Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Transkrypt

1 Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wydział Zarządzania, Informatyki i Finansów studia podyplomowe MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Ewa Błażejowska Funkcjonowanie sektora MSP w Polsce oraz w strefie euro praca dyplomowa Praca została przyjęta Promotor dr Magdalena Stawicka

2 Spis treści: Wstęp... 3 Rozdział 1 Sektor MSP w Polsce Definicja i klasyfikacja Małych i Średnich Przedsiębiorstw Charakterystyka małych i średnich przedsiębiorstw Liczba MSP w Polsce Zatrudnienie i wynagrodzenie w sektorze MSP Inwestycje MSP Wyniki finansowe MSP Rozdział 2 Działalność sektora MSP w Polsce na tle krajów UE Wpływ MSP na gospodarkę Arkusze informacyjne SBA (Small Business Act) Rozdział 3 Polska w strefie Euro potencjalne skutki dla przedsiębiorców Konsekwencje przystąpienia do strefy euro Szanse i zagrożenia przy wejściu Polski do strefy Euro Szanse Zagrożenia Podsumowanie Bibliografia Netografia Spis tabel, wykresów i rysunków Oświadczenia

3 Wstęp Głównym celem pracy jest określenie pozycji polskiej gospodarki ze szczególnym uwzględnieniem firm w sektorze małych średnich przedsiębiorstw (MSP) na tle gospodarek pozostałych Państw członkowskich UE. Wstępując do Unii Europejskiej (UE), Polska podobnie jak inne kraje akcesyjne zobowiązała się przystąpić w przyszłości do strefy euro oraz prowadzić wspólną politykę pieniężną i kursową z krajami już należącymi do Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW). Sytuacja ta w sposób naturalny nasuwa pytanie na temat szans i zagrożeń z tym związanych. Niniejsza praca ma na celu również określenie bilansu tychże korzyści i kosztów dla konkurencyjności krajowych przedsiębiorstw, związanych z wejściem Polski do strefy euro. W rozdziale pierwszym omówiona zostanie definicja sektora MSP zgodnie z rozporządzeniami Komisji (WE), określenie kategorii MSP w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej (SDG) oraz podstawowe czynniki i kryteria decydujące o tym, czy dana firma może zostać uznana za MŚP. Ponad to rozdział pierwszy zawiera strukturę polskiej gospodarki pod kontem funkcjonowania MSP. Charakterystykę zbiorowości przedsiębiorstw niefinansowych (niezależnie od ich wielkości) oraz podstawowe informacje o wynikach osiąganych z ich działalności gospodarczej. Prezentowane dane ujmują: liczebność i strukturę polskich przedsiębiorstw, informację dotyczące zatrudnienia oraz wynagrodzeń, przychody i koszty polskich przedsiębiorstw oraz ponoszone nakłady inwestycyjne. Rozdział drugi zawiera informację dotyczące wpływu sektora MSP na gospodarkę. W tej części pracy określony zostanie również rozmiar sektora mikro i małych przedsiębiorstw mierzony jego udziałem w wartości dodanej brutto przedsiębiorstw w Polsce i w krajach UE. Jak również przedstawione zostaną dane dotyczące udziału firm z sektora MSP w PKB. Rozdział ten ma przede wszystkim na celu przedstawienie ostatnich tendencji i strategii krajowych, mających wpływ na MŚP w Polsce zgodnie z arkuszami informacyjnymi SBA (Small Business Act). Pokazana zostanie pozycja Polski na tle krajów UE zgodnie z obszarami priorytetowymi określonymi w inicjatywie SBA. Problem oceny konsekwencji przystąpienia do strefy euro jest trudny, ale wciąż aktualny dla Polski. W rozdziale trzecim ukazane zostaną, najistotniejsze z punku widzenia przedsiębiorców, szanse i zagrożenia związane z przyjęciem wspólnej waluty. W literaturze przedmiotu konsekwencje przystąpienia do strefy euro rozpatrywane są zwykle na poziomie makroekonomicznym. Niewiele jest publikacji opisujących wątpliwości przedsiębiorców, ich nastawienie i oczekiwania co do przyjęcia wspólnej waluty. Wagę zagadnienia podnoszą 3

4 problemy pojawiające się w gospodarce światowej, a szczególnie w krajach unijnych. Dlatego też ta część pracy poświęcona zostanie ukazaniu z jakimi wyzwaniami będą musieli zmierzyć się polscy przedsiębiorcy przy wstępowaniu do Eurolandu. Sytuacja rynków finansowych w 2008 r. ukazała, że usztywnienie kursu może mieć negatywny wpływ na konkurencyjność gospodarek, przykładami są Litwa, Łotwa i Estonia. Okazuje się także, że partycypacja kraju w strefie euro nie gwarantuje mu likwidacji problemów związanych ze sferą finansów publicznych, jak to było w przypadku Grecji i Irlandii oraz innych krajów grupy PIIGS (Portugalii, Włoch, Hiszpanii). Strukturalna słabość strefy euro, obnażona przez trudności ekonomiczne tych krajów, nie wynika bezpośrednio ze słabości tej waluty, lecz z braku respektowania reguł i zasad będących fundamentem funkcjonowania strefy. Polska, posiadając płynny kurs walutowy, w 2009r. była w stanie stłumić skutki kryzysu gospodarczego, a nawet podnieść swoją konkurencyjność na arenie międzynarodowej. 4

5 Rozdział 1 Sektor MSP w Polsce 1.1.Definicja i klasyfikacja Małych i Średnich Przedsiębiorstw Definicja małego i średniego przedsiębiorstwa (MŚP) weszła w życie 1 stycznia 2005 r., na mocy rozporządzenia Komisji (WE) nr 70/2001 (Dz. Urz. UE L 10 z , s. 33) zmienionego przez rozporządzenie 364/2004 (Dz. Urz. UE L 63 z ). W dniu 6 sierpnia 2008 roku zostało wydane rozporządzenie Komisji (WE) nr 800/2008 uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 Traktatu (Dz. Urz. UE L 214 z , str. 3), które stosuje się w przypadku udzielania MŚP pomocy publicznej. Definicja MŚP ma zastosowanie do wszystkich polityk, programów i działań, jakie KE realizuje wobec małych i średnich przedsiębiorstw (MSP). Zgodnie z art. 1 załącznika I do Rozporządzenia Komisji (WE) nr 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 Traktatu (ogólne rozporządzenie w sprawie wyłączeń blokowych) (Dz. Urz. UE L 214 z , str. 3) wyodrębnia się następujące kategorie przedsiębiorstw: 1. średnie przedsiębiorstwo: zatrudnia mniej niż 250 pracowników oraz jego roczny obrót nie przekracza 50 milionów euro lub roczna suma bilansowa nie przekracza 43 milionów euro; 2. małe przedsiębiorstwo: zatrudnia mniej niż 50 pracowników oraz jego roczny obrót nie przekracza 10 milionów euro lub roczna suma bilansowa nie przekracza 10 milionów euro; 3. mikroprzedsiębiorstwo: zatrudnia mniej niż 10 pracowników oraz jego roczny obrót nie przekracza 2 milionów euro lub roczna suma bilansowa nie przekracza 2 milionów euro. Definicje określone w rozporządzeniach Rady czy Komisji Europejskiej obowiązują wprost i są stosowane bezpośrednio na obszarze wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej, w związku z tym, niezależnie od regulacji krajowych. 5

