Innowacyjność polskich przedsiębiorstw w zakresie innowacji organizacyjnych i marketingowych

Transkrypt

1 mgr J. Kożuch Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Wydział Filozofii i Socjologii, Instytut Socjologii, Zakład Socjologii Gospodarki i Organizacji Innowacyjność polskich przedsiębiorstw w zakresie innowacji organizacyjnych i marketingowych Wstęp W bogatej literaturze przedmiotu dotyczącej innowacyjności i szerokich dyskusjach prowadzonych przez naukowców, polityków, czy przedsiębiorców, bardzo często wskazuje się na wieloznaczność takich pojęć jak innowacje, innowacyjność, działalność innowacyjna, czy aktywność innowacyjna przedsiębiorstw. W pracy będącej próbą ukazania poziomu innowacyjności polskich przedsiębiorstw posłużono się definicjami i klasyfikacjami rekomendowanymi przez GUS, przy wykorzystaniu dostępnych danych pochodzących z wielu źródeł. Do podstawowych zaliczyć można zasoby internetowe i publikacje wspomnianego urzędu statystycznego, Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) oraz raporty z międzynarodowych badań prowadzonych w ramach Community Innovation Survey 1 (CIS). Do pomiaru poziomu innowacyjności gospodarek służą różne rodzaje wskaźników 2. Można je pogrupować w następujące kategorie: wskaźniki pośrednie, oparte na pomiarze nakładów i efektów działalności badawczo-rozwojowej, wykorzystujące bazy danych systemów patentowych, a także związane z pojęciem wkładu tzw. wysokiej techniki w produkcję towarów eksportowanych; bezpośrednie wskaźniki innowacji na poziomie przedsiębiorstw; wskaźniki wydajności czynników wytwórczych; wskaźniki złożone/kompozytowe - oparte na jednym lub kilku wskaźnikach analitycznych należących do wyżej wymienionych kategorii oraz wzbogacone przez inne cechy uznane za diagnostyczne. W dalszym toku niniejszego opracowania interesować nas będą wskaźniki bezpośrednie, one właśnie odnoszą się do zbiorowości przedsiębiorstw. Dopiero w latach 90-tych przypisano im należytą wagę, zauważając, że pomimo doniosłej roli mierników pośrednich stosowanych przy ocenach poziomu rozwoju innowacyjności gospodarek, brakuje wskaźników koncentrujących się na działalności innowacyjnej podmiotów gospodarczych. Idea ta stała się inspiracją dla zespołu naukowców, który opracował i opublikował w 1992 r. podręcznik Oslo Manual, prezentujący złożony zestaw czynników, kształtujących innowacje na poziomie przedsiębiorstw. W publikacji tej zamieszczono szczegółowe wytyczne umożliwiające realizację badania empirycznego w skali międzynarodowej. Właściwe badanie sondażowe zostało zainicjowane i poprowadzone w latach przez OECD i przyjęło nazwę Community Innovation Survey (CIS), obejmując wówczas kraje EWG i Norwegię. Z czasem podjęto decyzję o kontynuacji tego przedsięwzięcia w celu monitorowania postępów procesu innowacyjności w krajach UE przez systematyczne zbieranie bezpośrednich danych, poszerzono przy tym grono uczestników o nowe państwa i udoskonalono zastosowaną metodologię. Dotychczas przeprowadzono osiem pełnych rund badania. W stosunku do wcześniejszych edycji skupionych na innowacjach technologicznych, w czwartej z rzędu rundzie wprowadzono dodatkowo pytania odnoszące się do innowacji nietechnologicznych (organizacyjnych i marketingowych 3 ) i wykorzystano po raz pierwszy klasyfikację działalności ekonomicznej przedsiębiorstw (NACE rev.2). Warto nadmienić, iż Polska została uczestnikiem badań innowacyjności w ramach CIS w 2000 roku. 4 1 Wspólnotowe Badanie Innowacyjności. 