Historia roweru. Historia wynalazku roweru podzielona na jest na rozdziały, które ilustrują chronologiczne zmiany konstrukcji i wyposażenia.

Transkrypt

1 Historia roweru Historia wynalazku roweru podzielona na jest na rozdziały, które ilustrują chronologiczne zmiany konstrukcji i wyposażenia. Początki Pierwsza kierownica Pierwszy napęd i pedały Łańcuch, ogumienie i przekładnia Rowerowe boom a gospodarka Pierwsza przerzutka Nowe rodzaje rowerów Górski epizod Rower w Polsce Rower i jego historia

2 Historia roweru - Początki Historia roweru zaczyna się w czasach antycznych. Wizerunki pojazdów, które mogą być uznawane za "przodków" dzisiejszego roweru obecne są na reliefach odnalezionych na terenie starożytnego Egiptu i Babilonii. Zanim rower osiągnął swoją dzisiejszą formę, przebył długą drogę rozwoju. Kandydatem na pierwszego wynalazcę roweru był Leonardo da Vinci, który na jednym z rysunków przedstawił dwukołowy pojazd wyposażony w kierownicę i napęd łańcuchowy. Rysunek datowany na 1493 r. przedstawia łudząco podobną do współczesnego roweru maszynę, jednak możliwości ówczesnej techniki nie pozwalały na skonstruowanie ani przekładni łańcuchowej ani łożyska kulkowego widocznego na rysunku mistrza. Ponadto rysunek został odnaleziony późno, bo dopiero w 1974 roku co przeczy teorii, że był inspiracją dla konstruktorów roweru. Istnieją również wątpliwości, czy wszystkie elementy szkicu są oryginalne i niezmienione przez ewentualnych fałszerzy. W Rosji istnieje z kolei mit, że twórcą pierwszego jednośladu był Jefim Artamonow. Miał on zbudować dwukołowy pojazd, którym przemierzył ponad 2200 km z Jekaterynburga na Uralu do Petersburga by 15 września 1801 r. dotrzeć na koronację cara Aleksandra I. Rower, który napędzany był pedałami przymocowanymi do osi przedniego koła, tak zachwycił cara, że ten postanowił go nagrodzić. Obecnie rower prezentowany jest w filii muzeum-rezerwatu w Niżnym Tagile, jednak jak ustalili naukowcy jest to falsyfikat, gdyż rama została wylana pod koniec, a nie na początku XIX wieku. Pierwszymi udokumentowanymi przodkami roweru były swojego rodzaju "maszyny do biegania". To pojazdy, w których jeździec poruszał się odpychając się nogami od ziemi. Po raz pierwszy pojawiły się pod koniec XVIII wieku w Paryżu, a ich wynalazcą był Francuz de Sivrac. Pojazdy tego typu wykonane były z drewna, składały się z dwóch kół połączonych żerdzią, na której umocowane było siedzenie. Biorąc pod uwagę stan ówczesnych dróg wygoda podczas jazdy musiała pozostawiać wiele do życzenia. Pojazd nie zachwycał również funkcjonalnością, przedni widelec był nieruchomy, więc w przypadku chęci zmiany kierunku jazdy "kierowca" był zmuszony do zejścia na ziemię i ustawiania maszyny w odpowiednim kątem. Wehikuł ten nie nadawał się zbytnio do podjazdów, a w szczególności do zjazdów, podczas których "kierowca", uzbrojony jedynie we własne buty jako hamulce, tracił kontrolę nad rozpędzającym się pojazdem. Jeździec podczas jazdy wyglądał jak gdyby biegł, stąd nazwa pojazdu - " maszyna do biegania". Maszyna ta nie zyskała sobie zbyt wielu zwolenników, jednak odegrała istotną rolę

3 w historii rozwoju roweru, gdyż kolejni inżynierowie bazowali na jej formie i wprowadzali ulepszenia. Historia roweru - Pierwsza kierownica - początek XIX w. Istotnych zmian w konstrukcji "maszyny do biegania" dokonał w 1816 r. Niemiec Karl von Drais de Sauerbrun. Jego ulepszenie polegało na zastosowaniu obrotowego widelca przedniego, połączonego z kierownicą, umożliwiającego skręcanie bez konieczności zsiadania z pojazdu, co znacznie poprawiło komfort jazdy. Oryginalny egzemplarz, nazwany przez autora - od jego nazwiska - "draisinne", czyli po polsku drezyna, zachował się do dziś i można go oglądać w muzeum miejskim w