KUMULACJA Ni i Cr W TKANKACH G OWY KOÂCI UDOWEJ
|
|
- Mieczysław Podgórski
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 KUMULACJA Ni i Cr W TKANKACH G OWY KOÂCI UDOWEJ THE ACCUMULATION OF NICKEL AND CHROMIUM IN THE TISSUES OF THE FEMUR HEAD Jerzy Kwapuliƒski, Barbara Brodziak-Dopiera a, Ewa Kosterska Katedra i Zak ad Toksykologii Âlàskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach Kierownik Katedry i Zak adu Toksykologii: Prof. dr hab. Jerzy Kwapuliƒski Streszczenie Tkanka kostna zajmuje wa ne miejsce wêród ró nych materia ów biologicznych wykorzystywanych dla celów oceny bioindykacji metali i nara enia populacji ludzkiej na ich dzia anie. Ocena poziomu st eƒ wybranych metali w tkance kostnej mo e stanowiç podstaw do okreêlania poziomu gromadzenia si ich w ustroju. Kumulacja pierwiastków w hydroksyapatycie tkanki kostnej na skutek specyficznych interakcji mi dzy pierwiastkami, mo e powodowaç obni enie jakoêci fizjologicznych funkcji koêçca. Celem pracy by o przeprowadzenie analizy statystycznej wyst powania niklu i chromu w poszczególnych elementach g owy koêci udowej, ze szczególnym uwzgl dnieniem fizjologicznych i incydentalnych st eƒ tych metali. Zakres analizy obejmowa okreêlenie zawartoêci Ni oraz Cr w chrzàstce stawowej, koêci podchrz stnej i koêci gàbczastej g owy koêci udowej, wyst powanie Ni i Cr w g owie koêci udowej z uwzgl dnieniem: p ci, miejsca zamieszkania, uzale nienia od na ogu palenia tytoniu. Analizie poddano próby g owy koêci udowej pochodzàce od mieszkaƒców Gliwic, Katowic, Milówki, Pilicy, Pot py, Pyrzyc oraz Siemianowic Âlàskich. G owy koêci udowej pozyskiwano Êródoperacyjnie podczas zabiegów endoprotezoplastyk stawu biodrowego. Uzyskane próby g owy koêci udowej fragmentaryzowano na chrzàstk stawowà, koêç podchrz stnà i koêç gàbczastà. ZawartoÊç pierwiastków (Ni, Cr) oznaczono metodà atomowej spektrofotometrii absorpcyjnej (AAS) przy pomocy aparatu Pye Unicam SP-9, w p omieniu acetylenpowietrze. Ustalone zawartoêci niklu i chromu, odpowiadajàce Êredniej geometrycznej oraz 10 i 95 percentylowi potwierdzi y mo liwoêç wystàpienia zró nicowania ze wzgl du na p eç, na óg palenia tytoniu oraz miejsce zamieszkania pacjentów. S owa kluczowe: g owa koêci udowej, nikiel, chrom Summary The purpose of this work was conducted the statistic research for the occurrence of nickel and chromium in selected parts of the head of femur, including their physiological and incidental environmental concentration. The research contained the Ni and Cr content in the articular cartilage, subcartilaginous bone and trabecular bone of the head of femur and it s occurrence in the head of the femur considering: sex, dwelling-place, addiction to smoke. The analyzed heads of femur derived from the residents of Gliwice, Katowice, Milówka, Pilica, Pot pa, Pyrzyce and Siemianowice Âlàskie. They were received intra - operatively during the endoprotezoplastic surgery of the hip joint. Established contents of nickel and chromium (correspond to geometric mean and 10 and 95 percentile) confirmed possibility of diversity because of sex, smoke addiction, dwelling-place. Key words: the head of femur, nickel, chromium Nades ano: Zatwierdzono do druku: Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (3) 15
2 Wst p Rozwój ró norodnych ga zi przemys u niesie ze sobà zagro enie w postaci wzrastajàcego ryzyka nara enia Êrodowiska przyrodniczego cz owieka na dzia anie substancji potencjalnie toksycznych. Substancje te cz sto stanowià przyczyn ostrych i chronicznych zatruç, charakteryzowanych jako Êrodowiskowe i zawodowe. Negatywny wp yw substancji toksycznych na organizmy ludzkie mo e ujawniç po wielu latach ekspozycji lub podczas gwa townego jej wzrostu [3, 6]. Badania ostatnich lat wskazujà, i tkanka kostna zajmuje wa ne miejsce wêród ró nych materia ów biologicznych wykorzystywanych dla celów oceny nara enia populacji ludzkiej na dzia anie metali i bioindykacji. Mechanizm przebudowy koêci jest aktywny podczas ca ego ycia, dlatego tkank kostnà uwa a si za wyznacznik kontaminacji metali podczas d ugotrwa ej ekspozycji. Analiza st eƒ wybranych metali w tkance kostnej mo e stanowiç podstaw do okreêlania poziomu gromadzenia si ich w ustroju [2, 12]. Zwiàzki niklu i chromu sà wszechobecne w Êrodowisku. Do ich g ównych êróde pochodzenia zaliczane sà: emisja py ów przemys owych, wtórna emisja komunikacyjna, erozja gleb. Obydwa pierwiastki spe niajà wa ne funkcje w ustroju, jednak poszczególne zwiàzki niklu i chromu sà ró nicowane ze wzgl du na dost pnoêç biologicznà i zaliczane do substancji toksycznych [4, 6]. Funkcja niklu w fizjologii ustroju polega na aktywacji enzymów dehydrogenaz i karboksylaz oraz na stabilizacji struktur kwasów nukleinowych [15]. Nikiel wch aniany jest drogà inhalacyjnà, pokarmowà oraz przez pow oki skórne. Przyswajanie tego metalu odbywa si g ównie przez uk ad oddechowy [8, 9]. Absorbowana iloêç niklu determinowana jest wielkoêcià czàstek aerozolu w powietrzu atmosferycznym oraz rodzajem i stopniem rozpuszczalnoêci jego zwiàzków. Po przedostaniu si do organizmu poprzez sieç naczyƒ krwionoênych, nikiel transportowany jest w po àczeniu z bia kami surowicy tj.: albuminy, makroglobuliny. G ównym rezerwuarem niklu jest tkanka p ucna oraz tkanka ch onna. Schroeder [14] dowiód, e oko o 75% wdychanego niklu jest zatrzymywana w p ucach, pozosta a iloêç ulega usuni ciu z wydychanym powietrzem. Zauwa y równie, e 50% wdychanego niklu mo e utworzyç z ogi na b onie Êluzowej oskrzeli. Tkanka kostna traktowana jest jako jeden z depozytów toksycznego zwiàzku niklu karbonylku niklu Ni(CO) 4. Zwiàzek ten mo e wywo ywaç hiperplazj szpiku kostnego, prowadzàc do zaburzeƒ w kszta towaniu koêçca [16]. Chrom (III) nale y do pierwiastków niezb dnych dla prawid owego rozwoju organizmu, a jego zapotrzebowanie u doros ego cz owieka wynosi µg/dzieƒ. Metal ten pe ni wa nà funkcje dla utrzymania w aêciwego metabolizmu glukozy w organizmie. W organizmie zwiàzki chromu mogà posiadaç silne w aêciwoêci toksyczne zwiàzane z redukcjà chromu szeêciowartoêciowego do trójwartoêciowego. Proces ten zachodzi wewnàtrzkomórkowo przy udziale enzymów NADPHzale nych, a powsta e jony chromu trójwartoêciowego wchodzà w reakcje z reaktywnymi formami tlenu [17]. Chrom trójwartoêciowy mo e tworzyç równie bardzo trwa e wiàzania z DNA, stajàc si tym samym czynnikiem karcynogennym, którego w aêciwoêci poprzez wp yw na powstawanie mi saków mogà ujawniaç si nawet po 20 latach [13, 11]. W pracy przedstawiono analiz statystycznà wyst powania niklu i chromu w poszczególnych elementach g owy koêci udowej ze szczególnym uwzgl dnieniem fizjologicznych i incydentalnych st eƒ tych metali. Materia i metody Badania