6 Definicja MŚP została także zawarta w ustawie z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (SDG) która została wprowadzona dla potrzeb stosowania przepisów rozdziału 5 tejże ustawy o kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy. Zawarte w ww. ustawie zapisy dotyczące kwalifikowania MŚP mają charakter kryteriów ilościowych i zgodnie z jej zapisami (art ): za małego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pracowników oraz osiągnął roczny obrót ze sprzedaży nie przekraczający 10 mln euro lub sumy aktywów jego bilansu na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły 10 mln euro; za średniego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 50 mln euro lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 43 mln euro. Określenie kategorii MSP w ustawie SDG opiera się na ww. progach zatrudnienia oraz wielkości realizowanego obrotu lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec roku. Ustalając takie kryteria w 2004 r., przy opracowywaniu ustawy SDG posiłkowano się definicjami MŚP ustalonymi dla celów udzielania pomocy publicznej w załączniku I do rozporządzenia nr 70/2001/WE z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw (Dz. Urz. WE L 10 z , z późn. zm.). Definicje przyjęte w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej mają charakter uproszczony w stosunku do określonych w tym rozporządzeniu i są dostosowane do możliwości prostego ustalenia przez organ sprawdzający przystępujący do kontroli, do jakiej kategorii dane przedsiębiorstwo należy zaklasyfikować, co pozwala na właściwe i zgodne z prawem ustalenie czasu trwania kontroli. Definicje MŚP w ustawie SDG nie mają zastosowania do celów udzielania pomocy publicznej, bowiem w tym zakresie wiążące jest rozporządzenie WE. Warunki klasyfikacji przedsiębiorcy do właściwej kategorii są objęte koniunkcją. Zasadniczym kryterium wstępnym przy określaniu kategorii przedsiębiorstwa jest średnioroczne zatrudnienie, natomiast w przypadku pułapu dotyczącego rocznego obrotu lub całkowitego bilansu rocznego MŚP można wybrać jeden z nich. 6

7 1.2.Charakterystyka małych i średnich przedsiębiorstw Sektor MŚP w Polsce, podobnie jak w krajach wysoko rozwiniętych odgrywa ważną rolę w gospodarce. Przede wszystkim stanowi źródło dochodów dla budżetu państwa i budżetu gmin, bierze udział w tworzeniu produktu krajowego brutto, tworzy nowe miejsca pracy, przyczynia się do kreowania zmian społecznych i funkcjonalnych obszaru, na którym działają (regionu, województwa, gminy) oraz wpływa na innowacyjność gospodarki. Małe i średnie przedsiębiorstwa odznaczają się znaczną elastycznością i operatywnością w działaniach na rynku. Są one zdolne skutecznie konkurować nawet z największymi przedsiębiorstwami ze względu na bardzo ścisłą kontrolę kosztów, szybką dyfuzję innowacji, a nade wszystko ze względu na wysoką motywację osiągnięć właściciela i pracowników 1. Dodatkowo M. Strużycki uważa, że małe i średnie firmy mogą mieć przewagę nad firmami dużymi, zwłaszcza w zakresie następujących czynników 2 : szybka reakcja na zmieniające się wymagania rynku; niezbiurokratyzowane struktury zarządzania; wykorzystywanie okazji gospodarczych przez przedsiębiorczych kierowników, którzy umieją wykorzystać przewagę konkurencyjną na rynku i są skłonni do podjęcia ryzyka; racjonalny przepływ informacji wewnątrz firmy w celu najlepszego dostosowania się do zmian i wymagań zewnętrznych; lepsze wykorzystanie specjalistów o szerszym zakresie wiedzy, którzy dobrze znają się nie tylko na nowoczesnych technologiach, ale także na rynku, na konkurentach, itp.; łatwe wchodzenie w układy kooperacyjne przez szybkie organizowanie nowych miejsc pracy, częste wykorzystywanie metody nakładczej, itp.; wykorzystywanie uprzywilejowanych warunków do uzyskiwania środków finansowych ze źródeł specjalnie uruchamianych dla wspierania rozwoju gospodarki lokalnej. Z kolei na tych obszarach rynku, gdzie nie są w stanie konkurować, przyjmują strategię współpracy. Często zostają kooperantami lub podwykonawcami produktów lub usług niezbędnych dla większych firm. Region nasycony małymi i średnimi podmiotami tworzy rynek odporniejszy na wahania koniunkturalne, gdyż charakteryzuje się on dużą odpornością na wszelkie zakłócenia oraz znaczną elastycznością i łatwością pod względem dostosowania do zmieniających się warunków rynkowych. 1 J. Targalski, Przedsiębiorczość i zarządzanie, Wyd. C.H. Beck, Warszawa M. Strużycki, Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem. Uwarunkowania europejskie, Difin, Warszawa

8 Oddzielna grupa czynników charakteryzujących pozycję i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw wynika z faktu ich rozproszenia w różnorodnych układach lokalnych, które z reguły przybliżają ich działalność do obszaru występowania różnych zakresów popytu. Pozwala to na: znaczną redukcję kosztów transportu; szybsze zwiększenie lub zmniejszenie produkcji danego wyrobu; ograniczenie kosztów przechowywania wyrobów; zmniejszenie kosztów ogólnych, co wpływa na konkurencyjność firmy; rozwijanie możliwości indywidualnego sprawdzania się twórczych i przedsiębiorczych pracowników i kierowników; indywidualizowanie kontaktów między pracownikami a klientami; kształtowanie reputacji lokalnej we wszystkich przejawach orientacji marketingowej, a także tradycji firmy, jej wielopokoleniowych kontaktów, itp.; kształtowanie lojalności wobec marki oraz firmy nawet wówczas, jeśli łączy się to z wyższą ceną Liczba MSP w Polsce Według danych z rejestru REGON już na koniec 2013 roku, liczba zarejestrowanych podmiotów po raz pierwszy w historii przekroczyła cztery miliony i wynosiła 4.070,2 tyś., co oznacza wzrost ich liczby o blisko 100 tyś. w stosunku do roku Firmy z sektora MSP stanowią ponad 99,2% wszystkich zarejestrowanych przedsiębiorstw. Najwięcej podmiotów nieco ponad milion zarejestrowanych jest w sekcji Handel hurtowy i detaliczny. W dalszej kolejności znajdują się sekcje: Budownictwo (478 tyś. podmiotów), Przetwórstwo przemysłowe (367 tyś.) oraz Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (371 tyś.). Tabela 1 Liczba firm zarejestrowanych w rejestrze REGON w 2013 roku Typ firmy Liczba firm % udział Mikro ,6 Małe ,6 Średnie ,7 Duże ,1 RAZEM Źródło: Opracowanie własne na podstawie ( ) 8

