270 Recenzje. Z początkiem 2016 r. do księgarń trafiła kolejna publikacja autorstwa Moniki Mularskiej-Kucharek

Transkrypt

1 270 Recenzje Monika Mularska-Kucharek, The Role of Social Capital in the Development of Entrepreneurship, Science Publishing Group, New York 2015, pp Z początkiem 2016 r. do księgarń trafiła kolejna publikacja autorstwa Moniki Mularskiej-Kucharek pod tytułem The Role of Social Capital in the Development of Entrepreneurship, czyli Rola kapitału społecznego w rozwoju przedsiebiorczości. Fakt, że w pełni została ona napisana w języku angielskim, a jej wydawcą jest Science Publishing Group z siedzibą w Nowym Yorku, nie stanowi ona kolejnej pozycji traktującej o problematyce stosunków międzynarodowych. Przeciwnie, obszarem badań Moniki Mularskiej-Kucharek jest kapitał społeczny w wymiarze lokalnym 1. Łódzka badaczka po raz kolejny podejmuje się analizy relacji w obrębie lokalnych społeczności. Jej najnowsza publikacja dotyczy rozwoju przedsiębiorczości mieszkańców Łodzi. W tym celu wykorzystuje ona dotychczasowe osiągnięcia w zakresie badań nad kapitałem społecznym. Publikacja ta ma charakter interdyscyplinarny, o czym świadczy m.in. zawarta w niej literatura z dziedziny wielu nauk 1 Wybrane publikacje dr Moniki Mularskiej-Kucharek: M. Mularska-Kucharek, Analiza norm społecznych stanowiących podstawę kapitału społecznego. Na przykładzie badań w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich województwa łódzkiego, Zeszyty Wiejskie 2013, z. XVIII, s ; Wybrane aspekty jakości życia w Uniejowie w opinii mieszkańców, Biuletyn Uniejowski 2014, t. 3, s ; Social capital and quality of life, Kraków 2014, s ; M. Mularska-Kucharek, J. Wiktorowicz, Postawy przedsiębiorcze Polaków w wieku 50+, Polityka Społeczna 2015, r. XLII (498), nr 9, s

2 Recenzje 271 społecznych, poczynając od socjologii, przez psychologię, ekonomię, a kończąc na politologii 2. Oznacza to, że problematyka kapitału społecznego stanowi ważny obiekt badań w wielu wymiarach. Fakt ten przysparza równie licznych problemów natury metodologicznej. Brak zgody wśród naukowców co do tego, jak definiować kapitał społeczny powoduje, że jego precyzyjne wyjaśnienie okazuje się niemożliwe. Mimo to nadal jest on wdzięcznym instrumentem badania, szczególnie w zakresie: struktur społecznych, partycypacji politycznej obywateli, przeciwdziałania ubóstwu, jak również problematyki redystrybucji dóbr i relacji podmiotów gospodarczych. Zdając sobie sprawę z mankamentów kapitału społecznego, autorka postanowiła rozpocząć swoją pracę od prezentacji dotychczasowych dokonań na polu badań nad nim, jednocześnie poddając analizie rozmaite próby definicyjne, nie zapominając o krytyce, z jaką spotyka się wykorzystywanie niniejszego pojęcia w naukach społecznych 3. W badaniach nad kapitałem społecznym zarysowała się jednak wyraźna ten- 2 P. Starosta, Zróżnicowanie zasobów kapitału ludziego i społecznego w regionie łódzkim, Łódź 2012, za: M. Mularska-Kucharek, The Role of Social Capital in the Development of Entrepreneurship, New York 2015, s Wśród licznych opinii na temat kapitału społecznego Monika Mularska-Kucharek przywołuje tę autorstwa M. Kwiatkowskiego i M. Theiss, którzy określają to pojęcie jako użyteczną metaforę relacji społecznych. Zob. M. Kwiatkowski, M. Theiss, Kapitał społeczny. Od metafory do badań, Rocznik Lubuski Różnorodność kapitałów w nowej rzeczywistości społecznej: z dorobku zielonogórskiego środowiska socjologicznego, t. 30, cz. II, s dencja do uszczegóławiania go w oparciu o trzy elementy. Pierwszym z nich są tzw. sieci komunikacji i uczestnictwa rozumiane jako struktura interakcji, w które wchodzą poszczególne jednostki z różnych grup społecznych. Są to swego rodzaju społeczne zależności między ludźmi, determinujące m.in.: ocenę własnego poziomu życia; dostęp do rozmaitych dóbr oraz zachowania w obszarze polityki i ekonomii. Monika Mularska-Kucharek cytuje tu M. Woolcocka, który twierdzi, że osoby posiadające rozliczne kontakty mają również większe szanse na godny poziom życia, zdrowie, szczęście oraz lepszą pracę 4. Drugim elementem konstytuującym kapitał społeczny jest zaufanie. Jego poziom oraz podmioty lub instytucje, które są nim w różnym stopniu obdarzane, stanowi ważny element aktywizujący lub zniechęcający członków społeczności do aktywności obywatelskiej. Ostatnią składową kapitału społecznego są normy i wartości, jakimi kierują się poszczególne jednostki w społeczeństwie. Z licznych badań na ten temat wynika, że to czym ludzie kierują się w swoim życiu, wpływa również na ich mobilizację i przedsiębiorczość, szczególnie w zakresie współpracy z innymi członkami społeczności. Trafnie ujął ten fakt R. Putnam twierdząc, że Normy uogólnionej wzajemności i sieci społecznego zaangażowania wpływają pozytywnie na poziom społecznego zaufania i kooperacji między obywatelami, ponieważ dzięki nim 4 M. Woolcock, The Place of Social Capital in Understanding Social and Economical Outcomes, Canadian Journal of Policy Research, vol. 2 (1), za: M. Mularska-Kucharek..., s. 9.

3 272 Recenzje odczuwają oni korzyści z udziału w relacjach społecznych, generując pozytywne wzorce zachowań na przyszłość 5. Należy zatem stwierdzić, że kapitał społeczny to zaraz obok kapitału ludzkiego, rozumianego jako siła robocza oraz kapitału finansowego czy źródeł finansowania, niezwykle istotny czynnik wpływający na partycypację społeczeństwa w życiu społecznym, politycznym i ekonomicznym 6. Autorka analizując jego teoretyczno-normatywne aspekty wskazuje, że może być on poddawany badaniom z różnych punktów widzenia. Pierwszym z nich jest tzw. kapitał społeczny indywidualny, rozumiany jako moc jednostki do realizowania własnych celów w ramach relacji z innymi osobami. Kolejnym jest kapitał społeczny grupowy podnoszący tą problematykę na poziom lokalnych wspólnot, grup mniejszościowych czy organizacji pozarządowych. Ostatnim z nich jest kapitał społeczny makrostruktury, który należy rozumieć jako zdolność społeczeństwa do współpracy, samopomocy oraz przedsiębiorczości. Na dowód tego warto przytoczyć opinie J. Colemana, którego zdaniem kapitał społeczny należy rozpatrywać w oparciu o jego funkcje, dzięki którym ludzie mogą polegać na strukturze społecznej lub na pewnych jej aspektach, a ona sama umożliwia im podejmowanie inicjatyw 7. Oznacza to, że żadna z osób w danej zbiorowości nie czu- 5 R. Putnam, Demokracja w działaniu. Tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech, Kraków Warszawa 1995, s M. Mularska-Kucharek..., s J. Coleman, The Fundation of Social Theory, Cambridge 1990, s je się osamotniona, a między jednostkami istnieją normy współpracy, dzięki którym mogą oni podejmować aktywność, niemożliwą w pojedynkę. Oprócz powyższych przykładów można również wskazać na różnice w postrzeganiu kapitału społecznego w zakresie interakcji wewnętrznych i zewnętrznych. Pierwszy z nich traktuje na temat zacieśnienia więzi między przedstawicielami tej samej grupy społecznej. Kapitał społeczny wiążący umożliwia sukcesywne wypracowywanie wspólnych norm współżycia społecznego oraz powiększania poziomu zaufania do innych. Drugi z kolei (kapitał pomostowy) podkreśla znaczenie interakcji między odmiennymi grupami społecznymi. Fundamentem dla niej jest idea partnerstwa i pomocniczości, dzięki którym społeczeństwo może zapewnić sobie stabilny rozwój, stan społecznej kohezji, ubezpieczając się od wszelakich niebezpieczeństw. W kolejnym, drugim rozdziale autorka prezentuje istotę przedsiębiorczości jako wymiaru aktywności podyktowanej psychologiczno-społecznymi predyspozycjami ludzi. Tutaj również przytacza ona rozmaite poglądy na ten temat, aby w konkluzji samemu pokusić się o próbę zdefiniowania czym jest przedsiębiorczość. Zdaniem Moniki Mularskiej-Kucharek nie jest to nic innego, jak branie spraw we własne ręce. Nie ulega wątpliwości, że to choć krótkie i lakoniczne stwierdzenie, stanowi jednak niebagatelnie ważny imperatyw dla funkcjonowania współczesnego wolnego rynku 8. 8 M. Nawojczyk, Przedsiębiorczość. O trudnościach w aplikacji teorii, Kraków 2009, s

4 Recenzje 273 Trzeci rozdział traktuje na temat relacji pojęć kapitału społecznego i przedsiębiorczości. Analiza ta odbywa się w ramach trzech wymiarów, stanowiących jednocześnie składowe owego kapitału społecznego. Są to: poziom zaufania, społeczna sieć powiązań oraz powszechnie obowiązujące normy społeczne. Czwarty rozdział jest już bardziej wnikliwą analizą korelacji pomiędzy tymi dwoma wymiarami partycypacji społecznej. Autorka zadaje pytania o to, dlaczego zaufanie pomaga w procesie rozwoju przedsiębiorczości społeczeństwa? Co jest najważniejszym elementem sieci społeczny relacji dla poszerzania aktywności ludzi oraz czy ukonstytuowane normy społeczne wpływają pozytywnie na krzewienie aktywnych postaw w społeczeństwie? Ostatni, piąty rozdział, jest próbą zaprezentowania dotychczasowy rozważań w ramach własnych badań społecznych przeprowadzonych na mieszkańcach Łodzi, jednocześnie porównując wyniki lub posiłkując się odrębnymi ogólnopolskimi sondażami. W podsumowaniu Monika Mularska-Kucharek podkreśla znaczenie kapitału społecznego w kreowania przedsiębiorczości wśród lokalnej społeczności mieszkańców Łodzi. Zaznacza jednak, że spośród licznych jego definicji wybrała ona tą autorstwa Halpera, która głosi, że kapitał społeczny to indywidualne zasoby wykorzystywane w ramach indywidualnej aktywności ludzi oraz w relacji społecznych 9. Prezentując swoje wyniki badań autorka dowodzi, że mieszkańcy Łodzi odznaczają D. Halpern, Social Capital, Cambridge się skrajnie różnymi typami kapitału społecznego. Najlepiej prezentującą się w tym wymiarze grupą jest ta posiadająca tzw. stały sieciowo-normatywny kapitał społeczny. Osoby znajdujące się w niej odznaczają się wyraźną pewnością siebie, zdolnością do kreowania działań oraz przezwyciężania rozmaitych problemów. Zdaniem autorki to właśnie oni mogą być uznani za najbardziej przedsiębiorczą grupę społeczną w mieście. Kolejna z nich została określona jako odznaczająca się nietrwałym kapitałem zaufania, dla której charakterystyczną postawą była wręcz antyprzedsiębiorczość. Wśród tych ludzi dominuje niechęć do podejmowania aktywności, oczekiwanie na pomoc ze strony innych, nawyk usprawiedliwiania swojej niedoli, konformizm oraz silna tendencja do unikania tzw. ryzykownych sytuacji 10. Autorka wykazuje zatem, że istnieje wyraźna zależność pomiędzy poziomem kapitału społecznego, a byciem przedsiębiorczym. Po lekturze The Role of Social Capital in the Development of Entrepreneurship można odnieść wrażenie, że autorka sytuuje się w opozycji do hobbesowskiej wizji świata, czyli walki wszystkich ze wszystkimi, przedkładając przedsiębiorczość i współpracę nad ową wrodzoną wrogość. Próbuje ona jednocześnie wyrazić pogląd, że działania ludzi zarówno w obszarze społecznym, ekonomicznym i politycznym nie muszą być podyktowane jedynie strachem lub poczuciem ciągłego zagrożenia, a chęcią wspólnie stworzenia czegoś dobrego 11. Tym samym autorka M. Mularska-Kucharek..., s Bellum omnium in omnes. T. Hobbes, Lewiatan, czyli materia, forma i władza pań-

5 274 Recenzje ju demokracji bezpośredniej. Niezwykle istotnym w tym przedmiocie jest przede wszystkim wypracowanie norm i zasad obywatelskiej współpracy opartej na zaufaniu, tak niezwykle potrzebnej w dobie XXI w. i odradzających się antagonizmów, których reprezentantami są rozmaite ruchy prawicowe. Mottem przyświecającym tego rodzaju badaniom powinny być słowa Putnama, który ponad dwadzieścia lat temu sformułował ten problem w następujący sposób: Dlaczego niektóre demokratyczne rządy odnoszą sukcesy, a inne przegrywają? Dlaczego niektóre społeczeństwa rozwijają się, a niektóre popadają w stan autodestrukcji? Dlaczego jedni ludzie sobie świetnie radzą, a inni żyją w nędzy? 12 Należy zatem stwierdzić, że najnowsza publikacja autorstwa Moniki Mularskiej-Kucharek pod tytułem The Role of Social Capital in the Development of Entrepreneurship jest interesującą lekturą i ważnym punktem odniesienia dla kolejnych badań społecznych w zakresie kapitału społecznego w przyszłości. Mateusz Radziszewski wpisuje się w liberalny punkt postrzegania rzeczywistości. Nie jest to jednak zaskoczeniem, gdyż jak sama zaznaczyła w swej pracy, idea kapitału społecznego ma swoje mocne korzenie w purytańskiej wizji świata, widzianej oczami przedstawicieli anglosaskiej kultury i dominującej religii protestanckiej. To właśnie tutaj wspólnota od wieków była obszarem aktywności społecznej, opartej na szacunku i zaufania do pobratymców, której efektem ma być wspólny dobrobyt i zapewnienie bezpieczeństwa. Nie sposób nie odwołać się tu również do dokonań Jean-Jacquesa Rousseau, który w swoim dziele Umowa Społeczna przeanalizował relacje panujących w społeczeństwie amerykańskim doby XVIII w., zwracając swoją uwagę na prostotę obyczajów oraz równość społeczną, jak sam stwierdził, stanowiących filary sukcesu mieszkańców nowego świata. Nie oznacza to jednak, że praca Moniki Mularskiej-Kucharek stanowi manifest ideologiczny, a raczej jest ona próbą analizy, zgodnie z zasadami najwyższej rzetelności w naukach społecznych, sfery społecznej, która do dzisiaj pozostaje obiektem domysłów i przypuszczeń ze strony naukowców. Podsumowując, wydaje się, że celem nadrzędnym niniejszej publikacji jest podniesienie znaczenia potencjału społecznego, jaki drzemie we wszystkich przedstawicielach społeczeństwa. Problemem, a zarazem polem do działania dla naukowców z różnych dziedzin wiedzy jest to, jak go wyzwolić lub gdzie szukać przyczyn jego stagnacji. Jest to szczególnie ważne w obszarze nauk o polityce i rozwostwa kościelnego i świeckiego, Warszawa 1954, s M. Mularska-Kucharek..., s. 13.