Charakterystyka i cel badań

Transkrypt

1

2 Spis Treści: Wprowadzenie... 3 Charakterystyka i cel badań... 4 Analiza zebranych informacji z ankiet... 6 Wnioski Spis tabel Tabele Literatura

3 Wprowadzenie W tym roku minęło 10 lat, odkąd stworzone zostały ustawowe warunki rehabilitacji zawodowej i społecznej w naszym kraju. Ten dość krótki, jak na historię rozwoju pomocy osobom niepełnosprawnym w Polsce okres czasu, charakteryzował się dość jednolitymi warunkami, w jakich przyszło funkcjonować zakładom pracy chronionej oraz pracownikom niepełnosprawnym, którzy w tych przedsiębiorstwach znaleźli zatrudnienie. W ostatniej dekadzie podstawowa ustawa dotycząca rehabilitacji zawodowej i społecznej zmieniła się gruntownie raz w 1997 roku. Jest to akt prawny, który między innymi reguluje podstawy działalności zakładów pracy chronionej. Ostatnie dwa lata przyniosły zmiany polegające na konsekwentnym ograniczaniu ulg oraz przywilejów, jakie posiadają ZPCh z racji zwiększonego ryzyka związanego z zatrudnieniem osób niepełnosprawnych. Są to przede wszystkim działania prawne związane z ograniczaniem ulg podatkowych, w tym związanych z podatkiem VAT oraz podatkiem dochodowym. Wywołują one obecnie wyraźne niezadowolenie środowisk właścicieli ZPCh oraz pracowników w tych zakładach, którzy obawiają się masowych zwolnień w związku z pogarszającą się sytuacją ekonomiczną. Przejawem zamieszania w sprawach związanych z rynkiem chronionym są niekorzystne zmiany w liczbie zakładów pracy chronionej, jakie można zaobserwować od 1999 r. Spadała wówczas dynamika wzrostu liczby zakładów oraz osób w nich zatrudnionych. Jeszcze przed rozpoczęciem tegorocznych badań ZPCh dochodziły sygnały o złym stanie rynku chronionego w Polsce oraz wyraźnym zmniejszeniu liczby zakładów, które albo zbankrutowały, albo straciły status zakładu pracy chronionej. Pojawiające się często niepokojące sygnały z otoczenia rynku wywołują potrzebę uzyskania nowych, wiarygodnych informacji o zakładach pracy chronionej. Temu służą właśnie badania rynku prowadzone co roku przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Przeciwnicy i zwolennicy ograniczania przywilejów i ulg nie mogą w dyskusji nad przyszłością rynku chronionego sięgać po hasła bez znajomości faktów. A tylko analiza zjawisk oparta o zweryfikowane informacje może określić skalę zjawisk i tylko wtedy podejmowane decyzje można uznać za racjonalne, ponieważ dotyczą faktów. W innym razie polityka wobec osób niepełnosprawnych będzie nieskuteczna, zaś publiczne pieniądze zastaną w dużej mierze zmarnowane. Państwowy Fundusz Rehabilitacji, oprócz wszystkich ważnych zadań ustawowych, prowadzi analizy, których ważną część stanowią coroczne badania ankietowe zakładów. Są one źródłem wielu przydatnych informacji, a ich unikalny w skali kraju charakter pozwala je zaliczyć do podstawowych statystyk związanych z chronionym rynkiem pracy w Polsce. Obecne opracowanie przygotował Wydział Zadań Ustawowych, Badań i Analiz PFRON. Zebrane dane obejmują 2000 rok. Informacje, zebrane w ciągu 4 miesięcy badań ankietowych są ważnym źródłem informacji dla Funduszu w jego zadaniach, pozwolą również innym odbiorcom lepiej zorientować się w potrzebach środowiska osób niepełnosprawnych. Powinny być kolejnym, ważnym czynnikiem w dyskusji nad stanem oraz przyszłością polskiego modelu rehabilitacji zawodowej i społecznej w najbliższych latach

4 Charakterystyka i cel badań W bieżącym roku PFRON rozpoczął szóstą edycję badań ankietowych zakładów pracy chronionej. W kwietniu 2000 r. odbyła się wysyłka ankiet pocztowych do 3684 zakładów jako potencjalnie istniejących w tym okresie. Informacje o wymienionych zakładach pobrane zostały z bazy ewidencyjnej Funduszu pod koniec marca 2001 r.. Pierwszym celem była weryfikacja danych adresowych zakładów. W rezultacie wyeliminowane zostały zakłady, co do których wiadomo było, że nie istnieją, bądź utraciły status ZPCh. Wyniki badań pod względem skuteczności są zadowalające. Odsetek odpowiedzi na ankietę wyniósł 64,7%. Odpowiedzi udzieliło 2385 zakładów z 3684 potencjalnie istniejących (Tabela 1 i Tabela 2). Wziąwszy pod uwagę weryfikację adresów firm i ich statusów, wskaźniki te są nawet wyższe. Zainteresowanie badaniami było większe niż w latach poprzednich, przedsiębiorstwa chętnie udzielały odpowiedzi. Wysoka skuteczność badania pozwala na rozpatrywanie zebranego materiału w kontekście całej populacji ZPCh, aczkolwiek materiał nie został ze względów technicznych przeszacowany na całą zbiorowość (z tą częścią adresatów, która w badaniach nie uczestniczyła) i jest analizowany tylko w odniesieniu do zakładów, które odpowiedziały na ankietę. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, żeby Czytelnik samodzielnie oszacował interesujące go informacje. Zagadnienia poruszane w badaniach można podzielić na cztery bloki tematyczne: dane ewidencyjne, zatrudnienie, wybrane aspekty finansowe funkcjonowania zakładów posiadających status pracy chronionej oraz dane na temat ich sytuacji ekonomicznej. 1. Dane ewidencyjne obejmowały informacje na temat formy prawnej zakładu, stanu organizacyjnegoprawnego, branż w których prowadzi działalność (wg PKD), daty uzyskania statusu ZPCh, oraz dane adresowe. 2. W dziale obejmującym zatrudnienie ujęte zostały informacje na temat wielkości zatrudnienia (w etatach i osobach) pracowników ogółem oraz niepełnosprawnych, także w podziale na grupy inwalidztwa i rodzaje schorzeń. Dla czytelności porównań z poprzednimi analizami ZPCh stopień niepełnosprawności podany jest w dalszej części według obecnie obowiązującej klasyfikacji (tj. według skali adekwatnej do wcześniej obowiązującej III-stopniowej dla grup inwalidzkich). Przedmiotem badań były m. in. wiek oraz wykształcenie pracowników zatrudnionych w zbadanej grupie ZPCh. Poruszone zostały także zagadnienia rotacji zatrudnienia w ZPCh. 3. W bloku finansowym znalazły się informacje na temat średnich miesięcznych wynagrodzeń brutto w 2000 r., obowiązkowych wpłat na PFRON oraz zaległości we wpłatach, dotacji ze środków Funduszu, a także szczegółowe informacje na temat zakładowego funduszu rehabilitacji (ZFR). 4. Dane o sytuacji ekonomicznej zakładów zgromadzone zostały na podstawie wypełnionych odpowiednich punktów formularza ankiety, zgodnych z obowiązującym w naszym kraju rocznym sprawozdaniem F02. Informacje pogrupowane zostały w taki sposób, by na ich podstawie możliwe było dokonanie analizy wskaźnikowej zakładów. Posiadana wiedza na temat zakładów pozwala na wyciągnięcie bardziej szczegółowych wniosków na temat tendencji na rynku pracy chronionej oraz występujących na nim zagrożeń