9 W latach utrzymywała się tendencja wzrostu liczby firm w sektorze MSP zarejestrowanych w systemie REGON. W roku 2011 nastąpił spadek liczby mikro firm, po którym w następnych latach odnotowano ponownie wzrost liczby mikro firm. Odwrotną sytuację mamy natomiast w przypadku małych firm. Zmniejszenie liczby małych firm w roku 2011 zapoczątkowało jeszcze większy spadek liczby małych przedsiębiorstw do około 145,5 tys. w roku W przypadku liczby średnich firm również nastąpił niewielki spadek w roku 2013 w porównaniu do roku Zgodnie z opublikowanym przez GUS raportem Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2013 r., w roku 2013 działało w Polsce ponad 1,720 tyś. firm mikro oraz ponad 57 tys. małych przedsiębiorstw. Razem stanowiły one 99% wszystkich aktywnych firm działających w Polsce. Jeśli chodzi o formę prawną, zdecydowanie dominowały podmioty prowadzone przez osoby fizyczne. W przypadku mikro firm było to prawie 94% podmiotów. Bardziej zrównoważony udział wystąpił w małych firmach, gdzie osoby prawne stanowią blisko 51% całej populacji. Tabela 2 Liczba firm aktywnych w 2013 roku Typ firmy Liczba firm % udział w tym osoby fizyczne w tym osoby prawne Mikro , Małe , Średnie , Duże , RAZEM Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2013r Zatrudnienie i wynagrodzenie w sektorze MSP Na koniec 2013 roku w gospodarce narodowej pracowało ponad 14,17 miliona osób, z czego ponad 8,98 miliona osób w przedsiębiorstwach. W roku 2012 liczba zatrudnionych była nieco niższa w przedsiębiorstwach pracowało około 8,93 miliona osób. Wracając do roku 2013 prawie 70 % osób pracujących w sektorze przedsiębiorstw pracowała w MSP. W przedsiębiorstwach małych pracowało 4 589,6 tys. osób, tj. 51,6% wszystkich pracujących 9

10 w sektorze przedsiębiorstw niefinansowych (w tym w mikroprzedsiębiorstwach 3 371,5, tj. 37,9%), w średnich 1 592,4 tys. osób, (17,9%), a w dużych 2 716,9 tys. osób (30,5%) 3. Wykres 1 Liczba pracujących w przedsiębiorstwach aktywnych (według stanu na ) 31% 38% 18% 14% MIKRO MAŁE ŚREDNIE DUŻE Źródło: Opracowanie własne na podstawie - Główny Urząd Statystyczny, Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2013r. W 2013 r. najwięcej osób pracowało w przedsiębiorstwach przemysłowych (31,3%) oraz w handlu i naprawach (24,3%), a także w budownictwie (9,2%) oraz transporcie (8,1%). Najmniej w działalności związanej z kulturą i rekreacją oraz edukacją (odpowiednio 0,9% i 1,0%). Przeciętna liczba zatrudnionych na 1 podmiot wyniosła 3,6 osoby i była zróżnicowana w zależności od formy prawnej podmiotu oraz rodzaju prowadzonej przez niego działalności. Najwyższe przeciętne zatrudnienie w przeliczeniu na 1 podmiot zaobserwowano w przemyśle (13,4 osoby), najniższe w edukacji i pozostałej działalności usługowej (0,6 i 0,7 osoby na 1 podmiot). W opublikowanym w styczniu 2015 roku przez Bank PEKAO S.A. Raporcie o sytuacji mikro i małych firm w 2014 roku wskazano, iż wynagrodzenie miesięczne brutto na 1 zatrudnionego w gospodarce wyniosło zł, co oznacza wzrost w skali roku o 3,7%. Najwyższe wynagrodzenia na 1 zatrudnionego odnotowano w firmach prowadzących działalność w sekcji informacja i komunikacja (6 759 zł), a najniższe w sekcji pozostała działalność usługowa 3 Główny Urząd Statystyczny, Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2013r., Warszawa

11 (2 488 zł). Miesięczne wynagrodzenie brutto na 1 zatrudnionego było wyraźnie zróżnicowane w zależności od klasy wielkości przedsiębiorstwa. W grupie przedsiębiorstw małych przeciętna płaca brutto wynosiła zł (w tym zł w mikroprzedsiębiorstwach) i wahała się od zł (w pozostałej działalności usługowej) do zł (w działalności związanej z informacją i komunikacją). W przedsiębiorstwach średnich przeciętna płaca brutto ukształtowała się na poziomie zł i była najniższa w pozostałej działalności usługowej zł, a najwyższa w informacji i komunikacji zł. W przedsiębiorstwach dużych kształtowała się średnio na poziomie zł. Wykres 2 Wynagrodzenie przeciętne w latach 2012 i % 4% 4% 2% MIKRO MAŁE ŚREDNIE DUŻE Źródło: Opracowanie własne na podstawie ( ) Inwestycje MSP Wartość inwestycji zrealizowanych przez aktywne polskie firmy w roku 2013 wyniosła ,8 mln zł, mld złotych, z czego około ,5 mln zł przeznaczono na nowe obiekty majątkowe oraz ulepszenie istniejących (w 2012 r. odpowiednio: ,9 mln zł i ,6 mln zł). Blisko połowę (49,5%) nakładów ogółem poniosły firmy prowadzące działalność przemysłową, 13,0% firmy handlowe, a 11,2% transportowe. W nakładach inwestycyjnych na nowe obiekty majątkowe i ulepszenie istniejących dominowały nakłady do 10 mln zł (99,3% przedsiębiorstw). Nakłady powyżej 10 mln zł, ale nieprzekraczające 50 mln zł poniosło 0,5% przedsiębiorstw. W 2013 r. niemal wszystkie (99,7%) jednostki małe i średnie ponoszące nakłady inwestycyjne na nowe obiekty majątkowe 11

12 i ulepszenie istniejących nie przekroczyły poziomu inwestycji 10 mln zł. Wśród dużych przedsiębiorstw zanotowano większe zróżnicowanie wysokości nakładów inwestycyjnych poniesionych na nowe obiekty majątkowe i ulepszenie istniejących. Przedsiębiorstwa duże w 71,4% zainwestowały swoje środki w inwestycje o wartości nieprzekraczającej 10 mln zł, od 10 mln do 50 mln zł inwestowało 21,0% przedsiębiorstw tej grupy, a 3,9% firm poniosło nakłady o wartości powyżej 100 mln zł. W roku 2013 małe przedsiębiorstwa przeznaczyły na inwestycje kwotę ,8 mln zł, co stanowiło 27,5% wartości ogólnej. Wartość nakładów inwestycyjnych poniesionych przez podmioty średnie wyniosła ,9 mln zł, co stanowiło 21,1% wartości nakładów inwestycyjnych ogółu przedsiębiorstw. Wartość poniesionych nakładów inwestycyjnych przez duże jednostki wyniosła ,1 mln zł i stanowiła ponad połowę (54,9%) nakładów poniesionych przez ogół przedsiębiorstw. Największy udział przedsiębiorstw dużych inwestujących powyżej 100 mln zł obserwuje się w działalności związanej z informacją i komunikacją. Wykres 3 Nakłady inwestycyjne ogółem MAŁE ŚREDNIE DUŻE Źródło: Opracowanie własne na podstawie ( ) W 2013 roku nastąpił bardzo duży wzrost wartości nakładów inwestycyjnych w stosunku do 2012 roku bo aż o ponad 7,3 mln złotych. Ponad 60 % zanotowanego wzrostu zostało zapewnione przez firmy z sektora MSP, które w 2013 roku zwiększyły nakłady inwestycyjne o mln złotych. 12

13 Wyniki finansowe MSP W 2013 r. przychody ogółem przedsiębiorstw w Polsce ukształtowały się na poziomie 3 793,1 mld zł (tj. o 0,8% wyższym niż w roku poprzednim). Sektor MSP osiągnął ponad 55% przychodów wszystkich polskich aktywnych przedsiębiorstw oraz prawie 70% wypracowanego przez ogół firm zysku brutto. Przychody przedsiębiorstw małych wyniosły 1 342,2 mld zł jest to o 25,1 mld zł więcej niż w roku 2012 i stanowiły 35,4% przychodów wszystkich przedsiębiorstw niefinansowych. Połowę przychodów uzyskanych przez małe przedsiębiorstwa zrealizowały firmy handlowe (50,6%). Zauważalny jest też wzrost kosztów o około 14 mld złotych, zysk brutto wyniósł natomiast 158 mld złotych, czyli o około 12 mld złotych więcej niż w roku W odniesieniu do mikroprzedsiębiorstw wynik finansowy w roku 2013 ukształtował się również na wyższym poziomie niż w roku 2012 i wyniósł dla przychodów 779 mld złotych (762 mld złotych w roku 2012) oraz prawie 117 mld złotych w odniesieniu do zysku brutto (106 mld złotych w roku 2012). Przeciętne przychody uzyskane przez 1 podmiot w grupie małych jednostek wyniosły 765,7 tys. zł (w mikroprzedsiębiorstwach 460,3 tys. zł). Według rodzaju działalności najwyższy poziom przychodów na 1 podmiot zaobserwowano dla przedsiębiorstw związanych z handlem i naprawą pojazdów samochodowych (1 374,9 tys. zł), przemysłem (1 077,1 tys. zł) oraz z obsługą rynku nieruchomości (952,7 tys. zł.) Najniższe przychody na 1 podmiot zanotowano w pozostałej działalności usługowej (109,9 tys. zł) oraz edukacji (148,6 tys. zł) 4. Przedsiębiorstwa średnie wypracowały przychody w wysokości 764,7 mld zł, tj. 20,2% przychodów ogółem całej zbiorowości przedsiębiorstw niefinansowych. Uwzględniając rodzaj prowadzonej działalności, w grupie przedsiębiorstw średnich największe przychody uzyskały podmioty handlowe (40,2%) i przemysłowe (38,1%), najniższe jednostki zajmujące się edukacją i pozostałą działalnością usługową (po 0,1%). Dla przedsiębiorstw średnich, przy przeciętnych przychodach na 1 podmiot wynoszących ,4 tys. zł, najwyższy ich poziom odnotowano w handlu ( ,9 tys. zł), najniższy dla jednostek zajmujących się kulturą i rekreacją (13 132,8 tys. zł). W 2013 r. przeciętne przychody dużych przedsiębiorstw w przeliczeniu na 1 podmiot wyniosły ,3 tys. zł. Najwyższy ich poziom według przeważającego rodzaju działalności 4 Główny Urząd Statystyczny, Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2013r., Warszawa

14 odnotowano w działalności związanej z handlem i naprawami (908,4 tys. zł) oraz przemysłem (790,9 tys. zł). Łącznie duże przedsiębiorstwa wypracowały w 2013 roku zysk brutto w wysokości mln zł to jest o ponad 2 mld zł więcej niż w roku poprzednim. Wykres 4 Przychody, koszty i zysk brutto aktywnych przedsiębiorstw w roku 2013 (w mld zł) Przychody Koszty Zysk Brutto MAŁE ŚREDNIE DUŻE Źródło: Opracowanie własne na podstawie ( ) 14

15 Rozdział 2 Działalność sektora MSP w Polsce na tle krajów UE 2.1.Wpływ MSP na gospodarkę Małe i średnie przedsiębiorstwa (MSP) na całym świecie odgrywają kluczową rolę w budowaniu wzrostu gospodarczego i innowacyjności we wszystkich branżach. Zrównoważony rozwój sektora MSP ma kluczowe znaczenie dla rozwoju gospodarki każdego państwa. To właśnie mali i średni przedsiębiorcy tworzą najwięcej miejsc pracy na rynku, wykazując się pomysłowością i zaangażowaniem, co też bardzo często owocuje wypracowaniem nowych, zaawansowanych technologii. Wreszcie, firmy z tego segmentu gospodarki przyczyniają się także do rozwijania rynku globalnego. MSP są jednak bardzo podatne na negatywne wpływy otoczenia gospodarczego i politycznego. Niewielu przedsiębiorcom udaje się przetrwać na rynku więcej niż pięć lat. Dlatego władze wielu państw dostrzegając znaczenie i potencjał gospodarczy MSP tworzą programy wsparcia, spółki i instytuty badawcze zajmujące się analizą rozwoju i działania tego sektora. Wsparcie udzielane przez państwo pomaga utrzymać, a nawet zwiększyć zatrudnienie 5. W świetle danych Głównego Urzędu Statystycznego działające w Polsce przedsiębiorstwa generują blisko trzy czwarte polskiego PKB (ok.73%). W strukturze udziału w PKB przedsiębiorstw MSP generują co drugą złotówkę (ok. 50%), w tym najmniejsze firmy blisko co trzecią (ok. 30%). Udział średnich podmiotów jest trzy razy mniejszy (11,0%) niż mikrofirm, a małych prawie cztery razy (8%). Wyraźnie mniejszy niż w UE jest rozmiar sektora mikro i małych przedsiębiorstw w Polsce mierzony jego udziałem w wartości dodanej brutto przedsiębiorstw (Polska 50,9%, UE27 57,9%). Zauważalnie większy wkład w tworzenie wartości dodanej brutto w Polsce niż w UE- 28 cechuje średnie i duże podmioty. Na przestrzeni lat można zaobserwować wyraźne tendencje wzrostowe firm w Polsce potwierdzone przede wszystkim zwiększeniem udziału w PKB dużych przedsiębiorstw. W przypadku małych i średnich przedsiębiorstw ich udział w PKB waha się i trudno wskazać wyraźne tendencje. MŚP są w Polsce równie ważne dla gospodarki, jak w większości krajów europejskich. Zapewniają one większość miejsc pracy (69% w 2013 r.) i stanowią 99,8% ogólnej liczby przedsiębiorstw. Polskie MŚP wytwarzają jednak zaledwie 50% wartości dodanej całej 5 ( ) 15

16 gospodarki, wobec 58% w całej UE. Ten stan rzeczy sugeruje, że wydajność ich pracy pozostaje poniżej średniej europejskiej. Porównanie mikroprzedsiębiorstw w Polsce i UE potwierdza taką interpretację. Dane wskazują, na względną powszechność występowania mikroprzedsiębiorstw, zapewniających ponad jedną trzecią (36%) miejsc pracy, a tym samym na ich znacznie większe znaczenie w Polsce niż średnio w całej UE (29%). Udział mikroprzedsiębiorstw w całkowitej wartości dodanej (15%) jest znacznie niższy od średniej UE (21%), odzwierciedlając wspomnianą już niższą wydajność. Wiele spośród polskich MŚP (około 35%) prowadzi działalność w sektorze handlu hurtowego i detalicznego, który zapewnia największy udział miejsc pracy w MŚP (32%), a także generuje znaczną część (29%) wartości dodanej ogółu MŚP. Obie te proporcje przewyższają średnie europejskie o około 5,5 punktu procentowego. Na drugim miejscu w rankingu zatrudnienia plasuje się sektor usług (29%), numer jeden pod względem liczby przedsiębiorstw (38% ogółu MŚP), który wytwarza jedną trzecią całkowitej wartości dodanej MŚP. Wszystkie te wartości są znacznie niższe (o 9-12 punktów procentowych) od analogicznych średnich UE. Stosunkowo niewielki sektor usług osiąga zatem ponadprzeciętną wartość dodaną przypadającą na pracownika. Przemysł wytwórczy jest trzecim największym pracodawcą, zapewniającym 26% miejsc pracy w MŚP i wytwarzającym 25% wartości dodanej wszystkich MŚP (obie podane wartości przekraczają średnie UE o pięć punktów procentowych). Wielkość i wyniki gospodarcze sektora MŚP w sektorze budownictwa pozostają w dużej mierze zbliżone do średniej europejskiej. Polska jest jednym z nielicznych krajów w Europie, w których poziom PKB nie spadł w czasie kryzysu gospodarczego i finansowego. Chociaż tempo wzrostu realnego PKB spadło, zwłaszcza w 2009 r., to w 2013r. był on o 14,3% wyższy niż w 2008 r 6. Ogólna sytuacja gospodarcza polskich MŚP w 2013 r. była równie dobra, jak w poprzednich latach. PKB wzrósł o 1,6% wobec 1,9% wzrostu w 2012 r., poprawiając się nieznacznie w czwartym kwartale 2013 r. Inflacja na poziomie poniżej 1%, wywierała pozytywny wpływ na prywatną konsumpcję. Krajowa stopa bezrobocia, szacowana na 13%, utrzymała się na niezmienionym poziomie od roku Średni poziom zatrudnienia w MŚP również pozostawał na stałym poziomie. Sprzedaż detaliczna wzrosła, poprawiając nastroje w sektorze detalicznym, w którym dominują MŚP. Wartość dodana spadła o 17% - 25% w poszczególnych kategoriach przedsiębiorstw między 2008 a 2009r. Jednak fala wzrostu notowana od 2009 r. przywróciła poziomy wartości dodanej sprzed kryzysu -niezależnie od wielkości firm, choć była bardziej jednoznaczna w dużych przedsiębiorstwach (+29%) niż w MŚP (+23%). 6 ( ) 16

17 2.2.Arkusze informacyjne SBA (Small Business Act) Program Small Business Act dla Europy (SBA) to inicjatywa polityczna UE na rzecz wspierania małych i średnich przedsiębiorstw. Zawiera on zestaw działań politycznych sformułowanych w oparciu o dziesięć zasad, począwszy od przedsiębiorczości oraz elastycznej administracji aż po umiędzynarodowienie. Arkusze informacyjne SBA, publikowane co roku, mają ułatwić zrozumienie ostatnich tendencji i strategii krajowych, mających wpływ na MŚP. W ciągu ostatnich lat profil SBA dla Polski stale się poprawiał, aczkolwiek nadal pozostaje nierówny, a kilka ważnych obszarów wciąż wymaga poprawy. Połączenie kilku czynników poważnie odbija się na polskich MŚP, hamując ich wzrost i możliwości tworzenia miejsc pracy. Są to przede wszystkim: brak kwalifikacji i innowacji, co znajduje odzwierciedlenie przede wszystkim w dominacji działalności w handlu hurtowym i detalicznym o niskiej wartości dodanej. Ponadto wzrost hamuje niewystarczająca zdolność wykorzystania dostępnych możliwości oferowanych przez jednolity rynek, czasochłonność i koszty postępowania sądowego. Dodatkowo polskie MŚP nie są szczególnie aktywne na rynkach państw spoza UE. Polska boryka się z niskim poziomem kapitału społecznego, co wynika z braku wzajemnego zaufania między obywatelami, a instytucjami publicznymi 7. Ma to niekorzystny wpływ na stosunki między organami władzy publicznej, ogółem społeczeństwa (w tym pracowników) oraz przedsiębiorcami. Pomimo, iż niedobór kapitału społecznego nie dotyczy wyłącznie MŚP, ma on istotny wpływ na sposób ich prowadzenia i zarządzania, stanowiąc tym samym poważną przeszkodę dla wzrostu gospodarczego. Wykorzystanie bardziej przejrzystego procesu konsultacji społecznej byłoby niezbędnym pierwszym krokiem. Profil SBA dla Polski nie wykazuje żadnego pojedynczego obszaru wiodącego, w którym Polska oferowałaby wyraźnie wyróżniające się warunki dla MŚP. W tym kontekście podjęto już 17 działań wdrożonych lub oficjalnie ogłoszonych w roku 2013 i pierwszych miesiącach roku Dotyczą one siedmiu spośród dziesięciu obszarów zatwierdzonych w programie Small Business Act. Obszary, które skupiły największą uwagę decydentów obejmują elastyczną administrację i pomoc państwa oraz udzielanie zamówień publicznych. Zasady dotyczące płatności i rejestracji działalności gospodarczej zostały zmodyfikowane i w znacznym stopniu uproszczone, przyjęto ulepszenia do przepisów dotyczących pomocy państwa i udziału w przetargach publicznych. Na chwilę obecną nie wszystkie te działania są w pełni efektywne, a zainteresowani zgłaszają napotykanie przeszkód już po ich wdrożeniu. Rząd polski nie przyjął specjalnej strategii wdrażania programu Small Business Act, uwzględnia jednak sprawozdanie 7 ( ) 17

18 z postępów poczynionych w odniesieniu do poszczególnych zasad polityki w Krajowym Programie Reform (KPR). Organem odpowiedzialnym za wdrażanie programu Small Business Act w Polsce jest Ministerstwo Gospodarki. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) stanowi agencję wykonawczą, której zadaniem jest wspomaganie Ministerstwa głównie w zakresie wdrażania. Wdrażanie programu SBA w latach można opisać jako proces postępujący równomiernie, ale nie dynamicznie. Ogólnie rzecz biorąc, postępy w realizacji polityki w zakresie MŚP w Polsce jak dotąd nie doprowadziły do zapewnienia otoczenia biznesowego, które odpowiadałoby przeciętnym warunkom prowadzenia działalności gospodarczej w Unii Europejskiej 8. Przedsiębiorczość Polska plasuje się na poziomie średniej europejskiej w tej dziedzinie, niestety nieco gorzej niż w poprzednich latach. Wizja polskiej przedsiębiorczości jest nieco sprzeczna. Z jednej strony, przedsiębiorczość jest dość powszechnie uznawana za pożądaną drogę kariery. Znajduje to odzwierciedlenie w stosunkowo dużej liczbie Polaków, którzy zamierzają rozpocząć działalność gospodarczą w ciągu najbliższych trzech lat (17,3% wobec średniej UE 13,5%). Z drugiej strony, w ostatnich latach obserwujemy wzrost tendencji do outsourcingu pracowników. Przedsiębiorstwa często wymagają od swoich pracowników pracy na własny rachunek lub pracy w ramach innych umów o pracę (umowy o dzieło, umowy zlecenia) jeśli chcą kontynuować pracę dla firmy. Ponadto zjawisko to sztucznie zwiększa wskaźnik zamiaru rozpoczęcia własnej działalności, ponieważ obejmuje on tych przedsiębiorców, którzy rozpoczynają działalność z konieczności. Nie pozostaje również bez wpływu na społeczne postrzeganie sukcesu w sferze przedsiębiorczości: status społeczny przedsiębiorców, którzy odnieśli sukces w Polsce jest on znacznie niższy niż w UE. Ponadto, umowy o pracę tymczasową często przybierają postać umów śmieciowych, zwłaszcza w przypadku pracowników o niskich kwalifikacjach. 8 Komisja Europejska, Arkusz informacyjny SBA-2014, Polska 18

19 Wykres 5 Przedsiębiorczość krajów UE Źródło: Komisja Europejska, Arkusz informacyjny SBA-2014, Polska Uwaga: Słupki danych skierowane w prawo pokazują wyniki lepsze od średniej UE, zaś słupki danych skierowane w lewo pokazują wyniki gorsze. Elastyczność administracji Obszar elastyczna administracja w dalszym ciągu wzrasta w odniesieniu do i tak już dobrych wyników z 2012 r., Polska osiągnęła w 2013 r. większe postępy w tej dziedzinie niż w jakiejkolwiek innej. Te ulepszania miały miejsce w dynamicznie zmieniającym się kontekście europejskim, gdzie wszystkie kraje UE poczyniły znaczne postępy w dążeniu do zmniejszenia obciążeń administracyjnych dla przedsiębiorstw. Fakt ten przyczynił się do znacznego wzrostu średniej UE-28. W wyniku tych zmian, Polski wynik z 2013 r. kwalifikuje się jako średnią, ale większość wskaźników przynajmniej nieznacznie przekracza średnią UE. Czas i koszty związane z rozpoczęciem działalności gospodarczej oraz koszty przeniesienia własności to wskaźniki, które najbardziej się poprawiły. Dwa wskaźniki nadal kształtują się w Polsce poniżej średniej są to: płatności podatkowe (18, średnia UE 12,5) oraz godziny rozliczeniowe (286, średnia UE 193). Te dwa wskaźniki nie mogą oczywiście służyć za pełny obraz otoczenia podatkowego dla przedsiębiorstw, niemniej wymóg wielokrotnych płatności podatkowych wskazuje na możliwości uproszczenia przepisów w tej dziedzinie. Ponadto przepisy podatkowe sektora instytucji rządowych w Polsce są powszechnie postrzegane jako bardziej uciążliwe w stosunku do średniej reszty Europy. 19

20 Znaczące postępy Polski w zakresie elastycznej administracji polegają głównie na zmianach wprowadzonych do obowiązujących przepisów, które uprościły procedury administracyjne, usprawniły proces fakturowania. Ministerstwo Gospodarki opracowało program Lepsze regulacje 2015, którego celem jest wzmocnienie części procesu legislacyjnego dotyczących analizy ekonomicznej skutków regulacyjnych i usprawnienie procesu konsultacji. W lutym 2014 r. rząd przyjął również tzw. zasadę dwóch terminów (wspólne daty wejścia w życie). W trosce o większą przewidywalność prawa dla przedsiębiorstw, nowe przepisy mające do nich zastosowanie będą wchodziły w życie tylko dwa razy w roku. Wykres 6 Elastyczność administracji w krajach UE Źródło: Komisja Europejska, Arkusz informacyjny SBA-2014, Polska Pomoc państwa i zamówienia publiczne Polska i w tej dziedzinie poczyniła znaczne postępy, a jej obecne wyniki są w dużej mierze zgodne ze średnią europejską. Godnym uwagi wyjątkiem są udogodnienia w systemie elektronicznych zamówień publicznych, które są wykorzystywane przez znacznie wyższy odsetek przedsiębiorstw niż we wszystkich państwach członkowskich UE razem wziętych. Jest to zasługą wprowadzonych niedawno elektronicznych platform, które znacznie ułatwiają udział w przetargach i istotnie usprawniają procedury udzielania zamówień publicznych. Ponadto 20

21 znacząco wzmocniono pozycję MŚP w procesie udzielania zamówień, dzięki usprawnieniu szeregu kwestii dotyczących umów o podwykonawstwo. Dwie główne zmiany to wzmocniony status podwykonawców w procesie przyznawania zamówień publicznych i ograniczenie terminów płatności w transakcjach handlowych do 60 dni. Oczekuje się, że środki te przyniosą poprawę jakości prac wykonywanych w ramach zamówień publicznych oraz sprawią, że zamówienia publiczne będą bezpieczniejsze dla MŚP. Niemniej jednak wymogi administracyjne w zamówieniach publicznych często nadal są nieproporcjonalne, szczególnie w porównaniu z ograniczonymi możliwościami mniejszych firm. Wykres 7 Zamówienia publiczne w krajach UE Źródło: Komisja Europejska, Arkusz informacyjny SBA-2014, Polska Dostęp do finansowania W 2013 r. Polska osiągnęła umiarkowane postępy w poprawie dostępu do finansowania dla MŚP. Ogólnie wskaźniki sytuują Polskę powyżej średniej europejskiej, a niemal wszystkie sięgają co najmniej poziomu średniej lub wyżej. Banki udzielają MŚP finansowania i nie obciążają ich wygórowanymi stopami procentowymi. Publiczne wsparcie finansowe jest względnie dostępne, natomiast średni czas czekania na płatności 39 dni jest o 12 dni krótszy niż średnia UE. Skala inwestycji kapitału wysokiego ryzyka w Polsce jest znacznie mniejsza niż średnia europejska. Biorąc pod uwagę działania polityczne, Bank Gospodarstwa Krajowego uruchomił gwarancje kredytowe na podstawie przepisów dotyczących pomocy de minimis, które umożliwiają przeniesienie części ryzyka inwestycyjnego na skarb państwa. Działanie to ma sprzyjać rozwojowi finansowania bankowego dla rentownych przedsiębiorstw. Wprowadzenie gwarancji de minimis pozwala przejąć część ryzyka inwestycyjnego i pomaga w rozwijaniu działalności. 21

22 Istotny nacisk położono na wypłacanie funduszy UE, w tym funduszy na sesje szkoleniowe dla lokalnych społeczności i kampanię podnoszącą poziom świadomości społecznej. Wykres 8 Finansowanie MSP w krajach UE Źródło: Komisja Europejska, Arkusz informacyjny SBA-2014, Polska Jednolity rynek Polska nadal w tej dziedzinie utrzymuje wyniki poniżej średniej UE. Wdrożenie europejskich dyrektyw do prawa krajowego w Polsce trwa dłużej niż średnio w UE. Ponadto na pełną transpozycję w Polsce oczekuje niemal dwukrotnie więcej dyrektyw niż średnio w pozostałych państwach członkowskich. Zakres działalności polskich MŚP w innych państwach członkowskich w przybliżeniu odpowiada średniej UE. Poziom transgranicznej działalności handlowej można wytłumaczyć czynnikami niezależnymi od działań politycznych w zakresie jednolitego rynku, takimi jak położenie geograficzne (w tym odległość do granicy), atrakcyjność rynku krajowego (mniejsze gospodarki są często bardziej skłonne do handlu z zagranicą), bariery językowe itd. Należy zauważyć, że polskie MŚP są dwukrotnie bardziej aktywne w handlu wewnątrz UE niż francuskie, tymczasem aktywność niemieckich MŚP jest ponad dwa razy większa niż polskich. Powyższe dane mogą sugerować, że postrzeganie przez MŚP ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej we własnym kraju, w połączeniu z wizją innego państwa członkowskiego skutecznie powstrzymuje je od prób wejścia na nowe rynki. 22

23 Wykres 9 Jednolitość rynku w krajach UE Źródło: Komisja Europejska, Arkusz informacyjny SBA-2014, Polska Umiejętności i innowacje Obszar umiejętności i innowacji wciąż budzi najwięcej obaw, zważywszy na poważne zaległości Polski w stosunku do średniej UE. Jedynym wskaźnikiem, który pozostaje w przybliżeniu zgodny ze średnią UE, jest udział obrotów wynikających z handlu elektronicznego, chociaż odsetek polskich MŚP prowadzących działalność gospodarczą w internecie jest niższy niż w UE jako całości. Najwięcej trudności MŚP sprawia niewystarczająca zdolność do wspierania innowacji. Odsetek polskich MŚP wprowadzających nowatorskie produkty lub procesy stanowi niewiele ponad jedną trzecią średniej unijnej (14,36% wobec 38,44%). Polskie MŚP wdrażają innowacje marketingowe lub organizacyjne dwa razy rzadziej, niż wskazywałaby średnia europejska. Co gorsza, poziom współpracy między innowacyjnymi MŚP jest prawie trzy razy niższy niż w UE jako całości. Ponadto nastąpił niewielki postęp w zakresie kształtowania polityki rozwoju umiejętności i innowacji. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości konsekwentnie oferuje zakres usług szkoleniowych i doradczych, w szczególności w zakresie prawa ochrony środowiska i innowacji dla MŚP. Wsparcie w ramach krajowych klastrów kluczowych ma służyć pobudzaniu wysiłków MŚP na rzecz umiędzynarodowienia i szybkiego rozwoju, na przykład poprzez uczestnictwo w innowacyjnych klastrach. 23

24 Wykres 10 Innowacje i umiejętności przedsiębiorstw w krajach UE Źródło: Komisja Europejska, Arkusz informacyjny SBA-2014, Polska Środowisko W obszarze ochrony środowiska Polska zdecydowanie dorównuje średniej UE. Wartości wszystkich wskaźników są bardzo zbliżone do średniej wartości wskaźników dla całej Unii. Około 92% MŚP stwierdza, że podjęły działania w zakresie efektywnego gospodarowania zasobami, a 40% skorzystało w tym celu z wsparcia publicznego. Ekologiczne produkty lub usługi oferuje co czwarte MŚP w Polsce. Dla 23% z nich te produkty i usługi stanowią podstawową działalność, generując ponad połowę ich obrotów. Odsetek polskich MŚP, które korzystają z publicznego wsparcia na rzecz produkcji produktów ekologicznych jest również bardzo zbliżony do średniej europejskiej. Głównym działaniem w tej dziedzinie jest pomoc Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, stawiająca na zdobywanie umiejętności niezbędnych do przekształcenia działalności MŚP w bardziej niskoemisyjną i efektywnie gospodarującą zasobami. Wykres 11 Ochrona środowiska w krajach UE Źródło: Komisja Europejska, Arkusz informacyjny SBA-2014, Polska 24

25 Umiędzynarodowienie Umiędzynarodowienie to kolejny obszar niewykorzystanego potencjału polskich MŚP. Żaden ze wskaźników nie osiągnął wyróżniających się wyników. Koszty importu kontenera towarów oraz liczba wymaganych w trakcie procedury dokumentów są nieco niższe niż średnie unijne. Sprowadzenie tegoż kontenera trwa jednak o trzy dni dłużej niż przeciętnie; zaś koszty, czasochłonność i liczba wymaganych dokumentów w przypadku eksportu są dużo bardziej uciążliwe niż w przypadku importu. Polskie MŚP są wyraźnie mniej skłonne do korzystania z potencjału rynków poza UE w zakresie importu czy też eksportu. Najprawdopodobniej głównymi czynnikami hamującymi kontakty z zagranicznymi organami administracji są: języki, różnice w kulturze prowadzenia działalności gospodarczej, współpraca z administracją, w połączeniu z odmiennymi wymogami przepisów lokalnych, nawykami konsumentów i mechanizmami rozwiązywania sporów tworzą dość rozbudowany zestaw czynników ryzyka. Również wielkość rynku krajowego i jego atrakcyjność dla krajowych MŚP mogą być dodatkowymi przyczynami ich niechęci do wykraczania poza UE 9. Wykres 12 Umiędzynarodowienie przedsiębiorstw w UE Źródło: Komisja Europejska, Arkusz informacyjny SBA-2014, Polska 9 Dane zawarte w niniejszym podrozdziale pochodzą z raportu Komisji Europejskiej dotyczącego realizacji założeń SBA,, Arkusz informacyjny SBA-2014, Polska. 25