Karlsruhe. Drezyna ważyła początkowo ok. 45 kg i pozwalała osiągnąć prędkość ok. 10 km/h. W następnych modelach udało się zmniejszyć wagę do ok. 20 kg, dzięki czemu prędkość wzrosła do ok. 15 km/h. Drais opatentował swoją konstrukcję, zajął się jej produkcją i udoskonalaniem. Stworzył uruchamiany linką hamulec oraz siodełko z regulacją wysokości. Wyczynem Draisa było pokonanie drezyną drogi między Mannheim a Schwetzinger czterokrotnie szybciej niż powozem. Konstrukcja Draisa zyskała sobie sporą popularność, również w Anglii, głównie za sprawą Dennisa Johnsona, który rozpoczął produkcję drezyn. Zaczęto też wykorzystywać drezyny do celów sportowych. Historia roweru - Pierwszy napęd i pedały - połowa XIX w. W 1839 r. Szkot Kirkpatrick MacMillan opracował pojazd z mechanizmem napędowym, dzięki czemu nie było potrzeby odpychania się od ziemi podczas jazdy. Mechanizm skonstruowany był z dwóch pionowych prętów, przymocowanych wahliwie do kierownicy, połączonych przymocowanymi przegubowo prętami z korbami osadzonymi na piaście tylnego koła. Pojazd był wprawiany w ruch poprzez naprzemienne ruchy nogami do przodu i do tył. W 1842 r. MacMillan przejechał, liczącą 229 km trasę z Courthill do Glasgow i z powrotem, na której osiągnął średnią prędkość ok. 13 km/h. Autor owego wynalazku jest również sprawcą pierwszego odnotowanego wypadku rowerowego, na swoim pojeździe potrącił dziecko, za co musiał zapłacić 5 szylingów. Wynalazek MacMillana nie zyskał sobie jednak wielkiej popularności.

4 Dalszy rozwój jednośladów miał miejsce we Francji. W 1860 r. Pierre Michaux, serwisant powozów, wzbogacił oddaną mu do naprawy drezynę w pedały, które umocował do przedniego koła. Wynalazca wraz z synem Ernestem otworzył wytwórnię welocypedów, która wytwarzała nawet do 5 sztuk dziennie i rozpoczął tym samym erę roweru wysokiego. Od 1861 r. umieszczali oni mechanizm korbowy na piaście przedniego koła. Jeździec wprawiał pojazd w ruch, obracając pedałami. Pojazd Michaux, zwany welocypedem, różnił się od swoich poprzedników również materiałami, z których został wykonany: drewniana żerdź została zastąpiona stalowymi prętami, siodło było mocowane do sprężystego pręta, co miało łagodzić wstrząsy podczas jazdy. Koła pozostały drewniane, lecz zostały opasane obręczą wykonaną ze stali, co przez brak amortyzacji przyczyniło się do nazywania pojazdu "boneschaker", czyli wstrząsaczem kości. Ponieważ nie wymyślono jeszcze mechanizmu napędowego z przełożeniami, aby uzyskać większą prędkość, podczas szybkiej jazdy nawet powyżej 30 km/h, zaczęto zwiększać przednie koło, natomiast tylne zmniejszać, aby poprawić stabilność pojazdu. Prowadziło to do dysproporcji w wymiarach kół, przednie było czterokrotnie większe od tylnego. Ten typ roweru został nazwany bicyklem. Niestety jazda na bicyklach była niewygodna i niebezpieczna, gdyż rowerzysta siedział na niemałej wysokości (ok. 1,5 m) i nader często z niej spadał. W 1869 r. wynaleziono łożysko kulkowe, które wykorzystano w rowerze. Wkrótce wprowadzono zmianę w produkcji i sposobie mocowania szprych do piasty. Grube, drewniane szprychy zostały zastąpione przez cienkie i metalowe. Zamiast mocowania promienistego zaczęto stosować styczne, a sąsiednie szprychy były skierowane w przeciwne strony. Układ ten, stosowany do dziś, zmniejszył nacisk na szprychy i pozwolił uniknąć wyboczeń. W 1870 r. powstał rower - ariel-cycle, który jako pierwszy był produkowany seryjnie. Mógł on rozwijać znaczne prędkości dzięki dużej średnicy przedniego koła. Nazwa "penny-farting" (odniesienie do największej i najmniejszej monety o nominale poniżej funta) przyjęła się w Anglii. Polskim odpowiednikiem jest bicykl lub welocyped wysoki. Choć popularność bicykli przemija ok r. rozpoczynają się "złote lata cyklistyki".

