Praca w przestrzeniach zamkniętych jak kontrolować ryzyko

Transkrypt

1 Praca w przestrzeniach zamkniętych jak kontrolować ryzyko Dzięki poznaniu i opanowaniu istniejącego ryzyka praca w przestrzeniach zamkniętych, zbiornikach i kontenerach staje się bezpieczna. Kluczowe znaczenie ma tutaj sprawna ocena ryzyka. To najlepszy sposób zapobiegania wypadkom, a nawet utracie życia. 1

2 Wypadki w przestrzeniach zamkniętych co jest ich przyczyną? Utrata przytomności z powodu braku tlenu, zatrucie w wyniku wdychania toksycznych gazów, oparzenie na skutek wybuchu lub upadek z dużej wysokości oto najczęstsze rodzaje wypadków podczas pracy w przestrzeniach zamkniętych. Z danych amerykańskiego Biura Statystyk Pracy wynika, że w 2015 r. w samych Stanach Zjednoczonych 136 osób poniosło śmierć w wypadku podczas pracy w przestrzeniach zamkniętych i kontenerach 1. Z tego powodu na całym świecie niezbędne są specjalne środki ostrożności i przepisy dotyczące wchodzenia do przestrzeni zamkniętych. W wielu krajach wprowadzono ścisłe zasady odnoszące się do planowania i wykonywania pracy w przestrzeniach zamkniętych. W Stanach Zjednoczonych obowiązuje rozporządzenie OSHA 2 29 CFR W Niemczech stosowne zasady i środki ostrożności szczegółowo określa rozporządzenie DGUV , część 1 5. Obejmują one między innymi obowiązek dokonania oceny ryzyka i wydania pozwolenia. Co więcej, od przełożonych i pracowników wykonujących zadania w przestrzeniach zamkniętych wymaga się specjalnych szkoleń i certyfikatów. Nasuwa się zatem uzasadnione pytanie: dlaczego wciąż zdarza się tak wiele wypadków, także śmiertelnych? Na czym polegają błędy? Odpowiedzi są różne: czasem brak adekwatnej oceny ryzyka oznacza, że miejsce pracy nie zostało nawet zaklasyfikowane jako przestrzeń zamknięta, w której występują wszystkie właściwe jej zagrożenia. Oczywiście uznanie zbiornika za przestrzeń zamkniętą powinno być stosunkowo łatwe. Lecz co w przypadku przewężeń i narożników w większych, pozornie mniej niebezpiecznych przestrzeniach? Jeśli przestrzeń nie zostanie uznana za zamkniętą, najprawdopodobniej nie zostaną też zastosowane wymagane środki bezpieczeństwa. Około 200 osób umiera każdego roku na świecie na skutek wypadku w przestrzeni zamkniętej 6 Aż 57% pracodawców uczestniczących w projekcie prowadzonym w USA (Kalifornii) nie posiadało planu reagowania kryzysowego przewidującego akcję ratowniczą w przestrzeni zamkniętej 7 2/3 wypadków było spowodowanych atmosferą toksyczną zastaną w 70% przestrzeni, do których wchodzili pracownicy 8. 24% wypadków nastąpiło podczas prac konserwacyjnych, a następne w kolejności były czyszczenie (12%) i inspekcja (11%) 9. Poniższa grafika pokazuje, jak różnie pojmuje się przestrzeń zamkniętą w świecie pracy. Są to nie tylko oczywiste przykłady, takie jak zbiorniki i kominy, lecz także szyby, studzienki, tunele, komory czy kanały. We wszystkich tych miejscach może występować zagrożenie życia. Przykłady przestrzeni zamkniętych Ładownie Szyby Włazy Studzienki Zbiorniki Kanały Inny typowy przypadek: dokonano oceny ryzyka, ale bezpośrednio przed wejściem nie wydano ważnego pozwolenia, które szczegółowo opisywałoby zagrożenia istniejące w danym momencie. Ewentualnie pracownik nie został odpowiednio przeszkolony do pracy w przestrzeni zamkniętej, a mimo to przełożony nakazał mu wykonanie zadania. Silosy Komory Rury 2

