie planistycznym. Zatem opracowanie rozwiązań alternatywnych w tym przypadku jest procesem prawie niewykonalnym. Analiza rozsądnych alternatyw zaproponowanych działań musiała by opierać się o dokładną ocenę poszczególnych działań ich charakteru oddziaływania oraz lokalizacji i wskazania konieczności opracowania innego rozwiązania bądź to technicznego bądź lokalizacyjnego. Należy pamiętać, że działania zawarte w PGW wynikają z zapisów aktów prawa krajowego oraz wspólnotowego w zakresie ochrony i przywracania właściwego stanu wód oraz ekosystemów od wód zależnych, czyli pozwalają na wypełnienie zobowiązań Dyrektyw. Na podstawie powyższych danych i zastosowanych metod, przedstawione zostały wnioski odnośnie rozwiązań przyjętych w projekcie planu gospodarowania wodami, uwzględniając ich wpływ na środowisko. Dodatkowo sformułowano zalecenia odnośnie sposobów minimalizacji negatywnych skutków Dokumenty i materiały POSTAWA FORMALNO PRAWNA (USTAWY, DYREKTYWY, KONWENCJE): 1. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227); 2. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.); 3. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251, z późn. zm.); 4. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880, z późn. zm.); 5. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z późn. zm.); 6. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947, z późn. zm.); 7. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568, z późn. zm.); 8. Ustawa z dnia 30 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. z 2007 r. Nr 75, poz. 493); str. 12

13 9. Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435, z późn. zm.); 10. Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1266, z późn. zm.); 11. Dyrektywa 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko; 12. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/11/WE z dnia 15 lutego 2006 r. w sprawie zanieczyszczenia spowodowanego przez niektóre substancje niebezpieczne odprowadzane do środowiska wodnego Wspólnoty; 13. Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikiego ptactwa, tzw. Dyrektywa Ptasia; 14. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, tzw. Dyrektywa Siedliskowa; 15. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiająca ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego; 16. Dyrektywa 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 roku w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu; 17. Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej, tzw. Ramowa Dyrektyw Wodna (RDW); 18. Dyrektywa 2006/118/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu; 19. Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, tzw.: dyrektywa powodziowa; 20. Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, sporządzona w Bernie dnia 19 września 1979 roku (Dz. U. z 1996 r. Nr 58, poz. 263, z późn. zm.); 21. Konwencja o różnorodności biologicznej, sporządzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 184 poz. 1532); 22. Konwencja sporządzona w Aarhus dnia 25 czerwca 1998 r. o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (Dz. U. z 2003 r. Nr 78, poz. 706); str. 13

14 23. Konwencja Helsińska o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 347); 24. Konwencja o obszarach wodno błotnych mających znaczenie międzynarodowe, szczególnie jako siedliska ptactwa wodnego Konwencja Ramsarska (Dz. U. z 1978 r. Nr 7, poz. 24, z późn. zm.). MATERIAŁY, ŹRÓDŁA INFORMACJI, LITERATURA PRZEDMIOTU: 1. Inspekcja Ochrony Środowiska: Stan środowiska w Polsce na tle celów i priorytetów Unii Europejskiej. Raport wskaźnikowy 2004 Warszawa 2006 [różnorodność biologiczna; ochrona gatunkowa i obszarowa; ochrona i zrównoważony rozwój lasów; zagospodarowanie powierzchni ziemi i ochrona gleb; jakość wód; zanieczyszczenia powietrza; gospodarka odpadami; hałas]; 2. Raport: zanieczyszczenia powietrza w Polsce w latach ( 3. Najważniejsze problemy ochrony przyrody w Polsce, Państwowa Rada Ochrony Przyrody, maj 2007 r.; 4. Przebieg leśnych korytarzy ekologicznych w Polsce (Jędrzejewski i in. 2006); 5. Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju [informacje dotyczące środowiska naturalnego i zasobów przyrodniczych, korzystanie z zasobów środowiska i przewidywane zmiany w środowisku naturalnym]; 6. Zaktualizowana koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju, studia regionalne i lokalne, Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych UW Sekcja Polska [informacje o środowisku przyrodniczym i gospodarowaniu jego zasobami oraz informacje o środowisku kulturowym] ( /kpzk.pdf); 7. Dąbrowski S., Przybyłek J., Górski J, 2007 Charakterystyka hydrogeologiczna regionów wodnych, Subregion Warty Nizinny; W: Hydrogeologia regionalna Polski, Tom I, Wody słodkie; red. Paczyński B., Sadurski A., 2007; 8. Herbich P., Kazimierski B., Knyszyński F., Prażak J., Nowicki Z., 2007 Charakterystyka hydrogeologiczna regionów wodnych, Subregion środkowej Wisły nizinny; W: Hydrogeologia regionalna Polski, Tom I, Wody słodkie; red. Paczyński B., Sadurski A., 2007; 9. Herbich P., Paczyński B., 2007 Zasoby słodkich wód podziemnych Polski; W: Hydrogeologia regionalna Polski, Tom I, Wody słodkie; red. Paczyński B., Sadurski A., 2007; str. 14