5 Historia roweru - łańcuch, ogumienie i przekładnia - koniec XIX w. Niemal pół wieku po MacMillanie, w 1879 r. Anglik Harry John Lawson ponownie skonstruował rower z napędem na tylne koło, przekazywanym za pomocą łańcucha. Lawson nie zmniejszył jednak rozmiaru kół. Dokonał tego John Starley. Zmienił on konstrukcję, tak aby koła były jednakowej wielkości, a rama była w kształcie czworokąta i w 1885 r. rozpoczął produkcję pojazdu pod nazwą "Rover", która przyjęła się w Polsce na określenie tego typu pojazdu. Następnym krokiem na drodze rozwoju roweru stało się wprowadzenie pneumatycznego ogumienia, zamiast dotychczas stosowanych gum pełnych. Dokonał tego w 1888 r., pochodzący z Belfastu, weterynarz John Dunlop. Jego wynalazek zwiększył znacznie komfort jazdy i pozwolił na uzyskiwanie większych prędkości. Dwa lata później opatentowany wynalazek wprowadzono do seryjnej produkcji. Historia roweru - boom na rowery i zmiany ekonomiczne - przełom XIX i XX w. Popularność wciąż doskonalonego jednośladu odzwierciedla się w znacznym wzroście gospodarczym przemysłu rowerowego. W USA w rekordowym 1986 r. wyprodukowano milion rowerów, a pod koniec XIX w. aż 10% rynku prasowego należało do reklam rowerów. Również w Europie dało zauważyć się znaczne zmiany - w Niemczech, Danii i Holandii zaczęto budować pierwsze drogi rowerowe, by rowerzyści mogli poruszać się po lepszych nawierzchniach niż wówczas istniejące. Na przełomie XIX i XX wieku podróże rowerowe w tych krajach stanowiły aż 80% transportu osobowego.

6 Dzięki upowszechnieniu się roweru dokonało się wiele zmian ekonomicznych. Średnio zamożna klasa, której nie stać było na utrzymanie powozu konnego zyskała możliwość szybkiego przemieszczania się, co spowodowało wielki wstrząs na rynku pracy i w efekcie w całej gospodarce. Nastąpiła zapaść w dziedzinach takich jak produkcja powozów, siodeł i handel końmi. W przemyśle odzieżowym szanse na przetrwanie miały jedynie firmy produkujące ubrania, które nie krępowały ruchów i umożliwiały komfortową jazdę na rowerze. Nawet spadek wpływów hazardu czy produkcji alkoholu przypisuje się ogromnemu popytowi na rower, gdyż ze względu na jego wysoką cenę, jak na ówczesne warunki, kupno roweru wiązało się często z długoterminowym oszczędzaniem i cięciami w budżecie domowym. Rewolucja rowerowa doprowadziła także do pewnych zmian obyczajowych. Uważa się, że spopularyzowanie noszenia spodni przez kobiety zawdzięczamy upowszechnieniu się roweru. Wynalazek umożliwił też wielu paniom większą mobilność i samodzielność w przemieszczaniu się po mieście. Historia roweru - pierwsza przerzutka - początek XX w. Współcześnie znane i cały czas stosowane torpedo - czyli wolnobiegowa piasta została wprowadzona na rynek przez firmę Fichtel & Sachs w 1900 roku. W 1902 r. James Archer oraz Henry Sturmey stworzyli przekładnie, umożliwiającą zmianę biegów podczas jazdy. Początkowo dwu-, a później trzybiegowa przerzutka, przesuwająca łańcuch z jednego trybu na inny, była montowana na tylnej piaście. Konstrukcja Starley'a oraz wynalazki Dunlopa, Archera i Sturmey doprowadziły do powstania jednośladu uważanego za prototyp współczesnego roweru. Ustabilizowała się zasadniczo jego konstrukcja. Rozpoczął się złoty wiek w historii roweru. Zasadnicza idea nie uległa już zmianie. Dalszy rozwój dokonywał się poprzez systematyczne usprawnianie konstrukcji m.in.: zmiany umiejscowienia siodełka, zmiany wykorzystywanych w produkcji materiałów w celu zmniejszenia wagi pojazdu oraz usprawnianiu mechanizmów oraz wprowadzaniu nowych m.in.: amortyzatorów czy też hamulców tarczowych. Rower stał się jednym z najpopularniejszych środków komunikacji. Jednak wraz z upowszechnieniem się wynalazku samochodu znaczenie roweru spadło diametralnie jeszcze w pierwszej połowie XX w. To samochód stał się wyznacznikiem statusu społecznego. Infrastrukturę projektowano właśnie pod jego kątem, zwiększenie liczby pojazdów mechanicznych spowodowało realne zagrożenie wypadkami. Ponowne zainteresowanie rowerem miało miejsce w latach 70. XX w. kiedy to nastąpił znaczny wzrost cen benzyny. Obecnie znów obserwujemy coraz większą popularność rowerów głównie ze względu na rosnącą świadomość społeczeństwa w dziedzinie ochrony środowiska i ekologii. Krajami najbardziej przyjaznymi cyklistom uważa się Danię, Holandię i Niemcy, gdzie konsekwentnie realizuje się założenia polityki prorowerowej.

7 Historia roweru - nowe rodzaje rowerów Rowery były coraz chętniej wykorzystywane do uprawiania sportu. Wynalezienie roweru szosowego było efektem poszukiwań konstrukcji dedykowanej szybkiej jeździe. Już w 1896 r. kolarze współzawodniczyli w pierwszych nowożytnych igrzyskach olimpijskich odbywających się w Atenach. Zaczęto też eksperymentować z rowerem dwuosobowym - tandemem - i innymi wieloosobowymi wersjami: tricyklem, kwadrycykem a nawet sześcioosobowym sekstupletem. Początek XX wieku przyniósł też eksperymenty z różnymi kształtami rowerów. Skonstruowano rower typu "damka" o znacznie obniżonej górnej rurze. Dzięki temu zabiegowi nawet kobiety w długich sukniach mogły wygodnie wsiadać i zsiadać z roweru. Interesującym wynalazkiem jest też rower poziomy, zwany potocznie "poziomką". Rowerzysta podróżuje w pozycji półleżącej na wygodnym siedzeniu z oparciem. W drugiej połowie XX w. powstały nowe rodzaje rowerów. Skonstruowano składak, czyli praktyczny rower, który po złożeniu ramy zajmuje mało miejsca i można go przewieźć np. samochodem, BMX, czyli mały, zwinny rower do wykonywania ewolucji, rower trekingowy dedykowany długim turystycznym wyjazdom oraz wiele innych konstrukcji. Historia roweru - górski epizod Pierwsza namiastka roweru górskiego powstała już w 1933 roku, kiedy to Ignaz Schwinn opracował model topornego, ciężkiego roweru na grubych oponach i z płaską kierownicą. Schwinn Excelsior był używany do praktycznych celów - jako maszyna do przewożenia przedmiotów codziennego użytku.

8 Prawdziwym początkiem są jednak lata siedemdziesiąte. Kiedy władze zakazały jazdy motocyklami po zboczu stromej góry Mount Tamalpais (znanej także jako Mount Tam) w okręgu Marin (Marin County) w Kalifornii w USA ze względu na zły wpływ na środowisko, młodzi ludzie postanowili zjeżdżać na rowerach. Rowery - zazwyczaj mocne Schwinny Excelsior - były wwożone na górę na pace ciężarówki. O tego momentu sprawy potoczyły się szybkim biegiem. Rosnąca popularność nowego sportu wymuszała coraz to nowe przeróbki i poprawki oryginalnego "klunkera" (z ang. clunker - klekot, grat, rzęch) - bo też tak zwano ten rodzaj roweru. Problemów było wiele - począwszy od gotującego się smaru w łożyskach, rozgrzewających się hamulcach nożnych (torpedo), aż po niemożność wjazdu na górę o własnych siłach. To Gary Fisher - czołowy kolarz przełajowy - uznawany obecnie za "ojca" kolarstwa górskiego zastosował przerzutkę, kciukowe manetki biegów oraz wspornik podsiodłowy, który umożliwiał regulację wysokości siodełka w zależności czy rowerzysta jechał pod górę, czy z góry. Następnie Joe Breeze - konstruktor ram - postanowił przerobić geometrię roweru Schwinn Excelsior tak, aby zmniejszyć jej ciężar. W rowerze zastosowano 15-biegową przekładnię, hamulce cantilever oraz używane w motorach kierownice i dźwignie hamulców. To już był prawdziwy rower górski. Nasz wywiad z Garym Fisherem - ojcem roweru górskiergo» Fabrykę rowerów górskich z prawdziwego zdarzenia założyli w 1979 roku Tom Ritchey, Gary Fisher i Charlie Kelly. Produkowali oni wyłącznie rowery górskie - "MountainBikes", które następnie nazwano "Fisher MountainBikes", a potem "Gary Fisher Bicycles". Ponieważ każdy z założycieli miał inną wizję robienia biznesu, trzej założyciele w 1984 roku rozeszli się. Gary Fischer chciał popularyzować ten sport i robić rowery dla wszystkich. Charlie Kelly miał wizję produkowania najlepszych rowerów na świecie - w małych seriach i oczywiście drogich. Charlie Kelly ostatecznie wycofał się z rowerowego biznesu. W 1980 roku zastosowano obręcze aluminiowe, zamiast stalowych, co wydatnie obniżyło wagę roweru. Pierwszym seryjnie produkowanym rowerem był od 1981 roku Specialized Stumpjumper w cenie 750 dolarów, produkowany przez Mike'a Sinyarda - producenta rowerów z San Jose w Kaliforni, a skonstruowany przez Tima Neena. Kolejny duży krok w rozwoju roweru górskiego to rok Dwie japońskie firmy Shimano i SunTour zaprezentowały kompletne grup osprzętu do MTB (łańcuch, kaseta - zębatki, korbowód, piasty, hamulce). Dzięki temu produkcja rowerów była prostsza i tańsza. Co dziesiąty kupowany w USA w 1983 r. rower należał do nowej kategorii MTB, a w roku 1989 sprzedaż stanowiła 70 procent amerykańskiego rynku. Podobny boom nastąpił także w Europie. Historia roweru - rower w Polsce

9 Rower w Polsce pojawił się stosunkowo wcześnie. Skonstruował go warszawski malarz Edmund Perl w fabryce swojego ojca, Roberta Perla. Pierwszy model zbudowany był z drewna i został wyposażony w trzy koła. Początkowo nosił nazwę "samojazd" (lub jak podają niektóre źródła "samochód"). Rok później ze Światowej Wystawy w Paryżu do Warszawy przywieziono modele z wytwórni Michaux. Pierwsze w Polsce zawody "samojazdów" miały miejsce 5 czerwca 1869 r. w Ogrodzie Krasińskich w Warszawie. Rosnące zainteresowanie nowym sportem doprowadziło do powstania Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów w 1886 r. Początkowo grupowało ono miłośników bicykla, a następnie rowerów. Wśród członków znajdowali się m.in. Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus i Maria Skłodowska-Curie (która wraz z mężem Piotrem nawet w podróż poślubną pojechała rowerem). Głównym celem Towarzystwa była popularyzacja kolarstwa, którą realizowano poprzez organizację zawodów i promowanie turystyki rowerowej. Obok siedziby WTC w Dynasach w roku 1892 zbudowano także nowoczesny tor kolarski. Kolejne organizacje rowerowe powstawały też w innych miastach Polski, m.in. w Poznaniu, Łodzi oraz Krakowie, gdzie liczba członków Krakowskiego Klubu Cyklistów w 1895 r. wynosiła ok Skąd wzięła się nazwa rower? Nazwa "rower" w języku polskim została zapożyczona od marki rowerów "Rover" produkowanych w Anglii w 1885 roku przez Johna Starleya. Pierwszą produkcję rowerów w Polsce rozpoczęto w 1917 roku w zakładzie F. Zawadzkiego. Słowo produkcja jest nieco na wyrost - w pierwszym roku złożono 17 sztuk. W latach trzydziestych było to już 60 sztuk dziennie. Wkrótce powstały dalsze wytwórnie prywatne: Kamińskiego, Lipińskiego, Wahrena i innych. W 1929 roku powstała Państwowa Wytwórnia Uzbrojenia w Warszawie, która podjęła się produkcji rowerów marki "Łucznik" na skalę przemysłową. Zakład ten w sezonie wytwarzał do 5000 rowerów miesięcznie, podczas gdy pozostałe wytwórnie prywatne osiągały do szt.... rocznie. Sumaryczna roczna produkcja w tym okresie to szt. rocznie. Rowery Łucznik Największym producentem rowerów w II Rzeczypospolitej była Fabryka Broni w Radomiu. Na blaszanej tabliczce na główce ramy "Łuczników" znajdował się rysunek Łucznika (inspirowany akwarelą przedwojennego artysty malarza Władysława Skoczylasa) z napisem "Państwowe Wytwórnie Uzbrojenia w Warszawie" oraz inicjałami "F.B." co oznaczało "Fabrykę Broni". Zakład w Radomiu wchodził w skład Państwowych Wytwórni Uzbrojenia (PWU) w Warszawie - stąd ten napis, zgodnie z którym często uważa się że Łuczniki produkowano w Warszawie, zamiast w Radomiu. W 1931 roku Radomska fabryka produkowała 13 modeli rowerów oznaczanych liczbami rzymskimi - młodzieżowe, damskie (np Typ VIII, XIX A, XIX B), turystyczne, wyścigowe i sportowe. Do roku 1939 liczba ta wzrosła do 18. Rowery były wyposażane w różnego rodzaju

10 piasty - niemieckie Torpedo, austriackie Styria 7, angielskie ASF czy też Torpedo własnej produkcji. Jeden z modeli numer 35 (Typ XX Wojskowy) był dostarczany do armii. Posiadał wzmocnioną konstrukcję ramy (grubsze ścianki), specjalne uchwyty na sprzęt wojskowy (w tym na karabin), był malowany na kolor zielony, a elementy, które normalnie są chromowane (kierownica) były czernione. Co ciekawe model 35 posiadał z tyłu dwie zębatki z 18 i 22 ząbkami - dzięki czemu była możliwa zmiana przełożenia (ręczna). Cywilny model oznaczany jako Typ XXI był repliką wojskowego modelu przeznaczony na rynek cywilny (oczywiście nie posiadał uchwytu na karabin). Rowery z radomskiej fabryki były sprzedawane pod marką "Łucznik" i "Łucznik Extra" głównie w kolorze czarnym. Za dodatkowa opłatą można było wybrać jeden z sześciu kolorów: zielony, chabrowy, wiśniowy, perłowy, khaki i kolor o nazwie hawana. Co ciekawe można było kupić wersję "górską" Łucznika. Model Typ III by wyposażony w przyrząd cyklo, który jak pisano w katalogu fabrycznym z 1936 roku: "pozwala na jazdę pod górę bez specjalnego wysiłku, przy normalnym natężeniu mięśni." Według różnych szacunków w Fabryce Broni w Radomiu w latach wyprodukowano od do prawie rowerów. Po II Wojnie Światowej Po wojnie wznowiono państwową produkcję rowerów w oparciu o dotychczasowe prywatne wytwórnie. W roku 1945 sprzedano 4000 sztuk jednośladów.