populacji zrealizowane zosta y na podstawie posiadanej zgody Komisji Bioetycznej Âlàskiej Akademii Medycznej w Katowicach Uchwa a w sprawie opinii o projekcie eksperymentu medycznego nr NN /I/06 z dnia r. Analizie poddano próby g owy koêci udowej pochodzàce od mieszkaƒców Gliwic (n440), Katowic (n442), Milówki (n412), Pilicy (n418), Pot py (n418), Pyrzyc (n419) oraz Siemianowic Âlàskich (n442). G owy koêci udowej pozyskiwano Êródoperacyjnie podczas zabiegów endoprotezoplastyk stawu biodrowego. W badanej populacji znalaz o si 102 kobiety i 89 m czyzn. Rozpi toêç wieku badanej populacji wynosi a lat, natomiast Êrednia wieku 68,8; w tym wêród kobiet 69,3; wêród m czyzn 68,1. W badanej populacji 33 osoby by y uzale nione od palenia tytoniu. Do na ogu palenia w przesz oêci przyzna o si 13 osób. Uzyskane przekroje w naturalnej p aszczyênie pod kàtem 12 podzielono na dodatkowe fragmenty chrzàstki stawowej, koêci podchrz stnej i gàbczastej. Oznaczenia zawartoêci metali dokonano metodà atomowej spektrofotometrii absorpcyjnej (AAS). Próbki o znanej masie poddano stopniowemu spopieleniu do sta ej masy w piecu muflowym poczàtkowo w temperaturze 100 C w ciàgu 6 godzin, nast pnie w 420 C przez 24 godziny, a do uzyskania szarobia ego popio u. 16 Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (3)
3 Rycina 1. Ilustracja metody ci cia g owy koêci udowej w naturalnej p aszczyênie pod kàtem 12 Figure 1. Illustration of the method of cutting the femur head in a natural plane angle of 12 Nawa k otrzymanego popio u roztwarzano w 2 cm 3 spektralnie czystego HNO 3 (V) (Supra pure) firmy Merck. Powsta y w ten sposób roztwór przenoszono do kolbki o obj toêci 25 cm 3, uzupe niano wodà redestylowanà do kreski i uzyskiwano analit. Za pomocà aparatu Pye Unicam SP-9 w p omieniu acetylen powietrze w analicie oznaczono zawartoêç Ni i Cr z dok adnoêcià do 0,01 µg/g przy d ugoêci fali dla niklu (232 nm) oraz dla chromu (357,9 nm). Oznaczenia by y wykonane metodà atomowej spektrofotometrii absorpcyjnej (AAS), których dok adnoêç kontrolowano metodà dodatku wzorca firmy WZORMAT oraz za pomocà materia u referencyjnego: NIST-1400 i NIST-1486 (ash bone tissue) [2]. Ponadto z Zak adem Chemii Nieorganicznej Politechniki Âlàskiej w Gliwicach i Zak adem Monitoringu Ârodowiskowego G ównego Instytutu Górnictwa w Katowicach przeprowadzono walidacj stosowanej metodyki badaƒ. Ró nnicew oznaczeniach wynios y: Ni 4,3% i Cr 3%. Wyniki badaƒ ZawartoÊç metali w analizowanych cz Êciach g owy koêci udowej badanej populacji obrazujà wyniki analizy statystycznej zamieszczone w tabeli I. ZawartoÊç niklu i chromu w chrzàstce stawowej wêród badanych kobiet mieêci a si w granicach: nikiel 0,06 11,43 µg/g, chrom 2,02 10,47 µg/g. Dla porównania zakresy zmian zawartoêci w chrzàstce stawowej wêród badanych m czyzn wynios y: nikiel 0,06 3,36 µg/g, chrom 2,44 7,65 µg/g. Ârednia zawartoêç analizowanych pierwiastków w chrzàstce stawowej kobiet i m czyzn ró ni a si istotnie i wynios a odpowiednio: nikiel 0,90 µg/g i 0,19 µg/g (p 0,05), chrom 5,32 µg/g i 3,79 µg/g (p 0,02). ZawartoÊç badanych pierwiastków w koêci podchrz stnej wêród badanych kobiet waha y si w nast pujàcych granicach: nikiel 0,06 36,00 µg/g, chrom 2,02 24,00 µg/g. Dla porównania zakresy zmian zawartoêci w koêci podchrz stnej wêród m czyzn wynosi y: nikiel 12,08 143,05 µg/g, chrom 1,30 6,68 µg/g. Natomiast Êrednie zawartoêci poszczególnych metali w koêci podchrz stnej u kobiet i m czyzn wynosi y odpowiednio: nikiel 0,42 µg/g i 26,08 µg/g (p 0,01), chrom 4,66 µg/g i 3,24 µg/g (p 0,05). ZawartoÊç Ni i Cr w koêci gàbczastej wêród badanych kobiet zmienia a si w granicach: nikiel 0,06 16,85 µg/g, chrom 2,08 19,93 µg/g. Zakresy zmian zawartoêci w koêci gàbczastej wêród badanych m czyzn wynosi y odpowiednio: nikiel 0,06 10,95 µg/g, chrom 1,30 22,25 µg/g. Natomiast Êrednie zawartoêci poszczególnych metali w koêci gàbczastej u kobiet i m czyzn wynosi y odpowiednio: nikiel 0,39 i 0,14 µg/g, chrom 3,74 i 2,47 µg/g. Chrzàstka stawowa g ów koêci udowej kobiet odznacza a si najwi kszà zawartoêcià niklu i chromu, natomiast najmniejszà zawartoêç badanych pierwiastków odnotowano w koêci gàbczastej. U m czyzn najwi ksze st enia niklu odnotowano w ko- Êci podchrz stnej, a chromu podobnie, jak u kobiet w chrzàstce stawowej. Natomiast najmniejsze zawartoêci badanych metali zaobserwowano w koêci gàbczastej. JeÊli jako kryterium porównania przyjàç Êrednià geometrycznà to zale noêci dla niklu mo na uszeregowaç nast pujàco: kobiety: chrzàstka stawowa > koêç podchrz stna > koêç gàbczasta m czyêni: koêç podchrz stna > chrzàstka stawowa > koêç gàbczasta Interpretacja zmian zawartoêci niklu i chromu w g owie koêci udowej w oparciu o wspó czynnik zmiennoêci pozwoli a ustaliç zró nicowanie w wyst powaniu tych metali ze wzgl du na p eç i cz Êç anatomicznà g owy koêci udowej. Wspó czynniki zmiennoêci dla poszczególnych elementów g owy koêci udowej kobiet i m czyzn wskazywa y na wysokà zmiennoêç st eƒ niklu w chrzàstce stawowej, koêci podchrz stnej i koêci gàbczastej kobiet i m czyzn. Wspó czynnik zmiennoêci wyst powania niklu wêród badanej grupy kobiet waha si w granicach 121% w chrzàstce stawowej do 268% w koêci podchrz stnej. U m czyzn natomiast od 79% w koêci podchrz stnej do 324% koêci gàbczastej. Chrom najwi kszà zmiennoêcià odznacza si w koêci podchrz stnej kobiet i koêci gàbczastej m czyzn. Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (3) 17
4 Tabela I. Charakterystyka statystyczna wyst powania Ni i Cr w g owie koêci udowej kobiet i m czyzn (µg/g) Table I. Statistical characteristics of Ni and Cr in the femur head of men and women(µg/g) Pierwiastek Ârednia arytmetyczna geometryczna Zakres zmian min. maks. ZawartoÊç odpowiadajàca percentylowi Odchylenie standardowe Wspó czynniki skoênoêç kurtoza zmiennoêç (%) kobiety chrzàstka stawowa Ni 2,08 0,90 0,06 11,43 0,06 1,15 5,56 8,31 2,51 2,01 4, Cr 5,70 5,32 2,02 10,47 3,48 5,09 9,20 10,12 2,15 0,66 0,34 38 kobiety koêç podchrz stna Ni 1,98 0,42 0,06 36,00 0,06 0,35 4,15 10,05 5,31 5,36 32, Cr 5,42 4,66 2,02 24,00 2,77 4,42 7,93 13,12 3,85 3,07 11,51 71 kobiety koêç gàbczasta Ni 1,64 0,39 0,06 16,85 0,06 0,35 3,92 6,65 3,28 3,51 13, Cr 4,24 3,74 2,08 19,93 2,27 3,35 6,93 7,96 2,79 3,74 19,32 66 m czyêni chrzàstka stawowa Ni 0,39 0,19 0,06 3,36 0,06 0,19 0,85 1,03 0,63 3,77 17, Cr 3,95 3,79 2,44 7,65 2,57 3,86 4,88 6,58 1,19 1,18 2,13 30 m czyêni koêç podchrz stna Ni 30,85 26,08 12,08 143,05 15,39 21,86 46,80 60,25 24,42 3,58 15,76 79 Cr 3,41 3,24 1,30 6,68 2,32 3,35 4,45 4,64 1,06 0,56 2,19 31 m czyêni koêç gàbczasta Ni 0,61 0,14 0,06 10,95 0,06 0,06 0,75 1,70 1,96 5,20 28, Cr 3,14 2,47 1,30 22,25 1,57 1,96 4,03 6,20 3,72 4,80 24, Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (3)