2 T.Geodecki, Pomiar innowacyjności gospodarki przy użyciu pośrednich i bezpośrednich wskaźników innowacji, Zarządzanie Publiczne 2008, 3(5) s Definicje zostaną zaprezentowane w dalszej części opracowania. 4 B.Skrętowicz, J.Kożuch, Przedsiębiorstwa innowacyjne w Polsce w świetle Wspólnotowego Badania Innowacyjności (CIS), w: Współczesne aspekty rynku pracy, red. A. Organiściak-Krzykowska, IPiSS & UWM, Warszawa-Olsztyn 2013, s. 48. Logistyka 937

2 Charakterystyka polskich przedsiębiorstw Do najpełniejszych źródeł informacji o podmiotach gospodarki narodowej w Polsce należy Krajowy Rejestr Urzędowy Podmiotów Gospodarki Narodowej REGON, tworzony na podstawie informacji, dostarczanych przez same firmy. 5 Oprócz rejestru REGON i corocznych raportów zatytułowanych Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON, GUS systematycznie publikuje również opracowania pod tytułem Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku... oraz Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach. Ten ostatni raport prezentuje dosyć wyczerpująco wyniki Wspólnotowego Badania Innowacyjności (CIS). Zbiorowość polskich przedsiębiorstw można scharakteryzować uwzględniając chociażby kryterium wielkości 6 podmiotów gospodarczych. Na jego podstawie wyodrębnione zostają trzy grupy - małych, średnich i dużych przedsiębiorstw, przy czym w grupie pierwszej wyróżnia się bardzo często podgrupę mikroprzedsiębiorstw. Tab. 1. Przedsiębiorstwa niefinansowe w Polsce w r wg klas wielkości. Wyszczególnienie Liczba pracujących w przedsiębiorstwie: Ogółem 0 9 Małe -Mikro Reszta małych Średnie 249 i powyżej Duże N = % = Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012r.,GUS, Warszawa 2014, s.23 Dane tabeli 1. pokazują, iż małe i średnie przedsiębiorstwa odgrywają w naszej gospodarce pierwszoplanową rolę. Łącznie firmy małe tj. zatrudniające od 0-49 osób stanowiły około 99% ( były to głównie mikroprzedsiębiorstwa - prawie 96%). Na podmioty średniej wielkości przypadło 0,8%, zaś na przedsiębiorstwa duże - tylko 0,2%. Warto w tym miejscu zauważyć, że wszystkie dotychczasowe rundy CIS obejmowały wyłącznie przedsiębiorstwa zatrudniające więcej niż 9 osób, wskutek czego poza obserwacją w tym badaniu innowacyjności pozostawały wszystkie przedsiębiorstwa mikro. Tak powstałą lukę starały się wypełnić badania przeprowadzone przez PARP, pierwsze w 2005 r., drugie na przełomie roku 2009/2010. Te ostatnie w założeniu miały objąć, liczącą 1500 obiektów próbę losowokwotową, wygenerowaną spośród mikroprzedsiębiorstw należących do jednej z 14 sekcji PKD przy zastosowaniu kwestionariusza (PAPI). Ostatecznie kwestionariusz wypełniło zaledwie 17 % próby podstawowej, reszta została dobrana w sposób celowy, co mimo wielu zabiegów naprawczych pozbawiło ją charakteru reprezentatywnego. 