15 10. Hoc R., Jezierski P., 2007 Charakterystyka hydrogeologiczna regionów wodnych, Region Zachodniopomorski; W: Hydrogeologia regionalna Polski, Tom I, Wody słodkie; red. Paczyński B., Sadurski A., 2007; 11. Hordejuk T. i in., 2008 Raport o stanie chemicznym i ilościowym jednolitych części wód podziemnych dla obszarów dorzeczy zgodnie z wymaganiami RDW; 12. Kowalczyk A., Chmura A., Rubin H., Rubin K., Wagner J., 2007 Charakterystyka hydrogeologiczna regionów wodnych, Region górnej Odry; W: Hydrogeologia regionalna Polski, Tom I, Wody słodkie; red. Paczyński B., Sadurski A., 2007; 13. Kowalczyk A., Rubin H., WagnerJ., Rubin K., Motyka J., Różkowski J., Pacholewski A., 2007 Charakterystyka hydrogeologiczna regionów wodnych, Subregion środkowej Wisły wyżynny część zachodnia; W: Hydrogeologia regionalna Polski, Tom I, Wody słodkie; red. Paczyński B., Sadurski A., 2007; 14. Krajewski S., Woźnicka M., 2007 Charakterystyka hydrogeologiczna regionów wodnych, Subregion środkowej Wisły wyżynne część wschodnia; W: Hydrogeologia regionalna Polski, Tom I, Wody słodkie; red. Paczyński B., Sadurski A., 2007; 15. Lidzbarski M., Kachnic J., Kachnic M., Kozerski B., KreczkoM., Pomianowska H., Prussak E., Pruszkowska M., 2007 Charakterystyka hydrogeologiczna regionów wodnych, Region dolnej Wisły; W: Hydrogeologia regionalna Polski, Tom I, Wody słodkie; red. Paczyński B., Sadurski A., 2007; 16. Małecka D., Chowaniec J., Małecki J. J., 2007 Charakterystyka hydrogeologiczna regionów wodnych, Region Górnej Wisły; W: Hydrogeologia regionalna Polski, Tom I, Wody słodkie; red. Paczyński B., Sadurski A., 2007; 17. Nowakowski Cz., Nowicki Z., 2007 Charakterystyka hydrogeologiczna regionów wodnych, Region Narwi, Pregoły i Niemna; W: Hydrogeologia regionalna Polski, Tom I, Wody słodkie; red. Paczyński B., Sadurski A., 2007; 18. Prażak J., 2007 Charakterystyka hydrogeologiczna regionów wodnych, Subregion środkowej Wisły wyżynny część centralna; W: Hydrogeologia regionalna Polski, Tom I, Wody słodkie; red. Paczyński B., Sadurski A., 2007; 19. Staśko S, Michniewicz M., 2007 Charakterystyka hydrogeologiczna regionów wodnych, Subregion Sudetów; W: Hydrogeologia regionalna Polski, Tom I, Wody słodkie; red. Paczyński B., Sadurski A., 2007; 20. Staśko S., Kowalczyk A, Rubin H., Rubin K., 2007 Charakterystyka hydrogeologiczna regionów wodnych, Subregion środkowej Odry południowy; W: Hydrogeologia regionalna Polski, Tom I, Wody słodkie; red. Paczyński B., Sadurski A., 2007; str. 15

16 21. Wiśniowski Z., 2007 Charakterystyka hydrogeologiczna regionów wodnych, Region dolnej Odry i Zalewu Szczecińskiego; W: Hydrogeologia regionalna Polski, Tom I, Wody słodkie; red. Paczyński B., Sadurski A., 2007; 22. Państwowe Gospodarstwo Leśne. Lasy Państwowe; Raport o stanie lasów w Polsce 2006 [podstawowe informacje; struktura wiekowa i gatunkowa zasobów]; 23. A. Kaczmarczyk, M. Sosnowska, E. Niemirycz: Charakterystyka jakości wód i osadów dorzecza Odry na podstawie wyników Międzynarodowego Projektu Odra. [wyniki badań mające na celu ocenę stanu zanieczyszczenia toksycznymi substancjami organicznymi Odry i jej dopływów, a także wielkości dopływu tych zanieczyszczeń do Morza Bałtyckiego; jakość wód rzeki Odry] ( 24. Wody powierzchniowe i ich zasoby (Rozdział z książki) [informacje o dorzeczach Wisły i Odry; reżim rzek; zasoby wodne], ( region.pl/przest_plan/ekofiz/2_char_stanu/3_char_elem/3_6_wody%20pow/wo dy_powierz.pdf); 25. Sieć hydrograficzna (Rozdział z książki) [Bardzo ogólne informacje o hydrografii Polski], ( 26. Stan Środowiska w Polsce. [Środowisko geograficzne położenie i ukształtowanie terenu, budowa geologiczna i surowce, klimat, warunki wodne, biocenozy, gleby, ludność; lasy; wody podziemne; środowisko rolnicze; odpady; użytkowanie ziemi; hałas i wibracje; obszary i gat. Chronione; powietrze; wody śródlądowe i Morze Bałtyckie; podsumowanie], ( [Ogólne informacje o Wiśle]; Rejestr zabytków nieruchomych; [stan zanieczysz czenia gleb metalami ciężkimi]; [informacje o obszarach Natura 2000]; 31. Kondracki J Geografia fizyczna Polski, wyd. III zmienione; 32. Kondracki J Geografia regionalna Polski; 33. Bednorz J., Kupczyk M Fauna ptaków doliny Noteci. Prace Zakł. Biol. I Ekol. Ptaków UAM. 4:3 94; 34. Bednorz J., Kupczyk M., Kuźniak S., Winiecki A Ptaki Wielkopolski. Monografia faunistyczna. Bogucki Wyd. Naukowe. Poznań; str. 16

17 35. BirdLife International/European Bird Census Council European bird populations: estimates and trends. BirdLife International, Cambridge. BirdLife Conservation Series No. 10; 36. Dobrowolski K.A., Lewandowski K Ochrona środowisk wodnych i błotnych w Polsce. Oficyna Wyd. Inst. Ekologii PAN, Dziekanów Leśny; 37. Dyrcz A Tereny ważne dla ornitologii i ochrony ptaków w Polsce. Prz. Zool : ; 38. Dyrcz A., Grabiński G., Stawarczyk T., Witkowski J Ptaki Śląska. Monografia faunistyczna. Uniwersytet Wrocławski; 39. Głowaciński Z. (red.) Polska Czerwona Księga Zwierząt. Kręgowce PWRiL Warszawa; 40. Głowaciński Z. (red.). 2002a. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków; 41. Głowaciński Z. (red.). 2002b. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Suplement. Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków; 42. Grimmett R. F. A., Jones T. A Important Bird Areas in Europe. ICBP Techn. Publ. No. 9. ICBP, Cambridge; 43. Gromadzki M. (red) Ptaki. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Min. Środowiska, Warszawa 2004, t.7 (część I) i t.8 (część II); 44. Gromadzki M., Błaszkowska B., Chylarecki P., Gromadzka J., Sikora A., Wieloch M., Wójcik B Sieć ostoi ptaków w Polsce. Wdrażanie Dyrektywy Unii Europejskiej o ochronie dzikich ptaków. OTOP, Gdańsk; 45. Gromadzki M., Dyrcz A., Głowaciński Z., Wieloch M Ostoje Ptaków w Polsce. OTOP, Bibl. Monitor. Środ., Gdańsk. 46. Gromadzki M., Gromadzka J., Sikora A., Wieloch M Wielkość populacji i trendy liczebności wybranych gatunków ptaków lęgowych w Polsce w latach ZO PAN Gdańsk (mat. niepubl.); 47. Hagemeijer W.J.M., Blair M.J. (ed.) The EBCC Atlas of European Breeding Birds: Their Distribution and Abundance. T & A D Poyser, London; 48. Heath M.F., Evans M.I. (red.) Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation, Northern Europe. Birdlife International, Cambridge (BirdLife Conservation Series No. 8); 49. Jermaczek A., Czwałga T., Jermaczek D., Krzyśków T., Rudawski W., Stańko R Ptaki Ziemi Lubuskiej. Monografia faunistyczna. Wydawnictwo Lubuskiego Klubu Przyrodników; str. 17

18 50. Krogulec J. (red) Ptaki łąk i mokradeł Polski praca zbiorowa IUCN Poland Warszawa 1998; 51. Pawlaczyk P., Wołejko L., Jermaczek A., Stańko R Poradnik ochrony mokradeł. Wyd. Lubuskiego Klubu Przyrodników, Świebodzin; 52. Sidło P.O., Błaszkowska B.,Chylarecki P. (red) Ostoje ptaków o randze europejskiej w Polsce. OTOP Warszawa; 53. Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski Bogucki Wydawnictwo Naukowe. Poznań; 54. Tomiałojć L Ptaki Polski wykaz gatunków i rozmieszczenie. PWN, Warszawa; 55. Tomiałojć L Ptaki Polski rozmieszczenie i liczebność. PWN, Warszawa; 56. Tomiałojć L., Dyrcz A Przyrodnicza wartość dużych rzek i ich dolin w Polsce w świetle badań ornitologicznych. (W:) TomjałojćL. (red.). Ochrona przyrody i środowiska w dolinach nizinnych rzek Polski. Kraków; 57. Tomiałojć L., Stawarczyk T Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTPP ProNatura. Wrocław; 58. Tucker G.M., Heath M.F., Borggreve C., Peet N European Bird Populations. Estimates and trends. Birdlife International; 59. Wesołowski T., Winiecki A Tereny o szczególnym znaczeniu dla ptaków wodnych i błotnych w Polsce. Not. orn. 29: 3 25; 60. Kostrzewa J., Grabowski M., Zięba G., 2004: Nowe inwazyjne gatunki ryb w wodach Polski. Arch. Pol. Fish. 22, Suppl.2: 21 34; 61. Witkowski A., Kotusz J., 2008: Stan ichtiofaunistycznych badań inwentaryzacyjnych rzek Polski. Rocz. Nauk. PZW, 21: 23 60; 62. Witkowski A., Kotusz J., Przybylski M., 2009: Stopień zagrożenia słodkowodnej ichtiofauny Polski: Czerwona lista minogów i ryb stan Chrońmy Przyr. Ojcz. 65(1): 33 52; 63. Witkowski A., Kotusz J., Przybylski M., Marszał L., Heese T., Amirowicz A., Buras P., Kukuła K., 2004: Pochodzenie, skład gatunkowy i aktualny stopnień zagrożenia ichtiofauny w dorzeczu Wisły i Odry. Arch. Pol. Fish. 22, Suppl.2: 7 20; 64. Witkowski A., Penczak T., Kotusz J., Przybylski M., Kruk A., Błachuta J., 2007: Reofilne ryby karpiowate dorzecza Odry. Rocz. Nauk. PZW, 20: 5 33; 65. Liczne, szczegółowe prace ichtiofaunistyczne, których pełną listę można znaleźć w pracy Witkowski i in. 2008; str. 18

19 66. Iwanek M., Kowalski D., Olszta W., 2004: Obliczanie współczynnika przewodnictwa hydraulicznego metodą Van Genuchtena Mualema w zależności od parametrów krzywej retencji wodnej. Acta Agrophysica 3(3); 67. Lipiec J., 1983: Możliwości oceny przewodnictwa wodnego gleb na podstawie ich niektórych właściwości, Problemy Agrofizyki z.40; 68. Stuczyński T., Jadczyszyn J. 2007: Cyfrowa mapa glebowo rolnicza Polski w skali 1:100000, IUNG PIB; 69. Ślusarczyk E. 1979: Określenie retencji użytecznej gleb mineralnych dla prognozowania i projektowania nawodnień. Melioracje Rolne nr 3 (53); 70. Górski T., Zaliwski A.: Model agroklimatu Polski. Pam. Puł., 2002, 130: ; 71. Józefaciuk Cz., Józefaciuk A.: Erozja agroekosystemów. Biblioteka Monitoringu środowiska, Warszawa, 1995; 72. Stuczyński T., Kozyra J., Łopatka A., Siebielec G., Jadczyszyn J., Koza P., Doroszewski A., Wawer R., Nowocień E.: Przyrodnicze uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsce. Studia i Raporty IUNG PIB, 2007, 7: ; 73. Zawadzki S., 1999: Gleboznawstwo. PWRiL, Warszawa; 74. Klik A., 2003: Wind Erosion Assessment in Austria Using Wind Erosion Equation and GIS. OECD Expert Meeting on Soil Erosion and Soil Biodiversity Indicators, Rome, ; 75. Horn R., Fleige H., Mayol F., Diaz Pereira E., de la Rosa D. 2003: Alcor model Agricultural soil compaction risk. Technical documentation on the Alcor software of MicroLEIS system ( 76. Witek T., Górski T., Przyrodnicza bonitacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej w Polsce. Wyd. Geolog. Warszawa, ss.20. str. 19

20 2. OCENA STANU ORAZ FUNKCJONOWANIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO I KULTUROWEGO 2.1. Ogólna charakterystyka środowiska i stan wybranych komponentów środowiska Położenie i rzeźba terenu POŁOŻENIE DORZECZA ODRY NA TLE FIZJOGRAFII POLSKI WG KONDRACKIEGO MEGAREGIONY: 3. POZAALPEJSKA EUROPA ŚRODKOWA PROWINCJE: 5. REGION KARPACKI 31. NIŻ ŚRODKOWOEUROPEJSKI 33. MASYW CZESKI 34. WYŻYNY POLSKIE 51. KARPATY ZACHODNIE Z PODKARPACIEM PODPROWINCJE: 313. POBRZEŻA POŁUDNIOWOBAŁYTCKIE 841. POBRZEŻA WSCHODNIOBAŁTYCKIE 313. POBRZEŻE POŁUDNIOWOBAŁTYCKIE 314. POJEZIERZE POŁUDNIOWOBAŁTYCKIE 317. NIZINY SASKO ŁUŻYCKIE 318. NIZINY ŚRODKOWOPOLSKIE 332. SUDETY 341. WYŻYNA ŚLĄSKO KRAKOWSKA 342. WYŻYNA ŚRODKOWOMAŁOPOLSKA 512. PÓŁNOCNE PODKARPACIE 513. ZEWNĘTRZNE KARPATY ZACHODNIE MAKROREGIONY: POBRZEŻE SZCZECIŃSKIE PRADOLINA TORUŃSKO EBERSWALDZKA POJEZIERZE ZACHODNIOPOMORSKIE POJEZIERZE POŁUDNIOWOPOMORSKIE POBRZEŻE KOSZALIŃSKIE POJEZIERZE WIELKOPOLSKIE str. 20

21 POJEZIERZE LUBUSKIE PRADOLINA WARCIAŃSKO ODRZAŃSKA WZNIESIENIA ZIELONOGÓRSKIE OBNIŻENIE MILICKO GŁOGOWSKIE OBNIŻENIE DOLNOŁUŻYCKIE WZNIESIENIA ŁUŻYCKIE NIZINA ŚLĄSKO ŁUŻYCKA NIZINA POŁUDNIOWOWIELKOPOLSKA POJEZIERZE LESZCZYŃSKIE WAŁ TRZEBNICKI NIZINA ŚLĄSKA NIZINA ŚRODKOWOMAZOWIECKA WZNIESIENIA POŁUDNIOWOMAZOWIECKIE PRZEDGÓRZE SUDECKIE POGÓRZE ZACHODNIOSUDECKIE SUDETY ZACHODNIE SUDETY ŚRODKOWE POGÓRZE ZACHODNIOBESKIDZKIE WYŻYNA ŚLĄSKA WYŻYNA WOŹNICKO WIELUŃSKA WYŻYNA KRAKOWSKO CZĘSTOCHOWSKA WYŻYNA PRZEDBORSKA KOTLINA OSTRAWSKA SUDETY WSCHODNIE POBRZEŻE SZCZECIŃSKIE Pobrzeże Szczecińskie zajmuje terytoria wokół Zalewu Szczecińskiego, ujścia Odry i brzegów Zatoki Pomorskiej. W granicach Polski obejmuje około 8 tyś km 2 i jest dość zróżnicowane. Dzieli się na 11 mezoregionów: Uznam i Wolin (313.21), Wybrzeże Trzebiatowskie (313.22), Puszcza Wkrzańska (313.23), Dolina Dolnej Odry (313.24), Równina Goleniowska (313.25), Wzniesienie Szczecińskie (313.26), Puszcza Bukowa (313.27), Równina Wełtyńska (313.28), Równina Pyrzycko Starogardzka (313.31), Równina Nowogardzka (313.32), Równina Gryficka (313.33). str. 21

22 313.4 POBRZEŻE KOSZALIŃSKIE Obejmuje pas nadmorski z licznymi jeziorami przybrzeżnymi oraz równiny i wysoczyzny morenowe przecięte dolinami rzek (Parsęty, Grabowej, Wieprzy, Słupi, Łupawy, Łeby) i odcinkami pradolin; długość ok. 190 km, szerokość km (tylko wzdłuż Parsęty do 60 km). Linia brzegowa jest mało urozmaicona i wykazuje jedynie lekkie wgięcie pomiędzy wałem pomorskim i wzniesieniem Łaby. Rozciąga się od wybrzeża Trzebiatowskiego i równiny Gryfickiej na Pobrzeżu Szczecińskim po Kępę Swarzewską i Kępe Pucką na Pobrzeżu Gdańskim. Pobrzeże Koszalińskie zajmuje powierzchnię około 6,5 tyś km 2 jednak jedynie połowa jego obszaru położona jest w dorzeczu Odry. Są to następujące mezoregiony: Wybrzeże Słowińskie (313.41), Równina Białogardzka (313.42), Równina Słupska (313.43) POJEZIERZE ZACHODNIOPOMORSKIE Młodoglacjalne wzgórza morenowe tego pojezierza mają ogólny kierunek z południowego zachodu na północny wschód mniej więcej równoległy do współczesnego wybrzeża Bałtyku. Ich wysokość bezwzględna zwiększa się w kierunku północno wschodnim od około 100 metrów w Dolinie Odry do ponad 250 m w okolicach Bytowa. Powierzchnia całego Pojezierza wynosi 9,7 tyś. km 2 i za wyjątkiem wschodniego krańca leży w dorzeczu Odry. W ramach dorzecza występuje 7 mezoregionów: Pojezierze Myśliborskie (314.41), Pojezierze Choszczeńskie (314.42), Pojezierze Ińskie (314.43), Wysoczyzna Łobeska (314.44), Pojezierze Drawskie (314.45), Wysoczyzna Polanowska (314.46), Pojezierze Bytowskie (314.47) POJEZIERZE POŁUDNIOWOPOMORSKIE Obejmuje terytoria pomiędzy morenami fazy pomorskiej na północy, Pradoliną Toruńsko Eberswaldzką na południu, doliną Odry na zachodzie i doliną Wisły na wschodzie. W dorzeczach dopływów Noteci Drawy i Gwdy występują charakterystyczne rozległe piaszczyste równiny (sandry). Makroregion zajmuje powierzchnie 17,8 tyś. km 2 i tylko jego zachodnia część znajduje się poza dorzeczem Odry. W granicach dorzecza i makroregionu wyróżniamy następujące mezoregiony: Równina Gorzowska (314.61), Pojezierze Dobiegniewskie (314.62), Równina Drawska (314.63), Pojezierze Wałeckie (314.64), Równina str. 22

23 Wałecka (314.65), Pojezierze Szczecineckie (314.66), Równina Charzykowska (314.67), Dolina Gwdy (314.68), Pojezierze Krajeńskie (314.69) PRADOLINA TORUŃSKO EBERSWALDZKA To kraina geograficzna oddzielająca pojezierza pomorskie od wielkopolskich składa się z 4 kotlinowych rozszerzeń połączonych odcinkami węższymi. Występuje wyraźna różnica krajobrazowa między zatorfionymi częściami dna pradoliny zajętymi przez łąki a jej wyższymi terenami piaszczystymi, na których występują pola wydmowe, porośnięte borami sosnowymi. W granicach Polski Pradolina Toruńsko Eberswaldzka zajmuje powierzchnię 7,2 tyś. km 2. W obrębie dorzecza Odry znajduje się większa część Pradoliny, na którą składają się mezoregiony: Kotlina Freienwaldzka (315.32), Kotlina Gorzowska (315.33), Dolina Środkowej Noteci (315.34), Kotlina Toruńska (315.35) POJEZIERZE LUBUSKIE Pojezierzem Lubuskim zwanym też Brandenbursko Lubuskim nazwano makroregion położony pomiędzy Kotliną Gorzowska na północy, Doliną Środkowej Odry na południu i obniżeniem Obry na wschodzie. Najwyższe wzniesienia przekraczają 200 m n.p.m. Na południowym zachodzie i wschodzie występują sandry. Cały obszar makroregionu tj. 5,1 tyś. km 2 położony jest w dorzeczu Odry i dzieli się na 4 mezoregiony: Lubuski Przełom Odry (315.41), Pojezierze Łagowskie (315.42), Równina Torzymska (315.43), Bruzda Zbąszyńska (315.44) POJEZIERZE WIELKOPOLSKIE Jest ono niższe od Pojezierza Lubuskiego, nie przekraczając nigdzie 200 m n.p.m. a na znacznej powierzchni nawet 100 m n.p.m. Równoleżnikową oś regionu tworzą moreny, które przecinają poprzeczne bruzdy: Poznański Przełom Warty i rynna jezior goplańskich, łączące dwie pradoliny Warciańsko Odrzańską i Toruńsko Eberswaldzką. Makroregion zajmuje 15,7 tyś. km 2 i dzieli się na 7 mezoregionów: Pojezierze Poznańskie (315.51), Poznański Przełom Warty (315.52), Pojezierze Chodzieskie (315.53), Pojezierze Gnieźnieńskie (315.54), Równina Inowrocławska (315.55), Równina Wrzesińska (315.56), Pojezierze Kujawskie (315.57). str. 23

24 315.6 PRADOLINA WARCIAŃSKO ODRZAŃSKA Tylko środkowa jej część nie ma formy doliny, ale łączy dorzecza Warty, Obry i Odry. Pradolina Warciańsko Odrzańska ma 220 km długości, zajmuje 2,1 tyś. km 2 i składa się z 4 różniących się znacznie mezoregionów: Dolina Środkowej Odry (315.61), Kotlina Kargowska (315.62), Dolina Środkowej Obry (315.63), Kotlina Śremska (315.64). Na zachód od Odry dalszym ciągiem pradoliny o długości 100 km, po Berlin i dolinę Haweli jest dolina dolnej Sprewy WZNIESIENIA ZIELONOGÓRSKIE To pas wyniesień o powierzchni 1,4 tyś. km 2, rozciągający się na południe od Pradoliny Warciańsko Odrzańskiej. W rejonie Zielonej Góry wzniesienia dochodzą do 221 m n.p.m. Za granice makroregionu przyjęto dolinę dolnej Nysy Łużyckiej na zachodzie i poprzeczny w stosunku do pradolin odcinek doliny Odry na północ od Nowej Soli, od południa obrzeżenie stanowi Obniżenie Nowosolskie. Wyróżnią się podział na 4 mezoregiony: Wzniesienia Gubińskie (315.71), Dolina Dolnego Bobru (315.72), Wysoczyzna Czerwieńska (315.73), Wał Zielonogórski (315.74) POJEZIERZE LESZCZYŃSKIE Zostało ukształtowane podczas ostatniego zlodowacenia w fazie jego najdalszego zasięgu. Od północy przylega do Pradoliny Warciańsko Odrzańskiej, od południa i wschodu graniczy z Niziną Południowowielkopolską, od zachodu z Pradoliną Głogowską. Wzgórza morenowe dochodzą do wysokości 160 m n.p.m., a występowanie jezior wyróżnia ten region od sąsiednich. Pojezierze Leszczyńskie zajmuje powierzchnie 2,2 tys. km 2 i składa się z 4 makroregionów: Pojezierze Sławskie (315.81), Pojezierze Krzywińskie (315.82), Równina Kościańska (315.83), Wał Żerkowski (315.84) OBNIŻENIE DOLNOŁUŻYCKIE Obejmuje nizinną bruzdę o charakterze pradoliny po północnej stronie Wzniesień Łużyckich, położoną niemal w całości w Niemczech. str. 24

25 W granicach Polski znajduje się tylko część jednego mezoregionu Kotliny Zasieckiej (317.23) nad Nysa Łużycką o powierzchni 193 km WZNIESIENIA ŁUŻYCKIE Makroregion fizycznogeograficzny we wschodnich Niemczech i zachodniej Polsce, wschodnia część Nizin Sasko Łużyckich. Rozpościerają się po zachodniej stronie Nysy Łużyckiej. W granicach Polski zaliczono do nich Wał Mużakowski (317.46) o powierzchni 80 km NIZINA ŚLĄSKO ŁUŻYCKA Rozległa równina w południowo zachodniej Polsce i południowo wschodnich Niemczech. Jest to najdalej na południowy wschód wysunięty fragment (makroregion podprowincji Nizin Sasko Łużyckich). Od północy graniczy z Wzniesieniami Łużyckimi z Wałem Mużakowa, od północy i północnego wschodu z Wałem Trzebnickim, od wschodu z Niziną Śląską, od południa z Sudetami (Pogórzem Zachodniosudeckim). Na obszarze Polski wydziela się następujące mezoregiony: Bory Dolnośląskie (317.74), Równina Szprotawska ( ), Wysoczyzna Lubińska (317.76), Równina Legnicka (317.77), Równina Chojnowska (317.78) NIZINA POŁUDNIOWOWIELKOPOLSKA Nizina Południowowielkopolska znajduje się między pojezierzami Leszczyńskim i Wielkopolskim od północy, a Obniżeniem Milicko Głogowskim oraz Wyżyną Małopolska od południa, prawie w całości w dorzeczu środkowej Odry. Nizina ma zarys trójkątny, zwężający się i kończący w części zachodniej. Granica wschodnia przebiega w pobliżu działu wodnego od okolic Gostynia na północy przez Łódź po okolice Działoszyna nad Wartą. Jest to region rozległy, obejmujący około 17 tyś. km 2. Nizinę rozczłonkowują doliny rzeczne, w których występują kotlinowe rozszerzenia, a pomiędzy nimi rozciągają się dość płytkie, bezjeziorne wysoczyzny. Wyróżniamy tu mezoregiony: Wysoczyzna Leszczyńska (318.11), Wysoczyzna Kaliska (318.12), Dolina Konińska (318.14), Kotlina Kolska (318.14), Wysoczyzna Kłodawska (318.15), Równina Rychwalska (318.16), Wysoczyzna Turecka (318.17), Kotlina str. 25

26 Sieradzka (318.18), Wysoczyzna Łaska (318.19), Kotlina Grabowska (318.21), Wysoczyzna Złoczewska (318.22), Kotlina Szczercowska (318.23), Wysoczyzna Wieruszowska (318.24) OBNIŻENIE MILICKO GŁOGOWSKIE Obejmuje dwa kotlinowe zagłębienia odwadniane przez Barycz, fragment doliny Odry o charakterze pradoliny oraz jej przedłużenie pomiędzy Wałem Zielonogórskim a wzgórzami Dalkowskimi i Żarskimi przecięte w poprzek przez Bóbr i Nysę Łużycką. Dno obniżenia Milicko Głogowskiego pochyla się od około 120 metrów w okolicach Odolanowa do około 70 m n.p.m. w okolicach Nowej Soli nad Odrą. W granicach Polski ma 3,2 tys. km 2 i składa się na 4 mezoregiony: Obniżenie Nowosolskie (318.31), Pradolina Głogowska (318.32), Kotlina Żmigrodzka (318.33), Kotlina Milicka (318.34) WAŁ TRZEBNICKI To równoleżnikowe pasmo wzniesień o długości około 200 km, szerokości kilkunastu km i wysokości względnej m, ciągnące się od okolic Żarów na zachodzie do Ostrzeszowa na wschodzie. W kilku miejscach występują wzniesienia rzędu 250 m n.p.m. Powierzchnia makroregionu wynosi 3,2 tys. km 2 i dzieli się na 6 różnych mezoregionów: Wzniesienia Żarskie (318.41), Wzgórza Dalkowskie (318.42), Obniżenie Ścinawskie (318.43), Wzgórza Trzebienickie (318.44), Wzgórza Twardogórskie (318.45), Wzgórza Ostrzeszowskie (318.46) NIZINA ŚLĄSKA Jest rozległą równiną rozciągającą się po obu stronach Odry pomiędzy Przedgórzem Sudeckim i Sudetami Wschodnimi na południowym zachodzie, wyżyną Śląsko Krakowską na południowym wschodzie oraz Wałem Trzebnickim na północy, przy czym w kierunku północno zachodnim przechodzi bez wyraźnej granicy w Nizinę Śląsko Łużycką, a w kierunku północno zachodnim w Nizinę Południowowielkopolską. Dopływy makroregionu zasilają Odrę, co skutkuje wezbraniami i powodziami, powodowanymi przez letnie opady i roztopy wiosenne. Nizina Śląska zajmuje powierzchnie około 12,7 tys. km 2 i dzieli się na 9 mezoregionów: Wysoczyzna Rościsławicka (318.51), Pradolina Wrocławska (318.52), Równia Wrocławska (318.53), Dolina Nysy str. 26

27 Kłodzkiej (318.54), Równina Niemodlińska (318.55), Równia Oleśnicka (318.56), Równina Opolska (518.57), Płaskowyż Głubczycki (518.58), Kotlina Raciborska (518.59) NIZINA ŚRODKOWOMAZOWIECKA Jest najniżej położoną częścią nizin mazowiecko podlaskich, którą charakteryzuje zbieganie się dużych dolin dorzecza środkowej Wisły. Wysokości bezwzględne mieszczą się w granicach od 60 do 140 m n.p.m. Obejmuje swą powierzchnią około 13,1 tys. km 2. Makroregion znajduje się prawie w całości w dorzeczu Wisły jedynie niewielkie fragmenty mezoregionów: Równiny Kutnowskiej (318.71), Równiny Łowicko Błońskiej (318.72) znajdują się w dorzeczu Odry WZNIESIENIA POŁUDNIOWOMAZOWIECKIE To makroregion znajdujący się prawie w całości w dorzeczu Wisły jedynie niewielkie fragmenty mezoregionów: Wysoczyzna Bełchatowska (318.81), Wzniesienie Łódzkie znajdują się w dorzeczu Odry. Stanowią region przejściowy od Nizin Środkowopolskich do Wyżyny Małopolskiej. W okolicach Piotrkowa, Łodzi i Rawy Mazowieckiej wysokości nad poziomem morza przekraczają metrów. Makroregion obejmuje 10,5 tyś km PRZEDGÓRZE SUDECKIE To makroregion położony na północ od właściwych Sudetów, będący z nimi w łączności, jednak oddzielony od Sudetów wyraźną linią tektoniczną (uskok brzeżny sudecki). Pofałdowana równina najwyższe wzniesienie to Ślęża 718 m n.p.m. Od północnego zachodu Przedgórze Sudeckie graniczy z Niziną Śląsko Łużycką, od północnego wschodu z Niziną Śląską, od południowego wschodu, południa i południowego zachodu z Sudetami. Przedgórze Sudeckie do oligocenu stanowiło jedną całość z resztą Sudetów, nie uległo jednak ruchom wypiętrzającym i pozostało regionem równinnym. Obszar leży na wysokości od 200 do 350 m n.p.m. W skład Przedgórza Sudeckiego wchodzą: Wzgórza Strzegomskie (332.11), Masyw Ślęży (332.12), Obniżenie Podsudeckie (332.13), Wzgórza Strzelińskie (332.14), Obniżenie Otmuchowskie (332.15), Przedgórze Paczkowskie (332.16). str. 27