5 Tabela II. Charakterystyka statystyczna wyst powania Ni i Cr w g owie koêci udowej w odniesieniu do na ogu palenia (µg/g) Table II. Statistical characteristics of Ni and Cr in the femur head in relation to smoking habit (µg/g) Pierwiastek Ârednia arytmetyczna geometryczna Zakres zmian min. maks. ZawartoÊç odpowiadajàca percentylowi Odchylenie standardowe Wspó czynniki skoênoêç kurtoza zmiennoêç (%) osoby niepalàce Ni 1,59 0,38 0,06 36,00 0,06 0,30 3,63 6,65 3,91 6,11 48, Cr 5,06 4,43 1,50 24,00 2,41 4,19 7,80 10,12 3,23 3,11 13,35 64 osoby palàce Ni 0,62 0,18 0,05 10,95 0,06 0,08 1,03 3,36 1,68 5,05 27, Cr 3,45 3,05 1,30 22,25 1,79 3,08 4,65 5,77 2,69 5,99 41,95 78 osoby palàce w przesz oêci Ni 1,57 0,47 0,06 16,85 0,06 0,60 3,92 5,56 2,77 3,59 16, Cr 4,46 3,99 1,30 10,39 2,02 4,16 7,82 7,96 2,11 0,76 0,00 47 kobiety niepalàce Ni 1,98 0,48 0,06 36,00 0,06 0,56 5,14 8,35 4,38 5,41 37, Cr 5,50 4,80 2,08 24,00 2,69 4,45 8,69 10,61 3,51 2,85 10,82 64 kobiety palàce Ni 0,84 0,29 0,06 6,90 0,06 0,35 1,31 6,90 1,72 3,55 13, Cr 3,62 3,45 2,25 5,77 2,27 3,82 4,80 5,77 1,14 0,21 1,15 31 m czyêni niepalàcy Ni 0,28 0,17 0,06 1,48 0,06 0,16 0,77 1,16 0,35 2,23 4, Cr 3,61 3,39 1,50 6,68 1,94 3,78 4,88 5,03 1,22 0,16 0,13 34 m czyêni palàcy Ni 0,55 0,15 0,05 10,95 0,06 0,06 1,02 1,22 1,68 5,75 35, Cr 3,39 2,93 1,30 22,25 1,73 3,01 4,49 4,64 3,04 5,64 35,35 90 Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (3) 19
6 Tabela III. Charakterystyka statystyczna wyst powania Ni i Cr w g owie koêci udowej mieszkaƒców poszczególnych miast (µg/g) Table III. Statistical characteristics of Ni and Cr in the femur head inhabitants of cities (µg/g) Pierwiastek Ârednia arytmetyczna geometryczna Zakres zmian min. maks. ZawartoÊç odpowiadajàca percentylowi Odchylenie standardowe Wspó czynniki skoênoêç kurtoza zmiennoêç (%) Gliwice Ni 0,96 0,21 0,05 10,95 0,06 0,14 1,03 10,95 2,68 3,91 15, Cr 2,83 2,74 1,73 4,21 1,80 2,73 3,65 4,21 0,69 0,12-0,30 25 Katowice Ni 1,29 0,39 0,06 16,85 0,06 0,31 3,60 5,32 2,39 4,32 24, Cr 4,48 4,08 1,30 10,12 2,12 4,26 7,65 8,03 1,89 0,63 0,24 42 Milówka Ni 0,17 0,11 0,06 0,69 0,06 0,06 0,57 0,69 0,19 2,07 3, Cr 3,57 3,47 2,10 4,93 2,49 3,44 4,82 4,93 0,87 0,11 1,17 24 Pilica Ni 0,96 0,96 0,96 0,96 0,96 0,96 0,96 0,96 0,96 0,96 0,96 0,96 Cr 6,86 6,65 3,54 9,20 4,34 6,93 8,94 9,20 1,61-0,67 0,39 24 Pot pa Ni 0,34 0,20 0,06 1,48 0,06 0,19 0,85 1,48 0,40 2,19 4, Cr 3,78 3,53 1,70 6,68 1,91 3,80 5,03 6,68 1,39 0,25-0,06 37 Pyrzyce Ni 6,44 0,88 0,06 9,49 0,06 0,78 8,31 9,49 3,08 1,26 0,49 48 Cr 9,20 5,90 2,42 10,39 3,10 6,75 9,27 10,39 2,21-0,14-0,44 24 Siemianowice Âlàskie Ni 1,77 0,32 0,06 36,00 0,06 0,23 3,39 10,05 4,65 5,40 35, Cr 4,76 3,86 1,30 24,00 2,22 3,46 6,93 13,12 4,20 3,11 10, Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (3)
7 Tkanka kostna kobiet odznacza a si znacznie wi kszymi st eniami metali w porównaniu do m czyzn, jednak zmiennoêç ich wyst powania by a zbli ona. ZawartoÊci niklu i chromu w g owie koêci udowej osób niepalàcych, palàcych oraz palàcych w przesz oêci wykaza a nieznacznie wi kszà zawartoêç niklu (jednego ze sk adników dymu tytoniowego) w g owie koêci udowej osób palàcych w przesz oêci w porównaniu do osób niepalàcych. Odpowiednie wartoêci wynosi y: 0,47 µg/g oraz 0,38 µg/g. Podobnie jak w przypadku niklu wi kszà zawartoêç chromu obserwowano w grupie osób niepalàcych tytoniu 4,43 µg/g (tabela II). W kolejnym etapie analizy porównano Êrednie zawartoêci niklu i chromu wêród badanej populacji z uwzgl dnieniem miejsca zamieszkania (tabela III). Porównania dokonano w oparciu o wartoêci odpowiadajàce Êredniej geometrycznej oraz 10 i 95 percentylowi. Najwi kszà zawartoêç niklu oraz chromu stwierdzono w tkankach kostnych mieszkaƒców Pilicy (0,88 µg Ni/g, 6,65 µg Cr/g) oraz Pyrzyc (0,88 µg Ni/g, 5,90 µg Cr/g). Natomiast w koêciach mieszkaƒców Milówki odnotowano najmniejsze st enie niklu (0,11 µg Ni/g) oraz porównywalnà zawartoêç chromu w porównaniu do Gliwic. Dla potwierdzenia roli stanu zanieczyszczenia powietrza jako uk ad odniesienia przyj to mieszkaƒców Milówki znanego miejsca wypoczynku i turystyki w Beskidzie ywieckim. Populacj pacjentów tworzà mieszkaƒcy mieszkajàcy powy ej 200 metrów od lokalnej przelotowej drogi. ZawartoÊci odpowiadajàce 10 percentylowi okre- Êlajà minimalny poziom st enia badanych pierwiastków o charakterze fizjologicznym, który odpowiada uwarunkowaniom zarówno geochemicznym prezentowanego ekosystemu, jak i diety. ZawartoÊci pierwiastków odpowiadajàce 90 i 95 percentylowi determinowane sà natomiast przez parametry behawioralne i opisujà maksymalny poziom zmian zawarto- Êci pierwiastków, które pe nià funkcje fizjologiczne imogà wchodziç w interakcje z innymi metalami. Dyskusja Stopieƒ kumulacji w tkance kostnej wybranych pierwiastków na ogó nawiàzuje do ich poda y w formie biodost pnej, na przyk ad poprzez ywnoêç, wdychane powietrze lub wch anianie poprzez skór. Ten prosty mechanizm wch aniania pierwiastków mo e byç modyfikowany w charakterystycznym receptorze specyficznymi interakcjami. Zmiany wyst powania niklu i chromu oceniono na podstawie badaƒ w trzech wyró nionych morfologicznie fragmentach: chrzàstce stawowej, koêci podchrz stnej i gàbczastej g owy koêci udowej pacjentów mieszkajàcych w 7 miejscowoêciach. Analizowane miejscowoêci (Gliwice, Katowice, Milówka, Pilica, Pot pa, Pyrzyce, Siemianowice Âlàskie) w sposób zasadniczy ró ni y si iloêcià niklu i chromu wpyle zawieszonym, co skutkowa o równie odpowiednià zawartoêcià tych metali w opadzie ca kowitym. Proces kumulacji niklu i chromu w tkance kostnej obejmuje d ugi okres, dlatego te dla ilustracji arbitralnie wybrano dane dla roku Porównanie danych z Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Katowicach za okres wykaza o, e wyniki za rok 1990 obrazujà przeci tnà ekspozycj na te dwa pierwiastki przyk adowà drogà wch aniania (tabela IV) [19]. Dla ocen w oparciu retropektywne badania du à wartoêç posiadajà zawartoêci odpowiadajàce 10 i 95 percentylowi oraz Êredniej geometrycznej. PodkreÊliç nale y, e w przypadku badanych pierwiastków (Ni oraz Cr) ich zawartoêç by a zró nicowana ze wzgl du na: p eç oraz sugerowanà na etapie preparatyki budowà morfologicznà g owy koêci udowej. Okaza o si, e nikiel i chrom w wi kszych iloêciach wyst pujà w chrzàstce stawowej kobiet w porównaniu do m czyzn. Z kolei w cz Êci podchrz stnej przeci tna zawartoêç niklu jakkolwiek istotnie ró na u kobiet w porównaniu do m czyzn to u kobiet jego zawartoêç obni y a si o 50%, natomiast zawartoêç chromu by- a porównywalna zarówno u kobiet, jak i m czyzn z obserwowanymi zmianami w chrzàstce stawowej. Udzia niklu w koêci gàbczastej