WYNIKI PRACY NAUKOWO-BADAWCZEJ Z ZAKRESU PREWENCJI WYPADKOWEJ, DOTYCZĄCEJ OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO I OPRACOWANIE METOD JEGO OGRANICZANIA W PRALNIACH

Transkrypt

1 WYNIKI PRACY NAUKOWO-BADAWCZEJ Z ZAKRESU PREWENCJI WYPADKOWEJ, DOTYCZĄCEJ OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO I OPRACOWANIE METOD JEGO OGRANICZANIA W PRALNIACH CHEMICZNYCH

2 SPIS TREŚCI: 1. Badania mikroklimatu w pralniach chemicznych Pomiary mikroklimatu w pralniach chemicznych Ocena wydatku energetycznego pracowników na wybranych stanowiskach w pralniach chemicznych z uwzględnieniem cyklów pracy Ocena uciążliwości wysiłku fizycznego metodą chronometrażowotabelaryczną wg Lehmanna dla stanowisk pracy w pralniach chemicznych Czynności robocze na stanowisku pracownik pralni chemicznej Tabela chronometrażowa dla stanowiska pracownik pralni chemicznej Wydatek energetyczny pracownika Obliczenie wydatku energetycznego dla pracowników pralni chemicznych Badania ankietowe subiektywnej oceny odczuwania środowiska pracy Pomiary i ocena narażenia na wybrane czynniki chemiczne pracowników pralni Międzynarodowa karta charakterystyki zagrożeń zawodowych Czynniki chemiczne Pomiar stężeń wybranych czynników chemicznych oraz ocena narażenia na ich szkodliwe działanie w pralniach chemicznych Pomiar narażenia na wybrane czynniki chemiczne pracowników pralni Ocena narażenia na wybrane czynniki chemiczne Ocena izolacyjności termicznej odzieży roboczej i ochronnej stosowanej przez pracowników pralni chemicznych Odzież ochronna Izolacyjność termiczna odzieży roboczej Izolacyjność termiczna odzieży roboczej na stanowisku obsługa pralni chemicznej Ocena stresu termicznego pracowników pralni chemicznych Wymiana ciepła pomiędzy człowiekiem a otoczeniem Równanie bilansu cieplnego, cooling power Elementy składowe równania bilansu cieplnego Główne parametry fizjologiczne charakteryzujące obciążenie termiczne i sposób ich pomiaru Temperatura wewnętrzna ciała Średnia temperatura skóry Częstość skurczów serca Ubytek masy ciała Ciśnienie tętnicze krwi Mechanizm termoregulacji

3 6.6. Ocena obciążenia (stresu) termicznego pracowników pralni chemicznych Ocena obciążenia (stresu) termicznego na podstawie wskaźnika WBGT Ocena obciążenia (stresu) termicznego na podstawie normy ISO Ocena obciążenia (stresu) termicznego na podstawie wskaźnika dyskomfortu cieplnego d Wnioski z oceny obciążenia termicznego Analiza uzyskanych wyników środowiska pracy w pralniach chemicznych w aspekcie spełnienia wymagań dotyczących środowiska pracy ocena ryzyka zawodowego Wytyczne dla zmniejszenia ryzyka zawodowego w pralniach chemicznych Kwestionariusz ankietowy przeznaczony do wypełnienia przez potencjalnych odbiorców wyników pracy, pozwalający na ocenę ich praktycznej przydatności Podsumowanie Literatura

4 1. Badania mikroklimatu w pralniach chemicznych Mikroklimat [5, 7, 8, 16, 44] w znaczeniu encyklopedycznym jest to klimat charakterystyczny dla małej części środowiska, której odrębność jest wynikiem specyfiki układu czynników ją tworzących, np. wysokością i wahaniami temperatury, wilgotności, szybkością ruchu powietrza itp. Określonym mikroklimatem może się charakteryzować zarówno obszar geograficzny (np. miejscowość, kotlina, czy wąwóz), jak i twór sztuczny zbudowany przez człowieka (wnętrze samochodu, mieszkanie, hala produkcyjna). Do podstawowych czynników kształtujących mikroklimat środowiska należy zaliczyć temperaturę powietrza, wilgotność, ruch powietrza, promieniowanie cieplne, ciśnienie atmosferyczne. Wszystkie części składowe mikroklimatu wywierają wpływ na samopoczucie człowieka, jego sprawność fizyczną i umysłową, na wydajność pracy oraz zachowanie dobrego stanu zdrowia. Mikroklimat decyduje także o gospodarce cieplnej organizmu. Każdy człowiek posiada wrodzone możliwości oceny stanu warunków mikroklimatycznych. Dlatego też jako miarę komfortu cieplnego coraz częściej przyjmuje się subiektywne odczucie temperatury przez człowieka (temperatury odczuwane lub rzeczywiste). Odczucia te są zależne od odporności organizmu, stanu zdrowia, wieku i przyzwyczajeń. Mikroklimat gorący jest czynnikiem szkodliwym w środowisku pracy. Według definicji GUS sformułowanej na potrzeby zbierania danych o warunkach pracy, mikroklimatem gorącym są warunki środowiska pracy określone temperaturą powietrza w pomieszczeniu powyżej 30 C i względną wilgotnością powietrza powyżej 65 % lub bezpośrednim oddziaływaniem otwartego źródła promieniowania cieplnego w pomieszczeniach (np. piece hutnicze, odlewnicze). Wskaźnik WBGT [5, 44] Dla mikroklimatu gorącego ustalona została dopuszczalna wartość wskaźnika obciążenia termicznego WBGT (wet bulb globe temperature) w stopniach Celsjusza dla pięciu poziomów tempa metabolizmu organizmu, związanego z wielkością wysiłku fizycznego pracownika (spoczynek, praca lekka, umiarkowana, ciężka, bardzo ciężka). 4

5 Wartości dopuszczalne WBGT, według rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. Nr 217, poz ze zmianami w 2005 r.), przedstawiono w tabeli 1.1. Takie same dopuszczalne wartości WBGT znaleźć można w załączniku A do Polskiej Normy PN- EN-27243:2005 Środowiska gorące. Wyznaczenie obciążenia termicznego działającego na człowieka podczas pracy, oparte na wskaźniku WBGT. W normie nazwane one zostały wartościami odniesienia wskaźnika WBGT obciążenia termicznego. Ustalone dopuszczalne wartości wskaźnika WBGT odpowiadają takim poziomom ekspozycji, na które mogą być narażone osoby bez szkodliwych skutków, o ile są zdrowe i ubrane w odzież o izolacji termicznej = 0,6 clo. Wskaźnik WBGT jest wartością służącą ocenie przeciętnego oddziaływania ciepła na człowieka w okresie reprezentatywnym dla jego pracy, czyli odpowiadającym maksymalnym obciążeniom (lato, południe, miejsce najbardziej niekorzystne). Nie ma zastosowania do oceny obciążeń termicznych występujących w ciągu bardzo krótkich okresów (kilkuminutowych). Wartość wyznaczonego wskaźnika WBGT zależy także (poza ciężkością wykonywanej pracy, której miarą jest poziom metabolizmu) od stopnia aklimatyzacji pracownika oraz od odczuwalnego ruchu powietrza. Sposób wykonania pomiaru, mający na celu wyznaczenie obciążenia termicznego działającego na człowieka podczas pracy, opartego na wskaźniku WBGT, jest określony w Polskiej Normie PN-EN-27243:2005 Środowiska gorące. Wyznaczenie obciążenia termicznego działającego na człowieka podczas pracy, oparte na wskaźniku WBGT (wet bulb globe temperature). Wskaźnik WBGT wiąże dwa parametry - temperaturę wilgotną naturalną t nw i temperaturę poczernionej kuli (temperaturę globalną) t g. W pewnych warunkach środowiska, gdy występuje nasłonecznienie, wskaźnik WBGT uwzględnia również temperaturę powietrza mierzoną termometrem suchym t s. Relacja miedzy powyższymi parametrami przedstawia się następująco: wewnątrz i na zewnątrz budynków bez nasłonecznienia: WBGT = 0,7t + 0,3, C. (1.1) nw t g 5

6 na zewnątrz budynków z nasłonecznieniem: WBGT = 0,7t + 0,2t + 0,1 t, C. (1.2) nw gdzie: t nw temperatura wilgotna naturalna, mierzona termometrem wilgotnym stacjonarnym, C, t g temperatura poczernionej kuli (temperatura globalna), mierzona termometrem umieszczonym w kuli o średnicy 15 cm o czarnych ściankach (termometr Vernona), C. g s Tab Wartości odniesienia wskaźnika obciążenia termicznego WBGT (na podstawie normy PN-EN 27243:2005) Klasa tempa metabolizmu Tempo metabolizmu, M Wartość odniesienia WBGT, ºC Odniesione do jednostki powierzchni skóry, W/m² Całkowite (przy średniej powierzchni skóry 1,8m²), W Osoba zaaklimatyzowana w środowisku gorącym Osoba niezaaklimatyzowana w środowisku gorącym 0 (spoczynek) M 65 M <M <M <M <M <M <M 468 Nieodczuwalny ruch powietrza - 25 Odczuwalny ruch powietrza M>260 M>468 Nieodczuwalny ruch powietrza - 23 Odczuwalny ruch powietrza - 25 Nieodczuwalny ruch powietrza - 22 Odczuwalny ruch powietrza - 23 Nieodczuwalny ruch powietrza - 18 Odczuwalny ruch powietrza - 20 UWAGA - Podane wartości ustalono przyjmując dopuszczalną temperaturę 38ºC mierzoną w odbytnicy osoby eksponowanej na gorące środowisko. Obliczony wskaźnik WBGT na podstawie danych z pomiarów w środowisku pracy należy następnie powiązać z ustalonym wcześniej poziomem metabolizmu pracownika, informacją o jego zaaklimatyzowaniu bądź niezaaklimatyzowaniu do środowiska gorącego oraz w przypadku pracy ciężkiej lub bardzo ciężkiej z informacją o odczuwalnym lub nieodczuwalnym ruchu powietrza. 6

7 1.1. Pomiary mikroklimatu w pralniach chemicznych Wszystkie pomiary wykonano zgodnie z normą PN-EN-27243:2005 Środowiska gorące. Wyznaczenie obciążenia termicznego działającego na człowieka podczas pracy, oparte na wskaźniku WBGT. Dodatkowo obliczono wskaźnik dyskomfortu cieplnego d, którego wartość odniesienia nie jest uwzględniona w normach, stanowi jednak dodatkowy element umożliwiający ocenę warunków klimatycznych w mikroklimacie gorącym. Poniżej przedstawiono tylko wyniki pomiarów mikroklimatu (temperatury termometru suchego, wilgotnego, wilgotności względnej i prędkości przepływu powietrza) w wybranych pralniach chemicznych. Obliczony wskaźnik WBGT i d oraz ich składowe, a także tabele ze sprawozdaniami z oceny zamieszczono w rozdziale 6 przy ocenie stresu termicznego pracowników pralni chemicznych. Wszystkich pomiarów mikroklimatu dokonywano w przeciągu co najmniej jednej godziny roboczej. Tam, gdzie było to możliwe pomiarów dokonywano wielokrotnie w ciągu całej zmiany roboczej. Podstawowe parametry powietrza mierzono nowoczesną aparaturą cyfrową, co znacznie podwyższało dokładność pomiarów, skracało ich czas i pozwalało na archiwizację danych. Zamieszczone tutaj tabele pomiarowe i wykresy dla poszczególnych pralni chemicznych zostały zunifikowane tak, aby obejmowały zakres 1 godziny z dnia roboczego, najbardziej charakterystyczny dla wykonywanych czynności na stanowiskach roboczych w trudnych warunkach mikroklimatu. Ogółem zmierzono parametry mikroklimatu w kilkunastu zakładach. W pracy zamieszczono zmierzone parametry z czterech pralni chemicznych. Były to zakłady, w których możliwe było kilkukrotne dokonanie pomiarów na różnych stanowiskach, a uzyskane dane były pełne i mogły stanowić podstawę do dalszych analiz. Szczególnie należy zwrócić uwagę na fakt, że pomiarów dokonywano pod koniec miesiąca listopada. Temperatura na zewnątrz pomieszczeń zazwyczaj nie przekraczała 5 C. Mogło to mieć wpływ na wysokość temperatur mierzonych wewnątrz pomieszczeń. Z wywiadów i ankiet przeprowadzonych w badanych zakładach wynikało, że najgorsze warunki mikroklimatu odczuwają pracownicy pralni w miesiącach letnich. 7

8 Pralnia chemiczna I Jest to zakład posiadający własne punkty przyjęć odzieży do prania, zlokalizowane poza terenem pralni. Na terenie pralni odbywa się tylko sortowanie, pranie, prasowanie i pakowanie. Nie są natomiast przyjmowani petenci. Jest to zakład rodzinny, dwóch właścicieli pełni role kierownicze i zaopatrzeniowe, zatrudniający dwóch pracowników pralni. Są to kobiety o kilkunastoletnim stażu pracy w zawodzie. Teren pralni jest niewielki, oprócz stanowiska do prania i prasowania posiada wydzieloną część przeznaczoną do usuwania plam (stół detaszerski) oraz pomieszczenie do sortowania odzieży. W lokalu znajduje się jedna maszyna piorąca, jeden manekin prasujący i jeden stół do prasowania z kilkoma różnymi żelazkami. W tabelach do zamieszczono zmierzone parametry mikroklimatu, a na rysunkach do pokazano je w formie graficznej. Tab Temperatura termometru suchego w pralni I Wartości temperatury termometru suchego t s, C Pralnia I Czas pomiaru t, min Miejsce pomiaru Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) 20,0 19,7 19,9 19,3 19,8 19,9 19,8 Stanowisko 2 (prasowalnia) 22,0 21,7 21,5 22,1 21,6 21,2 21,7 Stanowisko 3 (sortownia odzieży) 18,6 19,0 19,0 18,4 18,7 19,0 18,3 Stanowisko 4 (pranie) 22,1 22,2 21,9 22,5 22,7 22,0 22,6 Tab Temperatura termometru wilgotnego w pralni I Wartości temperatury termometru wilgotnego t w, C Pralnia I Czas pomiaru t, min Miejsce pomiaru Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) 12,6 12,4 12,7 11,9 12,8 12,6 13,0 Stanowisko 2 (prasowalnia) 13,2 12,6 13,3 12,8 12,6 13,0 13,3 Stanowisko 3 (sortownia odzieży) 13,9 14,0 13,5 14,0 13,5 13,8 14,2 Stanowisko 4 (pranie) 13,8 13,9 14,4 13,7 14,3 13,9 14,1 Tab Wilgotność względna powietrza w pralni I Wartości wilgotności względnej powietrza j, % Pralnia I Czas pomiaru t, min Miejsce pomiaru Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) 41,5 41,7 42,7 40,3 43,9 42,0 45,3 Stanowisko 2 (prasowalnia) 35,4 33,0 38,4 32,4 33,4 37,9 37,4 Stanowisko 3 (sortownia odzieży) 59,6 57,7 53,8 61,8 55,8 56,1 64,1 Stanowisko 4 (pranie) 38,7 38,8 43,5 36,1 38,9 39,8 38,1 8

9 Tab Prędkość przepływu powietrza w pralni I Wartości prędkości przepływu powietrza w, m/s Pralnia I Czas pomiaru t, min Miejsce pomiaru Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) 0,2 0,4 0,1 0,1 0,2 0,1 0,0 Stanowisko 2 (prasowalnia) 0,1 0,2 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 Stanowisko 3 (sortownia odzieży) 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 Stanowisko 4 (pranie) 0,2 0,3 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 Temperatura termometru suchego w pralni I 23,0 22,5 22,0 21,5 21,0 20,5 t s, C 20,0 19,5 19,0 18,5 18,0 Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) Stanowisko 2 (prasowalnia) 17,5 Stanowisko 3 (sortownia odzieży) Stanowisko 4 (pranie) 17, czas t, min Rys Temperatura termometru suchego w pralni I 9

10 Temperatura termometru wilgotnego w pralni I 15,0 14,5 14,0 13,5 t w, C 13,0 12,5 12,0 Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) 11,5 Stanowisko 2 (prasowalnia) Stanowisko 3 (sortownia odzieży) Stanowisko 4 (pranie) 11, czas t, min Rys Temperatura termometru wilgotnego w pralni I Wilgotność względna powietrza w pralni I j, % Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) 30 Stanowisko 2 (prasowalnia) Stanowisko 3 (sortownia odzieży) Stanowisko 4 (pranie) czas t, min Rys Wilgotność względna powietrza w pralni I 10

11 Prędkość przepływu powietrza w pralni I 0,4 Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) Stanowisko 2 (prasowalnia) Stanowisko 3 (sortownia odzieży) Stanowisko 4 (pranie) 0,3 w, m/s 0,2 0,1 0, czas t, min Rys Prędkość przepływu powietrza w pralni I Pralnia chemiczna II Jest to zakład, w którym oprócz prania przyjmowana i wydawana jest również odzież klientom. Nie posiada on innych punktów przyjęć odzieży do prania. Na terenie pralni odbywa się sortowanie, pranie, prasowanie, pakowanie i obsługa klienta. Jest to jednoosobowy zakład, którego właściciel pełni wszystkie role (obsługa klientów, pranie, czyszczenie, prasowanie). Jest to mężczyzna o kilkudziesięcioletnim stażu pracy w zawodzie. Teren pralni jest niewielki, oprócz stanowiska do prania i prasowania posiada wydzieloną część przeznaczoną do usuwania plam oraz pomieszczenie do sortowania odzieży, a także część z punktem obsługi klienta. W lokalu znajduje się jedna maszyna piorąca i dwa stoły do prasowania z kilkoma różnymi żelazkami. W tabelach do zamieszczono zmierzone parametry mikroklimatu, a na rysunkach do pokazano je w formie graficznej. 11

12 Tab Temperatura termometru suchego w pralni II Wartości temperatury termometru suchego t s, C Pralnia II Czas pomiaru t, min Miejsce pomiaru Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) 19,3 19,9 19,3 19,9 19,7 19,7 18,5 Stanowisko 2 (prasowalnia) 18,5 18,7 18,5 18,8 17,9 17,8 18,3 Stanowisko 3 (sortownia odzieży) 18,1 17,3 18,3 17,4 17,4 18,8 18,1 Stanowisko 4 (pranie) 18,5 18,9 18,9 18,2 18,7 18,0 18,8 Tab Temperatura termometru wilgotnego w pralni II Wartości temperatury termometru wilgotnego t w, C Pralnia II Czas pomiaru t, min Miejsce pomiaru Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) 15,7 16,1 16,5 15,3 15,4 16,0 15,9 Stanowisko 2 (prasowalnia) 14,0 13,9 13,6 14,3 14,1 13,2 14,3 Stanowisko 3 (sortownia odzieży) 13,3 13,3 14,1 13,3 13,0 13,3 13,6 Stanowisko 4 (pranie) 14,3 14,2 14,5 14,3 14,2 14,6 13,6 Tab Wilgotność względna powietrza w pralni II Wartości wilgotności względnej powietrza j, % Pralnia II Czas pomiaru t, min Miejsce pomiaru Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) 69,0 67,9 75,6 61,7 63,8 68,5 76,7 Stanowisko 2 (prasowalnia) 61,1 58,9 57,9 61,4 66,2 59,5 64,9 Stanowisko 3 (sortownia odzieży) 58,2 63,9 63,3 63,2 60,7 53,6 60,6 Stanowisko 4 (pranie) 63,5 59,9 62,3 65,6 61,3 69,6 55,9 Tab Prędkość przepływu powietrza w pralni II Wartości prędkości przepływu powietrza w, m/s Pralnia II Czas pomiaru t, min Miejsce pomiaru Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) 0,3 0,4 0,2 0,2 0,1 0,2 0,2 Stanowisko 2 (prasowalnia) 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Stanowisko 3 (sortownia odzieży) 0,2 0,4 0,0 0,1 0,0 0,0 0,1 Stanowisko 4 (pranie) 0,3 0,4 0,2 0,3 0,2 0,2 0,2 12

13 Temperatura termometru suchego w pralni II 20,5 20,0 19,5 19,0 t s, C 18,5 18,0 17,5 Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) 17,0 Stanowisko 2 (prasowalnia) Stanowisko 3 (sortownia odzieży) Stanowisko 4 (pranie) 16, czas t, min Rys Temperatura termometru suchego w pralni II Temperatura termometru wilgotnego w pralni II 17,0 16,5 16,0 15,5 15,0 t w, C 14,5 14,0 13,5 13,0 12,5 Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) Stanowisko 2 (prasowalnia) 12,0 Stanowisko 3 (sortownia odzieży) Stanowisko 4 (pranie) 11, czas t, min Rys Temperatura termometru wilgotnego w pralni II 13

14 Wilgotność względna powietrza w pralni II j, % Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) 50 Stanowisko 2 (prasowalnia) Stanowisko 3 (sortownia odzieży) Stanowisko 4 (pranie) czas t, min Rys Wilgotność względna powietrza w pralni II Prędkość przepływu powietrza w pralni II 0,5 0,4 Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) Stanowisko 2 (prasowalnia) Stanowisko 3 (sortownia odzieży) Stanowisko 4 (pranie) 0,3 w, m/s 0,2 0,1 0, czas t, min Rys Prędkość przepływu powietrza w pralni II 14

15 Pralnia chemiczna III Jest to zakład nieposiadający własnych punktów przyjęć odzieży do prania, zlokalizowanych poza terenem pralni. Cała obsługa klientów odbywa się na terenie zakładu, w wydzielonej części. Na terenie pralni odbywa się sortowanie, czyszczenie, pranie, prasowanie i pakowanie. Dodatkowo pralnia świadczy usługi renowacji, farbowania odzieży skórzanej oraz czyszczenie wykładzin i dywanów. Zakład zatrudnia cztery osoby (włącznie z właścicielem) na stanowisku obsługi pralni chemicznej, które dodatkowo zajmują się obsługą klienta. Są to dwaj mężczyźni i dwie kobiety o kilku i kilkunastoletnim stażu pracy w zawodzie. Na terenie pralni, oprócz stanowiska do prania i prasowania, znajduje się wydzielona część przeznaczona do usuwania plam (stół detaszerski) oraz część, w której przyjmowani są klienci. W lokalu znajduje się kilka maszyn piorących, dwa stoły do prasowania z kilkoma różnymi żelazkami. W tabelach do zamieszczono zmierzone parametry mikroklimatu, a na rysunkach do pokazano je w formie graficznej. Tab Temperatura termometru suchego w pralni III Wartości temperatury termometru suchego t s, C Pralnia III Czas pomiaru t, min Miejsce pomiaru Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) 20,1 20,8 20,3 20,3 20,1 20,9 20,5 Stanowisko 2 (prasowalnia) 20,4 20,2 19,6 20,0 20,5 20,8 20,3 Stanowisko 3 (pranie) 20,4 20,5 20,0 20,4 20,4 20,9 21,0 Tab Temperatura termometru wilgotnego w pralni III Wartości temperatury termometru wilgotnego t w, C Pralnia III Czas pomiaru t, min Miejsce pomiaru Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) 16,1 15,6 16,4 16,2 15,4 16,9 16,2 Stanowisko 2 (prasowalnia) 13,0 12,5 12,8 13,0 13,6 12,3 13,8 Stanowisko 3 (pranie) 13,0 12,6 12,8 13,3 13,1 12,9 12,9 15

16 Tab Wilgotność względna powietrza w pralni III Wartości wilgotności względnej powietrza j, % Pralnia III Czas pomiaru t, min Miejsce pomiaru Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) 59,9 58,1 67,5 65,9 61,1 67,2 64,6 Stanowisko 2 (prasowalnia) 42,0 39,7 45,1 44,2 45,6 35,3 48,2 Stanowisko 3 (pranie) 42,0 38,8 42,8 44,1 42,7 38,8 38,3 Tab Prędkość przepływu powietrza w pralni III Wartości prędkości przepływu powietrza w, m/s Pralnia III Czas pomiaru t, min Miejsce pomiaru Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) 0,3 0,5 0,2 0,2 0,2 0,2 0,3 Stanowisko 2 (prasowalnia) 0,1 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Stanowisko 3 (pranie) 0,1 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 Temperatura termometru suchego w pralni III 21,0 20,5 t s, C 20,0 19,5 Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) Stanowisko 2 (prasowalnia) Stanowisko 3 (pranie) 19, czas t, min Rys Temperatura termometru suchego w pralni III 16

17 Temperatura termometru wilgotnego w pralni III 17,5 17,0 16,5 16,0 15,5 t w, C 15,0 14,5 14,0 Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) Stanowisko 2 (prasowalnia) Stanowisko 3 (pranie) 13,5 13,0 12,5 12, czas t, min Rys Temperatura termometru wilgotnego w pralni III Wilgotność względna powietrza w pralni III j, % Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) Stanowisko 2 (prasowalnia) Stanowisko 3 (pranie) czas t, min Rys Wilgotność względna powietrza w pralni III 17

18 Prędkość przepływu powietrza w pralni III 0,5 Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) Stanowisko 2 (prasowalnia) 0,4 Stanowisko 3 (pranie) 0,3 w, m/s 0,2 0,1 0, czas t, min Rys Prędkość przepływu powietrza w pralni III Pralnia chemiczna IV Jest to zakład zlokalizowany na terenie dużego centrum handlowego, filia ogólnopolskiej sieci pralni chemicznych, nieposiadający własnych punktów przyjęć odzieży do prania poza terenem pralni. Cała obsługa klientów odbywa się na terenie zakładu, w wydzielonej części. Na terenie pralni odbywa się sortowanie, czyszczenie, pranie, prasowanie i pakowanie. Zakład zatrudnia cztery osoby na stanowisku obsługi pralni chemicznej, z których jedna posiada funkcję kierowniczą i dodatkowo zajmuje się obsługą klienta. Są to kobiety o kilku i kilkunastoletnim stażu pracy w zawodzie. Na terenie pralni, oprócz stanowiska do prania i prasowania, znajduje się wydzielona część przeznaczona do usuwania plam (stół detaszerski) oraz część, w której przyjmowani są klienci, wydawanie wypranej odzieży odbywa się w sposób zautomatyzowany (robot wydający). W lokalu znajdują się dwie maszyny piorące, jeden manekin prasujący i dwa stoły do prasowania z kilkoma różnymi żelazkami. W tabelach do zamieszczono zmierzone parametry mikroklimatu, a na rysunkach do pokazano je w formie graficznej. 18

19 Tab Temperatura termometru suchego w pralni IV Wartości temperatury termometru suchego t s, C Pralnia IV Czas pomiaru t, min Miejsce pomiaru Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) 23,8 23,1 24,3 24,1 24,1 23,5 23,6 Stanowisko 2 (prasowalnia) 23,9 23,9 24,2 23,9 23,6 24,6 24,0 Stanowisko 3 (sortownia odzieży) 21,7 21,3 21,5 21,4 21,6 22,1 21,7 Stanowisko 4 (pranie) 23,4 23,3 23,6 23,3 24,0 23,8 23,8 Tab Temperatura termometru wilgotnego w pralni IV Wartości temperatury termometru wilgotnego t w, C Pralnia I Czas pomiaru t, min Miejsce pomiaru Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) 13,7 13,1 13,7 13,5 13,4 13,9 13,7 Stanowisko 2 (prasowalnia) 13,6 13,7 12,9 14,3 13,8 13,0 12,9 Stanowisko 3 (sortownia odzieży) 13,4 12,9 13,3 13,7 12,9 13,6 13,3 Stanowisko 4 (pranie) 13,6 13,3 13,7 13,9 13,3 13,6 14,0 Tab Wilgotność względna powietrza w pralni IV Wartości wilgotności względnej powietrza j, % Pralnia IV Czas pomiaru t, min Miejsce pomiaru Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) 30,5 29,9 28,5 28,2 27,6 32,9 31,3 Stanowisko 2 (prasowalnia) 29,5 30,1 24,5 33,5 31,9 23,6 25,2 Stanowisko 3 (sortownia odzieży) 38,0 36,8 38,4 41,5 35,3 37,4 37,4 Stanowisko 4 (pranie) 31,6 30,2 31,3 33,7 27,4 29,9 32,2 Tab Prędkość przepływu powietrza w pralni IV Wartości prędkości przepływu powietrza w, m/s Pralnia IV Czas pomiaru t, min Miejsce pomiaru Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1 0,2 0,1 Stanowisko 2 (prasowalnia) 0,2 0,3 0,1 0,0 0,0 0,1 0,1 Stanowisko 3 (sortownia odzieży) 0,1 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Stanowisko 4 (pranie) 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1 0,0 19

20 Temperatura termometru suchego w pralni IV 25,0 24,5 24,0 23,5 t s, C 23,0 22,5 22,0 21,5 Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) 21,0 Stanowisko 2 (prasowalnia) Stanowisko 3 (sortownia odzieży) Stanowisko 4 (pranie) 20, czas t, min Rys Temperatura termometru suchego w pralni IV Temperatura termometru wilgotnego w pralni IV 14,5 14,0 13,5 t w, C 13,0 12,5 Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) Stanowisko 2 (prasowalnia) Stanowisko 3 (sortownia odzieży) Stanowisko 4 (pranie) 12, czas t, min Rys Temperatura termometru wilgotnego w pralni IV 20

21 Wilgotność względna powietrza w pralni IV Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) Stanowisko 2 (prasowalnia) Stanowisko 3 (sortownia odzieży) Stanowisko 4 (pranie) 35 j, % czas t, min Rys Wilgotność względna powietrza w pralni IV Prędkość przepływu powietrza w pralni IV 0,4 Stanowisko 1 (czyszczenie wstępne) Stanowisko 2 (prasowalnia) Stanowisko 3 (sortownia odzieży) Stanowisko 4 (pranie) 0,3 w, m/s 0,2 0,1 0, czas t, min Rys Prędkość przepływu powietrza w pralni IV 21

22 2. Ocena wydatku energetycznego pracowników na wybranych stanowiskach w pralniach chemicznych z uwzględnieniem cyklów pracy W celu oceny wydatku energetycznego pracowników na wybranych stanowiskach w pralniach chemicznych z uwzględnieniem cyklów pracy niezbędne okazało się wykonanie chronometrażu czynności roboczych. Chronometraż - jest to ustalenie potrzebnego czasu na wykonanie pracy w określonych warunkach techniczno - organizacyjnych na podstawie określonej liczby pomiarów czasu [18]. Całość badania związanego z pomiarem czasu dzielimy na trzy etapy : etap przygotowawczy etap właściwej obserwacji i pomiaru czasu opracowanie wyników Badanie chronometrażowe obejmuje następujące etapy: Przygotowanie badania: Na tym etapie następuje wybór pracownika. Wyboru tego dokonuje się po uprzednich rozmowach z potencjalnymi kandydatami i ich przełożonymi, oraz po zapoznaniu się ze stanowiskiem pracy oraz zasadami cyklu technologicznego. Dokonuje się także podziału czynności na fragmenty. Fragmenty operacji technologicznej muszą zaczynać się i kończyć w precyzyjnie ustalonych momentach, oddzielający je czas to tak zwany punkt graniczny (w jego trakcie następuje zatrzymanie pomiaru i odczytanie wartości ze stopera), czas trwania takiego fragmentu nie może być krótszy niż 2,4 sekundy. Liczbę pomiarów niezbędnych do uzyskania reprezentacyjnych danych określa się wykorzystując metody statystyczno - matematyczne oraz probabilistykę. Ilość zarejestrowanych fragmentów ma istotny wpływ dokładność i rzetelność badań. Obserwacja i pomiar: W skład tego etapu wchodzi pomiar czasu trwania fragmentu operacji dokonywanych za pomocą stopera, dokumentowanie otrzymanych wyników na karcie charakterystyki stanowiska roboczego, arkuszu chronometrażowym (zapisuje się na nim wyniki pomiaru), karcie wyników chronometrażowych (zawiera wartości 22

23 przeciętne trwania badanych fragmentów), karcie normowania (zawiera ona normę trwania dla danego fragmentu). Pomiarów można dokonywać na dwa sposoby: ciągle (bez wyłączania stopera, wyliczając różnicę następujących po sobie zmierzonych fragmentów operacji), lub wyrywkowo (po każdym pomiarze zeruje się urządzenia mierzące). Następnie przystępuje się do oceny tempa pracy, porównując otrzymane wyniki ze wzorcowymi. Wyniki wzorcowe przedstawiają czas pracy w tzw. tempie normalnym. Porównanie to można zapisać za pomocą następującego wzoru: (czas zmierzony * ustalone tempo pracy)/normalne tempo pracy Wzór ten daje nam wartość czasu w jakim pracownik wykonałby swoje zadanie, gdyby pracował w tempie normalnym. Opracowanie wyników: Otrzymane rezultaty pomiarów fragmentów operacji technologicznej określa się mianem szeregu chronometrażowego. Z poszczególnych fragmentów obliczane są średnie a następnie odrzucane są te wyniki, które w znaczący sposób o wyznaczonej średniej obiegają. Metodę tę stosuję się w celu wyznaczania norm pracy, może ona także wspierać inne badania pracy, jako metoda pomocnicza. O ile przedmiotem obserwacji przy chronometrażu jest czas pracy, to przedmiotem fotografii dnia roboczego jest obserwacja wszystkich zjawisk występujących w ciąga całego badania, a więc zarówno czas pracy, jak i przerw. Fotografia dnia roboczego, aczkolwiek bardzo pracochłonna, stanowi cenne źródło informacji, nie tylko o pracochłonności obserwowanych, operacji, ale i o poziomie organizacji pracy. Celem fotografii dnia roboczego jest uchwycenie wszystkich strat czasu i określenie stosunku między czasem pracy a czasem przerw. Z uwagi na przedmiot badań wyróżnia się: fotografię indywidualną, w której przedmiotem obserwacji jest jeden robotnik fotografię grupową, w której obserwacji podlega paru robotników współpracujących ze sobą fotografię trasową, gdzie przedmiot obserwacji porusza się po określonej trasie. 23

24 Pomiaru wydatku energetycznego można dokonać, stosując różnego rodzaju metody: kalorymetrię bezpośrednią, kalorymetrię pośrednią, chronometrażowotabelaryczną według Lehmanna, metodę oceny na podstawie mechanicznego efektu pracy, ocenę wydatku energetycznego na podstawie zachodzących w czasie pracy zmian fizjologicznych, ocenę uciążliwości wynikającej z wysiłków statycznych, ocenę uciążliwości związanej z monotypowością ruchów roboczych oraz badanie odnowy tętna" jako metody stopnia obciążenia pracą. Pomiary wydatku energetycznego zarówno za pomocą kalorymetrii bezpośredniej, jak i pośredniej wymagają odpowiedniej aparatury i specjalnie wyszkolonego personelu. Są one niezwykle pracochłonne i kłopotliwe dla pracowników, na których dokonuje się badań. Dlatego też metody te są stosowane w wyspecjalizowanych laboratoriach badawczych. Potrzeby związane z analizą ciężkości pracy wymagają zastosowania bardziej dostępnych metod oceny wydatku energetycznego na stanowisku roboczym. Stosując chronometrażowo-tabelaryczną metodę oceny wydatku energetycznego, posługujemy się tabelami przedstawiającymi wielkości wydatku energetycznego przy różnych czynnościach w kj efektywnych na minutę. Stosując tabele, ograniczamy się do dokładnego chronometrażu czynności wykonywanych przez pracownika. Obliczamy, ile czasu w ciągu zmiany roboczej zużywa pracownik na poszczególne, jednolite pod względem energetycznym czynności, mnożymy uzyskane wartości w minutach przez odpowiednie liczby dżuli zamieszczone w tabelach. Suma tych iloczynów stanowi wielkość efektywnego wydatku energetycznego pracownika. Należy mieć na uwadze, że tabele nie obejmują wszystkich rodzajów prac, jakie wykonuje pracownik. Przy napotkaniu trudności w tym względzie można wykorzystać uproszczoną metodę chronometrażowo-tabelaryczną oceny wydatku energetycznego według Lehmanna. Metoda ta polega na uwzględnieniu zajmowanej przy pracy pozycji ciała oraz określonego przez rodzaj pracy stopnia zaangażowania układu mięśniowego 2.1. Ocena uciążliwości wysiłku fizycznego metodą chronometrażowotabelaryczną wg Lehmanna dla stanowisk pracy w pralniach chemicznych Do oceny uciążliwości wysiłku fizycznego metodą szacunkowo-tabelaryczną wg Lehmanna [18] brane są pod uwagę następujące składniki: 24

25 a) wydatek energetyczny [kj/8h], wyrażający pracę mechaniczną (wysiłek dynamiczny) wykonaną podczas czynności roboczych, b) wysiłek statyczny, związany ze stałym napięciem mięśni podczas pracy w wymuszonej pozycji ciała, c) powtarzalność ruchów, określającą uciążliwość pracy wywołaną jednostronnym obciążeniem układu mięśniowego w wyniku wykonywania jednostajnych, monotonnych ruchów roboczych (np. na taśmie montażowej). Sposób posługiwania się metodą jest następujący: a) opracować tabelę fotografia dnia roboczego wg wzoru podanego w tabeli 2.1.1, b) obliczyć wielkość wydatku energetycznego z tabel i 2.1.4, c) ocenić kolejne składniki uciążliwości w skali punktowej wg tabel , d) podsumować oceny punktowe wg tabeli , wpisać je do tabeli 2.1.2, e) odczytać łączną uciążliwość danej pracy fizycznej z tabeli Wydatek energetyczny metodą Lehmanna można oszacować dla prac średnio ciężkich i ciężkich z dokładnością rzędu 10%, co jest wystarczające dla potrzeb przemysłowych. Uwagi do posługiwania się metodą Lehmanna: a) dopuszczalne są niewielkie interpolacje wartości z tabel, b) przerwy w pracy winny być wliczone, z uwzględnieniem jedynie pozycji ciała, w jakiej pracownik te przerwy spędza, c) dokładność szacowania wydatku energetycznego spada, gdy okresy pracy przedzielone są długimi przerwami. Fotografia dnia roboczego Przed przystąpieniem do oceny należy sporządzić zestawienie wszystkich czynności roboczych wykonywanych przez pracownika w ciągu 8 godz. zmiany roboczej. Zestawienie takie zwane jest fotografią dnia roboczego (tab ). Oznaczenia do tab : t - czas trwania danej czynności roboczej [min], w a - wydatek energetyczny z uwagi na pozycję tułowia [kj/min], w b - wydatek energetyczny z uwagi na pracę kończyn [kj/min], w c - wydatek energetyczny na daną czynność roboczą [kj], obliczony jako w c = (w a +w b )* t 25

26 Wartości w a i w b do wzoru odczytujemy z tab i tab Wielkość całkowitego wydatku energetycznego w e [kj/8h] obliczamy sumując wydatki energetyczne w c dla wszystkich czynności w ciągu 8-godzinnej zmiany roboczej. Obliczona wielkość wydatku energetycznego powinna mieścić się w zakresie: do 3500 kj/8h - dla prac lekkich, od 3500 do 6500 kj/8h - dla prac średnio ciężkich, od 6500 do kj/8h - dla prac ciężkich. Dla osób o przeciętnej sile fizycznej za granicę dopuszczalną wydatku przyjmuje się ok kj/8h dla mężczyzn, ok kj/8h dla kobiet, natomiast za zakres optymalny dla obu płci kj/8h. Tab Fotografia dnia roboczego Tab Ocena punktowa składników wysiłku fizycznego 26

27 Tab Wydatek energetyczny w a z uwagi na pozycję tułowia Tab Wydatek energetyczny w b z uwagi na pracę kończyn Tab Ocena łączna uciążliwości 27

28 Tab Ocena wydatku energetycznego przy pracy fizycznej Tab Ocena stopnia obciążenia statycznego 28

29 Tab Ocena stopnia uciążliwości pracy fizycznej wskutek powtarzalności ruchów Tab Ocena sumaryczna obciążenia pracą fizyczną w skali punktowej 2.2. Czynności robocze na stanowisku pracownik pralni chemicznej Technologia Zakłady konserwacji wyrobów włókienniczych są to wszelkiego rodzaju jednostki produkcyjno-usługowe, których celem jest przywrócenie wyrobom włókienniczym ich pierwotnych cech, nabytych w procesie wytwarzania tkaniny (wyrobu) jak i podczas konfekcjonowania, a utraconych częściowo w czasie użytkowania. Wyroby włókiennicze w trakcie użytkowania ulegają zanieczyszczeniom lub utracie innych cech decydujących o ich przydatności do określonych potrzeb człowieka. Jednym z podstawowych zabiegów związanych z konserwacją wyrobów 29

30 włókienniczych jest pranie, zarówno w roztworach wodnych jak i kąpielach rozpuszczalnikowych (czyszczenie chemiczne). Pod pojęciem prania rozumie się na ogół usuwanie z wyrobów włókienniczych wszelkich zabrudzeń naniesionych na nie w czasie użytkowania. Celem zabiegów pralniczych jest więc przywrócenie wartości użytkowych tym wyrobom. Istnieje podwójny wymóg, co do efektu zabiegów pralniczych: usunięcie z danego wyrobu substancji tworzących zanieczyszczenia, nie pogorszenie lub przywrócenie wyrobowi innych cech posiadanych przed rozpoczęciem użytkowania, a więc np. odpowiedniej wytrzymałości mechanicznej, wyglądu estetycznego (barwa, kształt, faktura powierzchni) lub takich szczególnych właściwości, jak odporność na mięcie, na wodę itp. Dla osiągnięcia trwałości pranych przedmiotów konieczne jest stosowanie odpowiednio zachowanych i ekonomicznie racjonalnych środków i metod technologicznych w procesie ich pralniczej konserwacji. Materiał stanowiący przedmiot prania wytwarzany jest z różnych włókien naturalnych i sztucznych, podstawowym surowcem do produkcji bielizny są włókna naturalne roślinne - bawełna i w niewielkim zakresie len. Miejsca, gdzie dokonywane są zabiegi konserwacyjne na większą niż domowa skalę, naukowo nazywane są zakładami konserwacji wyrobów włókienniczych, a potocznie pralniami. Wśród nich występują: pralnie szpitalne, hotelowe, zakładowe, komercyjne, przemysłowe, rental itp. Proces prania przeprowadza się w wodnych roztworach środków piorących zwanych ogólnie kąpielami piorącymi. Po praniu następują procesy wykończania, na które składają się: podsuszanie, suszenie, prasowanie, formowanie oraz niekiedy wyjaławianie i dezynfekcja. Po nich następują procesy pomocnicze: jak znakowanie, pakowanie czy naprawa (reperacja) uszkodzonej bielizny. Proces czyszczenia odzieży przeprowadza się w kąpielach rozpuszczalnikowych. Po czyszczeniu odzieży w rozpuszczalniku następują procesy wykończania, na które składają się: suszenie, wietrzenie, odplamianie końcowe, prasowanie, formowanie, parowanie i kondycjonowanie. W końcowej fazie następują podobne czynności jak przy praniu bielizny. Skuteczność i efekty tych procesów (szereg skomplikowanych zjawisk fizycznych, chemicznych i mechanicznych) zależą od zastosowanej technologii 30

31 obróbki danej partii towaru oraz od zadziałania różnych czynników instalacyjnych tzw. mediów - oczywiście o odpowiednich parametrach. Wydajność dzienną oraz dobór maszyn technologicznych determinuje położenie, rejon obsługi i powierzchnia pralni. Pralnia chemiczna - zakłady czyszczenia chemicznego (przemysłowe, sklepowe, centralne) Zakłady czyszczenia chemicznego to obiekty, w których następuje proces czyszczenia odzieży w technologii rozpuszczalnikowej ( na sucho ). Obecnie można stwierdzić, że głównym wykonawcą usług w zakresie czyszczenia chemicznego są zakłady prywatne (rzemiosło indywidualne), a następnie resort spółdzielczości pracy. Odbiorcami w/w usług konserwacji są odbiorcy indywidualni (gospodarstwa domowe), oraz odbiorcy zbiorowi (zakłady przemysłowe, hotele). Wśród zakładów czyszczenia chemicznego możemy wyróżnić następujące zasadnicze typu zakładów: przemysłowe (centralne), sklepowe oraz punkty zleceń. Zakłady czyszczenia chemicznego typu przemysłowego stanowią obiekty, w których realizuje się pełny proces technologiczny czyszczenia w warunkach przemysłowych (na dużą skalę). Obiekty tego typu obejmują dość znaczne powierzchniowo budynki, ponieważ wyposażenie technologiczne stanowią maszyny o dużych ładownościach (przerobach). Nieraz powiązane są technologiczne z farbiarniami (np. Miejskie Pralnie i Farbiarnie). Zakłady czyszczenia chemicznego typu sklepowego są przeznaczone do obsługi rejonu (dzielnicy, osiedla), w którym są zlokalizowane. Przeważnie mieszczą się w pawilonach, blokach (w części usługowej), domach lub jako wolnostojące pawilony. Są przeznaczone wyłącznie do obsługi odbiorców indywidualnych oraz przystosowane do wykonywania usług ekspresowych. Odzież przyjmowana jest bezpośrednio w zakładzie. Wyposażone są przeważnie w jeden agregat o niedużej ładowności i zestaw urządzeń do wykańczania odzieży (prasy, komory, finiszery). Zakłady typu centralnego są to zakłady większe często z działem specjalistycznym (czyszczenie wyrobów ze skór, futer, dywanów czy wykładzin podłogowych), świadczące usługi w rejonie o dużym zasięgu. Przeważnie klienci 31

32 korzystają z usług zakładu za pośrednictwem sieci punktów zleceń. Odzież co pewien czas jest zabierana z punktu zleceń transportem przedsiębiorstwa i dowożona do zakładu pralniczego (centralnego). Świadczą usługi w rejonie o dużym zasięgu. Usługi świadczone są dla odbiorców indywidualnych oraz zbiorowych. Procesy technologiczne są tu zorganizowane na skalę przemysłową. Wyposażone są w urządzenia, o dużych i małych ładownościach, które realizują specjalistyczne technologie czyszczenia. Wyprana i wykończona odzież jest z powrotem odwożona do pralniczego punktu zleceń, gdzie oczekuje na odbiór przez klienta. Proces prania Pralnia chemiczna przeznaczona jest do suchego czyszczenia odzieży. Czynnikiem piorącym jest całkowicie niepalny rozpuszczalnik o nazwie czterochloroetylen. Proces czyszczenia przebiega w hermetycznie zamkniętym agregacie. Odzież czyszczona jest w kąpieli piorącej (z czterochloroetylenu). Proces prania kończy odwirowanie, po którym uruchomiony zostaje proces suszenia (polegający na wentylowaniu ciepłym powietrzem z wykropleniem odparowanego rozpuszczalnika) i proces chłodzenia. Wysuszona odzież, po wyjęciu z agregatu, poddawana jest procesowi wykończenia. Agregat chemiczny wyposażony jest w trzy zbiorniki dla czterochloroetylenu. Dwa z nich są robocze, a trzeci rezerwowy przeznaczony jest do prania białej odzieży. Zbiornik ten jest również przeznaczony do świadczenia usług ekspresowego czyszczenia odzieży. Rozpuszczalnik z tego zbiornika jest zawsze czysty, gdyż po każdym ekspresowym praniu przechodzi proces destylacji i nie musi brać udziału w pracy pozostałych zbiorników. Proces destylacji pozwala na całkowite oczyszczenie rozpuszczalnika. Dopuszcza się ubytek rozpuszczalnika w ilości 1% do 3% wagi pranej odzieży. Proces prania jest bezpieczny i przyjazny dla środowiska, gdyż nie zanieczyszcza powietrza i ścieków. Do atmosfery przedostaje się niewielka ilość preparatu (dopuszczalne stężenie, mierzone w okresie 30 minut wynosi 600 mikrogramów/m 3 ). Do kanalizacji rozpuszczalnik nie jest w ogóle odprowadzany, a jedynie czysta woda biorąca udział w procesie chłodzenia w destylatorze. Zanieczyszczenia stałe osadzone na filtrach i w szufladzie destylatora usuwane są do specjalnego zbiornika. 32

33 Proces wykończeniowy Wyprana i wysuszona odzież poddawana jest procesowi wykończenia. Do tego celu służy manekin - formowarka, na którym mogą być prasowane dwie sztuki garderoby jednocześnie np. marynarka/żakiet/płaszcz i spodnie/spódniczka. Czynnikiem formująco - prasującym jest para wodna dostarczana z wytwornicy pary. Do zaprasowania kantów spodni lub drobnych poprawek kieszeni czy klap służy stół do prasowania, wyposażony w przemysłowe żelazko parowe. Stół jest zasilany parą z wytwornicy. Do odplamiania miejscowego stosuje się stół detaszerski, wyposażony w dwa pistolety natryskowe. Na stole tym usuwa się wszystkie rodzaje plam trudno schodzących, np. z gumy do żucia, lakierów, smarów, zanieczyszczeń kosmetycznych itp., zarówno przed procesem czyszczenia w agregacie, jak i po czyszczeniu właściwym. Pakowanie i ekspedycja Po zakończeniu procesu prania i prasowania odzież jest indywidualnie pakowana w torby foliowe, przy pomocy foliowarki ręcznej lub pneumatycznej. Każda sztuka odzieży wisi na własnym, jednorazowym wieszaku. Opakowaną garderobę, w nowoczesnych pralniach, wydaje się z magazynu obrotowego, który może współpracować z kasą fiskalną i ułatwia odnalezienie właściwego numeru klienta. Opis pomieszczenia i instalacji Opis pomieszczenia Pomieszczenie przeznaczone dla pralni powinno mieć powierzchnię optymalną 70 m 2 i wysokość w świetle min. 3,5 m. Wielkość otworu montażowego, umożliwiająca wstawienie urządzeń powinna wynosić: wys. 2,3 m x szer. 1,90 m (wymiary w świetle otworu). Konieczne jest oświetlenie dzienne i sztuczne. Pomieszczenie pralni nie powinno być podpiwniczone ze względu na duże obciążenie dynamiczne agregatu chemicznego. 33

34 Instalacje Instalacja elektryczna W pomieszczeniu należy wykonać instalację siły, zapotrzebowanie ok. 45 kw, gniazda siłowe: 1 x 22 kw (3x380/50) - wytwornica pary, 3 x 1,5 kw (3x380/50) - manekin, stół detaszerski i stół do prasowania, 1 x 12 kw (3x380/50) - agregat, 1 x 2 kw (3x380 V) - magazyn obrotowy z własnymi wyłącznikami. Trzy gniazda 220 V (sprężarka, foliarka oraz jedno rezerwowe). Instalacja oświetleniowa musi być wykonana zgodnie z normą dla pracy ludzi. Instalacja wodno-kanalizacyjna Do pomieszczenia należy doprowadzić wodę wodociągową do wytwornicy pary (ok.40 l/h) oraz do agregatu (360 l/h) przewodami o średnicy 1/2". Odprowadzenie wody chłodzącej destylator (360 l/h) z agregatu chemicznego do kratki ściekowej, średnica wpustu podłogowego D n 50. Instalacja wentylacyjna W pomieszczeniu należy wykonać wentylacje mechaniczną o wydajności nie mniejszej jak 4-5 wymian na godzinę. Przewiduje się zainstalowanie wentylatorów nawiewnych w oknach oraz wykonanie otworów wywiewnych na wysokości 15 cm nad poziomem posadzki. W pomieszczeniu pralni winna być wykonana również wentylacja grawitacyjna. Dla stołu detaszerskiego przewiduje się wykonanie indywidualnego odciągu. Instalacja sprężonego powietrza W pomieszczeniu będzie pracowała sprężarka o wydajności ok. 230 l/min i ciśnieniu roboczym 8-10 bar, doprowadzenie powietrza do poszczególnych urządzeń przewodami instalacyjnymi o średnicy 3/8". Instalacja pary technologicznej W pomieszczeniu należy zainstalować elektryczną wytwornicę pary, z której parę należy rozprowadzić do manekina - formowarki, stołu do prasowania i stołu detaszerskiego. Wydajność wytwornicy ok. 35 kg pary/h, ciśnienie 6 bar, doprowadzenia 1/2". 34

35 2.3. Tabela chronometrażowa dla stanowiska pracownik pralni chemicznej W ramach pracy wykonano kilkanaście pomiarów i tabel chronometrażowych. Posłużyły one do określenia średniego chronometrażu dla stanowiska pracownika pralni chemicznej. Należy podkreślić fakt, iż mierzone czynności nie odbiegały znacznie czasowo od siebie, nawet dla różnych zakładów pralniczych. Wymusza je stosowana technologia. Ułatwiło to opracowanie średniego chronometrażu dla tych stanowisk i pozwoliło na dosyć dokładne określenie wydatku energetycznego w następnym podrozdziale. Reprezentatywną tabelę chronometrażową dla stanowiska pracownika pralni chemicznej zamieszczono poniżej. Tab Chronometraż czynności roboczych na stanowisku pracownik pralni chemicznej CHRONOMETRAŻ Pracownik: mężczyzna / kobieta Stanowisko: pracownik pralni chemicznej Data pomiaru: r. Czas trwania czynności t Uwagi Lp. Czynność min 1. Przygotowanie stanowiska roboczego Sortowanie odzieży do prania 20 podział ze względu na rodzaj i kolor 3. Przygotowanie odzieży do prania (partia I) w pralkach (zapieranie) 35 nakładanie detergentów na kołnierze, mankiety, kieszenie; chemiczne czyszczenie plam i innych zabrudzeń 4. Wkładanie odzieży do pralko-suszarki 5 czyszczenie, odwirowanie, suszenie i wychłodzenie w obiegu zamkniętym, program automatyczny ok. 50 min. 5. Przygotowanie odzieży do prania (partia II i III) w pralkach (zapieranie) 6. Wyjęcie prania (I partia) z pralki 5 7. Wkładanie odzieży do pralko-suszarki (II partia) 50 nakładanie detergentów na kołnierze, mankiety, kieszenie; chemiczne czyszczenie plam i innych zabrudzeń 5 czyszczenie, odwirowanie, suszenie i wychłodzenie w obiegu zamkniętym, program automatyczny ok. 50 min. 8. Przerwa 10 m.in. spożywanie napojów 9. Prasowanie odzieży i pakowanie (konfekcjonowanie) odzieży 10. Wyjęcie prania (II partia) z pralki 5 40 manekin prasujący, stół prasowalniczy, foliownica 35

36 11. Wkładanie odzieży do pralko-suszarki (III partia) 12. Przygotowanie odzieży do prania (partia IV) w pralkach (zapieranie) 13. Prasowanie odzieży i pakowanie (konfekcjonowanie) odzieży 14. Wyjęcie prania (II partia) z pralki Wkładanie odzieży do pralko-suszarki (III partia) 5 czyszczenie, odwirowanie, suszenie i wychłodzenie w obiegu zamkniętym, program automatyczny ok. 50 min. 30 nakładanie detergentów na kołnierze, mankiety, kieszenie; chemiczne czyszczenie plam i innych zabrudzeń 20 manekin prasujący, stół prasowalniczy, foliownica 5 czyszczenie, odwirowanie, suszenie i wychłodzenie w obiegu zamkniętym, program automatyczny ok. 50 min. 16. Przerwa 15 przerwa na ewentualny posiłek 17. Prasowanie odzieży i pakowanie (konfekcjonowanie) odzieży 18. Wyjęcie prania (III partia) z pralki Wkładanie odzieży do pralko-suszarki (IV partia) 20. Prasowanie odzieży i pakowanie (konfekcjonowanie) odzieży 21. Przygotowanie odzieży do prania (partia V) w pralkach (zapieranie) 22. Wyjęcie prania (IV partia) z pralki 5 35 manekin prasujący, stół prasowalniczy, foliownica 5 czyszczenie, odwirowanie, suszenie i wychłodzenie w obiegu zamkniętym, program automatyczny ok. 50 min. 25 manekin prasujący, stół prasowalniczy, foliownica 25 nakładanie detergentów na kołnierze, mankiety, kieszenie; chemiczne czyszczenie plam i innych zabrudzeń 23. Wkładanie odzieży do pralko-suszarki (V partia) 5 czyszczenie, odwirowanie, suszenie i wychłodzenie w obiegu zamkniętym, program automatyczny ok. 50 min. 24. Prasowanie odzieży i pakowanie (konfekcjonowanie) odzieży 35 manekin prasujący, stół prasowalniczy, foliownica 25. Przerwa 15 przerwa na ewentualny drugi posiłek 26. Wyjęcie prania (V partia) z pralki Prasowanie odzieży i pakowanie (konfekcjonowanie) odzieży 30 manekin prasujący, stół prasowalniczy, foliownica 28. Sprzątanie stanowisk roboczych Przebranie, mycie 10 Czas łączny

37 2.4. Wydatek energetyczny pracownika Tempo metabolizmu określa proces zamiany energii chemicznej w mechaniczną i cieplną, jest więc miarą kosztu energetycznego obciążenia mięśniowego i pozwala na uzyskanie liczbowego wskaźnika aktywności. Znajomość tempa metabolizmu pozwala na oszacowanie metabolicznej produkcji ciepła służącej do oceny regulacji ciepłoty ciała człowieka. Poniżej podano metody określania tempa metabolizmu, które można także stosować do innych celów - na przykład: oszacowania obciążenia pracą, kosztu metabolicznego specyficznych prac lub aktywności sportowych, całkowitego kosztu aktywności fizycznej, itp. [4, 18, 35, 36, 37, 38, 45, 46, 49, 53]. Energia produkowana przez organizm jest przekształcana w energię cieplną i energię mechaniczną - zwaną pracą użyteczną" (W), która może być pominięta, wobec tego metaboliczna produkcja ciepła staje się równa z tempem metabolizmu (norma ISO 7933 [48]). Mianem metabolizmu określa się wszystkie przemiany zachodzące w ciele człowieka, których rezultatem jest wytworzenie energii niezbędnej do funkcjonowania organizmu. Jednostkami opisującymi ilość ciepła metabolicznego jest W/m² oraz met (1 met równe jest ilości ciepła wytwarzanego w czasie odpoczynku, równe 58,2 W/m²). Przykładowe wartości tempa metabolizmu: 0,8 met - odpoczynek w pozycji półleżącej, 1,0 met odpoczynek, 1,2 met - odpoczynek w pozycji stojącej, 1,6 met - umiarkowana aktywność w pozycji stojącej (przemysł lekki), 2,0 met - średnia aktywność w pozycji stojącej (prace domowe), 3,0 met - spacer z prędkością 5km/h, 3,4 met - ciężka praca w pozycji stojącej, 9,5 met - bieg z prędkością 15 km/h. W tablicy podano trzy poziomy określania tempa metabolizmu. Na poziomie I są podane dwie metody określania tempa metabolizmu. Metodą A określa się tempo metabolizmu według rodzaju czynności, metodą B zaś według 37