5 5. Wzorem lat ubiegłych analizowano ogół zbadanych zakładów pracy chronionej (na potrzeby opracowania nazywany również sektorem ZPCh) oraz spółdzielczość inwalidzką, która odgrywała zawsze poważną rolę w rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych. 6. Drobne nieścisłości, które mogą się pojawiać w niektórych tabelach są skutkiem braku kompletnych informacji w wybranych kategoriach ewidencyjnych lub finansowych oraz zaokrągleń, generowanych automatycznie przez arkusz kalkulacyjny. Ich wielkość nie ma wpływu na ostateczne wyniki obliczeń. Badania tegoroczne dotyczyły zamkniętego okresu roku poprzedniego, z czego część danych zamieszczonych w tabelach zawiera informacje na dzień r., zaś w przypadku zjawisk o charakterze ciągłym - cały 2000 r.. Ze względu na analizę tylko tych zakładów, które odpowiedziały na ankietę, nie ma w tym opracowaniu bezpośrednich porównań liczbowych z badaniami poprzednimi. Założeniem obecnych badań ZPCh jest skupienie się na poszczególnych relacjach między danymi, rozpatrzenie wewnętrznej struktury prezentowanych zagadnień, co wydaje się ważniejsze niż proste przeszacowanie uzyskanych wielkości na rzeczywistą populację ZPCh, która istniała na koniec 2000 r. Ewentualne porównania z danymi z poprzednich badań prowadzonych przez Fundusz dotyczyć mogą zagadnień przedstawionych w układzie procentowym. W tym przypadku należy cofnąć się do poprzednich publikacji Funduszu i odnaleźć wybrane informacje. W ramach tegorocznych badań dotyczących funkcjonowania zakładów pracy chronionej w Polsce w 2000 r. zgromadzone zostały również dane niezbędne do wydania kolejnej edycji Katalogu Zakładów Pracy Chronionej. Prezentacja, w formie książkowej oraz elektronicznej nastąpi prawdopodobnie jesienią bieżącego roku. Dane te również będą unikalnym i bardzo cennym materiałem, stanowiącym podstawę analizy jakościowej na temat zakresu działalności, poziomu technologicznego i organizacyjnego a także osiągnięć gospodarczych podmiotów tworzących sektor ZPCh. Uwzględnienie wszystkich tematów w tegorocznych badaniach spowodowało, że stały się one bardzo dużym przedsięwzięciem pod względem organizacyjnym. Dane zbierane były przy pomocy dwóch kwestionariuszy: 1. ankieta Z dane ewidencyjne, zatrudnienie, finanse i sytuacja ekonomiczna ZPCh 2. ankieta K dane przeznaczone do katalogu ZPCh Publikacja ma na celu przedstawienie podstawowych informacji o funkcjonowaniu zakładów w ubiegłym roku w takim układzie, by mógł on stanowić podstawę do pogłębionych analiz własnych Czytelnika, w zgodzie z jego potrzebami i zainteresowaniami. Zdefiniowanie odpowiedzi na pytania o zakres wpływu zmian legislacyjnych oraz ogólnej sytuacji gospodarczej kraju na bieżące funkcjonowanie ZPCh jest możliwe tylko w odniesieniu do posiadanych informacji. Szczególnym zadaniem opracowania na podstawie badań ZPCh jest wyznaczenie aktualnych tendencji rozwoju rynku chronionego oraz występujących na nim zagrożeń. Należy wyrazić nadzieję, że materiał stanie się istotnym narzędziem w rękach podejmujących decyzje zarówno w wymiarze strategicznym (ustawodawstwo) jak i w bieżącej pracy zarządów i właścicieli przedsiębiorstw oraz administracji państwowej i samorządowej

6 Analiza zebranych informacji z ankiet 1. W ubiegłym roku nastąpiły wyraźne zmiany w dynamice liczby zakładów pracy chronionej w Polsce. W badaniach aktywnie uczestniczyło 2385 zakładów pracy chronionej czyli 64,7% wszystkich podmiotów, do których w kwietniu 2001 wysłano ankiety pocztowe. W kategorii geograficznego rozmieszczenia przedsiębiorstw największy odzew uzyskano z województwa podkarpackiego (79,5%), najmniejszy z województwa zachodniopomorskiego (58%) (Szczegóły: Tabela 1). Pod względem formy prawnej na ankietę odpowiedziały wszystkie spółki komandytowe (5 zakładów), a oprócz nich wysoki wskaźnik skuteczności badania dotyczył spółdzielni (76,9%) oraz spółek akcyjnych (76,3%). Najmniejsze zainteresowanie badaniami wykazały zakłady z kategorii innej formy prawnej (57,3%). Szczegółowe informacje na ten temat prezentuje Tabela Wśród zbadanych zakładów największy odsetek stanowiły firmy prowadzone przez osoby fizyczne (31,7%), spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (24,7%) oraz spółki cywilne (21,6%). Odsetek zbadanych spółdzielni ukształtował się na poziomie 14,8% (Tabela 3). 3. W ramach Polskiej Klasyfikacji Działalności największy odsetek zakładów zajmował się handlem hurtowym i detalicznym. Było to przeszło 20,5% wszystkich zbadanych przedsiębiorstw. Kolejne ważniejsze grupy to produkcja tkanin i wyrobów włókienniczych (12,9%) oraz obsługa nieruchomości i wynajem (10,2%), a także produkcja artykułów spożywczych i napojów (9,1%). 131 zakładów nie zostało zakwalifikowanych do żadnej grupy. Jest to istotny, 5,5%-owy odsetek. Szczegóły zawiera Tabela Uzyskiwane statusy zakładów pracy chronionej na przestrzeni 10 lat są miarą aktywności rynku chronionego, który apogeum zainteresowania osiągał w latach Rok ubiegły przyniósł spadek zainteresowania rynkiem chronionym w Polsce ze strony potencjalnych pracodawców, co jest bezpośrednim skutkiem wprowadzanych konsekwentnie zmian funkcjonowania ZPCh, które ograniczyły wyraźnie korzyści osiągane przez ZPCh. Status pracy chronionej uzyskały w 2000 r. zaledwie 82 firmy, co jest mizernym rezultatem przy 631 podmiotach w 1999 roku (Tabela 5). Poziom zatrudnienia w zakładach pracy chronionej w 2000 r. podlegał zróżnicowaniu w zależności analizowanej formy prawnej. Ogółem zatrudnionych w sektorze ZPCh było osób, z czego osoby to pracownicy niepełnosprawni ( 5. Tabela 6). Osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności było 6 088, z lekkim Odsetek wynosi tutaj odpowiednio 3,7% oraz 66,3% (Tabela 7). Zarówno w kategoriach ogólnych jak i osób niepełnosprawnych, pracownicy ZPCh to zdecydowanie mężczyźni. Odsetek pracujących kobiet jest zdecydowanie mniejszy, a jego przyczyny tkwią w wadliwym prawie pracy, które nie zachęca pracodawców do ich zatrudniania. 6. Spółdzielnie, z racji swej historycznie dużej roli w wypełnianiu zadań związanych z rehabilitacją zawodowo-społeczną są ważnym segmentem rynku chronionego i w każdym opracowaniu dotyczącym ZPCh traktowane są z dużą uwagą. Poziom zatrudnienia w spółdzielczych ZPCh wyniósł w ubiegłym roku osób z czego pracowników stanowiły osoby niepełnosprawne (Tabela 8). Bardziej wyrównane niż wśród ogółu ZPCh relacje dotyczą kategorii płci, lecz i tutaj przewaga --6--

7 zatrudnionych mężczyzn jest wyraźna (Tabela 9). Większy jest tam także odsetek osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności (4,4% wszystkich zatrudnionych w spółdzielniach niepełnosprawnych). Zauważyć należy jednak, że spółdzielnie zatrudniają większy procent osób z lekkim upośledzeniem (o 2,1 pkt. wyższy niż w całym sektorze ZPCh). 7. Wskaźniki zatrudnienia osób niepełnosprawnych wskazują na dużą rolę spółdzielczości inwalidzkiej w kategorii ilości niepełnosprawnych osób zatrudnionych w tych zakładach. Wszystkie wskaźniki zatrudnienia w spółdzielniach są wyższe niż w całym sektorze (Porównaj: Tabela 10 oraz Tabela 11). Ze względu na fakt, iż w poprzednich tego typu badaniach wskaźniki zatrudnienia spółdzielczości były zbliżone, można potwierdzić stabilizację wewnętrznej struktury kadrowej w tych zakładach. Dzieje się tak, mimo pesymistycznych zapowiedzi drastycznego spadku zatrudnienia w ZPCh. Są to jednak wskaźniki zbyt statyczne, by na ich podstawie uważać sytuację spółdzielczości za dobrą. 8. O tym, jaka jest dynamika zatrudnienia przekonać się można z analizy rotacji zatrudnienia, do której uzyskano szczegółowy materiał z badań. Ogółem w 2000 r. przyjęto do pracy osób, natomiast zwolniono (Tabela 12) przyjętych do pracy to niepełnosprawni, a zwolnionych zostało osób (Patrz również: Tabela 12). Analiza odsetka w kategorii rotacji pozwala zauważyć, że w ubiegłym roku więcej osób do pracy przyjęto niż zwolniono i szczególnie dotyczy to osób niepełnosprawnych (Tabela 13). Niemniej są to gorsze relacje niż w 1999 r. i jest to jeden z ważniejszych argumentów za tezą o niekorzystnym wpływie wprowadzanych ograniczeń przywilejów ZPCh na ilość osób zatrudnionych. Wśród podawanych przyczyn zwolnień zakłady zdecydowanie preferowały rozstania z pracownikami "z innych przyczyn" (około 40% dla ogółu i wśród niepełnosprawnych). 9. Jeszcze bardziej niekorzystnie przedstawiała się sytuacja związana z rotacją w spółdzielniach, gdzie odsetek przyjętych osób do pracy w relacji do zwolnionych mieścił się w granicach 75,5-81,1%. Szereg przyczyn, o których już wspominano oraz zapewne zła sytuacja gospodarcza w kraju spowodowały zwiększone pozbywanie się pracowników z zakładów spółdzielczych. Warto zwrócić uwagę na zmniejszającą się w ostatnich latach liczbę spółdzielni, które albo się przekształciły w spółki prawa handlowego albo upadły (Tabela 2). Analiza zatrudnienia w ZPCh w kategorii schorzeń nie przynosi żadnych zaskakujących w porównaniu z poprzednimi latami. Dominują schorzenia ruchu i kręgosłupa (29,5%) oraz sprzężone (45,9%). Najwięcej osób ze schorzeniami wzroku mieści się w kategorii upośledzenia znacznego (41,6%) ( 10.Tabela 17), najmniej zatrudnionych jest osób ze schorzeniami słuchu i mowy (4,4%). Podobne relacje występują w zakładach spółdzielczych (Tabela 18 i Tabela 19), które zatrudniają dużą liczbę osób niewidomych (69,1% osób ze znacznym upośledzeniem w spółdzielniach). Analiza rozkładu zatrudnienia według kategorii wiekowych nie wnosi nic ponad to, co wiadomo z dotychczasowych badań ZPCh. Dominują kategorie wiekowe między 36 a 55 rokiem życia, zarówno w ogólnej liczbie zakładów jak i spółdzielniach. Minimalny odsetek to osoby w wieku poniżej 20 lat ( --7--

8 Tabela 21 oraz 11.Tabela 23). 12.Wykształcenie pracowników w sektorze ZPCh jest również typowe i nietrudno zauważyć, że najmniej jest osób z wyższym wykształceniem, najwięcej - w grupie pracowników o kwalifikacjach zasadniczo zawodowych (Tabela 24). Jest to procentowo odpowiednio 6% i 37,8% (Tabela 25). W spółdzielniach sytuacja jest podobna (Tabela 26), warto też zauważyć, że 31,3% tamtejszych pracowników to osoby z wykształceniem podstawowym i niższym (Tabela 26 i Tabela 27). Jeszcze wyraźniej zaznacza się ta niekorzystna sytuacja wśród osób niepełnosprawnych. 13.Wynagrodzenia brutto w zakładach pracy chronionej wzrosły nominalnie w ubiegłym roku we wszystkich podanych kategoriach (Tabela 28). Średnia miesięczna płaca brutto ogółu pracowników wyniosła 1169 zł i była o 23% wyższa od analogicznej pensji z 1999 r. Płace w spółdzielniach były nieco wyższe niż w sektorze ZPCh, chociaż średnia pensja dla ogółu pracowników spółdzielni wzrosła o 16% (Tabela 29). Do analizy wynagrodzeń z roku na rok należy jednak podchodzić z rezerwą, ze względu na inne wyniki badań w różnych okresach jak również z faktu uczestnictwa we wszystkich badaniach niekoniecznie tych samych podmiotów. W ostatnich latach ulegały zmianie regulacje prawne dotyczące obowiązkowych wpłat na PFRON oraz uzyskiwanych przez zakłady dotacji. Zbadane zakłady przekazały ogółem tys. zł z obowiązkowych wpłat (tabela 30), zaległości wyniosły tys. zł. Wysokość dotacji ze środków PFRON dla ogółu ZPCh wyniosła tys. zł. Spółdzielnie przekazały łącznie tys. zł, otrzymały natomiast tys. zł ( 14.Tabela 31). Zaległości we wpłatach w sektorze ZPCh i spółdzielniach wyniosły odpowiednio tys. zł i tys. zł. Obowiązek tworzenia Zakładowego Funduszu Rehabilitacji jest bardzo ważnym elementem rehabilitacji zawodowej i społecznej w zakładach pracy chronionej. Na ZFR trafiają środki przede wszystkim z ulg podatkowych. Z tego funduszu z założenia prowadzona ma być podstawowa działalność rehabilitacyjna zakładów. Dotąd więcej środków trafiało na ZFR niż z niego wypływało postaci pomocy osobom niepełnosprawnym. W 2000 r. po raz pierwszy w sektorze ZPCh oraz w zakładach spółdzielczych większe były wydatki. Ogółem na ZFR trafiło tys. zł, wydano natomiast tys. zł. Początkowy stan ZFR w kwocie tys. zł zmniejszył się do tys. zł czyli do 83,7% stanu wyjściowego (Tabela 32). W spółdzielniach stan końcowy ZFR ukształtował się na poziomie 88,5% ( 15.Tabela 33). Największe wpływy ZFR w zakładach pochodziły z ulg w podatku dochodowym od osób fizycznych (62,1%), najmniejsze: z ulg w innych podatkach. Na poziomie 3,9% ukształtowały się wpływy ZFR z tytułu ulg w podatku dochodowym od działalności gospodarczej. Największe wydatki ogółu ZPCh to przygotowanie miejsc pracy (39,4%) oraz inne wydatki (14,4%). Ulgi w podatku od działalności gospodarczej spółdzielni to tylko 0,4% przychodów ZFR, ulgi w podatku od osób fizycznych wyniosły 65,5% wszystkich wpływów. Druga w kategorii przychodów jest ulga w podatku od nieruchomości (24,3%). Najwięcej pieniędzy ( --8--

9 16.Tabela 33) spółdzielcze ZPCh wydały na opiekę medyczną i rehabilitacyjną oraz przygotowanie miejsc pracy i wynagrodzenia (odpowiednio 21,7%, 18,6% i 17,1%). Bilans zbadanych zakładów składa się ze złożonych i powiązanych ze sobą elementów. Na generalną kwotę po stronie aktywów w wysokości tys. zł najbardziej składały się w ubiegłym roku majątek trwały (50,7%) oraz majątek obrotowy (48,4%) (). Na majątek obrotowy w 32,5% zapasy oraz należności i roszczenia (55,6%). Odsetek należności przeterminowanych wyniósł 4,8% wszystkich należności i roszczeń. Aktywa to głównie kapitał własny w wysokości tys. zł (32,2%) oraz zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne w kwocie tys. zł Kredyty bankowe stanowiły 31,5% zobowiązań krótkoterminowych a przeterminowane 5,5% ( 17.Tabela 34). Na rezerwy zakłady przeznaczyły 0,6% pasywów. Rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów wyniosły tys. zł. Bilans spółdzielczych zakładów pracy chronionej jest pochodną wielu czynników oraz się liczby podmiotów o tej formie prawnej. Na łączną kwotę po stronie aktywów w wysokości tys. zł najbardziej składały się w 2000 roku: majątek trwały (49,3%) (w tym rzeczowy majątek trwały w wysokości 94,8%) oraz majątek obrotowy (49,3%) ( Tabela 35). Na majątek obrotowy w 29,8% składały się zapasy oraz należności i roszczenia (41,9%). Odsetek należności przeterminowanych wyniósł 7,7% wszystkich należności i roszczeń. Aktywa to przede wszystkim kapitał własny w wysokości tys. zł (51,4%) oraz zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne w kwocie tys. zł (31,3%). Kredyty bankowe stanowiły 25,8% zobowiązań krótkoterminowych a przeterminowane zobowiązania 9,5% (więcej niż w sektorze ZPCh). Na rezerwy spółdzielnie przeznaczyły 0,8% pasywów. Rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów w spółdzielniach wyniosły tys. zł czyli 12,9% aktywów ( 18.Tabela 35). Zbadane zakłady pracy chronionej miały dodatnie wyniki finansowe we wszystkich kategoriach ( 19.Tabela 36). Przychody z działalności operacyjnej wyniosły tys. zł, obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego to tys. zł (0,7% przychodów z działalności operacyjnej) a zysk netto tys. zł. Jest to wynik gorszy niż w latach ubiegłych, zważywszy na wyższą skuteczność badań w tym roku. Jest to widoczny efekt pogarszającej się koniunktury gospodarczej oraz zmian wokół zasad funkcjonowania rynku chronionego w Polsce. Większą wagę należy jednak przypisać sytuacji ogólnej, ponieważ zakłady pracy chronionej były dotąd bardziej wrażliwe na ogólną sytuację a dopiero potem na zmiany bezpośrednio ich dotyczące. Warto zauważyć, że większa rola w kształtowaniu ostatecznego wyniku finansowego przypadła pozostałym przychodom operacyjnym (7,2% przychodów) a w ich ramach 17% dotacji. 20.Trwałym i charakterystycznym zjawiskiem występującym w spółdzielniach jest coroczna strata finansowa na działalności podstawowej zakładów. Tak również było w 2000 roku. Kwota straty operacyjnej wyniosła minus tys. zł i uznać ją należy za bardzo wysoką w stosunku do okresów ubiegłych. Stanowi ona 12,2% przychodów z działalności podstawowej tych zakładów (Tabela 37). Sytuację ratuje tylko wysoka wartość pozostałych przychodów operacyjnych (18,4%

10 przychodów podstawowych). W ich ramach 20,9% to dotacje. Dzięki temu stan ogólny finansów spółdzielczości jest już do końca minimalnie dodatni, ale wartość zysku netto jest zdecydowanie niska i wynosi zaledwie tys. zł (2,3% przychodów). 21.Skutki gorszej koniunktury gospodarczej i niekorzystnych zmian o których była mowa wcześniej wyraźnie widać na wskaźnikach analizy finansowej zarówno wśród ogółu ZPCh jak i spółdzielczości. Warto zauważyć niski poziom wskaźnika płynności bieżącej ZPCh, który spadł do poziomu 1,15 z 1,23 w 1999 r. Obniżyła się również zdolność do spłaty zobowiązań ZPCh środkami pieniężnymi. Obrazuje to wskaźnik płynności natychmiastowej na poziomie 0,14 (Tabela 38). Bardzo źle przedstawiają się wskaźniki rentowności, które już od trzech lat obniżają się, jest to również wyraźny efekt pogorszenia koniunktury gospodarczej w kraju. Obniżenie o 50% wskaźnika zysku netto do aktywów z poziomu 0,10 do 0.04 wśród ogółu ZPCh i z 0,04 do 0,02 wśród spółdzielni uzupełnia pesymistyczny obraz funkcjonowania ZPCh w ubiegłym roku (Tabela 39). 22.Na tle ogółu ZPCh spółdzielnie również odczuwają skutki złej koniunktury. Warto jednak zwrócić uwagę na wielkość posiadanego przez nie rzeczowego majątku trwałego. Jest to wiodący element, który pozwalał przetrwać tym zakładom najgorsze okresy reform sprzed 10 lat. Gospodarowanie własnym majątkiem przez spółdzielnie jest obecnie najważniejszym czynnikiem, który ratuje większość tych zakładów przed upadkiem. Rozsądne gospodarowanie rzeczowym majątkiem trwałym oraz posiadanymi nieruchomościami prawdopodobnie pozwolą spółdzielczości przetrwać obecny kryzys, nie zastąpią jednak restrukturyzacji, która pozwoli osiągać dochody z działalności podstawowej. 23.Średnie przychody i średni wynik finansowy netto w kategoriach form prawnych wskazują także, że złe wyniki osiągać mogą także spółki prawa handlowego, uważane dotąd za motor napędowy zakładów pracy chronionej. Średnia strata w wysokości 138 tys. zł przy najwyższych średnich przychodach w kwocie tys. zł oraz niska średnia wśród spółdzielni to cechy charakterystyczne tej kategorii (Tabela 40). W układzie wojewódzkim na jednym biegunie z najwyższymi średnimi przychodami są zakłady z województw wielkopolskiego, mazowieckiego i małopolskiego. Średnie przychody przekraczają tam tys. zł. Najmniejsze średnie przychody są w województwach świętokrzyskim, lubuskim, opolskim i łódzkim. Straty notują przede wszystkim zakłady pracy chronionej w województwie warmińsko-mazurskim i opolskim ( 24.Tabela 41)

11 Wnioski 1. Prowadzenie badań ZPCh przynosi dużo informacji, które można bez większego ryzyka przenosić na całą istniejącą zbiorowość ZPCh w danym okresie. 2. Zakłady wykazują większe zainteresowanie badaniami niż w latach ubiegłych 3. Następuje spadek zainteresowania pracodawców uzyskiwaniem statusu ZPCh i w związku z tym zmniejsza się liczba ZPCh oraz zatrudnionych w nich osób. 4. Rotacja zatrudnienia potwierdza fakt zmniejszania zatrudnienia w ZPCh. Mniejszy odsetek osób przyjęto niż w latach ubiegłych, a w spółdzielniach odsetek zwolnionych pracowników jest większy od przyjętych. 5. Zwiększają się wydatki z Zakładowego Funduszu Rehabilitacji, którego saldo zarówno wśród ogółu ZPCh jak i w spółdzielniach jest niższe niż saldo początkowe. 6. Ogół zakładów wydaje pieniądze z ZFR przeważnie na przygotowanie nowych miejsc pracy, natomiast wydatki spółdzielni koncentrują się bardziej na opiece medycznej i rehabilitacyjnej. 7. Spadek wpływów na ZFR w ZPCh najbardziej uwidocznił się w kategorii ulgi w podatku od działalności gospodarczej. 8. Szczegółowa analiza bilansu oraz rachunku zysków i strat w dużej mierze potwierdza doniesienia ze strony środowisk osób niepełnosprawnych oraz pracodawców o gorszej sytuacji zakładów niż w ubiegłych latach 9. Sytuacja gospodarcza kraju oraz zmiany zasad funkcjonowania ZPCh mają znaczący wpływ na pogarszającą się sytuację ekonomiczno-finansową zakładów 10.Spółdzielnie potrzebują inwestorów strategicznych, ponieważ w dłuższym okresie nie będą mogły czerpać korzyści tylko z posiadanego majątku lecz przede wszystkim z działalności podstawowej 11.Wzrasta niekorzystna tendencja, polegająca na zatrudnianiu w ZPCh znaczącego odsetka osób niepełnosprawnych lekkiego stopnia upośledzenia (dawnej III grupy inwalidzkiej). Te osoby, zgodnie z praktyką stosowaną w Unii Europejskiej powinny pracować na otwartym rynku pracy. 12.W dalszym ciągu spółdzielczość inwalidzka jest podstawowym segmentem rynku chronionego, w którym zatrudniane są osoby z najcięższymi schorzeniami, zwłaszcza wzroku. Obecna specyfika prawa spółdzielczego ogranicza możliwość wejścia inwestorów strategicznych do spółdzielni bez zmiany formy prawnej na spółki prawa handlowego. 13.Warunkiem poprawy sytuacji ZPCh jest wzrost gospodarczy kraju oraz wprowadzenie rozwiązań prawnych i finansowych, korzystnych zarówno dla pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne, jak również dla budżetu państwa. Są to podstawowe czynniki stymulujące wzrost zatrudnienia w zakładach pracy chronionej i w głównej mierze one będą decydować o kształcie rynku pracy chronionej w naszym kraju w najbliższych latach

12 Spis tabel Tabela 1 Skuteczność badania według województw 14 Tabela 2 Skuteczność badania według form prawnych zakładów 14 Tabela 3 Liczba i odsetek zbadanych zakładów pracy chronionej według formy prawnej 14 Tabela 4 Zakłady pracy chronionej według działów PKD 14 Tabela 5 Zakłady wg daty uzyskania statusu ZPCh 15 Tabela 6 Poziom zatrudnienia w ZPCh w 2000 r. 16 Tabela 7 Poziom zatrudnienia w ZPCh (w procentach) 16 Tabela 8 Poziom zatrudnienia w spółdzielniach w 2000 r. 16 Tabela 9 Poziom zatrudnienia w spółdzielniach (w procentach) 16 Tabela 10 Wskaźniki zatrudnienia osób niepełnosprawnych (w procentach) 17 Tabela 11 Wskaźniki zatrudnienia osób niepełnosprawnych w spółdzielniach (w procentach) 17 Tabela 12 Rotacja zatrudnienia w ZPCh (w liczbach) 17 Tabela 13 Rotacja zatrudnienia w ZPCh (w procentach) 17 Tabela 14 Rotacja zatrudnienia w spółdzielniach (w liczbach) 18 Tabela 15 Rotacja zatrudnienia w spółdzielniach (w procentach) 18 Tabela 16 Niepełnosprawni w ZPCh wg podstawowych schorzeń 18 Tabela 17 Niepełnosprawni w ZPCh wg podstawowych schorzeń (w procentach) 18 Tabela 18 Niepełnosprawni w spółdzielniach wg podstawowych schorzeń 19 Tabela 19 Niepełnosprawni w spółdzielniach wg podstawowych schorzeń (w procentach) 19 Tabela 20 Pracownicy ZPCh wg wieku (w liczbach) 19 Tabela 21 Pracownicy ZPCh wg wieku (w procentach) 20 Tabela 22 Pracownicy spółdzielni wg wieku (w liczbach) 20 Tabela 23 Pracownicy spółdzielni wg wieku (w procentach) 20 Tabela 24 Pracownicy ZPCh wg wykształcenia (w liczbach) 20 Tabela 25 Pracownicy ZPCh wg wykształcenia (w procentach) 21 Tabela 26 Pracownicy spółdzielni wg wykształcenia (w liczbach) 21 Tabela 27 Pracownicy spółdzielni wg wykształcenia (w procentach) 21 Tabela 28 Wynagrodzenia brutto w ZPCh (w złotych na etat) 21 Tabela 29 Wynagrodzenia brutto w spółdzielniach (w złotych na etat) 22 Tabela 30 Dotacje oraz obowiązkowe wpłaty na PFRON w ZPCh w 2000 r. (w tys. zł) 22 Tabela 31 Dotacje oraz obowiązkowe wpłaty na PFRON w spółdzielniach w 2000 r. (w tys. zł) 22 Tabela 32 Zakładowy Fundusz Rehabilitacji w ZPCh w 2000 r. w tys. zł i procentach 22 Tabela 33 Zakładowy Fundusz Rehabilitacji w spółdzielniach w 2000 r. w tys. zł i procentach 23 Tabela 34 Elementy bilansu ZPCh za 2000 r. w tys. zł i procentach 23 Tabela 35 Elementy bilansu spółdzielniach za 2000 r. w tys. zł i procentach 24 Tabela 36 Elementy rachunku zysków i strat ZPCh za 2000 r. w tys. zł i procentach 25 Tabela 37 Elementy rachunku zysków i strat w spółdzielniach za 2000 r. w tys. zł i procentach 25 Tabela 38 Wybrane wskaźniki analizy finansowej ZPCh w latach Tabela 39 Wybrane wskaźniki analizy finansowej w spółdzielniach w latach Tabela 40 Średnie przychody i wynik finansowy według form prawnych (w tys. zł)

13 Tabela 41 Średnie przychody i wynik finansowy według województw (w tys. zł) 26 Tabela 42 Definicje wskaźników

14 Tabele Tabela 1 Skuteczność badania według województw Województwo Zakłady, do których wysłano ankiety Zakłady, które odpowiedziały na ankietę Skuteczność badania w procentach Dolnośląskie ,5% kujawsko-pomorskie ,4% Lubelskie ,2% Lubuskie ,5% Łódzkie ,2% Małopolskie ,2% Mazowieckie ,9% Opolskie ,1% Podkarpackie ,5% Podlaskie ,5% Pomorskie ,1% Śląskie ,2% Świętokrzyskie ,7% warmińsko-mazurskie ,5% Wielkopolskie ,3% Zachodniopomorskie ,0% Razem ,7% Tabela 2 Skuteczność badania według form prawnych zakładów Forma prawna Zakłady, do których wysłano ankiety Zakłady, które odpowiedziały na ankietę Skuteczność badania w procentach Spółdzielnia ,9% Spółka akcyjna ,3% Spółka z o.o ,4% Spółka cywilna ,3% Spółka komandytowa ,0% Osoba fizyczna ,2% Inna ,3% Razem ,7% Tabela 3 Liczba i odsetek zbadanych zakładów pracy chronionej według formy prawnej Forma prawna Liczba zakładów Odsetek Spółdzielnia ,8% Spółka akcyjna 116 4,9% Spółka z o.o ,7% Spółka cywilna ,6% Spółka komandytowa 5 0,2% Osoba fizyczna ,7% Inna 51 2,1% Razem: ,0% Tabela 4 Zakłady pracy chronionej według działów PKD

15 Nazwa działu Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) Liczba Odsetek zakładów Budownictwo 52 2,2% Edukacja 1 0,0% Handel hurtowy i detaliczny; naprawy pojazdów mechanicznych, ,5% motocykli... Hotele i restauracje 18 0,8% Obsługa nieruchomości, wynajem i prowadzenie interesów ,2% Ochrona zdrowia 15 0,6% Pośrednictwo finansowe 16 0,7% Pozostała działalność usługowa, komunalna, socjalna i indywidualna 31 1,3% Produkcja artykułów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych 217 9,1% Produkcja chemikaliów, wyrobów chemicznych i włókien sztucznych 24 1,0% Produkcja drewna i wyrobów z drewna 47 2,0% Produkcja masy celulozowej, papieru oraz wyrobów z papieru, poligrafia ,1% Produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej nie sklasyfikowana 60 2,5% Produkcja metali i przetworzonych wyrobów z metali 127 5,3% Produkcja skóry i wyrobów ze skóry 24 1,0% Produkcja sprzętu transportowego 41 1,7% Produkcja tkanin i wyrobów włókienniczych ,9% Produkcja urządzeń elektrycznych i optycznych 94 3,9% Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych 140 5,9% Produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych 18 0,8% Produkcja nie sklasyfikowana gdzie indziej 96 4,0% Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo 4 0,2% Transport, gospodarka magazynowa i łączność 18 0,8% Brak danych 131 5,5% Razem: ,0% Tabela 5 Zakłady wg daty uzyskania statusu ZPCh 1 Lp. Rok Liczba Odsetek ,3% ,9% ,5% ,4% ,0% ,1% ,8% ,7% ,1% ,2% Razem ,0% 1 Informacje na podstawie bazy adresowej ZPCh, przygotowanej przed wysyłką ankiet w marcu 2001 r

16 Tabela 6 Poziom zatrudnienia w ZPCh w 2000 r. Wyszczególnienie Etaty Osoby Ogółem , Kobiety , Mężczyźni , Niepełnosprawni , Kobiety , Mężczyźni , Znaczny st. niepełnospr , Umiarkowany st. Niepełnospr , Lekki st. niepełnospr , Tabela 7 Poziom zatrudnienia w ZPCh (w procentach) Wyszczególnienie Etaty Osoby Ogółem 100,0% 100,0% Kobiety 40,7% 40,9% Mężczyźni 59,3% 59,1% Niepełnosprawni 100,0% 100,0% Kobiety 38,6% 38,7% Mężczyźni 61,4% 61,3% Znaczny st. niepełnospr. 3,5% 3,7% Umiarkowany st. Niepełnospr. 29,7% 30,0% Lekki st. niepełnospr. 66,8% 66,3% Tabela 8 Poziom zatrudnienia w spółdzielniach w 2000 r. Wyszczególnienie Etaty Osoby Ogółem , Kobiety , Mężczyźni , Niepełnosprawni , Kobiety , Mężczyźni , Znaczny st. niepełnospr , Umiarkowany st. Niepełnospr , Lekki st. niepełnospr , Tabela 9 Poziom zatrudnienia w spółdzielniach (w procentach) Wyszczególnienie Etaty Osoby Ogółem 100,0% 100,0% Kobiety 43,9% 43,5% Mężczyźni 56,1% 56,5% Niepełnosprawni 100,0% 100,0% Kobiety 40,7% 40,5% Mężczyźni 59,3% 59,5% Znaczny st. niepełnospr. 3,9% 4,4%

17 Umiarkowany st. Niepełnospr. 26,0% 27,2% Lekki st. niepełnospr. 70,1% 68,4% Tabela 10 Wskaźniki zatrudnienia osób niepełnosprawnych (w procentach) Lp. Wskaźniki zatrudnienia Stan na r. Etaty Osoby 1. Osoby niepełnosprawne 58,4% 58,8% 2. Znaczny st. Niepełnospr. 2,0% 2,2% 3. Umiarkowany st. niepełnospr. 17,4% 17,7% 4. Lekki st. niepełnospr. 39,0% 39,0% 5. Niepełnosprawne kobiety 55,3% 55,7% 6. Niepełnosprawni mężczyźni 60,5% 61,0% Tabela 11 Wskaźniki zatrudnienia osób niepełnosprawnych w spółdzielniach (w procentach) Lp. Wskaźniki zatrudnienia Stan na r. Etaty Osoby 7. Osoby niepełnosprawne 66,9% 68,6% 8. Znaczny st. niepełnospr. 2,6% 3,0% 9. Umiarkowany st. niepełnospr. 17,4% 18,6% 10. Lekki st. niepełnospr. 46,9% 46,9% 11. Niepełnosprawne kobiety 61,9% 63,8% 12. Niepełnosprawni mężczyźni 70,7% 72,2% Tabela 12 Rotacja zatrudnienia w ZPCh (w liczbach) Wyszczególnienie Ogółem Niepełnosprawni Przyjęci do pracy Zwolnieni z pracy Wypowiedzenie przez zakład - grupowe Wypowiedzenie przez zakład - inne Za porozumieniem stron Wypowiedzenie przez pracownika Przejście na rentę inwalidzką Na emeryturę Z innych przyczyn Tabela 13 Rotacja zatrudnienia w ZPCh (w procentach) Wyszczególnienie Ogółem Niepełnosprawni Przyjęci do pracy 101,7% 104,8% Zwolnieni z pracy 100,0% 100,0% Wypowiedzenie przez zakład grupowe 4,3% 4,3% Wypowiedzenie przez zakład inne 17,2% 17,2% Za porozumieniem stron 29,1% 28,0%

18 Wypowiedzenie przez pracownika 6,7% 6,1% Przejście na rentę inwalidzka 1,1% 1,1% Na emeryturę 1,6% 2,0% Z innych przyczyn 40,0% 41,2% Tabela 14 Rotacja zatrudnienia w spółdzielniach (w liczbach) Wyszczególnienie Ogółem Niepełnosprawni Przyjęci do pracy Zwolnieni z pracy Wypowiedzenie przez zakład grupowe Wypowiedzenie przez zakład inne Za porozumieniem stron Wypowiedzenie przez pracownika Przejście na rentę inwalidzką Na emeryturę Z innych przyczyn Tabela 15 Rotacja zatrudnienia w spółdzielniach (w procentach) Wyszczególnienie Ogółem Niepełnosprawni Przyjęci do pracy 81,1% 75,5% Zwolnieni z pracy 100,0% 100,0% Wypowiedzenie przez zakład grupowe 9,7% 9,4% Wypowiedzenie przez zakład inne 18,2% 17,0% Za porozumieniem stron 25,0% 24,6% Wypowiedzenie przez pracownika 4,1% 3,9% Przejście na rentę inwalidzka 2,8% 3,1% Na emeryturę 4,2% 5,1% Z innych przyczyn 36,0% 36,7% Tabela 16 Niepełnosprawni w ZPCh wg podstawowych schorzeń Wyszczególnienie Pracownicy niepełnosprawni według stopnia niepełnosprawności Ogółem Znaczny Umiarkowany Lekki Schorzenia wzroku Schorzenia słuchu i mowy Schorzenia ruchu i kręgosłupa Choroby psychiczne i nerwowe Upośledzenie umysłowe Pozostałe wraz ze schorzeniami sprzężonymi Razem: Tabela 17 Niepełnosprawni w ZPCh wg podstawowych schorzeń (w procentach) Wyszczególnienie Pracownicy niepełnosprawni według stopnia niepełnosprawności Ogółem Znaczny Umiarkowany Lekki Schorzenia wzroku 7,6% 41,6% 5,7% 6,5%

19 Schorzenia słuchu i mowy 4,4% 2,8% 4,9% 4,3% Schorzenia ruchu i kręgosłupa 29,5% 23,0% 26,9% 31,0% Choroby psychiczne i nerwowe 7,7% 5,8% 10,3% 6,7% Upośledzenie umysłowe 5,0% 3,4% 4,2% 5,4% Pozostałe wraz ze schorzeniami sprzężonymi 45,9% 23,4% 48,0% 46,2% Razem: 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Tabela 18 Niepełnosprawni w spółdzielniach wg podstawowych schorzeń Wyszczególnienie Pracownicy niepełnosprawni według stopnia niepełnosprawności Ogółem Znaczny Umiarkowany Lekki Schorzenia wzroku Schorzenia słuchu i mowy Schorzenia ruchu i kręgosłupa Choroby psychiczne i nerwowe Upośledzenie umysłowe Pozostałe wraz ze schorzeniami sprzężonymi Razem: Tabela 19 Niepełnosprawni w spółdzielniach wg podstawowych schorzeń (w procentach) Wyszczególnienie Pracownicy niepełnosprawni według stopnia niepełnosprawności Ogółem Znaczny Umiarkowany Lekki Schorzenia wzroku 9,8% 69,1% 6,8% 7,0% Schorzenia słuchu i mowy 5,4% 2,2% 6,7% 5,0% Schorzenia ruchu i kręgosłupa 27,6% 14,6% 25,6% 29,2% Choroby psychiczne i nerwowe 7,7% 2,8% 10,6% 6,9% Upośledzenie umysłowe 9,5% 2,9% 8,2% 10,4% Pozostałe wraz ze schorzeniami sprzężonymi 40,1% 8,4% 42,0% 41,4% Razem: 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Tabela 20 Pracownicy ZPCh wg wieku (w liczbach) Wyszczególnienie Ogółem Niepełnosprawni 20 i mniej i więcej Razem:

20 Tabela 21 Pracownicy ZPCh wg wieku (w procentach) Wyszczególnienie Ogółem Niepełnosprawni 20 i mniej 1,9% 1,5% ,0% 5,1% ,1% 5,6% ,0% 6,2% ,5% 8,8% ,7% 14,7% ,8% 19,6% ,4% 18,9% ,0% 11,5% 60 i więcej 5,6% 8,2% Razem: 100,0% 100,0% Tabela 22 Pracownicy spółdzielni wg wieku (w liczbach) Wyszczególnienie Ogółem Niepełnosprawni 20 i mniej i więcej Razem: Tabela 23 Pracownicy spółdzielni wg wieku (w procentach) Wyszczególnienie Ogółem Niepełnosprawni 20 i mniej 1,5% 1,3% ,4% 2,7% ,3% 4,6% ,2% 6,8% ,9% 9,2% ,0% 14,9% ,2% 20,0% ,1% 18,4% ,6% 12,1% 60 i więcej 7,8% 10,0% Razem: 100,0% 100,0% Tabela 24 Pracownicy ZPCh wg wykształcenia (w liczbach) Wyszczególnienie Pracownicy Niepełnosprawni wg st. niepełnosprawności ogółem Ogółem Znaczny Umiarkowany Lekki Wyższe Pomaturalne i zawodowe Średnie ogólne

21 Zasadnicze zawodowe Podstawowe i niższe Razem: Tabela 25 Pracownicy ZPCh wg wykształcenia (w procentach) Wyszczególnienie Pracownicy Niepełnosprawni wg st. niepełnosprawności ogółem Ogółem Znaczny Umiarkowany Lekki Wyższe 6,0% 4,0% 6,4% 6,2% 2,9% Pomaturalne i zawodowe 22,1% 19,2% 17,8% 22,2% 17,9% Średnie ogólne 8,8% 8,4% 9,4% 10,1% 7,6% Zasadnicze zawodowe 37,8% 37,9% 35,2% 34,0% 39,9% Podstawowe i niższe 25,3% 30,5% 31,1% 27,6% 31,7% Razem: 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Tabela 26 Pracownicy spółdzielni wg wykształcenia (w liczbach) Wyszczególnienie Pracownicy Niepełnosprawni wg st. niepełnosprawności Ogółem Ogółem Znaczny Umiarkowany Lekki Wyższe Pomaturalne i zawodowe Średnie ogólne Zasadnicze zawodowe Podstawowe i niższe Razem: Tabela 27 Pracownicy spółdzielni wg wykształcenia (w procentach) Wyszczególnienie Pracownicy Niepełnosprawni wg st. niepełnosprawności Ogółem Ogółem Znaczny Umiarkowany Lekki Wyższe 4,4% 3,1% 3,1% 5,0% 2,3% Pomaturalne i zawodowe 19,6% 17,0% 11,0% 20,7% 15,9% Średnie ogólne 6,8% 6,6% 6,3% 8,4% 5,9% Zasadnicze zawodowe 37,8% 38,2% 41,4% 34,1% 39,7% Podstawowe i niższe 31,3% 35,0% 38,2% 31,8% 36,1% Razem: 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Tabela 28 Wynagrodzenia brutto w ZPCh (w złotych na etat) Lp. Wyszczególnienie Średnie wynagrodzenia miesięczne w latach r r r. Zmiana 1. Pracownicy ogółem ,23 2. Niepełnosprawni ogółem ,27 3. Znaczny st. Niepełnospr ,38 4. Umiarkowany st. Niepełnospr ,28 5. Lekki st. Niepełnospr ,

22 Tabela 29 Wynagrodzenia brutto w spółdzielniach (w złotych na etat) Lp. Wyszczególnienie Średnie wynagrodzenia miesięczne w latach r r r. Zmiana 1. Pracownicy ogółem ,16 2. Niepełnosprawni ogółem ,27 3. Znaczny st. Niepełnospr ,22 4. Umiarkowany st. niepełnospr ,29 5. Lekki st. Niepełnospr ,24 Tabela 30 Dotacje oraz obowiązkowe wpłaty na PFRON w ZPCh w 2000 r. (w tys. zł) Lp. Wyszczególnienie Kwota 1. Środki przekazane na rzecz PFRON- obowiązkowe wpłaty Zaległości w obowiązkowych wpłatach na rzecz PFRON Dotacje uzyskane ze środków PFRON Tabela 31 Dotacje oraz obowiązkowe wpłaty na PFRON w spółdzielniach w 2000 r. (w tys. zł) Lp. Wyszczególnienie Kwota 2. Środki przekazane na rzecz PFRON- obowiązkowe wpłaty Zaległości w obowiązkowych wpłatach na rzecz PFRON Dotacje uzyskane ze środków PFRON Tabela 32 Zakładowy Fundusz Rehabilitacji w ZPCh w 2000 r. w tys. zł i procentach Wyszczególnienie 2000 r. Odsetek Stan ZFR na początek okresu ,0% Wpływy na ZFR ulg w podatku dochodowym od działalności ,9% gospodarczej w tym z tytułu: ulg w podatku dochodowym od osób fizycznych ,1% ulg w podatku od środków transportu ,0% ulg w podatku od nieruchomości ,2% ulg w innych podatkach ,0% Innych źródeł ,9% Wydatki z ZFR Poradnictwo zawodowe i szkolenia ,5% Przygotowanie miejsc pracy ,4% w tym na: Opiekę medyczną i rehabilitacyjną ,8% Wynagrodzenia ogółem ,8% bazę rehabilitacyjną ,4% Dowozy do pracy ,6%

23 Świadczenia ogółem (pomoc indywidualną) ,1% Inną ,4% Stan ZFR na koniec okresu ,7% Tabela 33 Zakładowy Fundusz Rehabilitacji w spółdzielniach w 2000 r. w tys. zł i procentach Wyszczególnienie 2000 r. Odsetek Stan ZFR na początek okresu ,0% Wpływy na ZFR ulg w podatku dochodowym od działalności 408 0,4% gospodarczej w tym z tytułu: ulg w podatku dochodowym od osób fizycznych ,5% ulg w podatku od środków transportu 771 0,7% ulg w podatku od nieruchomości ,3% ulg w innych podatkach 627 0,6% innych źródeł ,4% Wydatki z ZFR poradnictwo zawodowe i szkolenia ,0% przygotowanie miejsc pracy ,6% w tym na: opiekę medyczną i rehabilitacyjną ,7% wynagrodzenia ogółem ,1% bazę rehabilitacyjną ,5% dowozy do pracy ,2% świadczenia ogółem (pomoc indywidualną) ,1% Inną ,9% Stan ZFR na koniec okresu ,5% Tabela 34 Elementy bilansu ZPCh za 2000 r. w tys. zł i procentach Lp. Wyszczególnienie 2000 r. Odsetek 1. Majątek trwały ,7% 2. Wartości niematerialne i prawne ,8% 3. Rzeczowy majątek trwały ,9% 4. Finansowy majątek trwały ,6% 5. Należności długoterminowe ,7% 6. Majątek obrotowy ,4% 7. Zapasy ,5% 8. Należności i roszczenia ,6% w tym należności przeterminowane ,8% 9. Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu ,1% 10. Środki pieniężne ,9%

24 11. Rozliczenia międzyokresowe ,9% 12. Suma aktywów ,0% 13. Kapitał własny ,2% 14. Rezerwy ,6% 15. Zobowiązania długoterminowe ,1% 16. Zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne ,1% 17. Zobowiązania krótkoterminowe ,9% w tym kredyty bankowe ,5% zobowiązania przeterminowane ,5% 18. Fundusze specjalne ,1% 19. Rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów ,9% 20. Suma pasywów ,0% Tabela 35 Elementy bilansu spółdzielniach za 2000 r. w tys. zł i procentach Lp. Wyszczególnienie 2000 r. Odsetek 1. Majątek trwały ,3% 2. Wartości niematerialne i prawne ,3% 3. Rzeczowy majątek trwały ,8% 4. Finansowy majątek trwały ,7% 5. Należności długoterminowe ,2% 6. Majątek obrotowy ,3% 7. Zapasy ,8% 8. Należności i roszczenia ,9% w tym należności przeterminowane ,7% 9. Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu ,8% 10. Środki pieniężne ,4% 11. Rozliczenia międzyokresowe ,4% 12. Suma aktywów ,0% 13. Kapitał własny ,4% 14. Rezerwy ,8% 15. Zobowiązania długoterminowe ,6% 16. Zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne ,3% 17. Zobowiązania krótkoterminowe ,0% w tym kredyty bankowe ,8% Zobowiązania przeterminowane ,5% 18. Fundusze specjalne ,0% 19. Rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów ,9% 20. Suma pasywów ,0%

25 Tabela 36 Elementy rachunku zysków i strat ZPCh za 2000 r. w tys. zł i procentach Lp. Wyszczególnienie 2000 r. Odsetek 1. Koszty działalności operacyjnej ,3% w tym amortyzacja ,3% 2. Przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi ,0% 3. Zysk / strata ze sprzedaży ,7% 4. Pozostałe koszty operacyjne ,0% 5. Pozostałe przychody operacyjne ,2% w tym dotacje ,0% 6. Zysk / strata na działalności operacyjnej ,8% 7. Koszty finansowe ,8% 8. Przychody finansowe ,7% 9. Zysk / strata brutto na działalności gospodarczej ,7% 10. Straty nadzwyczajne ,1% 11. Zyski nadzwyczajne ,1% 12. Zysk / strata brutto ,7% 13. Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego ,7% 14. Zysk / strata netto ,0% Tabela 37 Elementy rachunku zysków i strat w spółdzielniach za 2000 r. w tys. zł i procentach Lp. Wyszczególnienie 2000 r. Odsetek 1. Koszty działalności operacyjnej ,2% w tym amortyzacja ,3% 2. Przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi ,0% 3. Zysk / strata ze sprzedaży ,2% 4. Pozostałe koszty operacyjne ,7% 5. Pozostałe przychody operacyjne ,4% w tym dotacje ,9% 6. Zysk / strata na działalności operacyjnej ,5% 7. Koszty finansowe ,7% 8. Przychody finansowe ,0% 9. Zysk / strata brutto na działalności gospodarczej ,8% 10. Straty nadzwyczajne ,1% 11. Zyski nadzwyczajne ,1% 12. Zysk / strata brutto ,8% 13. Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego ,5% 14. Zysk / strata netto ,3% Tabela 38 Wybrane wskaźniki analizy finansowej ZPCh w latach

26 Lp. Pozycje 1995 r r r r r r. 1. Płynność bieżąca 1,60 1,50 1,23 1,19 1,23 1,15 2. Płynność szybka 1,10 1,15 0,78 0,75 0,80 0,80 3. Płynność natychmiastowa 0,24 0,26 0,17 0,18 0,18 0,14 4. Ogólne zadłużenie 0,42 0,42 0,53 0,54 0,55 0,55 5. Rentowność sprzedaży brutto w % 12,32 11,12 9,40 8,00 8,23 3,86 6. Rentowność sprzedaży netto w % 9,98 8,17 6,93 6,00 6,40 3,13 7. Zysk netto do aktywów 0,14 0,14 0,11 0,10 0,10 0,04 Tabela 39 Wybrane wskaźniki analizy finansowej w spółdzielniach w latach Lp. Pozycje 1995 r r r r r r. 1. Płynność bieżąca 1,65 2,39 1,86 1,64 1,64 1,58 2. Płynność szybka 0,97 1,43 1,15 1,03 1,11 1,11 3. Płynność natychmiastowa 0,29 0,56 0,48 0,40 0,48 0,44 4. Ogólne zadłużenie 0,32 0,25 0,31 0,33 0,33 0,35 5. Rentowność sprzedaży brutto w % 3,77 8,23 6,56 3,88 3,80 2,18 6. Rentowność sprzedaży netto w % 2,88 6,57 5,29 2,99 3,19 1,57 7. Zysk netto do aktywów 0,03 0,07 0,06 0,03 0,04 0,02 Tabela 40 Średnie przychody i wynik finansowy według form prawnych (w tys. zł) Forma prawna Liczba zakładów Przychody operacyjne Wynik finansowy Spółdzielnia Spółka akcyjna Spółka cywilna Spółka komandytowa Spółka z o.o Osoba fizyczna Inna Brak danych Razem: Tabela 41 Średnie przychody i wynik finansowy według województw (w tys. zł) Województwo Liczba zakładów Przychody operacyjne Wynik finansowy Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie Małopolskie Mazowieckie