kobiet i m czyzn jakkolwiek istotnie ró ni si, to by najmniejszy w odniesieniu do pozosta ych cz Êci g owy koêci udowej. Ten sposób dystrybucji niklu w g owie koêci udowej kobiet potwierdzi obliczony wspó czynnik zmiennoêci dla niklu, który by du o wi kszy w koêci podchrzestnej w porównaniu do chrzàstki stawowej. Chrom najwi kszà zmiennoêcià wyst powania odznacza si w koêci podchrz stnej kobiet oraz ko- Êci gàbczastej m czyzn. Na podstawie przedstawionych charakterystyk statystycznych wyst powania niklu i chromu mo na stwierdziç, e niezale nie od budowy morfologicznej tkanka kostna kobiet zawiera a znacznie wi ksze st enia tych metali w porównaniu do m czyzn. Brodziak [1] tak e zwróci a uwag, e w przypadku mieszkaƒców innych miast, przeci tna zawartoêç niklu i chromu by a najwy sza w chrzàstce stawowej, a najni sza w koêci gàbczastej. Dla porównania w ebrach zawartoêç niklu wynios a 0,44 µg/g, dla chromu 4,87 µg/g. Porównanie wyników Drascha [5], Granadilla [7], Yoshinagi [18], Kuo [10] wskazuje, e w badanych populacjach g ów koêci udowej udzia niklu by podobny, jednak e obserwowane zakresy jego wyst powania wyraênie sà determinowane zró nicowaniem geograficznym. Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (3) 21
8 Tabela IV. Zestawienie przeci tnych (ok.20 letnie r.) zawartoêci niklu i chromu w opadzie ca kowitym i pyle zawieszonym [14] Table IV. Summary of the average contents nickel and chromium (about 20 years ) in total dust fallout and particulate matter [14] Opad metali [mg/m 2 /rok] MiejscowoÊç Gliwice Katowice Milówka Pilica Pot pa (Lubliniec) Siemianowice Âlàskie Ni 1,7 1,4 0,9 0,8 0,7 1,7 Cr 1,1 1,1 0,2 0,4 0,1 1,0 Py zawieszony Ni 6,3 7,3 3 4,8 12,3 [ug/m 3 ] Cr 6,5 8,5 2,9 6,7 10, Wnioski 1. Dystrybucj Cr i Ni w poszczególnych cz Êciach g owy koêci udowej w sposób zró nicowany determinuje p eç, na óg palenia i ich zawartoêç w pyle zawieszonym w powietrzu w miejscu zamieszkania pacjenta. 2. Stopieƒ kumulacji niklu i chromu jest zró nicowany ze wzgl du na budow morfologicznà w poszczególnych cz Êciach g owy koêci udowej. 3. ZawartoÊç Ni i Cr w poszczególnych cz Êciach g owy koêci udowej, odpowiadajàca 10 percentylowi i Êredniej geometrycznej mo na wykorzystaç w badaniach prospektywnych dotyczàcych wybranych obszarów jako pierwiastek charakterystyczny dla emisji dalekosi gajàcej. Wykaz piêmiennictwa 1. Brodziak B. Analiza równowagi kationowej poszczególnych cz Êciach g owy koêci udowej ze zmianami zwyrodnieniowozniekszta cajàcymi. Rozprawa doktorska Âlàska Akademia Medyczna Katowice, Brodziak-Dopiera a B, Kosterska, Kwapuliƒski J, et al. ZawartoÊç metali w g owie koêci udowej kobiet i m czyzn ci tej w p aszczyênie horyzontalnej i pionowej. Ann Acad Med Silen 2006; 60 (6): Brodziak-Dopiera a B, Kwapuliƒski J, Kusz D, et al. Interactions between concentrations of chemical elements in human femoral heads. Arch Environ Contam Toxicol 2009; 57: Cempel M, Nikel G, Nickel: a review of its sources and environmental toxicology. Pol J Environ Stud 2006; 15: Drash GA. Lead burden in prehistostorical, historical and modern human bones. Sci Total Environ 1982; 24: Fairbrother A, Wenstel R, Sappington K, et al. Framework for metals risk assessment. Ecotox Environ Safe 2007; 68: Granadilo VA, Navarro JA, Campos RS, et al. Total metal content of normal human bone from inhibitions of Maracaibo City, Venezuela. Trace Elem Med 1992; 3: Grandjean P, Griffin TB, Knelson JH. Lead in bones historical and toxicological studies. Environmental Quality and Safety 1975; 2: Grandjean P, Nielsen OJ, Shapiro M. Lead retention in Ancient Nubia and contemporary populations. J Environ Pathol Toxicol 1979; 2: Kuo HW, Kuo SM, Chou CH, Lee TC. Determination of 14 elements in Taiwanese bones. Sci Total Environ 2000; 255: KuÊ H, Rutowski R. Biomateria y w traumatologii. [W:] Tylman D, red. Traumatologia narzàdu ruchu. tom I. Warszawa: PZWL; 1996: Kwapuliƒski J, Brodziak-Dopiera a B, Kowol J, et al. Anomalies in interactions of selected metals in the femur heads of people living within their permanent emission. Fres Environ Bull 2009; 18: Sankaramanivel S, Jeyapriya R, Hemalatha D, et al. Effect of chromium on vertebrae, femur and calvaria of adult male rats. Hum Exp Toxicol 2006; 25: Schroeder HA. A sensible look at air pollution by metals. Arch. environ. Health. 1970; 21: Seƒczuk W. Toksykologia. Warszawa:PZWL;1990: Sunderman FWJr. Biological monitoring of nickel in humans. Scand J Work Environ Heath 1993; 19: Wiegant HJ, Ottenwalder H, Bolt HM. Disposition of intratracheally administered chromium (III) and chromium(vi) in rabits. Toxicol Lett 1984; 22(2): Yoshinaga J, Suzuki J, Morita M, Hayakawa M. Trace elements in ribs of elderly people and elemental variation in the presence of chronic disease. Sci Total Environ 1995; 162: Zanieczyszczenie atmosfery w województwie Êlàskim. Katowice: WSSE; dane za okres Adres do korespondencji: Prof. dr hab. Jerzy Kwapuliƒski Katedra i Zak ad Toksykologii Sosnowiec, ul. Jagielloƒska 4 tel./fax.: kwapulinski@sum.edu.pl 22 Medycyna Ârodowiskowa / Environmental Medicine 2010; 13 (3)
KRYTERIA PRZYDATNOÂCI TKANKI KOSTNEJ G OWY KOÂCI UDOWEJ JAKO BIOMARKERA NARA ENIA NA MANGAN
PRACE ORYGINANE ORIGINAL PAPERS KRYTERIA PRZYDATNOÂCI TKANKI KOSTNEJ G OWY KOÂCI UDOWEJ JAKO BIOMARKERA NARA ENIA NA MANGAN THE APPLICATION CRITERIA OF OSSEOUS TISSUE OF FEMUR HEAD AS BIOMARKER OF RISK
WP YW WYBRANYCH CZYNNIKÓW BEHAWIORALNYCH NA ZAWARTOÂå ARSENU W KAMIENIACH Ó CIOWYCH MIESZKA CÓW POLSKI PO UDNIOWEJ
WP YW WYBRANYCH CZYNNIKÓW BEHAWIORALNYCH NA ZAWARTOÂå ARSENU W KAMIENIACH Ó CIOWYCH MIESZKA CÓW POLSKI PO UDNIOWEJ THE INFLUENCE OF BEHAVIOURAL FACTORS ON THE ARSENIC CONTENT IN GALLSTONES OF INHABITANTS
ROZPORZÑDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SPO ECZNEJ 1) z dnia 29 listopada 2002 r.
1692 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SPO ECZNEJ 1) z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie ró nicowania stopy procentowej sk adki na ubezpieczenie spo eczne z tytu u wypadków przy pracy i chorób
Dziennik Ustaw Nr Poz ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ÂRODOWISKA 1) z dnia 27 listopada 2002 r.
Dziennik Ustaw Nr 204 12738 Poz. 1728 1728 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ÂRODOWISKA 1) z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagaƒ, jakim powinny odpowiadaç wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia
Techniki korekcyjne wykorzystywane w metodzie kinesiotapingu
Techniki korekcyjne wykorzystywane w metodzie kinesiotapingu Jak ju wspomniano, kinesiotaping mo e byç stosowany jako osobna metoda terapeutyczna, jak równie mo e stanowiç uzupe nienie innych metod fizjoterapeutycznych.
Podstawowe pojęcia: Populacja. Populacja skończona zawiera skończoną liczbę jednostek statystycznych
Podstawowe pojęcia: Badanie statystyczne - zespół czynności zmierzających do uzyskania za pomocą metod statystycznych informacji charakteryzujących interesującą nas zbiorowość (populację generalną) Populacja
2010 Vol. 13 N o 3. W numerze: Contents: ISSN MEDYCYNA ÂRODOWISKOWA / ENVIRONMENTAL MEDICINE 2010 Vol. 13 N o 3
ISSN 1505-7054 2010 Vol. 13 N o 3 MEDYCYNA ÂRODOWISKOWA / ENVIRONMENTAL MEDICINE 2010 Vol. 13 N o 3 W numerze: ToksycznoÊç chlorku winylu O ów u dzieci Ni i Cr w g ówce koêci udowej Nikiel w migda kach
OZNACZANIE WAPNIA I MAGNEZU W PRÓBCE WINA METODĄ ATOMOWEJ SPEKTROMETRII ABSORPCYJNEJ Z ATOMIZACJA W PŁOMIENIU
OZNACZANIE WAPNIA I MAGNEZU W PRÓBCE WINA METODĄ ATOMOWEJ SPEKTROMETRII ABSORPCYJNEJ Z ATOMIZACJA W PŁOMIENIU Celem ćwiczenia jest zapoznanie z techniką atomowej spektrometrii absorpcyjnej z atomizacją
ROZPORZÑDZENIE MINISTRA BUDOWNICTWA 1) z dnia 14 lipca 2006 r. w sprawie sposobu realizacji obowiàzków dostawców Êcieków przemys owych
964 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA BUDOWNICTWA 1) z dnia 14 lipca 2006 r. w sprawie sposobu realizacji obowiàzków dostawców Êcieków przemys owych oraz warunków wprowadzania Êcieków do urzàdzeƒ kanalizacyjnych
Dziennik Ustaw Nr Poz ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ÂRODOWISKA. z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie komunalnych osadów Êciekowych.
Dziennik Ustaw Nr 134 8568 Poz. 1140 1140 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ÂRODOWISKA z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie komunalnych osadów Êciekowych. Na podstawie art. 43 ust. 7 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001
MATEMATYKA 4 INSTYTUT MEDICUS FUNKCJA KWADRATOWA. Kurs przygotowawczy na studia medyczne. Rok szkolny 2010/2011. tel. 0501 38 39 55 www.medicus.edu.
INSTYTUT MEDICUS Kurs przygotowawczy na studia medyczne Rok szkolny 00/0 tel. 050 38 39 55 www.medicus.edu.pl MATEMATYKA 4 FUNKCJA KWADRATOWA Funkcją kwadratową lub trójmianem kwadratowym nazywamy funkcję
TEST dla stanowisk robotniczych sprawdzający wiedzę z zakresu bhp
TEST dla stanowisk robotniczych sprawdzający wiedzę z zakresu bhp 1. Informacja o pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy oraz o pracownikach wyznaczonych do wykonywania działań w zakresie
Statystyczna analiza danych w programie STATISTICA. Dariusz Gozdowski. Katedra Doświadczalnictwa i Bioinformatyki Wydział Rolnictwa i Biologii SGGW
Statystyczna analiza danych w programie STATISTICA ( 4 (wykład Dariusz Gozdowski Katedra Doświadczalnictwa i Bioinformatyki Wydział Rolnictwa i Biologii SGGW Regresja prosta liniowa Regresja prosta jest
Dziennik Ustaw Nr Poz ROZPORZÑDZENIE MINISTRA GOSPODARKI I PRACY 1) z dnia 10 paêdziernika 2005 r.
Dziennik Ustaw Nr 212 14168 Poz. 1769 1769 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA GOSPODARKI I PRACY 1) z dnia 10 paêdziernika 2005 r. zmieniajàce rozporzàdzenie w sprawie najwy szych dopuszczalnych st eƒ i nat eƒ czynników
W tym elemencie większość zdających nie zapisywała za pomocą równania reakcji procesu zobojętniania tlenku sodu mianowanym roztworem kwasu solnego.
W tym elemencie większość zdających nie zapisywała za pomocą równania reakcji procesu zobojętniania tlenku sodu mianowanym roztworem kwasu solnego. Ad. IV. Wykaz prac według kolejności ich wykonania. Ten
Fizjologia człowieka
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Promocji Zdrowia Zakład: Biomedycznych Podstaw Zdrowia Fizjologia człowieka Osoby prowadzące przedmiot: Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Jastrzębski
Biologia Kalendarz przygotowaƒ do matury 2007
Biologia Kalendarz przygotowaƒ do matury 2007 imi i nazwisko zakres podstawowy (wersja dla ucznia) wykonane Tyg. Dzia Tematy Zadania 2.10 1 6.10 Przygotowanie do pracy zapoznanie si z informacjami na temat
Techniczne nauki М.М.Zheplinska, A.S.Bessarab Narodowy uniwersytet spożywczych technologii, Кijow STOSOWANIE PARY WODNEJ SKRAPLANIA KAWITACJI
Techniczne nauki М.М.Zheplinska, A.S.Bessarab Narodowy uniwersytet spożywczych technologii, Кijow STOSOWANIE PARY WODNEJ SKRAPLANIA KAWITACJI SKLAROWANEGO SOKU JABŁKOWEGO Skutecznym sposobem leczenia soku
CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA WAD KOŃCZYN DOLNYCH U DZIECI I MŁODZIEŻY A FREQUENCY APPEARANCE DEFECTS OF LEGS BY CHILDREN AND ADOLESCENT
Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogiki i Administracji w Poznaniu Nr 3 2007 Grażyna Szypuła, Magdalena Rusin Bielski Szkolny Ośrodek Gimnastyki Korekcyjno-Kompensacyjnej im. R. Liszki w Bielsku-Białej
Prezentacja dotycząca sytuacji kobiet w regionie Kalabria (Włochy)
Prezentacja dotycząca sytuacji kobiet w regionie Kalabria (Włochy) Położone w głębi lądu obszary Kalabrii znacznie się wyludniają. Zjawisko to dotyczy całego regionu. Do lat 50. XX wieku przyrost naturalny
2) Drugim Roku Programu rozumie się przez to okres od 1 stycznia 2017 roku do 31 grudnia 2017 roku.
REGULAMIN PROGRAMU OPCJI MENEDŻERSKICH W SPÓŁCE POD FIRMĄ 4FUN MEDIA SPÓŁKA AKCYJNA Z SIEDZIBĄ W WARSZAWIE W LATACH 2016-2018 1. Ilekroć w niniejszym Regulaminie mowa o: 1) Akcjach rozumie się przez to
Olej rzepakowy, jako paliwo do silników z zapłonem samoczynnym
Coraz częściej jako paliwo stosuje się biokomponenty powstałe z roślin oleistych. Nie mniej jednak właściwości fizykochemiczne oleju napędowego i oleju powstałego z roślin znacząco różnią się miedzy sobą.
Instrukcja sporządzania skonsolidowanego bilansu Miasta Konina
Załącznik Nr 1 Do zarządzenia Nr 92/2012 Prezydenta Miasta Konina z dnia 18.10.2012 r. Instrukcja sporządzania skonsolidowanego bilansu Miasta Konina Jednostką dominującą jest Miasto Konin (Gmina Miejska
1. Najnowsze dane dotyczące zapotrzebowania energetycznego w okresie wzrostu
1. Najnowsze dane dotyczące zapotrzebowania energetycznego w okresie wzrostu Im wi kszy pies doros y, tym proporcjonalnie mniejsza waga urodzeniowa szczeni cia. Waga nowonarodzonego szczeni cia rasy Yorkshire
PRAWA ZACHOWANIA. Podstawowe terminy. Cia a tworz ce uk ad mechaniczny oddzia ywuj mi dzy sob i z cia ami nie nale cymi do uk adu za pomoc
PRAWA ZACHOWANIA Podstawowe terminy Cia a tworz ce uk ad mechaniczny oddzia ywuj mi dzy sob i z cia ami nie nale cymi do uk adu za pomoc a) si wewn trznych - si dzia aj cych na dane cia o ze strony innych
REGULAMIN ZADANIA KONKURENCJI CASE STUDY V OGOLNOPOLSKIEGO KONKURSU BEST EGINEERING COMPETITION 2011
REGULAMIN ZADANIA KONKURENCJI CASE STUDY V OGOLNOPOLSKIEGO KONKURSU BEST EGINEERING COMPETITION 2011 Cel zadania: Zaplanować 20-letni plan rozwoju energetyki elektrycznej w Polsce uwzględniając obecny
Dziennik Ustaw Nr 229 14531 Poz. 1916 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA FINANSÓW. z dnia 12 grudnia 2002 r.
Dziennik Ustaw Nr 229 14531 Poz. 1916 1916 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA FINANSÓW z dnia 12 grudnia 2002 r. zmieniajàce rozporzàdzenie w sprawie wzorów deklaracji podatkowych dla podatku od towarów i us ug oraz
Objaśnienia do Wieloletniej Prognozy Finansowej na lata 2011-2017
Załącznik Nr 2 do uchwały Nr V/33/11 Rady Gminy Wilczyn z dnia 21 lutego 2011 r. w sprawie uchwalenia Wieloletniej Prognozy Finansowej na lata 2011-2017 Objaśnienia do Wieloletniej Prognozy Finansowej
Harmonogramowanie projektów Zarządzanie czasem
Harmonogramowanie projektów Zarządzanie czasem Zarządzanie czasem TOMASZ ŁUKASZEWSKI INSTYTUT INFORMATYKI W ZARZĄDZANIU Zarządzanie czasem w projekcie /49 Czas w zarządzaniu projektami 1. Pojęcie zarządzania
Klasyfikacja i oznakowanie substancji chemicznych i ich mieszanin. Dominika Sowa
Klasyfikacja i oznakowanie substancji chemicznych i ich mieszanin Dominika Sowa Szczecin, 8 maj 2014 Program prezentacji: 1. Definicja substancji i mieszanin chemicznych wg Ustawy o substancjach chemicznych
ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ÂRODOWISKA 1) z dnia 19 listopada 2008 r.
Dziennik Ustaw Nr 215 11878 Poz. 1366 1366 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ÂRODOWISKA 1) z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie rodzajów wyników pomiarów prowadzonych w zwiàzku z eksploatacjà instalacji lub urzàdzenia
Dziennik Ustaw Nr Poz ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 28 kwietnia 2004 r.
Dziennik Ustaw Nr 104 7561 Poz. 1100 1100 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobu dzia ania krajowego systemu monitorowania wypadków konsumenckich Na podstawie art.
DE-WZP.261.11.2015.JJ.3 Warszawa, 2015-06-15
DE-WZP.261.11.2015.JJ.3 Warszawa, 2015-06-15 Wykonawcy ubiegający się o udzielenie zamówienia Dotyczy: postępowania prowadzonego w trybie przetargu nieograniczonego na Usługę druku książek, nr postępowania
Tabela IX.6.4. JakoÊç wód gruntowych w latach Table IX.6.4. Shallow groundwater quality
czy y 3 punktów pomiarowych. W otworach badawczych zlokalizowanych na obszarach zabudowanych wyst pujà okresowo istotne ró nice w ocenie ich jakoêci. Dla analizowanych lat zmiany te obserwowano na nast
RAPORT Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ. w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Bełżycach. w roku szkolnym 2013/2014
RAPORT Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Bełżycach w roku szkolnym 2013/2014 WYMAGANIE PLACÓWKA REALIZUJE KONCEPCJĘ PRACY Bełżyce 2014 SPIS TREŚCI: I Cele i zakres ewaluacji
Urząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: 2016-06-30/02:29:36. Wpływ promieni słonecznych na zdrowie człowieka
Wpływ promieni słonecznych na zdrowie człowieka Światło słoneczne jest niezbędne do trwania życia na Ziemi. Dostarcza energii do fotosyntezy roślinom co pomaga w wytwarzaniu tlenu niezbędnego do życia.
PROCEDURA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO. w Urzędzie Gminy Mściwojów
I. Postanowienia ogólne 1.Cel PROCEDURA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO w Urzędzie Gminy Mściwojów Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego ma na celu: Załącznik A Zarządzenia oceny ryzyka zawodowego monitorowanie
ROZPORZÑDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ 1) z dnia 19 marca 2009 r.
Dziennik Ustaw Nr 52 4681 Poz. 421 421 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ 1) z dnia 19 marca 2009 r. w sprawie sta u adaptacyjnego i testu umiej tnoêci w toku post powania o uznanie kwalifikacji
ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 30 sierpnia 2009 r.
Dziennik Ustaw Nr 140 11046 Poz. 1146 1146 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 30 sierpnia 2009 r. w sprawie Êwiadczeƒ gwarantowanych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzale nieƒ Na podstawie
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t. j. Dz. U. z 2000r. Nr 54, poz. 654 ze zm.
Rozliczenie podatników podatku dochodowego od osób prawnych uzyskujących przychody ze źródeł, z których dochód jest wolny od podatku oraz z innych źródeł Podstawa prawna: Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r.
LKA 4101-07-04/2013 P/13/151 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE
LKA 4101-07-04/2013 P/13/151 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE I. Dane identyfikacyjne kontroli Numer i tytuł kontroli Jednostka przeprowadzająca kontrolę P/13/151 Zapewnienie prawa do jednakowego wynagradzania
DOPALACZE. - nowa kategoria substancji psychoaktywnych
DOPALACZE - nowa kategoria substancji psychoaktywnych CZYM SĄ DOPALACZE? Dopalacze stosowana w Polsce, potoczna nazwa różnego rodzaju produktów zawierających substancje psychoaktywne, które nie znajdują
Komentarz do prac egzaminacyjnych w zawodzie technik administracji 343[01] ETAP PRAKTYCZNY EGZAMINU POTWIERDZAJĄCEGO KWALIFIKACJE ZAWODOWE
Komentarz do prac egzaminacyjnych w zawodzie technik administracji 343[01] ETAP PRAKTYCZNY EGZAMINU POTWIERDZAJĄCEGO KWALIFIKACJE ZAWODOWE OKE Kraków 2012 Zadanie egzaminacyjne zostało opracowane
Evaluation of upper limb function in women after mastectomy with secondary lymphedema
IV Ogólnopolska Konferencja Naukowo-Szkoleniowa Polskiego Towarzystwa Pielęgniarstwa Aniologicznego Bydgoszcz, 21-22 maj 2014 r. Ocena sprawności funkcjonalnej kończyny górnej u kobiet z wtórnym obrzękiem
BADANIA NAD WYZNACZENIEM ÂRODOWISKOWYCH I FIZJOLOGICZNYCH ZAWARTOÂCI CYNKU W MIGDA KACH GARD OWYCH
BADANIA NAD WYZNACZENIEM ÂRODOWISKOWYCH I FIZJOLOGICZNYCH ZAWARTOÂCI CYNKU W MIGDA KACH GARD OWYCH STUDIES ON DETERMINATION OF ENVIRONMENTAL AND PHYSIOLOGICAL LEVELS OF ZINC IONS IN THE PHARYNGEAL TONSILS
Instrukcja obsługi platformy zakupowej e-osaa (klient podstawowy)
Instrukcja obsługi platformy zakupowej e-osaa (klient podstawowy) 1. Wejście na stronę http://www.officemedia.com.pl strona główną Office Media 2. Logowanie do zakupowej części serwisu. Login i hasło należy
Temat: Odpowiedzialny i zdrowy styl życia.
PROJEKT EDUKACYJNY DLA UCZNIÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ Temat: Odpowiedzialny i zdrowy styl życia. WSTĘP: Wewnątrzszkolny projekt przyrodniczy Odpowiedzialny i zdrowy styl życia powstał, aby połączyć w jeden
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1)
Dz.U.05.73.645 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z dnia 28 kwietnia 2005 r.) Na podstawie
NACZYNIE WZBIORCZE INSTRUKCJA OBSŁUGI INSTRUKCJA INSTALOWANIA
NACZYNIE WZBIORCZE INSTRUKCJA OBSŁUGI INSTRUKCJA INSTALOWANIA Kraków 31.01.2014 Dział Techniczny: ul. Pasternik 76, 31-354 Kraków tel. +48 12 379 37 90~91 fax +48 12 378 94 78 tel. kom. +48 665 001 613
Test wiedzy nt. szkodliwości palenia tytoniu Światowy Dzień bez Tytoniu
Test wiedzy nt. szkodliwości palenia tytoniu Światowy Dzień bez Tytoniu 1. Kiedy została uchwalona Ustawa o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych? a) 9 listopada 1995
Gruntowy wymiennik ciepła PROVENT- GEO
Gruntowy wymiennik ciepła PROVENT- GEO Bezprzeponowy Płytowy Gruntowy Wymiennik Ciepła PROVENT-GEO to unikatowe, oryginalne rozwiązanie umożliwiające pozyskanie zawartego gruncie chłodu latem oraz ciepła
Państwa członkowskie - Zamówienie publiczne na usługi - Ogłoszenie o zamówieniu - Procedura otwarta
1/6 Niniejsze ogłoszenie w witrynie TED: http://ted.europa.eu/udl?uri=ted:notice:338574-2010:text:pl:html PL-Warszawa: Usługi biznesowe: prawnicze, marketingowe, konsultingowe, rekrutacji, drukowania i
Seminarium 1: 08. 10. 2015
Seminarium 1: 08. 10. 2015 Białka organizmu ok. 15 000 g białka osocza ok. 600 g (4%) Codzienna degradacja ok. 25 g białek osocza w lizosomach, niezależnie od wieku cząsteczki, ale zależnie od poprawności
dr inż. Cezary Wiśniewski Płock, 2006
dr inż. Cezary Wiśniewski Płock, 26 Gra z naturą polega na tym, że przeciwnikiem jest osoba, zjawisko naturalne, obiekt itp. nie zainteresowany wynikiem gry. Strategia, którą podejmie przeciwnik ma charakter
1) Minister Ârodowiska kieruje dzia em administracji rzàdowej
795 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ÂRODOWISKA 1) z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roêlin i zwierzàt, wymagajàcych ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000
Informacja dotycząca adekwatności kapitałowej HSBC Bank Polska S.A. na 31 grudnia 2010 r.
Informacja dotycząca adekwatności kapitałowej HSBC Bank Polska S.A. na 31 grudnia 2010 r. Spis treści: 1. Wstęp... 3 2. Fundusze własne... 4 2.1 Informacje podstawowe... 4 2.2 Struktura funduszy własnych....5
Skuteczność i regeneracja 48h albo zwrot pieniędzy
REGULAMIN AKCJI PROMOCYJNEJ Skuteczność i regeneracja 48h albo zwrot pieniędzy 1. ORGANIZATOR, CZAS TRWANIA AKCJI PROMOCYJNEJ, PROGRAM AKCJI 1.1 Organizatorem akcji promocyjnej prowadzonej pod nazwą Skuteczność
Dziennik Ustaw Nr Poz. 119 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 23 stycznia 2007 r.
Dziennik Ustaw Nr 20 1158 Poz. 119 119 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 23 stycznia 2007 r. w sprawie dopuszczalnych zawartoêci substancji niepo àdanych w paszach 2) Na podstawie
URZĄD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW
URZĄD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW Wyniki monitorowania pomocy publicznej udzielonej spółkom motoryzacyjnym prowadzącym działalność gospodarczą na terenie specjalnych stref ekonomicznych (stan na
Komentarz technik ochrony fizycznej osób i mienia 515[01]-01 Czerwiec 2009
Strona 1 z 19 Strona 2 z 19 Strona 3 z 19 Strona 4 z 19 Strona 5 z 19 Strona 6 z 19 Strona 7 z 19 W pracy egzaminacyjnej oceniane były elementy: I. Tytuł pracy egzaminacyjnej II. Założenia do projektu
Wtórna emisja py ów a kumulacja Ni w migda kach gard owych dzieci zamieszka ych w miastach województwa Êlàskiego
PRACE ORYGINALNE ORIGINAL PAPERS Medycyna Ârodowiskowa - Environmental Medicine 2012, Vol. 15, No. 4, 55-62 www.medycynasrodowiskowa.pl www.environmental-medicine-journal.eu Wtórna emisja py ów a kumulacja
Objaśnienia do Wieloletniej Prognozy Finansowej(WPF) Gminy Dmosin na lata 2016 2027 ujętej w załączniku Nr 1
Załącznik Nr 2 do Uchwały Nr XV/83/15 Rady Gminy Dmosin z dnia 30 grudnia 2015 r. Objaśnienia do Wieloletniej Prognozy Finansowej(WPF) Gminy Dmosin na lata 2016 2027 ujętej w załączniku Nr 1 I. Objaśnienia
Stechiometria równań reakcji chemicznych, objętość gazów w warunkach odmiennych od warunków normalnych (0 o C 273K, 273hPa)
Karta pracy I/2a Stechiometria równań reakcji chemicznych, objętość gazów w warunkach odmiennych od warunków normalnych (0 o C 273K, 273hPa) I. Stechiometria równań reakcji chemicznych interpretacja równań
GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Przedsiębiorstw. Grupy przedsiębiorstw w Polsce w 2008 r.
Materiał na konferencję prasową w dniu 28 stycznia 2010 r. GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Przedsiębiorstw w Polsce w 2008 r. Wprowadzenie * Badanie grup przedsiębiorstw prowadzących działalność
Objaśnienia wartości, przyjętych do Projektu Wieloletniej Prognozy Finansowej Gminy Golina na lata 2012-2015
Załącznik Nr 2 do Uchwały Nr XIX/75/2011 Rady Miejskiej w Golinie z dnia 29 grudnia 2011 r. Objaśnienia wartości, przyjętych do Projektu Wieloletniej Prognozy Finansowej Gminy Golina na lata 2012-2015
WYBRANE MODERNIZACJE POMP GŁÓWNEGO OBIEGU PARA-WODA ELEKTROWNI
HYDRO-POMP WYBRANE MODERNIZACJE POMP GŁÓWNEGO OBIEGU PARA-WODA ELEKTROWNI ANDRZEJ BŁASZCZYK GRZEGORZ KOŹBA MARIUSZ NAWROCKI ADAM PAPIERSKI ARTUR STANISZEWSKI MARIUSZ SUSIK DARIUSZ WOŹNIAK Licheń 2013 Modernizacje
Polska-Warszawa: Usługi skanowania 2016/S 090-161398
1 / 7 Niniejsze ogłoszenie w witrynie TED: http://ted.europa.eu/udl?uri=ted:notice:161398-2016:text:pl:html Polska-Warszawa: Usługi skanowania 2016/S 090-161398 Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy
Studenckie Koło Naukowe Drogowiec
Pomiary natężenia ruchu drogowego na ulicy Warszawskiej w Białymstoku Członkowie Studenckiego Koła Naukowego Drogowiec przeprowadzili pomiary natężenia ruchu drogowego na ulicy Warszawskiej w Białymstoku,
Dziennik Ustaw Nr 89 5994 Poz. 827 i 828 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA FINANSÓW. z dnia 14 maja 2003 r.
Dziennik Ustaw Nr 89 5994 Poz. 827 i 828 827 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA FINANSÓW z dnia 14 maja 2003 r. zmieniajàce rozporzàdzenie w sprawie okreêlenia wzoru bankowego dokumentu p atniczego sk adek, do których
RAPORT Z WYKONANIA W LATACH 2005-2006 PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 2003-2006 UWARUNKOWANIA SPORZĄDZENIA RAPORTU
UWARUNKOWANIA SPORZĄDZENIA RAPORTU Ustawa z dnia 21 kwietnia 2001 Prawo Ochrony Środowiska (t. jedn. Dz. U. 2006. 129.902) w Art. 18 ust. 2 stanowi: Z wykonania programów ochrony środowiska organ wykonawczy
PODSTAWY OBLICZEŃ CHEMICZNYCH DLA MECHANIKÓW
PODSTAWY OBLICZEŃ CHEMICZNYCH DLA MECHANIKÓW Opracowanie: dr inż. Krystyna Moskwa, dr Wojciech Solarski 1. Termochemia. Każda reakcja chemiczna związana jest z wydzieleniem lub pochłonięciem energii, najczęściej
Opis programu do wizualizacji algorytmów z zakresu arytmetyki komputerowej
Opis programu do wizualizacji algorytmów z zakresu arytmetyki komputerowej 3.1 Informacje ogólne Program WAAK 1.0 służy do wizualizacji algorytmów arytmetyki komputerowej. Oczywiście istnieje wiele narzędzi
Katarzyna Sawicka-Kapusta, Marta Zakrzewska, Gabriela Bydłoń, Anna Pizło, Agnieszka Marek
ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA NA TERENIE STACJI BAZOWYCH ZMŚP W 2007 ROKU NA PODSTAWIE KONCENTRACJI METALI CIĘŻKICH I SIARKI W PLECHACH POROSTU HYPOGYMNIA PHYSODES Katarzyna Sawicka-Kapusta, Marta Zakrzewska,
Stypendia USOS Stan na semestr zimowy 2013/14
Stypendia USOS Stan na semestr zimowy 2013/14 Wnioski Wnioski dostępne w USOS Deklaracja programu Wniosek zbierający informacje o dochodach rodziny studenta Wniosek o przyznanie stypendium socjalnego Wniosek
Magurski Park Narodowy
Magurski Park Narodowy Lokalizacja punktów pomiarowych i wyniki badań. Na terenie Magurskiego Parku Narodowego zlokalizowano 3 punkty pomiarowe. Pomiary prowadzono od stycznia do grudnia 2005 roku. 32.
Warszawska Giełda Towarowa S.A.
KONTRAKT FUTURES Poprzez kontrakt futures rozumiemy umowę zawartą pomiędzy dwoma stronami transakcji. Jedna z nich zobowiązuje się do kupna, a przeciwna do sprzedaży, w ściśle określonym terminie w przyszłości
Udzia o owiu, kadmu i cynku w strukturze mineralnej z ogów p cherzyka ó ciowego u kobiet i m czyzn
PRACE ORYGINALNE ORIGINAL PAPERS Medycyna Ârodowiskowa - Environmental Medicine 2012, Vol. 15, No. 4, 63-70 www.medycynasrodowiskowa.pl www.environmental-medicine-journal.eu Udzia o owiu, kadmu i cynku
ZASOBY MIESZKANIOWE W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM W 2013 R.
URZĄD STATYSTYCZNY W WARSZAWIE ul. 1 Sierpnia 21, 02-134 Warszawa Informacja sygnalna Data opracowania: październik 2014 r. Kontakt: e-mail:sekretariatuswaw@stat.gov.pl tel. 22 464-23-15 faks 22 846-76-67
Rekrutacją do klas I w szkołach podstawowych w roku szkolnym 2015/2016 objęte są dzieci, które w roku 2015 ukończą:
Załącznik nr 1 do Zarządzenia nr 2/2015 Dyrektora Szkoły Podstawowej nr 1 w Radzyniu Podlaskim z dnia 27 lutego 2015 r. Regulamin rekrutacji uczniów do klasy pierwszej w Szkole Podstawowej nr 1 im. Bohaterów
Dziennik Ustaw Nr 12 759 Poz. 117 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA INFRASTRUKTURY. z dnia 7 lutego 2002 r.
Dziennik Ustaw Nr 12 759 Poz. 117 117 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA INFRASTRUKTURY z dnia 7 lutego 2002 r. w sprawie warunków i trybu przeprowadzania badaƒ lekarskich i psychologicznych w celu stwierdzenia istnienia
ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie niepo àdanych odczynów poszczepiennych.
Dziennik Ustaw Nr 241 15978 Poz. 2097 2097 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie niepo àdanych odczynów poszczepiennych. Na podstawie art. 19 ust. 3 ustawy z dnia 6 wrzeênia
Możemy zapewnić pomoc z przeczytaniem lub zrozumieniem tych informacji. Numer dla telefonów tekstowych. boroughofpoole.
Informacje na temat dodatku na podatek lokalny (Council Tax Support), które mogą mieć znaczenie dla PAŃSTWA Możemy zapewnić pomoc z przeczytaniem lub zrozumieniem tych informacji 01202 265212 Numer dla
Promieniowanie podczerwone
Promieniowanie podczerwone Charakterystyka czynnika Dla okreêlenia promieni podczerwonych cz sto u ywa si skrótu angielskiego terminu Infra Red IR. Promieniowaniem podczerwonym nazywamy promieniowanie
Eksperyment,,efekt przełomu roku
Eksperyment,,efekt przełomu roku Zapowiedź Kluczowe pytanie: czy średnia procentowa zmiana kursów akcji wybranych 11 spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie (i umieszczonych już
OGŁOSZENIE O ZAMÓWIENIU DOSTAWY
Nr zamówienia MZK/ZP/02/2015 OGŁOSZENIE O ZAMÓWIENIU DOSTAWY Dostawa 3 sztuk używanych, trzydrzwiowych autobusów komunikacji miejskiej marki Mercedes Benz O 530 Citaro, pokrytych powłoką lakierniczą w
Załącznik Nr 2 do Uchwały Nr 161/2012 Rady Miejskiej w Jastrowiu z dnia 20 grudnia 2012
Załącznik Nr 2 do Uchwały Nr 161/2012 Rady Miejskiej w Jastrowiu z dnia 20 grudnia 2012 Objaśnienia przyjętych wartości do Wieloletniej Prognozy Finansowej Gminy i Miasta Jastrowie na lata 2013-2028 1.
KIEROWNIK ZAKŁADU TECHNOLOGII WODY I ŚIEKÓW
Zakład Technologii Wody i Ścieków dr hab. inż. Waldemar Sawiniak, prof. nzw. w Politechnice Śląskiej, pok. 256 analiza i ocena jakości wody, pełny zakres badań technologicznych wody do celów pitnych i
Zapytanie ofertowe nr 3
I. ZAMAWIAJĄCY STUDIUM JĘZYKÓW OBCYCH M. WAWRZONEK I SPÓŁKA s.c. ul. Kopernika 2 90-509 Łódź NIP: 727-104-57-16, REGON: 470944478 Zapytanie ofertowe nr 3 II. OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA Przedmiotem zamówienia
Walne Zgromadzenie Spółki, w oparciu o regulacje art. 431 1 w zw. z 2 pkt 1 KSH postanawia:
Załącznik nr Raportu bieżącego nr 78/2014 z 10.10.2014 r. UCHWAŁA NR /X/2014 Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia WIKANA Spółka Akcyjna z siedzibą w Lublinie (dalej: Spółka ) z dnia 31 października 2014
Jedna z krawędzi powstałego prostopadłościanu miałaby długość 10 km. P F
SP Graniastosłupy Zadania sprawdzajà nast pujàce umiej tnoêci: r obliczanie pola powierzchni i obj toêç graniastos upa prostego i ostros upa 1. Na rysunku przedstawiono graniastos up prosty i jego wymiary.
Bojszowy, dnia 22.02.2010r. Znak sprawy: GZOZ/P1/2010 WYJAŚNIENIE TREŚCI SIWZ
Bojszowy, dnia 22.02.2010r. Znak sprawy: GZOZ/P1/2010 WYJAŚNIENIE TREŚCI SIWZ Dotyczy: przetargu nieograniczonego na Zakup wraz z dostawą i instalacją aparatu USG dla potrzeb Gminnego Zakładu Opieki Zdrowotnej
Mechanizm zawarty w warunkach zamówienia podstawowego. Nie wymaga aneksu do umowy albo udzielenia nowego zamówienia. -
Załącznik nr 1a Lista sprawdzająca dot. ustalenia stosowanego trybu zwiększenia wartości zamówień podstawowych na roboty budowlane INFORMACJE PODLEGAJĄCE SPRAWDZENIU Analiza ryzyka Działanie Uwagi Czy
Poznań, 03 lutego 2015 r. DO-III.272.1.2015
Poznań, 03 lutego 2015 r. DO-III.272.1.2015 Zapytanie ofertowe pn.: Opracowanie wzorów dokumentów elektronicznych (e-usług), przeznaczonych do umieszczenia na platformie epuap w ramach projektu e-um: elektronizacja
REGULAMIN WSPARCIA FINANSOWEGO CZŁONKÓW. OIPiP BĘDĄCYCH PRZEDSTAWICIELAMI USTAWOWYMI DZIECKA NIEPEŁNOSPRAWNEGO LUB PRZEWLEKLE CHOREGO
Załącznik nr 1 do Uchwały Okręgowej Rady Pielęgniarek i Położnych w Opolu Nr 786/VI/2014 z dnia 29.09.2014 r. REGULAMIN WSPARCIA FINANSOWEGO CZŁONKÓW OIPiP BĘDĄCYCH PRZEDSTAWICIELAMI USTAWOWYMI DZIECKA
Ochrona powierzchni ziemi w województwie śląskim. Anna Wrześniak Śląski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska
Województwo śląskie jest jednym z najmniejszych województw w skali kraju, ale równocześnie nie terenem bardzo zaludnionym i silnie zurbanizowanym. Specyfika tego województwa związana zana jest także z
ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 16 paêdziernika 2002 r. w sprawie wymagaƒ, jakim powinna odpowiadaç woda w kàpieliskach.
1530 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 16 paêdziernika 2002 r. w sprawie wymagaƒ, jakim powinna odpowiadaç woda w kàpieliskach. Na podstawie art. 50 ust. 3 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo
Waldemar Szuchta Naczelnik Urzędu Skarbowego Wrocław Fabryczna we Wrocławiu
1 P/08/139 LWR 41022-1/2008 Pan Wrocław, dnia 5 5 września 2008r. Waldemar Szuchta Naczelnik Urzędu Skarbowego Wrocław Fabryczna we Wrocławiu WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z
SCENARIUSZ ZAJĘĆ SZKOLNEGO KOŁA NAUKOWEGO Z PRZEDMIOTU CHEMIA PROWADZONEGO W RAMACH PROJEKTU AKADEMIA UCZNIOWSKA
SCENARIUSZ ZAJĘĆ SZKOLNEGO KOŁA NAUKOWEGO Z PRZEDMIOTU CHEMIA PROWADZONEGO W RAMACH PROJEKTU AKADEMIA UCZNIOWSKA Temat lekcji Jak dowieść, że woda ma wzór H 2 O? Na podstawie pracy uczniów pod opieką Tomasza
Rekompensowanie pracy w godzinach nadliczbowych
Rekompensowanie pracy w godzinach nadliczbowych PRACA W GODZINACH NADLICZBOWYCH ART. 151 1 K.P. Praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony