4. Ocena i interpretacja wyników pomiarów elementów materialnego środowiska pracy

Transkrypt

1 4. Ocena i interpretacja wyników pomiarów elementów materialnego środowiska pracy Ocena mikroklimatu wymaga uwzględnienia kompleksowego wpływu elementów środowiska, decydujących o możliwości funkcjonowania człowieka na stanowisku pracy, w określonych warunkach termicznych. Wymaga to łącznego uwzględnienia szeregu kryteriów oraz parametrów bezpośrednio nie identyfikowania w ocenie, jednakże pośrednio wpływających na wynik ewaluacji. Należą do nich m.in.: aklimatyzacja, temperatura wnętrza ciała i skóry, nawilgocenie skóry. Utrzymanie parametrów oceny w przedziałach określonych w oparciu o zasady i warunki termoregulacji człowieka pozwala na zachowanie możliwości wymiany ciepła z otoczeniem, decydującym o możliwości funkcjonowania w środowisku Temperatura w środowisku pracy Podstawowe wymagania związane z zapewnieniem wymaganej temperatury w środowisku pracy określone zostały w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r., w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jednolity: Dz. U. 2003, nr 169, poz. 1650, ze zm.). Zgodnie ze wskazaną regulacją: pomieszczenia i stanowiska pracy powinny być zabezpieczone przed niekontrolowaną emisją ciepła w drodze promieniowania, przewodzenia i konwekcji oraz przed napływem chłodnego powietrza z zewnątrz [ 31]. w pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania) nie niższą niż 14 C (287 K), chyba że względy technologiczne na to nie pozwalają. W pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka praca fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż 18 C (291 K) [ 30]. w pomieszczeniach pracy powinna być zapewniona wymiana powietrza wynikająca z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych [ 32, ust. 1]. w pomieszczeniach pracy, w których następuje wydzielanie się ciepła przez promieniowanie w ilości przekraczającej na stanowisku pracy 2500 kj godz/m 2 należy stosować nawiewną wentylację miejscową. Parametry nawiewanego powietrza powinny spełniać wymagania określone dla mikroklimatu gorącego [ 33] Obciążenie termiczne w środowisku pracy Charakter obciążeń związanych z wpływem warunków środowiskowych na zdrowie i bezpieczeństwo zatrudnionych wymaga odniesienia wymagań do wskaźników oceny obciążenia termicznego. Przeprowadzenie szczegółowej analizy wpływu środowiska na obciążenie termiczne wymaga wiedzy o czterech podstawowych parametrach termicznych: temperaturze powietrza, średniej temperaturze promieniowania prędkości przepływu powietrza, wilgotności bezwzględnej. oraz wiedzy o parametrach związanych ze sposobem i ciężkością wykonywanej pracy. Należą do nich: poziomu metabolizmu,

2 oporność cieplnej odzieży. Dla określania wielkości wpływu parametrów mikroklimatu na zdrowie i bezpieczeństwo zatrudnionych wykorzystuje się wskaźniki oceny środowiska termicznego. Należą do nich: PMV - przewidywana ocena średnia, PPD - procentowy udział niezadowolonych, WBGT - wskaźnik obciążenia termicznego, IREQ - wskaźnik wychłodzenia ogólnego organizmu, twc - wskaźnik wychłodzenia miejscowego organizmu Zależności pomiędzy wskaźnikami oceny obciążenia termicznego oraz zasady ich stosowania określono w normie PN-EN ISO 11399:2008, Ergonomia środowiska termicznego. Zasady i stosowanie związanych norm międzynarodowych. Podstawowym kryterium ich występowania jest zaliczenie środowiska do określonej kategorii zagrożeń lub uciążliwości. Wyróżnić możemy środowisko zimne, gorące i umiarkowane oraz w jego obszarze strefę komfortu termicznego. Podstawowe wytyczne ich oceny przedstawiono w tabeli 4.1. Tabela 4.1. Kryteria oceny środowisk termicznych. Oceniana Rodzaj środowiska termicznego wielkość gorące umiarkowane zimne Komfort i stres wskaźnik WBGT przewidywana ocena średnia PMV przewidywany odsetek niezadowolonych PPD wymagane tempo pocenia się SW req siła chłodząca środowiska t wc wymagana izolacyjność odzieży IREQ Obciążenie fizjologiczne Obciążenie psychiczne Temperatura wewnętrzna ciała i temperatura skóry, częstość skurczów serca, utrata masy ciała przez pocenie i oddychanie Metody oceny subiektywnej Uwzględniając zachodzące relacje pomiędzy różnymi grupami parametrów oceny wyróżnić możemy środowisko: środowisko gorące: Prostą i szybką metodę oceny środowiska termicznego gorącego oparto na wartości wskaźnika WBGT. Zasady jego wyznaczania określono w normie PN-EN 27243:2005, Środowiska gorące. Wyznaczanie obciążenia termicznego działającego na człowieka podczas pracy, oparte na wskaźniku WBGT. Jeżeli dopuszczalna wartość WBGT na stanowisku pracy zostanie przekroczona lub wymagana jest bardziej szczegółowa analiza wówczas określić należy wymiar stresu cieplnego związanego z narażeniem lub określić reakcję osób badanych. Sposób wyznaczenia wartości wskaźnika WBGT uzależniony jest od sposobu oddziaływania cieplnego. Wyróżniamy: wskaźnik WBGT dla obciążeń związanych z przebywaniem wewnątrz pomieszczeń lub na zewnątrz pomieszczeń, bez nasłonecznienia:

3 WBGT = 0,7 t nw + 0,3 t g [ C] gdzie: t nw - temperatura wilgotna, naturalna, C (temperatura wilgotna naturalna wielkość wskazywana przez czujnik temperatury pokryty wilgotną tkaniną, przy naturalnej wentylacji, tj. umieszczony w badanym środowisku bez zastosowania wentylacji wymuszonej) t g - temperatura poczernionej kuli, C (temperatura poczernionej kuli temperatura wskazywana przez czujnik temperatury umieszczony w środku matowej, poczernionej kuli) wskaźnik WBGT dla obciążeń związanych z przebywaniem na zewnątrz pomieszczeń z nasłonecznieniem: WBGT = 0,7 t nw + 0,2 t g + 0,1 t a [ C] gdzie: t nw - temperatura wilgotna, naturalna, C (temperatura wilgotna naturalna wielkość wskazywana przez czujnik temperatury pokryty wilgotną tkaniną, przy naturalnej wentylacji, tj. umieszczony w badanym środowisku bez zastosowania wentylacji wymuszonej) t g - temperatura poczernionej kuli, C (temperatura poczernionej kuli temperatura wskazywana przez czujnik temperatury umieszczony w środku matowej, poczernionej kuli) t a - temperatura powietrza (temperatura sucha), C (temperatura powietrza może być mierzona każdą metodą, za pomocą czujnika o dowolnym kształcie) Dodatkowym parametrem istotnym przy ocenie obciążenia środowiska termicznego energia metaboliczna, stanowiąca element obciążenia termicznego, określający ilość ciepła wytwarzanego wewnątrz organizmu (tj. energię metaboliczna). Wartość energii metabolicznej oszacować można wg tab. 4.2, lub poprzez bezpośredni pomiar Klasyfikacja poziomów tempa metabolizmu (przykłady). Klasa poziomu metabolizmu 0 (spoczynek) spoczynek Przykłady prac, przy których występuje określony poziom metabolizmu 1 (praca lekka) lekka praca ręczna w pozycji siedzącej (pisanie ręczne, pisanie na maszynie, rysowanie, księgowanie, szycie), praca rąk i ramion w pozycji siedzącej (małe narzędzia stolarskie, montaż lub sortowanie małych elementów), wiercenie (w małych częściach) wykonywanie w pozycji stojącej, praca w pozycji stojącej z narzędziami o małej mocy, okresowe chodzenie z prędkością do 3,5 km/h

4 2 (praca średnio ciężka) 3 (praca ciężka) 4 (praca bardzo ciężka) długotrwała praca dłonią i ramieniem (wbijanie gwoździ), praca kończyną górną i dolną (jazda ciężarówką, traktorem lub sprzętem budowlanym), praca ramieniem i tułowiem (praca narzędziami pneumatycznymi, tynkowanie, sporadyczne posługiwanie się umiarkowanie ciężkimi elementami, pielenie, zbieranie owoców lub warzyw), pchanie lub ciągniecie lekkich wózków lub taczek, kucie mechaniczne, chodzenie z prędkością od 3,5 km/h do 5,5 km/h intensywna praca tułowiem i ramieniem, przenoszenie ciężkich materiałów, kucie ręczne, piłowanie, struganie lub rzeźbienie twardego drewna, pchanie lub ciągnięcie wózków ręcznych lub taczek, wyjmowanie odlewów z formy, układanie bloków betonowych, chodzenie z prędkością od 5,5 km/h do 7,0 km/h bardzo intensywna praca wykonywana w tempie szybkim do maksymalnego, praca siekierą, intensywne szuflowanie lub kopanie, wchodzenie po schodach, pochylni lub drabinie, szybkie chodzenie małymi krokami chodzenie z prędkością powyżej 7,0 km/h Wartość dopuszczalnego obciążenia w środowisku pracy określono w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r., w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. 2014, poz. 817). Zgodnie ze wskazaną regulacją dla mikroklimatu gorącego określono: 1. Wymagania dotyczące mikroklimatu gorącego stosuje się dla środowiska termicznego, dla którego wartość wskaźnika PMV (przewidywana ocena średnia) wynosi powyżej Obciążenie termiczne w mikroklimacie gorącym określa się za pomocą wskaźnika WBGT wyrażonego w C. Wartości wskaźnika WBGT nie mogą przekraczać w ciągu 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy wartości dopuszczalnych określonych w tab. 4.3.

5 Tabela 4.3. Dopuszczalne wartości wskaźnika WBGT. Klasa tempa metabolizmu 0 (spoczynek) 1 (praca lekka) 2 (praca średnio ciężka) 3 (praca ciężka) 4 (praca bardzo ciężka) Tempo metabolizmu: odniesienie do jednostki powierzchni skóry W/m 2 całkowite (przy średniej powierzchni skóry 1,8 m 2 ) W Wartości dopuszczalne WBGT: osoba zaaklimatyzowana w środowisku gorącym C osoba niezaaklimatyzowana w środowisku gorącym C M 65 M < M < M < M < M < M < M 468 nieodczuwalny ruch powietrza 25 odczuwalny ruch powietrza 26 nieodczuwalny ruch powietrza 22 odczuwalny ruch powietrza 23 M > 260 M > Ponadto, jeżeli na stanowisku pracy zostanie przekroczona dopuszczalna wartość WBGT lub wymagana jest bardziej szczegółowa analiza wpływu warunków termicznych na możliwość wykonywania pracy określić należy wymiar stresu cieplnego związanego z narażeniem, określić reakcję osób badanych i wyznaczyć wymagane tempo pocenia SWreq (ang.: required sweat rate) oraz wykonać pomiary fizjologiczne. W przypadku, gdy podczas pracy nie zostaje osiągnięta równowaga cieplna, wówczas następuje akumulacja ciepła i wzrasta temperatura wewnętrzna ciała. Następuje pocenie się. Warunkiem utrzymania równowagi wodnej i mineralnej ciała człowieka jest nie przekraczanie wartości dopuszczalnych określanych dla maksymalnej wartości nawilgocenia skóry wmax oraz maksymalnego tempa pocenia SWmax. Ocena wymaganego tempa pocenia ma na celu określenie: obciążeń, które prawdopodobnie prowadzą do nadmiernego wzrostu temperatury wewnętrznej lub utraty wody przez standardową osobę, modyfikacji, jakie powinny być wprowadzone w warunkach pracy w celu zmniejszenia lub wykluczenia takich efektów, maksymalnych dopuszczalnych czasów ekspozycji, wymaganych w celu zmniejszenia obciążenia fizjologicznego do poziomu akceptowalnego. Są to wartości określone dla standardowej osoby o dobrym stanie zdrowia, przystosowanej do wykonywania pracy.

6 środowisko zimne: Do oceny środowisk zimnych wykorzystuje się wskaźniki IREQneutral, IREQmin oraz twc. Dodatkowo przyjmuje się, że średnie odczucia cieplne oraz zmienność osobnicza związane są z komfortem termicznym i stopniem negatywnych odczuć cieplnych. Ocena środowisk zimnych oparta jest na zasadach określonych w normie PN-EN ISO 11079:2008, Ergonomia środowiska termicznego. Wyznaczanie i interpretacja stresu termicznego wynikającego z ekspozycji na środowisko zimne z uwzględnieniem wymaganej izolacyjności cieplnej odzieży (IREQ) oraz wpływu wychłodzenia miejscowego. Znaczenie poszczególnych kryteriów jest następujące: wskaźnik IREQmin (m 2 K W -1 ) określa dopuszczalne wychłodzenie ogólne organizmu. Wartość wskaźnik uzależniona jest od warunków środowiska termicznego, metabolizmu (wydatku energetycznego) oraz parametrów odzieży (izolacyjności i przepuszczalności powietrza). Przykładowe wartości wskaźników wyznaczonych dla różnych poziomów oddziaływania środowiska określono poniżej: Dane wejściowe temperatura powietrza C średnia temperatura promieniowania C prędkość powietrza m s -1 poziom metabolizmu W m 2 podstawowa izolacyjność odzieży clo Wartości wyznaczone IREQneutral clo wymagana oporność cieplna odzieży clo dopuszczalny czas ekspozycji h ,5 2,6 3,1 2, ,5 1,5 1,8 > ,5 3,5 4,4 0, ,4 1,9 2,4 > ,2 3,4 4,2 > ,2 3,5 5,9 1, ,2 4,0 5,0 2, ,2 2,6 4,0 >8 wskaźnik twc ( C) określa dopuszczalne wychłodzenie miejscowe organizmu. Wartość wskaźnika twc decyduje o dopuszczalnym czasie narażenia (możliwości wykonywania pracy w warunkach występowania środowiska zimnego). t wc = 13,12 + 0,6215 t g 1,37 v 0, ,3965 t a v 0,16 10 [ C] Wpływ siły chłodzącej przepływu powietrza na wartość wskaźnika twc przedstawiono poniżej. Uzyskaną wartość traktować można jako tzw. temperaturę odczuwaną. v 10 t a, C km h -1 m s , , , , , ,

7 35 9, , , , , , , , , , Wartość dopuszczalnego obciążenia w środowisku pracy określono w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r., w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. 2014, poz. 817). Dla mikroklimatu zimnego przyjęto, że [zał. 2, część C, pkt 2]: 1. Wymagania dotyczące mikroklimatu zimnego stosuje się dla środowiska termicznego, dla którego wartość wskaźnika PMV (przewidywana ocena średnia) wynosi 2 lub mniej. 2. Ocena środowiska termicznego zimnego odbywa się w oparciu o wartość dopuszczalnego wychłodzenia organizmu. dopuszczalne wychłodzenie ogólne organizmu określa wartość wskaźnika IREQmin (m 2 K W -1 ), która zależy od warunków środowiska termicznego, metabolizmu (wydatku energetycznego) oraz parametrów odzieży (izolacyjności i przepuszczalności powietrza). dopuszczalne wychłodzenie miejscowe organizmu określa wskaźnik twc ( C), określony w tab Wskaźnik twc decyduje o dopuszczalnym czasie narażenia (możliwości wykonywania pracy w warunkach występowania środowiska zimnego).

8 Tab Dozwolony czas ekspozycji w zależności od wielkości temperatury chłodzenia powietrza. Temperatura chłodzenia powietrza twc, C twc > twc > 34 Dozwolony czas narażenia (czas ekspozycji) dozwolona ekspozycja ciągła ekspozycja skrócona Wskaźnik t WC, o C 34 twc > 59 ekspozycja skrócona Wskaźnik WC t, o C -35 twc 59 ekspozycja zabroniona środowisko umiarkowane: Ocena środowiska umiarkowanego odbywa się z wykorzystaniem wartości wskaźników PMV i PPD. Wskazane wskaźniki bazują na zasadzie, iż średnie odczucia cieplne oraz zmienność osobnicza związana jest z komfortem termicznym i stopniem negatywnych odczuć cieplnych. Dodatkowo ich wykorzystanie pozwala określić indywidualne reakcje organizmu, poprzez zastosowanie subiektywnych ocen środowiska termicznego. Ocena oparta jest na zasadach określonych w normie PN-EN ISO 7730:2006, Ergonomia środowiska termicznego. Analityczne wyznaczanie i interpretacja komfortu termicznego z zastosowaniem obliczania wskaźników PMV i PPD oraz kryteriów lokalnego komfortu

9 termicznego. Ponadto, jeżeli jest to możliwe uzupełniająco określić należy indywidualną ocenę osądu narażonego, bazującą na subiektywnych odczuciach korelujących z oceną środowiska termicznego. Przykład wskazanej oceny zamieszczono w tabeli 4.5. Tabela 4.5. Skala subiektywnych odczuć środowiska termicznego. Ocena Przykład Odnosi się do Percepcyjna Jak czujesz się teraz (gorąco?) Osoby Odczuciowa Jak to odbierasz (np. komfortowo?) Warunków termicznych Preferencja termiczna Jak chciałbyś, aby było (np. cieplej) Stanu Indywidualna Czy środowisko jest akceptowalne / akceptacja nieakceptowane? Środowiska Indywidualna tolerancja Czy środowisko jest tolerowane? Środowiska Ocenę środowisk termicznych umiarkowanych przeprowadza się poprzez wyznaczenie wskaźnika komfortu termicznego PMV. PMV jest przewidywaną oceną średnią uzyskaną na podstawie ocen przeprowadzonych przez dużą grupę osób, eksponowanych na podlegające ocenie warunki termiczne wg poniższej skali: +3 gorąco +2 ciepło +1 trochę ciepło 0 neutralnie 1 trochę chłodno 2 chłodno 3 zimno Sposób wyznaczenia wartości wskaźników obciążenia środowiska umiarkowanego uwzględnia wpływ parametrów pośrednich. Wyróżniamy: wskaźnik PMV obliczany jest na postawie temperatury powietrza, średniej temperatury promieniowania, wilgotności i prędkości przepływu powietrza w środowisku. Równanie na obliczenie PMV związane jest z równaniem bilansu termicznego ciała człowieka i dodatkowymi warunkami komfortu termicznego. Wskaźnik PMV powinien być używany tylko wówczas gdy przyjmuje wartości od -2,0 do +2,0, oraz gdy wpływające na niego czynniki przyjmują wartości: M = od 46 W/m 2 do 232 W/m 2 (od 0,8 do 4,0 met), Icl = od 0 m 2 K/W do 0,310 m 2 K/W (od 0 do 2,0 clo), ta = od 10 C do 30 C, t r = od 10 C do 40 C, var = od 0 m/s do 1 m/s, pa = od 0 Pa do 2700 Pa Uzyskana wartość wskaźnika PMV pozwala zakwalifikować środowisko termiczne umiarkowane do jednej z trzech kategorii środowisk, wg poniższej tabeli:

10 Kategoria Wartość wskaźnika oceny: PMV PPD [%] A -0,2 < PMV < +0,2 < 6 B -0,5 < PMV < +0,5 < 10 C -0,7 < PMV < +0,7 < 15 Parametrami pośrednimi, niezbędnymi do wyznaczenia PMV są: średnia temperatura promieniowania t r = [(t g + 273) , v 0,6 a (t g t a )] [ C] gdzie: t - średnia temperatura promieniowania, C r tg - temperatura poczernionej kuli, C ta - temperatura powietrza (temperatura sucha), C va - względna prędkość przepływu powietrza, m/s temperatura operacyjna gdzie: to - temperatura operacyjna, C t o = t a 10 v a + t r v a [ C] ta - temperatura powietrza (temperatura sucha), C t r - średnia temperatura promieniowania, C va - względna prędkość przepływu powietrza, m/s wartość oporności odzieży używanej przez pracownika (tab. 4.6) Tab Wartości oporności cieplnej zestawów odzieży określone dla warunków statycznych (przykłady). Odzież robocza I cl Clo m 2 K/W Garnitur, skarpety, buty 0,7 0,110 Garnitur, podkoszulek, skarpety, buty 0,8 0,125 Podkoszulek, spodnie, bluza robocza, skarpety, buty (podstawowa odzież robocza) Długa bielizna, podkoszulek, spodnie, marynarka, skarpety, buty 0,9 0,140 1,0 0,155 Długa bielizna, podkoszulek, spodnie, marynarka, cięższe ubranie, kombinezon, czapka, rękawiczki, skarpety, buty 1,4 0,220 Zestaw odzieży arktycznej 3,0 4,5 0,46 0,70

11 poziom metabolizmu, wynikający z ciężkości wykonywanej pracy (tab. 4.7) Tab Wartości poziomów ciężkości wykonywanej pracy (przykłady). Rodzaj aktywności Poziom metabolizmu: W/m2 odpoczynek w pozycji półleżącej 46 0,8 odpoczynek w pozycji siedzącej 58 1,0 praca w pozycji siedzącej (biuro, szkoła laboratorium) lekka aktywność w pozycji stojącej (sklepy, laboratorium, lekki przemysł) średnia aktywność w pozycji stojącej (prace domowe, obsługa maszyn) chodzenie na płaskim terenie z prędkością: - 2 km/h - 3 km/h - 4 km/h - 5/km/h met 70 1,2 93 1, , ,9 2,4 2,8 3,4 wskaźnik PPD (służy do wyznaczenia przewidywanego procentowego udziału osób niezadowolonych z warunków termicznych), jest obliczany w oparciu o wartość wskaźnika PMV, na podstawie zależności: PPD = exp( 0,03353 PMV 4 0,2179 PMV 2 ) [%] Pośrednio wyznaczając wartość wskaźnika PPD uwzględnia się również dyskomfort powodowany przeciągiem, definiowanym jako niepożądane lokalne chłodzenie ciała przez ruch powietrza. Metoda przewidywania procentu osób eksponowanych na przeciąg wymaga znajomości temperatury powietrza, prędkości przepływu powietrza oraz turbulencji. Model ten ma zastosowanie w określonych warunkach termicznych i w odniesieniu do osób wykonujących lekką pracę fizyczną w pozycji siedzącej, z odczuciem cieplnym bliskim neutralnemu, a dotyczącym całego ciała.

12 Literatura: [1] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r., w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy; Dz. U. 2014, poz. 817 [3] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r., w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy; tekst jednolity: Dz. U. 2003, nr 169, poz. 1650, ze zm. [4] PN-EN ISO 11399:2005, Ergonomia środowiska termicznego. Zasady i stosowanie związanych norm międzynarodowych., PKN, Warszawa [5] PN-EN 27243:2005, Środowiska gorące. Wyznaczanie obciążenia termicznego działającego na człowieka podczas pracy, oparte na wskaźniku WBGT, PKN, Warszawa [6] PN-EN ISO 7933:2005, Ergonomia środowiska termicznego. Analityczne wyznaczanie i interpretacja stresu cieplnego z wykorzystaniem obliczeń przewidywanego obciążenia termicznego, PKN, Warszawa [7] PN-EN ISO 9886:2002, Ocena obciążenia termicznego na podstawie pomiarów fizjologicznych, PKN, Warszawa [9] PN-EN ISO 7730:2006, Ergonomia środowiska termicznego. Analityczne wyznaczanie i interpretacja komfortu termicznego z zastosowaniem obliczania wskaźników PMV i PPD oraz kryteriów lokalnego komfortu termicznego, PKN, Warszawa [10] PN-EN ISO 10551:2002, Ergonomia środowiska termicznego. Ocena wpływu środowiska termicznego z zastosowaniem skal osądu subiektywnego, PKN, Warszawa [11] PN-EN ISO 11079:2008, Ergonomia środowiska termicznego. Wyznaczanie i interpretacja stresu termicznego wynikającego z ekspozycji na środowisko zimne z uwzględnieniem wymaganej izolacyjności cieplne