26 Rozdział 3 Polska w strefie Euro potencjalne skutki dla przedsiębiorców 3.1. Konsekwencje przystąpienia do strefy euro Temat skutków przystąpienia do strefy euro podejmowany jest od dawna. Jednakże coraz częściej we współczesnej literaturze światowej pojawiają się wątpliwości, czy korzyści, które ma dać członkostwo w strefie euro, nadal są tak świetlane, jak wynika to z wcześniejszych założeń teoretycznych. Podnoszona jest także dyskusja co do wpływu akcesji na konkurencyjność przedsiębiorstw, w szczególności tych małych i średnich 10. Dostępne publikacje zawierają katalog potencjalnych konsekwencji przyjęcia jednolitej waluty. Wciąż jednak trwa dyskusja na temat ich skali i stopnia zróżnicowania. Jednym z najczęściej przytaczanych argumentów za przystąpieniem do strefy euro jest redukcja kosztów transakcyjnych oraz ryzyka kursowego. W przypadku przedsiębiorstw oznacza to przede wszystkim zmniejszenie kosztu pozyskania kapitału. Badania przeprowadzone na poziomie różnych krajów także potwierdzają pozytywny wpływ przyjęcia wspólnej waluty na ryzyko kursowe oraz spadek ekspozycji na ryzyko kursowe (Francja, Słowacja) 11. Z punktu widzenia percepcji przedsiębiorców można założyć, że skutki akcesji są kluczowe dla konkurencyjności przedsiębiorstw. Jedne z nich wpływają na potencjał konkurencyjny, inne na stosowaną strategię, ale głównie terminują pozycję konkurencyjną firmy w globalnej gospodarce. Rysunek 1 Schemat analityczny strefa euro a konkurencyjność MSP Źródło: M. Gorynia i in., Przystąpienie Polski do strefy euro a międzynarodowa konkurencyjność i internacjonalizacja polskich przedsiębiorstw, Ekonomista, nr 4/2011, s ; M. Gorynia i in. 10 L.E. Brouthers, G. Nakos et al., Key Factors for Successful Export Performance for Small Firms, Journal of International Marketing, Vol. 17, No. 3/2009, s Hung and H. Nguyen, Exchange rate exposure and the use of foreign currency derivatives in the Australian resources sector, Journal of Multinational Financial Management, Vol. 22, No. 4/2012, s

27 Zastąpienie waluty narodowej wspólną walutą europejską - euro - jest ważną, strategiczną decyzją powodującą daleko idące skutki dla wszystkich uczestników rynku. Przyjęcie euro wiąże się z wieloma szansami dla krajowych podmiotów gospodarczych. Warunkiem ich wykorzystania jest odpowiednie przygotowanie się firm do nowej sytuacji. Analizując konsekwencje konwersji złotego na wspólną walutę europejską dla krajowych przedsiębiorstw należy mieć świadomość, że już samo pojawienie się euro jako waluty krajów Unii Walutowej przyniosło wiele korzyści polskim firmom biorącym udział w wymianie handlowej z krajami strefy euro. Przede wszystkim, możliwość posługiwania się jedną walutą zamiast kilkoma czy kilkunastoma walutami narodowymi zredukowała koszty ponoszone przy zakupie i sprzedaży tych walut. Jednocześnie zmniejszyły się koszty transakcji zabezpieczających ryzyko kursowe. Wprowadzenie wspólnej waluty w krajach Unii Walutowej pozwoliło krajowym firmom na zastąpienie rachunków prowadzonych w kilku różnych walutach jednym rachunkiem w euro. Zmniejszyło to koszty prowadzenia rachunkowości oraz uprościło zarządzanie nadwyżkami środków. W konsekwencji przedsiębiorstwa mogły również poczynić pewne oszczędności poprzez racjonalizowanie zatrudnienia w pionach księgowo-finansowych. Z uwagi na stosunkowo niskie oprocentowanie, euro stało się dla polskich przedsiębiorców atrakcyjną walutą finansowania działalności, poprzez zaciąganie kredytów dewizowych lub denominowanych w euro. Jednak przedsiębiorcy posiadający kredyty w euro narażeni są nadal na ryzyko walutowe. Dodatkowo, wprowadzenie jednolitej waluty w krajach Unii Monetarnej doprowadziło do większej przejrzystości cenowej, co ułatwia polskim przedsiębiorcom wybór korzystniejszych cenowo ofert Szanse i zagrożenia przy wejściu Polski do strefy Euro Przystąpienie do Eurolandu jest bardzo skomplikowaną operacją, wymagającą długotrwałych przygotowań na wszystkich płaszczyznach. Nie jest też łatwa jednoznaczna ocena jej skutków. Irlandia i Słowacja przyjmowały euro w różnym czasie i w bardzo różnej sytuacji gospodarczej. Dodatkowo Słowacja miała możliwość skorzystania z doświadczenia krajów wcześniej dokonujących tej operacji, co uchroniło ją przez niektórymi błędami, zwłaszcza zjawiskiem sztucznego zawyżania cen przy okazji ich przeliczania na nową walutę. W obu krajach charakterystyczne jest jednak, że wprowadzenie euro zostało bardzo pozytywnie przyjęte przez większość obywateli i nadal akceptacja dla nowej waluty zarówno w Irlandii, jaki w Słowacji jest bardzo wysoka. Badania potwierdzają też, że mimo pewnych turbulencji, 27

28 długoterminowo wprowadzenie euro nie spowodowało znaczniejszego wzrostu cen czy niekorzystnych zjawisk gospodarczych. Przygotowania Polski do przystąpienia do strefy euro odbywają się w jeszcze innych uwarunkowaniach gospodarczych. Świat wychodzi stopniowo z najpoważniejszego od czasów II wojny kryzysu, który znacząco wstrząsnął także strefą euro, zmieniając przy tym podejście do kolejnych etapów jej rozszerzania. Nie brakuje głosów, że opóźni to nasze przyjęcie wspólnej waluty nawet o lat 12. W literaturze stosowane są różne podejścia metodologiczne, prowadzące do zróżnicowanej oceny potencjalnych szans i zagrożeń wynikających z przystąpienia do unii walutowej. Jednoznaczna ocena skutków tego procesu nie jest możliwa, bowiem zależą one od zbyt wielu zmiennych i zależności, nieporównywalnych dla każdego z krajów i dla kolejnych okresów rozwoju Eurolandu, w tym także wynikających z dynamicznych uwarunkowań zewnętrznych Szanse Teoria integracji gospodarczej oraz doświadczenia krajów strefy euro wskazują, że postępująca konwergencja gospodarki polskiej do gospodarek państw strefy euro może sprzyjać procesom integracyjnym na wielu płaszczyznach, zwłaszcza w obszarze rynków finansowych, intensyfikacji wymiany handlowej i inwestycji. Z uwagi na bezpośrednie efekty wprowadzenia wspólnej waluty przyjęcie przez Polskę euro może w istotny sposób przyspieszyć rozwój i integrację rynków finansowych oraz pozytywnie wpłynąć na stabilność finansową, głównie w obszarze instytucji i infrastruktury. Przyjęcie wspólnej waluty może doprowadzić również do wzrostu integracji handlowej. Skala tego efektu będzie w dużej mierze zależała od zdolności polskich przedsiębiorstw do ekspansji na rynkach zagranicznych oraz ich gotowości do odparcia zagranicznej konkurencji Eliminacja ryzyka walutowego Bezpośrednim efektem zastąpienia złotego wspólną walutą europejską będzie eliminacja ryzyka walutowego w stosunku do euro. Na ryzyko kursowe są szczególnie narażone firmy, które prowadzą wymianę towarów i usług z zagranicą lub dokonują transakcji pożyczkowych i kapitałowych na międzynarodowym rynku. Zwłaszcza, gdy transakcje te zawierane są w warunkach kredytowych. W wyniku aprecjacji (wzrostu wartości) waluty krajowej w stosunku do waluty obcej będącej walutą fakturowania i rozliczania transakcji zagranicznych 12 A. Halesiak, Dłuższa droga do euro, Rzeczpospolita z dn. 23 kwietnia 2010 r. 13 NPB, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa 2012r. 28