3 Na czym polega różnica między zagrożeniem a ryzykiem? Aby dokonać oceny ryzyka dla konkretnego procesu roboczego, należy przede wszystkim znać formalną różnicę między zagrożeniem a ryzykiem. Zagrożenia to wszelkie zjawiska i okoliczności, które mogą mieć szkodliwy wpływ na ludzi, środowisko i bezpieczeństwo zakładu w konkretnej sytuacji w ramach pracy. Według ekspertów zajmujących się bezpieczeństwem pracy ryzyko rozumie się natomiast jako szacowane prawdopodobieństwo wystąpienia danego zagrożenia w konkretnej sytuacji. Określa ono możliwość wystąpienia zagrożenia. Na przykład: w zbiorniku przechowuje się kwas, który może powodować oparzenia chemiczne przez kontakt ze skórą lub drogami oddechowymi. Stanowi to zagrożenie dla pracownika, który ma wejść do zbiornika w celu przeprowadzenia prac konserwacyjnych. Zbiornik został już jednak dokładnie opróżniony i przewietrzony, co oznacza, że prawdopodobieństwo, a tym samym ryzyko uszkodzenia skóry i płuc pracownika, jest bliskie zeru. RODZAJE ZAGROŻEŃ I RYZYKA W ZAMKNIĘTYCH PRZESTRZENIACH RYZYKO ZAGROŻENIE Wybuch wywołany iskrą lub wysoką temperaturą Gazy i pary palne Toksyczne ciecze i gazy jak chlor (Cl2), amoniak (NH3) czy kwas solny (HCl) Toksyczne substancje organiczne (zwłaszcza benzen, metan, etylen i butadien) Cząstki (zwłaszcza wdychalne) Dodatkowe rodzaje zagrożeń i ryzyka podczas konkretnych procesów pracy Wybuch na skutek niestabilnego zachowania substancji Poważne uszkodzenia przez toksyczne gazy, pary lub ciecze w razie kontaktu z drogami oddechowymi lub skórą Kontakt ze żrącymi substancjami niebezpiecznymi Poważne uszkodzenia przez czynniki rakotwórcze lub długofalowe oddziaływanie niektórych substancji toksycznych na układ rozrodczy Niekontrolowane reakcje substancji chemicznych w razie kontaktu z określonymi katalizatorami 3

4 Jaki jest sens i cel oceny ryzyka? Ocena ryzyka ma na celu wskazanie wszystkich zagrożeń istniejących w miejscu pracy i oszacowanie ich stopnia, czyli ryzyka ich wystąpienia. Polega na przeprowadzeniu pomiarów, które można wykorzystać do zapobiegania zagrożeniom bądź ich ograniczania lub kontrolowania. Obejmuje także ustanawianie scenariuszy ratowniczych. W procesie oceny specjaliści ds. bezpieczeństwa powinni posiłkować się również planami systemu i produkcji. Mogą one dostarczyć konkretnych informacji na temat elementów strukturalnych i ewentualnych zagrożeń związanych z pozostałościami po produkcji. Specjaliści ds. bezpieczeństwa mają też za zadanie uwzględnić poszczególne, konkretne procesy pracy ujęte w planach oraz przewidzieć ewentualne ryzyko np. możliwość wystąpienia atmosfery wybuchowej w wyniku dodania rozpuszczalników do farby uszczelniającej. Ważne, by drobiazgowo, krok po kroku przeanalizować, której osoby lub których osób może dotyczyć konkretne zagrożenie oraz jakie metody pracy i informacje w pozwoleniu lub jakie środki ochrony osobistej umożliwią bezpieczne wejście i wyjście. Cała wiedza uzyskana w toku oceny ryzyka musi zostać udokumentowana i przekazana przełożonemu, osobie odpowiedzialnej za bezpieczeństwo oraz zainteresowanemu pracownikowi przed rozpoczęciem zadania. Ocenę bezpieczeństwa należy również regularnie sprawdzać i w razie potrzeby zmieniać, a także aktualizować najlepiej w ustalonych odstępach czasu, lecz co najmniej raz do roku. Jak można wskazać konkretne zagrożenia i ocenić ryzyko? Specjalista ds. bezpieczeństwa musi najpierw zorientować się w rzeczywistej sytuacji: do czego wykorzystuje się zbiornik (kadź, silos itp.)? Jakie niebezpieczne substancje może on zawierać? Jakiego rodzaju są to niebezpieczne substancje drażniące, żrące, radioaktywne? Czy w środku jest ekstremalnie gorąco lub zimno? Czy w środku brakuje tlenu lub istnieje zagrożenie wybuchem? Czy występują zagrożenia mechaniczne, takie jak działające systemy hydrauliczne, lub czy występuje zagrożenie pochłonięcia przez zawartość, np. przez obecność drobnego granulatu w zbiorniku? W ocenie ryzyka przydaje się system punktacji. Specjalista ds. bezpieczeństwa sporządza listę wszystkich możliwych zagrożeń. Sprawdza, kogo dotyczy ryzyko i jakie mechanizmy kontroli już funkcjonują. Następnie ocenia stopień zagrożenia na skali od 1 do 8. Ustalone ryzyko jest wynikiem przemnożenia stopnia zagrożenia przez prawdopodobieństwo jego wystąpienia na skali od 1 do 8. Potem sprawdza się mechanizmy kontroli pod kątem skuteczności i w razie potrzeby poszerza ich zakres. 4

5 FORMULARZ OCENY ZAGROŻEŃ: Data: Godzina: Zagrożenia: Zagrożona osoba: Istniejące mechanizmy kontrolne: Siła zagrożenia (S): 1 8 Prawdopodobieństwo (P): 1 8 Wynik (S x P) Ryzyko Czy istniejące mechanizmy kontrolne są wystarczające? Jeśli NIE, to ryzyko mogą zmniejszyć dodatkowe mechanizmy kontrolne: Poziomy siły zagrożenia (S) Poziomy prawdopodobieństwa (P) 1 = Brak obrażeń 1 = Nie wydarzy się 2 = Niewielkie obrażenia (wystarczy pierwsza pomoc) 2 = Praktycznie niemożliwe 3 = Niewielkie obrażenia (maks. 3 dni bez pracy) 3 = Bardzo mało prawdopodobne 4 = Umiarkowane obrażenia (3 30 dni bez pracy) 4 = Mało prawdopodobne 5 = Poważne obrażenia (ponad 30 dni bez pracy) 5 = Prawdopodobne 6 = Poważne obrażenia (trwała niezdolność do pracy) 6 = Bardzo prawdopodobne 7 = Śmierć 7 = Prawie pewne 8 = Śmierć wielu osób 8 = Na pewno się wydarzy Siła (S) Prawdopodobieństwo (P) X Ryzyko 1 9: Akceptowalne Żadne działania nie są wymagane wystarczy obserwacja 10 19: Średnie Zadowalający poziom niskie ryzyko 20 29: Wysokie Niezadowalający poziom wymagane szybkie działanie 30 64: Bardzo wysokie Nieakceptowalny poziom należy działać natychmiast! Pełny formularz pobierzesz tutaj. Jak bezpieczny system pracy może działać skutecznie? Konwencjonalna hierarchia środków bezpieczeństwa pracy pomaga tworzyć procesy robocze, tj. bezpieczny system pracy. Zakłada to określenie metod i procedur, które należy wdrożyć w praktyce. Celem bezpiecznego systemu pracy jest trwałe zminimalizowanie ryzyka związanego z konkretnymi procesami roboczymi. PIĘĆ ETAPÓW DROGI DO BEZPIECZNEGO SYSTEMU PRACY: 1. Uniknięcie ryzyka poprzez eliminację zadania 2. Zastąpienie bezpieczniejszymi lub nieszkodliwymi procesami 3. Odseparowanie zagrożenia poprzez działania zapobiegawcze w ramach procesu (wyłączenie funkcji mechanicznych, odłączenie źródła zasilania, wentylacja itp.) 4. Dodatkowe środki kontroli (pomiar gazów toksycznych lub wybuchowych przed wejściem, ocena dróg wejścia, monitoring dopuszczalnej wartości i czasu narażenia zawodowego, porównanie z pozwoleniem itp.) 5. Stosowanie środków ochrony indywidualnej, takich jak niezależny aparat oddechowy, urządzenia filtrujące, odzież zapewniająca ochronę chemiczną i systemy komunikacji 5

6 Bezpieczny system pracy obejmuje zasady odnoszące się do przełożonych, niezbędnego przeszkolenia wszystkich uczestników, zasad dostępu i obowiązkowych testów poprzedzających, dostarczania i wybierania narzędzi i środków ochrony, przygotowania środków reagowania kryzysowego, kanałów komunikacji oraz ciągłego monitoringu stosowania procesów i środków. Przykładem skutecznego środka, który trwale ogranicza ryzyko towarzyszące wchodzeniu do przestrzeni zamkniętych, jest wybór właściwego procesu pomiaru gazu, odpowiedniego detektora gazu i dopasowanego czujnika. Konieczne jest dostosowanie ich do pomiaru dokonywanego przed wejściem do przestrzeni pod kątem konkretnych gazów toksycznych lub wybuchowych, które zazwyczaj w tej przestrzeni występują. Pomiar przed wejściem i szczegółowe wyniki pomiaru należy udokumentować w pozwoleniu. Przy wyborze środków ochrony indywidualnej należy wziąć pod uwagę inne wymogi, takie jak przystosowanie wyposażenia do użytku w obszarach zagrożonych wybuchem. Wybór środków ochrony dróg oddechowych wymaga znajomości niezbędnego współczynnika ochrony i sposobu dostarczania powietrza. Uwaga: warunki w przestrzeni zamkniętej, takiej jak kontener czy zbiornik, mogą zmieniać się w trakcie pracy! Ogromne znaczenie ma zatem nieprzerwany monitoring atmosfery w środku! Jaką funkcję pełni pozwolenie? Pozwolenie stanowi zazwyczaj ważny komponent bezpiecznego systemu pracy. Pozwolenia na pracę są konieczne w przypadku pracy mogącej zagrażać zdrowiu i wszelkiej pracy obarczonej wysokim ryzykiem, która nie ma charakteru rutynowego i nie stanowi elementu procesu produkcji. Pozwolenie formalizuje i dokumentuje komunikację między kierownictwem zakładu, przełożonym i konkretnym pracownikiem. Ma to szczególne znaczenie, gdy pracę zleca się podwykonawcom, gdyż klarowne informacje ułatwiają komunikację. Pozwolenie należy ponadto włączyć do wewnętrznego systemu monitoringu i audytu firmy. Pozwolenie zawiera: Opis, miejsce i środowisko pracy; ostrzeżenie o możliwych zagrożeniach Zasady zatwierdzania i obowiązki (wydawcy i odbiorcy dokumentu) Plan reagowania kryzysowego Potwierdzenie odbycia szkolenia przez osobę mającą wykonywać pracę (ważne zwłaszcza w razie zlecania pracy podwykonawcom) WNIOSKI: JAKIE SĄ KLUCZOWE CZYNNIKI? Teoria to nie wszystko. Ważne jest również zastosowanie teorii w praktyce. Oto zestawienie najważniejszych informacji: Obowiązujące procesy i wybierane wyposażenie należy dopasować do danego miejsca pracy i zadania. Należy je stosować przez cały czas. Ocenę ryzyka należy przeprowadzić ponownie w razie zmiany specyfiki pracy, warunków środowiskowych lub przepisów, ponieważ zmienić może się też zagrożenie lub ryzyko. W przypadku regularnie powtarzających się zadań podobnego typu instruktaż dla uczestników należy zapewniać w regularnych odstępach czasu i co najmniej raz do roku. Jeśli miejsce pracy zostało zakwalifikowane w ramach oceny ryzyka jako przestrzeń zamknięta i wszystkie zagrożenia zostały oszacowane, zastosowanie ma zawsze następująca zasada: przed wejściem do zbiornika należy dokonać w nim prawidłowych pomiarów dopuszczających w oparciu o odpowiednią strategię pomiaru. Nawet po dokonaniu pomiarów przed wejściem należy nieprzerwanie monitorować atmosferę pod kątem braku tlenu lub obecności substancji wybuchowych czy toksycznych (w zależności od zagrożenia). 6

7 Samo pozwolenie nie czyni pracy bezpieczniejszą. Należy jeszcze zagwarantować, że pracownik, który ma wykonać pracę, zna i rozumie wszystkie informacje zawarte w pozwoleniu. Czy pracownik wie na przykład, jakie są wymagane środki bezpieczeństwa i które wyposażenie może w razie problemów uratować mu życie? Czasem ryzyko wskazane w pozwoleniu nie jest traktowane wystarczająco poważnie. Pracownicy mogą polegać na swoich zmysłach i wierzyć, że nic nie ma prawa się stać. Jednak wielu toksycznych, a nawet śmiercionośnych substancji niebezpiecznych nie da się wykryć za pomocą samych zmysłów. Gdy pracownik znajdzie się w zbiorniku, może zorientować się, jakie grozi mu niebezpieczeństwo, lecz w tym momencie może już stracić zdolność do działania, przytomność lub nawet życie. Ktoś, kto ulega panice i bez namysłu próbuje w takiej atmosferze ratować osobę poszkodowaną bez odpowiednich środków ochrony dróg oddechowych, także naraża się na śmiertelne niebezpieczeństwo. Z tego powodu dla każdego procesu roboczego w przestrzeni zamkniętej konieczna jest osoba odpowiadająca za bezpieczeństwo, a plan reagowania kryzysowego musi być zawsze ustalony. ROZWIĄZANIA ZWIĘKSZAJĄCE BEZPIECZEŃSTWO PRACY W PRZESTRZENIACH ZAMKNIĘTYCH Profesjonalna ocena ryzyka Minimalizujący ryzyko schemat organizacji/procesów pracy Zobojętnianie, wentylacja, opróżnianie przestrzeni zamkniętych Pomiary przed wejściem zgodnie z pozwoleniem na pracę Osoba odpowiedzialna za bezpieczeństwo czuwająca nad wejściem Nieprzerwany monitoring gazów Bezpieczne użytkowanie i konserwowanie środków ochrony indwidualnej Identyfikacja zagrożeń i profesjonalna analiza ryzyka umożliwiają wybranie odpowiednich rozwiązań ograniczających, a nawet całkowicie eliminujących ryzyko. Tego można się nauczyć: właściwe szkolenia i warsztaty zapewniają przydatną wiedzę w zakresie procesów oceny, pracy i doboru materiałów, którą można potem przełożyć na praktykę wedle potrzeb. Szkolenia i nadzorowanie procesów roboczych Szkolenia w dziedzinie scenariuszy ratowniczych DRUK NIEMCY Dräger Safety AG & Co. KGaA Revalstraße Lubeka PDF

8 ŹRÓDŁA: 1 dostęp: OSHA Occupational Health and Safety Administration [Urząd Bezpieczeństwa i Higieny Pracy] 3 dostęp: DGUV German Statutory Accident Insurance [Niemiecki Zakład Społecznego Ubezpieczenia Wypadkowego] 5 dostęp: dostęp: dostęp: dostęp: