GRUŹLICA. 1. Czynnik etiologiczny gruźlicy. 2. Objawy gruźlicy

Transkrypt

1 GRUŹLICA 1. Czynnik etiologiczny gruźlicy Gruźlica jest chorobą zakaźną - wywoływaną przez bakterię - prątek gruźlicy - wykryty przez niemieckiego lekarza, bakteriologa Roberta Kocha, który wyniki swoich badań opublikował 24 marca 1882 roku. W nazewnictwie polskim wspomniany drobnoustrój jest często nazywany na cześć tego bakteriologa prątkiem Kocha [1] Gruźlica jest chorobą zakaźną, wywoływaną przez bakterie Mycobacterium tuberculosis (prątki gruźlicy) rzadziej przez prątek bydlęcy zwany Mycobacterium bovis. Prątki należą do rodziny grzybobakterii Mycobacteriaceae. Należą do wolnorosnących, tlenowych bakterii. Są to wydłużone pałeczki kwasooporne tzn. nie odbarwiają się pod wpływem kwasów, alkoholi i zasad [1]. Są odporne na działanie czynników fizycznych i chemicznych, ale wrażliwe na światło słoneczne oraz promienie ultrafioletowe, które zabijają prątki po kilkuminutowej ekspozycji. Prątki giną w temperaturze 70 0 C już po kilku sekundach, natomiast dobrze znoszą wilgoć i niską temperaturę[2]. Jednym z badań diagnostycznych obok bakterioskopii i hodowli jest test tuberkulinowy. Ma on na celu wykazanie nadwrażliwości typu opóźnionego, która rozwija się w organizmie pod wpływem naturalnego zakażenia prątkiem lub sztucznego zakażenia poprzez szczepienie BCG i służy on do wykrywania osób zakażonych prątkiem [3]. Prątek atakuje wszystkie narządy i tkanki ludzkiego organizmu wywołując w nich zmiany chorobowe, ale najczęściej są to płuca. Wtedy mówimy o gruźlicy płuc. Jednakże proces chorobowy może obejmować również nerki, szpik kostny, węzły chłonne, mózg, opony mózgowo rdzeniowe, opłucną i jelita i wtedy określana jest jako gruźlica pozapłucna. 2. Objawy gruźlicy Początek gruźlicy jest często skryty, podstępny, objawy są słabo wyrażone i niecharakterystyczne. Jednak, jeśli pacjent zauważy u siebie wystąpienie i utrzymywanie się takich objawów, jak: o kaszel utrzymujący się co najmniej 3 tygodnie - ten objaw jest szczególnie ważny, o odkrztuszanie plwociny, o brak apetytu i utrata wagi ciała, o nocne poty, 1

2 o stany podgorączkowe, o osłabienie i łatwe męczenie się, o duszność i/lub ból w klatce piersiowej, o krwioplucie o obrzmienie, bolesność ruchowa i ograniczenie ruchowe to powinien zwrócić się do swego lekarza rodzinnego celem wykonania odpowiednich badań (badanie rtg klatki piersiowej, badanie plwociny, wykonanie testu tuberkulinowego). Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej odgrywa zasadniczą rolę w wykrywaniu chorych na gruźlicę. I należy pamiętać, że gruźlica jest w Polsce nadal chorobą często występującą [2]. 3. Drogi szerzenia się zakażenia Gruźlica jest chorobą zaraźliwą- przenosi się, bowiem z osobnika chorego na osobnika zdrowego. Źródłem zakażenia prątkiem jest najczęściej chory na gruźlicę prątkujący. Taki chory podczas kaszlu, kichania, odkrztuszania /odpluwania/, głośnego śmiechu, mówienia, wydala prątki wraz z kropelkami śluzu. Kropelki z zawartymi prątkami unoszą się w powietrzu, wysychają, opadają i wraz z wdychanym powietrzem, mogą dostać się do płuc. Tam się "zagnieżdżają". Dochodzi do zakażenia prątkiem. To zakażenie drogą powietrzną, zwane też zakażeniem inhalacyjnym (kropelkowym) jest najczęstszym. Jeden chory prątkujący nieleczony może zakazić w ciągu roku średnio od 10 do 15 ludzi [3]. Bardzo rzadko do zakażenia prątkiem dochodzi drogą pokarmową - poprzez spożycie produktów żywnościowych zawierających prątki. Najczęściej poprzez spożycie surowego mleka lub jego przetworów pochodzących od chorego na gruźlicę bydła krowy. W Polsce takie niebezpieczeństwo jest znikome, gdyż gruźlica bydła występuje incydentalnie. Gotowanie mleka lub jego pasteryzacja powoduje zabicie prątków. W przeciwieństwie do innych chorób zakaźnych jedynie u 3-8% ludzi zakażonych prątkiem rozwija się choroba - gruźlica. Przyczyną przerwania tej swoistej równowagi między prątkiem a ustrojem jest osłabienie sił obronnych organizmu. Wszystkie czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, które powodują załamanie sił obronnych człowieka burzą tą równowagę i czynią organizm bardziej podatnym na rozwój choroby. Dochodzi do ożywienia dotychczas "uśpionych" prątków, ich mnożenia i ich szerzenia się w ustroju człowieka doprowadzając do postępującej choroby. Dlatego uważa się, że zakażenie prątkiem jest warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym do zachorowania. Innym, od dawna znanym czynnikiem zwiększającym ryzyko zakażenia i 2

3 zachorowania na gruźlicę jest stały ścisły, domowy kontakt z chorym nieleczonym. Dlatego tak istotne jest wczesne wykrycie choroby i natychmiastowe leczenie chorego. Chory prawidłowo leczony już po miesiącu przestaje być zaraźliwy dla otoczenia [2]. Do czynników wewnętrznych sprzyjających przejściu zakażenia prątkiem w chorobę, należą pewne choroby, które na tyle osłabiają organizm, że sprzyjają rozwojowi gruźlicy. Obecnie najbardziej niebezpieczną chorobą jest HIV/AIDS. Zakażenie HIV atakuje bezpośrednio elementy układu odpornościowego, które odgrywają rolę w obronie przed rozwojem gruźlicy. Zakażenie HIV - kilkudziesięciokrotnie zwiększa ryzyko rozwoju gruźlicy u osoby zakażonej. Świadczy o tym 2-3 krotny wzrost zachorowań na gruźlicę w krajach Afryki Subsaharyjskiej - gdzie zakażenie HIV jest powszechne w ciągu ostatnich kilkunastu lat. Z innych chorób należy wymienić cukrzycę, krzemicę, choroby nowotworowe, choroby krwi, stany po transplantacji i szereg innych stanów chorobowych. [3] 4. Zapobieganie i zwalczanie gruźlicy Leczenie przeciwprątkowe jest główną i najistotniejszą składową wszystkich nowoczesnych programów zwalczania gruźlicy i ma w nich absolutny priorytet. Od ponad 50 lat znane są i na ogół dostępne leki przeciwprątkowe,. Prawidłowe leczenie prowadzi do wyleczenia prawie wszystkich chorych. Ten sukces zależy jednak od współpracy chorego z personelem medycznym w czasie całego leczenia. Chory powinien wiedzieć i być przekonany, że stosując się do zaleceń lekarza zostanie wyleczony i będzie mógł powrócić do dawnego stylu życia i pracy [4]. Szczepienia są obecnie najpowszechniej stosowaną w świecie metodą zwiększenia odporności u ludzi [4]. Historia szczepień p/gruźlicy sięga lat 20 ubiegłego wieku, jednakże do powszechnego stosowania szczepionkę BCG wprowadzono jednak w programie WHO dopiero w roku Obecnie co roku 100 mln. dzieci na całym świecie jest szczepione p/gruźlicy. Badania kliniczne szczepionki BCG wykazują, że skuteczność ochrony przed jakimkolwiek zakażeniem gruźliczym wynosi 51%, jednak przed zapaleniem mózgowo rdzeniowym oraz zakażeniem rozsianym wynosi 86%, a skuteczność zapobiegania śmierci spowodowanej przez gruźlicę wynosi 65%. Czas trwania efektywnej ochrony po dawce noworodkowej szacuje się na lat [5]. Obecnie w Polskim Programie Szczepień Ochronnych szczepienie p/gruźlicy przeprowadza się jedynie u noworodków w ciągu 24 godzin od urodzenia. Jednakże przewidziane są również szczepienia wszystkich dzieci, które 3

4 Zapadalność na z jakichś przyczyn nie zostały zaszczepione w okresie noworodkowym i są one wykonywane do ukończenia przez nie 15 roku życia [6]. 5. GRUŹLICA W POLSCE I WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM. Od 1957 roku notuje się w Polsce stałą tendencję spadkową zapadalności na gruźlicę, co wskazuje wykres nr 1 [7]. W roku 1957 odnotowywano w Polsce zapadalność 290,4, w 1995 w Polsce współczynnik ten wynosił 41,4 a w roku 2009 wynosił już tylko 21,6 /100. Ogromną rolę w opanowaniu gruźlicy mają obok podniesienia standardu życia, higieny, odpowiedniego odżywiania - szczepienia ochronne. Dla porównania na wykresie nr. 2 pokazano zapadalność na gruźlicę w Polsce i w woj. Opolskim w latach Jak wskazuje wykres zapadalność na gruźlicę w woj. Opolskim nie odbiega od średniej w Polsce i jest porównywalna lub nieco niższa. W 2009 r. średni współczynnik zapadalności na gruźlicę w Polsce wynosił 21,6, natomiast w roku 2010 jak wskazuje ryc. nr 1 wynosił 19,7. Woj. opolskie w roku 2010 należało do województw o najmniejszej zapadalności a współczynnik ten wyniósł 12, ,4 289,3 250 POLSKA , , ,2 72,5 58,2 42,3 41,4 39,8 36,1 34,4 31,5 29,7 27,6 27,4 26,5 24,9 24,3 22,5 22,6 21,2 21, Lata Wykres 1. Zapadalność na gruźlicę w Polsce w latach (wszystkie typy) 4

5 Zapadalność na gruźlicę w Polsce w 2010 roku wg województw. Współczynniki na ludności. POLSKA 19,7 < > 21 5

6 Zapadalność na , ,4 19,7 20,3 21,6 22,5 22,6 21,2 21,6 22,6 25,6 23,8 24,9 24,3 27,6 27,4 26,5 29,5 30,1 29,7 31,5 32,7 34, WOJ.OPOLSKIE POLSKA Lata Wykres 2. Zapadalność na gruźlicę (wszystkie typy) 6

7 zapadalność na ludności 6. GRUŹLICA W POWIECIE KRAPKOWICKIM Gruźlica do końca 2008 roku była pod nadzorem Wojewódzkich Specjalistycznych Poradni Chorób Płuc i Gruźlicy. Od roku 2009 nadzór nad tą chorobą sprawują Powiatowe Stacje Sanitarno Epidemiologiczne. Zapadalność w powiecie krapkowickim od 2009 roku obrazuje wykres nr , , ,1 12,8 15,6515,45 polska województwo 10 7,65 powiat Wykres 3. Zapadalność na gruźlicę w latach W roku 2009 i 2010 zapadalność w powiecie krapkowickim była mniejsza niż zapadalność w województwie opolskim i w Polsce. W roku 2011 nastąpił zauważalny wzrost zachorowań na gruźlicę w woj. Opolskim jak również w powiecie. W roku 2011 w stosunku do roku 2010 współczynnik zapadalności w powiecie wzrósł dwukrotnie z 7,65 do 15,45 i jest tylko nieco niższy od zapadalności w województwie. 7

8 liczba zachorowań na gruźlicę Tab. 1. Liczba zachorowań w danych grupach wiekowych w latach od 2009 do stycznia 2012r. w powiecie krapkowickim. ROK Liczba zachorowań w danych grupach wiekowych w latach od 2009 do stycznia 2012r. w powiecie krapkowickim razem (tylko styczeń) RAZEM OGÓŁEM 29 PRZYPADKÓW ZACHOROWANIA NA GRUŹLICĘ Tabela nr. 1 pokazuje liczbę zachorowań na gruźlicę z podziałem na grupy wiekowe w latach od 2009 do stycznia 2012 roku. Ogółem odnotowano 29 przypadków zachorowania na gruźlicę. Najwięcej zachorowań w omawianym okresie występuje w grupie wiekowej Należy zwrócić uwagę na wzrost zachorowań wśród młodych ludzi w wieku produkcyjnym. Jak wskazuje wykres nr. 4 w przeważającej części, zachorowania dotyczą mężczyzn mieszkających w mieście (tabela 2). Z ogólnej liczby przypadków zachorowały tylko dwie kobiety mężczyźni kobiety Wykres 4. Liczba zachorowań na gruźlicę z podziałem na kobiety i mężczyzn. 8

9 Tab. 2. Zachorowania na gruźlicę w powiecie krapkowickim według grup wiekowych z podziałem na płeć oraz miejsce zamieszkania w latach od 2009 do stycznia 2012 Grupy Wiekowe powiat krapkowicki mężczyźni kobiety miasto wieś Liczba zachorowań na gruźlicę z podziałem na gminy w latach od 2009 do stycznia 2012 roku Strzeleczki; 2 Gogolin; 3 Krapkowice; 12 Zdzieszowice; 11 Walce; 1 Krapkowice Walce Zdzieszowice Gogolin Strzeleczki Ryc. 2. Liczba zachorowań na gruźlicę z podziałem na gminy w latach od 2009 do stycznia 2012 roku. W gminach wiejskich zarejestrowano tylko 3 zachorowania na gruźlicę z tego w Gminie Strzeleczki 2 przypadki a w Gminie Walce 1 przypadek (rycina 2) 9

10 W Gminach miejskich w omawianym okresie zarejestrowano łącznie 26 przypadków zachorowań z czego 12 w Gminie Krapkowice, 11 w Gminie Zdzieszowice, 3 w Gminie Gogolin. Najwięcej zachorowań odnotowuje się w grupie robotników z wykształceniem zawodowym 10, ludzi bezrobotnych z wykształceniem zawodowym 9, wśród emerytów z wykształceniem zawodowym i podstawowym odnotowano 8 zachorowań i 2 zachorowania wśród pracowników umysłowych (rycina 3). emeryt; 8 bezrobotny; 9 pracownik umysłowy; 2 robotnik; 10 robotnik pracownik umusłowy bezrobotny emeryt Ryc. 3. Liczba zachorowań w danej grupie społecznej. Według WHO gruźlica obok zakażenia HIV i malarii należy do najczęstszych chorób zakaźnych na świecie i stanowi globalne zagrożenie dla zdrowia. Zgodnie z szacunkami WHO 1/3 ogólnej populacji świata (ok. 2 miliardy) jest zakażona prątkiem gruźlicy. Najważniejszą metodą zapobiegania szerzenia się gruźlicy w społeczeństwie jest wczesne wykrycie choroby i natychmiastowe leczenie chorego. Walka z gruźlicą winna być zintegrowana z istniejącymi strukturami ochrony zdrowia. Niezbędnym warunkiem powodzenia tej strategii jest zaangażowanie władz państwowych, przejawiające się w nadaniu w walce z gruźlicą wysokiego priorytetu oraz zapewnienia odpowiedniego finansowania. 10

11 LITERATURA 1. Virella G. Mikrobiologia i choroby zakaźne Wydawnictwo Urban &Partner. Wrocław Kahan S. Medycyna w pigułce. Wydawnictwo Via media. Gdańsk Magdzik W. Choroby Zakaźne i pasożytnicze epidemiologia i profilaktyka Wydawnictwo alfa-medica Press. Bielsko Biała Latkowski J., Lukas W. Medycyna rodzinna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa Czajka H. Szczepienia w profilaktyce chorób zakaźnych. Wydawnictwo Help Med. Kraków 2010r. 6. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 28 października 2010r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2011 (Dz. Urz. MZ. z dnia 29 października 2010r. Nr. 12 poz. 70). 7. Szczura I. Gruźlica i choroby układu oddechowego w Polsce. Biuletyn Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc. Warszawa Opracowały: 1. mgr inż. Dorota Barełkowska 2. mgr Daria Kowalska 11