11 Romet W 1949 roku powstała największa polska fabryka rowerów: "Romet" w Bydgoszczy. Przedsiębiorstwo skupiało kilkanaście zakładów produkcyjnych w Bydgoszczy, Poznaniu oraz Czechowicach-Dziedzicach. W 1953 roku podjęto decyzje o wybudowaniu nowego centralnego zakładu w Bydgoszczy. W latach sześćdziesiątych zakład w Czechowiach wyłączono z Zakładów Rowerowych Romet. W latach 90 śląski oddział usamodzielnił się, a Zjednoczone Zakłady Rowerowe Romet zmieniły nazwę na Zakłady Rowerowe Romet w Bydgoszczy. Firma składała się z oddziałów: Zakład R-1 w Bydgoszczy - centralny, największy. Produkował szeroką gamę rowerów dziecięcych i dla dorosłych Zakład R-2 w Poznaniu - produkował łańcuchy (nie tylko rowerowe), piasty, osprzęt oświetleniowy, oraz rowery dziecięce. Trzeci co do wielkości Zakład R-3 w Jastrowiu (najmniejszy) - produkcja rowerów na kołach 12"-24" Zakład R-4 w Kowalewie Wielkopolskim. Drugi co do wielkości. Tutaj były produkowane legendarne składaki (Wigry) na kołach 20" i 24" oraz rowery górskie, terenowe i BMX-y Zakład R-5 w Wałaczu. Produkował piasty, mechanizmy korbowe oraz inne elementy układu napędowego. Zakład R-6 - zakłady transportowe. Tutaj działał ośrodek badawczo-rozwojowy. W szczytowych latach produkcja "Rometu" osiągała sztuk rocznie. Na polskich ulicach królowały modele: Wigry, Jubilat, Zenit, Konsul, Gazela, Kometa, Wagant, Passat, Meteor, Orkan, Jaguar, Huragan, Universal, Reksio, Flaming, W roku 1991 zakłady zostały przekształcone w spółkę akcyjną o nazwie Zakłady Rowerowe "Romet" Spółka Akcyjna. W wyniku nieudanego procesu prywatyzacyjnego zakład został postawiony w stan upadłości i w 1998 roku sąd wystawił go na sprzedaż. Zakład R-1 zlikwidowano. Część zakładu R-2 w Poznaniu zlikwidowano, część przekazano w prywatne ręce. Inwestor kontynuował produkcje łańcuchów i oświetlenia. W 1999 roku firma Arkus s.c. kupiła zakład R-3 w Jastrowiu i rok później R-4 w Kowalewie. Nowy właściciel przejął całą załogę oraz uzyskał prawo do marki "Romet" oraz takich hitów jak Jubilat czy Wigry. Zakład R-5 został przekształcony w spółkę pracowniczą. Obecnie (2006 rok) w Polsce mamy trzech dużych producentów rowerów: Kross, Arkus & Romet Group i Zasada-Rowery produkujący rowery pod marką Maxim oraz mniejsze firmy: Trade-Stomil produkujący rowery pod marką Magnum i Tolin z Włocławka

12 Już na przełomie XX i XXI wieku dało się zauważyć, że zainteresowanie rowerem rośnie lawinowo. Wielu cyklistów manifestuje swoją obecność w ruchu ulicznym biorąc udział w comiesięcznych Masach Krytycznych w całym kraju. Coraz bardziej korkujące się miasta skłaniają także do powrotu do wykorzystania roweru jako środka komunikacji. O interesy miejskich cyklistów dbają specjalnie powołane do tego celu organizacje, które zrzeszone są w ogólnopolskiej sieci "Miasta dla Rowerów". Z Zachodu przyszła do nas również idea roweru miejskiego, czyli ogólnodostępnej wypożyczalni jednośladów do użytku mieszkańców. Na fali powszechnego zainteresowania rowerem miejskim zaczęły w Polsce powstawać kolejne systemy - pierwszy uruchomiono w Krakowie w 2008, kolejne powstały we Wrocławiu, Rzeszowie i Poznaniu. Największy system roweru miejskiego o nazwie "Velituro" został uruchomiony w Warszawie w 2012 roku. Kross Firma KROSS powstała w 1990 roku w Przasnyszu. Jej założyciel, Zbigniew Sosnowski, działalność w branży rowerowej rozpoczął od prowadzenia własnego sklepu rowerowego, który bardzo szybko przekształcił się w hurtownię, a następnie montownię rowerów. Obecnie jest to największy polski (i europejski) producent, sprzedający rowery pod tą marką od 2003 roku. Firma posiadała w 2005 roku ok. 45% krajowego rynku i sprzedaje ok sztuk rocznie. 50% produkcji jest eksportowanej do między innymi: Francji, Wielkiej Brytanii, Niemiec, krajów Skandynawskich, Beneluksu, Szwajcarii, USA, Kanady oraz krajów dawnego Związku Radzieckiego. Firma zatrudnia ponad 1000 osób. Arkus & Romet Group sp. z o.o. Działająca od roku 1991 firma Arkus rozpoczęła produkcję rowerów pod swoją marką w roku W 1999 roku od Fabryki Romet S.A. w Bydgoszczy odkupiła Fabrykę Rowerów "ROMET-JASTROWIE", która jest kontynuatorem wieloletniej tradycji Zakładu R-3 w Jastrowiu. Od 2003 roku rowery są wytwarzane w czterech zakładach produkcyjnych: ARKUS-PODGRODZIE k.dębicy, ROMET-JASTROWIE, ROMET-KOWALEWO Wlkp. i ARKUS-UKRAINA w Nowowołyńsku. Od czerwca 2005 nastąpiło połączenie trzech fabryk na terenie Polski pod nazwą Arkus & Romet Group Sp. z o.o. Obecnie firma ma 30% udział w rynku rowerowym w Polsce, a 50% swojej produkcji eksportuje (głównie do Niemiec, Holandii, Belgii i Anglii). Od 2006 roku firma sprzedaje swoje rowery pod czterema markami: Arkus, Arkus VIP, Delta i Romet. Dzięki uzyskanym prawom do wykorzystania znanych przez całe PRL marek firma produkuje między innymi rowery Romet Wigry oraz Jubilat. Firma zatrudnia 600 osób. Zasada-Rowery Wieluńska Zasada-Rowery istnieje od 1992 roku, a od 1996 roku prowadzi montaż rowerów. Marka "Maxim" zadebiutowała w 2000 roku. W 2005 roku roczna produkcja wyniosła sztuk rowerów. Trade Stomil (Magnum) W 1993 roku firma (istniejąca od 1971) rozpoczęła sprzedaż niemieckich rowerów Kynast. W kolejnych latach prowadziła sprzedaż i wreszcie produkcję pod własną marką "Magnum".

13 Tolin Firma Jerzego Topolskiego produkująca rowery górskie, retro, składaki i turystyczne na kołach 24", 26" oraz 28". Bibliografia "Stalowe konie z Radomia. Historia biznesowego sukcesu" - Tomasz Szczerbicki, Interia Nowa historia