7 Należy odnotować, iż Wspólnotowe Badania Inowacyjności prowadzone są wśród przedsiębiorstw przemysłowych oraz wśród podmiotów z tak zwanego sektora usług 8. Doboru jednostek do badań dokonano przy zastosowaniu Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) 2007, zgodnej ze Statystyczną Klasyfikacją Działalności Gospodarczej Unii Europejskiej (NACE Rev. 2) 9. Dyrektywa Eurostatu specyfikowała nie tylko sekcje, ale także poszczególne działy PKD, wskutek czego zakwalifikowana ostatecznie do badań innowacyjności zbiorowość przedsiębiorstw uległa dalszemu poważnemu uszczupleniu. Niestety w ostatnim pełnym raporcie GUS (dla lat ) prezentującym 5 Przedsiębiorstwa są zobowiązane do wpisu z chwilą podjęcia działalności, odnotowywania zmian cech objętych wpisem oraz z chwilą zaprzestania działalności do wykreślenia z rejestru. 6 Wyrażonej zarówno liczbą zatrudnionych osób, jak i osiągających odpowiedni próg rocznych obrotów netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług. 7 Innowacyjność mikroprzedsiębiorstw w Polsce, red.m.juchniewicz, B.Grzybowska, PARP, Warszawa 2010, s Stosujemy tu podział dychotomiczny, wyodrębniając z jednej strony zagregowaną kategorię przemysł, a z drugiej - zagregowaną kategorię (utworzoną z pozostałych przedsiębiorstw) obejmującą działalność usługową. 9 Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach GUS, Urząd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa 2013, s Logistyka

3 tabele z wynikami omawianego badania odnajdujemy wyłącznie strukturę badanych obiektów, bez możliwości określenia dokładnej ich liczby 10. Innowacyjność polskich przedsiębiorstw W jednej z wielu funkcjonujących definicji innowacyjności, określa się ją jako motywację i zdolność podmiotów gospodarczych do poszukiwania oraz komercyjnego wykorzystywania wyników badań naukowych, nowych koncepcji, pomysłów i wynalazków, prowadzących do wzrostu poziomu nowoczesności i wzmocnienia pozycji konkurencyjnej firmy czy realizacji ambicji technicznych przedsiębiorcy. A zatem za innowacyjne uważa się przedsiębiorstwa, które umieją tworzyć, absorbować i zbywać nowe produkty czy usługi oraz te, które charakteryzują się zdolnością adaptowania się do zmian, zachodzących w otoczeniu. 11 Wypada również zwrócić uwagę na wprowadzone - w podręczniku Oslo Manual 12 - rozróżnienie między operacyjnymi definicjami dwu pojęć: działalność innowacyjnej (mającej szerszy zakres) i innowacji (o węższym zakresie pojęciowym). Działalność innowacyjna to całokształt podjętych w okresie obserwacji działań o charakterze naukowym (badawczym), technicznym, organizacyjnym, finansowym i komercyjnym, które prowadziły lub miały w zamierzeniu doprowadzić do wdrażania innowacji, zaś innowacja to wdrożenie nowego lub znacząco udoskonalonego produktu (wyrobu, usługi) lub procesu, nowej metody organizacyjnej lub marketingowej w praktyce gospodarczej, organizacji miejsca pracy lub w zakresie stosunków z otoczeniem. Za szczególną formę działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, uznawana jest działalność badawczo-rozwojowa. 13 Tradycyjnie już analizę stopnia zaawansowania procesów innowacyjności gospodarki danego kraju, rozpoczyna się od zidentyfikowania udziału podmiotów aktywnych innowacyjnie 14 /innowacyjnych 15 wśród ogółu firm. Taką informację, odnoszącą się do innowacyjności polskich przedsiębiorstw w wybranych okresach, z uwzględnieniem zagregowanych sektorów i wielkości przedsiębiorstw, zawiera tabela nr 2. Należy w tym miejscu poinformować, że publikacje wyników CIS ukazują się ze znacznym opóźnieniem. 16 Tab. 2. Udział przedsiębiorstw innowacyjnych w Polsce wg sektorów i liczby zatrudnionych. Ogółem Małe (10-49) Średnie (50 249) Duże (250 i więcej) przemysł usługi przemysł usługi przemysł usługi przemysł usługi (CIS 5) (CIS 6) (CIS 7) (CIS 8) 23,2 21,2 13,9 16,9 37,4 34,8 65,5 53,5 21, 16, 14, 13,1 33,3 25,3 60,9 48,2 17,1 12,8 10,4 10,3 31,5 22,6 59,0 48,0 16,5 12,4 9,6 9,5 29,4 20,9 56,2 44,7 Źródło: Działalność innowacyjna w latach , s.34; Działalność innowacyjna w latach (sprawdzone za okres ); s. 11; Działalność innowacyjna w latach , s.7 i 8; Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach , s. 34 i Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach , GUS, Urząd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa 2013, s B.Skrętowicz, J.Kożuch, Przedsiębiorstwa innowacyjne., op.cit.,s Oslo Manual B.Skrętowicz, J.Kożuch, Przedsiębiorstwa innowacyjne, op.cit., s Przedsiębiorstwo aktywne innowacyjnie to takie, które w badanym okresie wprowadziło przynajmniej jedną innowację lub realizowało w tym okresie przynajmniej jeden projekt innowacyjny, który został przerwany lub zaniechany w trakcie badanego okresu (niezakończony sukcesem) lub nie został do końca tego okresu ukończony (np. jest kontynuowany). 15 Przedsiębiorstwo innowacyjne - jest to przedsiębiorstwo, które w badanym okresie wprowadziło na rynek przynajmniej jedną innowację. 16 Dla Polski dysponujemy już w chwili obecnej niektórymi danymi z najnowszego badania z lat Logistyka 939

4 Analizując dane zawarte w powyższej tabeli, należy zwrócić uwagę na wyraźny trend systematycznego zmniejszania się w kolejnych rundach CIS, udziału przedsiębiorstw innowacyjnych w obydwu sektorach, zarówno przemysłowym, jak i usługowym. Warto również odnotować, iż tendencja ta odnosi się do wszystkich klas wielkości przedsiębiorstw. Ponadto można wskazać na fakt wyraźnej zależności pomiędzy wielkością zatrudnienia a prowadzeniem działalności innowacyjnej. W grupie przedsiębiorstw większych występują wyższe udziały przedsiębiorstw innowacyjnych i aktywnych innowacyjnie. Dobitnie ilustruje tę prawidłowość Tabela nr 4. Tabela 4. Przedsiębiorstwa innowacyjne i aktywne innowacyjnie w latach w % ogółu przedsiębiorstw według liczby pracujących. Ogółem Małe (10-49) Średnie (50 249) Duże (250 i więcej) przemysł usługi przemysł usługi przemysł usługi przemysł usługi Przedsiębiorstwa innowacyjne Przedsiębiorstwa aktywne innowacyjnie 16,5 12,4 9,6 9,5 29,4 20,9 56,2 44,7 17,7 13,9 10,4 10,9 31,4 22,9 59,3 48,4 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach , Warszawa 2013, s.29,30 i 35. W latach wprowadzenie innowacji raportowało niespełna 17 % przedsiębiorstw przemysłowych i tylko 12,5 % podmiotów z sektora usług, zaś udział firm aktywnych innowacyjnie był wyższy w obydwu sektorach o ok. 1,5 %. Innowacyjne przedsiębiorstwa wśród najmniejszych uwzględnionych w badaniu jednostek (zatrudniających od 10 do 49 osób) stanowiły około 10% (w obydwu sektorach), a udział przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie kształtował się na zbliżonym poziomie (różnica 1-1,5%). W grupie przedsiębiorstw średniej wielkości innowacyjnych było - w przemyśle 29,4% i w usługach 20,9%, natomiast udziały aktywnych innowacyjnie okazały się być trochę wyższe w jednym i drugim sektorze (o ok. 2%). Wśród przedsiębiorstw dużych (250 i więcej zatrudnionych) różnica pomiędzy udziałem przedsiębiorstw innowacyjnych w sektorze przemysłowym i usługowym jeszcze się powiększyła (na korzyść tego pierwszego) i wyniosła odpowiednio 56,2% oraz 44,7%. Natomiast zdecydowanie najwyższy, w tej ostatniej klasie wielkości, był udział firm aktywnych innowacyjnie, przedstawiał się on na poziomie ok. 60% w przemyśle i prawie 50% w usługach. Jak zasugerowano we wstępie opracowania, dopiero w czwartej rundzie badań po raz pierwszy opublikowano dane, odnoszące się do typu innowacji nietechnologicznych (marketingowych i organizacyjnych), będących głównym przedmiotem dalszych rozważań. Posługując się terminologią stosowaną przez GUS - innowacje marketingowe to wdrożenia nowych koncepcji lub strategii marketingowych, różniących się znacznie od dotychczas stosowanych. Obejmują one istotne zmiany w projekcie lub konstrukcji produktów, ich opakowaniu i dystrybucji oraz strategii promocyjnej i kształtowaniu cen. Nie zalicza się do nich zmian sezonowych, regularnych i innych rutynowych zmian w zakresie metod marketingowych. 17 Innowacje organizacyjne są związane z wdrożeniem nowych metod organizacyjnych w przyjętych przez firmę zasadach działania, w organizacji miejsca pracy lub w stosunkach z otoczeniem. Celem tych innowacji może być osiągnięcie lepszych wyników, podniesienie wydajności pracy oraz lepsze wykorzystanie kapitału intelektualnego firm. 18 Podstawowym zadaniem innowacji organizacyjnej jest osiąganie jak najlepszych wyników finansowych. W tym celu opracowuje się i wdraża nowe metody w następujących sferach: w przyjętych przez firmę zasadach działania (np. system zarządzania łańcuchem dostaw, gruntowne przekształcenia procesów w firmach, zarządzanie jakością), w zakresie podziału zadań i uprawnień decyzyjnych wśród pracowników (takich jak wprowadzenie nowego systemu odpowiedzialności, pracy zespołowej, decentralizacji, integracji lub dezintegracji wydziałów) oraz w stosunkach z otoczeniem (np. wykorzystanie po raz pierwszy takich form jak alianse, spółki, przekazywanie podwykonawstwa wyspecjalizowanym firmom zewnętrznym) chociażby innymi przedsiębiorstwami lub instytucjami publicznymi. 17 Działalność innowacyjna w latach op.cit., s Ibidem, s Logistyka

5 W badanym okresie innowacje organizacyjne wdrożyło ok. 10% przedsiębiorstw przemysłowych i niespełna tyle samo (10,5 %) przedsiębiorstw z sektora usług 19. Tab. 5. Przedsiębiorstwa, które w latach wprowadziły w Polsce innowacje organizacyjne. Sektor przemysłowy Ogółem w przyjętych zasadach działania Nowe metody podziału zadań i uprawnień decyzyjnych w zakresie stosunków z otoczeniem 10,3 7,3 6,7 3,8 Sektor usług 10,5 4,7 6,8 5,8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Aneksu Działalność innowacyjna w latach , GUS, US w Szczecinie, Warszawa 2014, s.53. Analizując wyniki według rodzaju zastosowanych innowacji organizacyjnych, można zauważyć, iż w latach wśród przedsiębiorstw przemysłowych najchętniej wprowadzano nowe metody w przyjętych zasadach działania (7,3%), oraz nowe metody podziału zadań i uprawnień decyzyjnych wśród pracowników (6,7 %). Warto odnotować, że te ostatnie były równie chętnie wprowadzane w sektorze usług (na poziomie 6,8% 20 ). Celem innowacji marketingowych jest lepsze zaspokojenie potrzeb klientów, otwarcie nowych rynków zbytu lub nowe pozycjonowanie produktu przedsiębiorstwa na rynku dla zwiększenia sprzedaży. W latach odnotowano nieznacznie wyższy udział przedsiębiorstw, które wprowadziły innowacje marketingowe, wśród podmiotów z sektora usług (11,1%) niż w przemyśle (10,2%). 21 Tab. 6. Przedsiębiorstwa, które w latach wprowadziły innowacje marketingowe w % ogółu przedsiębiorstw wg liczby pracujących. Liczba pracujących Ogółem i więcej Przemysł 10,2 7,6 13,7 30,4 Usługi 11,1 9,5 15,9 29,0 Źródło: Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach , s.54. Najwyższy udział podmiotów, które wdrożyły innowacje marketingowe dotyczył jednostek zatrudniających powyżej 250 osób. W tej klasie wielkości na wprowadzenie innowacji decydowało się prawie co trzecie przedsiębiorstwo przemysłowe i niewiele mniej podmiotów z sektora usług (29%). Najniższy udział odnotowano w przedsiębiorstwach o liczbie zatrudnionych mniejszej niż 50 osób (odpowiednio 7, 6% w przemyśle oraz 9,5 % w usługach). Tab. 7. Przedsiębiorstwa, które w latach wprowadziły innowacje marketingowe. 19 W latach poziom ten był wyższy (dla przemysłu wyniósł 13 %; dla usług 15,2 %). W notatce informacyjnej GUS u dotyczącej lat jeszcze bardziej się obniżył (do 8,3 % dla przedsiębiorstw przemysłowych i 7,1 % usługowych). 20 W latach poziom ten był prawie dwukrotnie wyższy i wynosił 12,1%. Natomiast w ostatniej notatce informacyjnej GUS-u dla lat udział ten obniżył się do wartości 5,3. 21 W latach udziały przedsiębiorstw, które wprowadziły innowacje były w obu sektorach wyższe 13,5% w przemyśle, 15,5 % w sektorze usług. Informacja GUS-u dla lat sugeruje obniżenie poziomu wprowadzania innowacji marketingowych (odpowiednio 7,5 % w sektorze przemysłowym i 7 % w sektorze usług). Logistyka 941

6 znaczące zmiany w projekcie/konstrukcji lub opakowaniu wyrobów lub usług nowe media lub techniki promocji produktów nowe metody w zakresie dystrybucji produktów lub kanałów sprzedaży nowe metody kształtowania cen wyrobów i usług Przemysł 5,2 5,2 3,4 5,2 Usługi 3,8 6,3 5,3 5,3 w % ogółu przedsiębiorstw wg rodzajów innowacji marketingowych Źródło: Działalność innowacyjna w latach , GUS s.59. Analizując zbiorowość przedsiębiorstw angażujących się we wprowadzanie innowacji marketingowych, zaobserwowano najwyższy udział ( 6,3 %) jednostek z sektora usługowego deklarujących posługiwanie się nowymi mediami reklamy lub technikami promocji, na jeszcze niższym poziomie (5,3%) znalazło się zastosowanie nowych metod w zakresie dystrybucji produktów lub kanałów sprzedaży czy też nowych metod kształtowania cen wyrobów i usług (w tym stosowanie systemu upustów, korekty cen przy uwzględnieniu sytuacji rynkowej itp.). Podmioty z sektora przemysłowego odnotowały jeszcze niższe udziały we wprowadzaniu tego typu innowacji i najmniej chętnie aplikowały innowacje w zakresie dystrybucji (zaledwie 3,4%). W porównaniu z poprzednią rundą CIS nastąpił wyraźny spadek przedsiębiorstw wprowadzających innowacje marketingowe zarówno w sektorze przemysłowym, jak i w usługach 22. Należy podkreślić, iż niekorzystne zmiany dotyczyły przedsiębiorstw we wszystkich klasach wielkości. Usiłując znaleźć wytłumaczenie dla tego spadkowego trendu, warto przyjrzeć się celom i strategiom, które najczęściej przyświecały przedsiębiorstwom w latach Tab. 8 Cele przedsiębiorstw w latach wg liczby zatrudnionych. Ogółem Małe (10-49) Średnie (50 249) Duże (250 i więcej) Cele przemysł usługi przemysł usługi przemysł usługi przemysł usługi Wzrost przychodów ze sprzedaży Wzrost udziału w rynku Zmniejszenie kosztów 56,4 59,4 53,3 57,4 62,5 67,7 71,7 66,7 35,5 39,0 32,9 37,2 40,4 46,1 50,7 50,9 47,8 46,4 44,9 44,7 52,8 53,1 65,6 58,1 Wzrost marży 24,1 30,2 22,1 28,3 27,4 37,5 37,8 40,4 Przedsiębiorstwa, które oceniły znaczenie danego celu jako wysokie. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach , s. 112 i 113. Wyniki powyższej tabeli sugerują, że w badanym okresie najistotniejszy dla przedsiębiorstw był wzrost przychodów ze sprzedaży. Im większe przedsiębiorstwo, tym wyższy udział tego typu deklaracji. Ponad połowa przedsiębiorstw średnich i dużych podkreślała wagę takiego celu jak zmniejszanie kosztów. Blisko połowa przedsiębiorstw dużych koncentrowała się także na wzroście udziału w rynku (zarówno w sektorze przemysłowym i usługowym na poziomie 51%). Najmniejszą rolę przywiązywano do wzrostu marży (aczkolwiek średnie i duże przedsiębiorstwa zwłaszcza z sektora usług uznawały ważność tego celu w większym stopniu niż pozostałe średnio na poziomie 40%). 22 W latach najczęściej deklarowano wprowadzanie nowych mediów lub technik promocji produktów (9,3 % w usługach i 6,6 % w przemyśle) oraz stosowanie nowych metod kształtowania cen wyrobów i usług (8,5% w sektorze usługowym oraz 8 % w przemysłowym). 942 Logistyka

7 Tabela 9. Strategie przedsiębiorstw w latach wg liczby zatrudnionych. Ogółem Małe (10-49) Średnie (50 249) Duże (250 i więcej) Strategie przemysł usługi przemysł usługi przemysł usługi przemysł usługi Rozwój nowych rynków w Europie Rozwój nowych rynków poza Europą Redukcja wewnętrznych kosztów działania Redukcja kosztów materiałów, komponentów lub usług Wprowadzenie nowych lub istotnie ulepszonych wyrobów lub usług Intensyfikacja lub udoskonalenie marketingu wyrobów i usług Wzrost elastyczności działania i reakcji przedsiębiorstwa Budowanie aliansów itp. z innymi przedsiębiorstwam i i instytucjami 17,2 20,1 17,4 16,9 25,5 18,8 34,9 16,4 12,7 12,8 11,1 12,9 15,4 12,2 24,8 10,1 29,6 30,9 27,1 27,3 37,6 37,4 53,5 48,3 27,9 31,3 27,5 27,3 38,6 29,6 52,3 36,4 18,6 17,9 15,5 17,6 22,0 21,7 32,9 28,9 19,3 14,5 13,5 19,1 16,0 19,8 20,8 21,9 23,8 20,4 18,3 23,0 24,5 26,4 32,8 34,0 13,0 9,1 8,9 13,4 9,6 11,7 8,4 10,7 Przedsiębiorstwa, które oceniły znaczenie danej strategii jako wysokie. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach , s. 116 i 117. Analizując dane powyższej tabeli należy stwierdzić, iż do najważniejszych strategii zaliczano te związane z redukcją wewnętrznych kosztów działania, jak i te opierajże się na obniżaniu kosztów materiałów, komponentów czy usług (ogólne wskaźniki dla sektora przemysłowego i usługowego kształtowały się w obydwu strategiach na poziomie 30%). Biorąc pod uwagę sektor i liczbę zatrudnionych, to ponad połowa dużych przedsiębiorstw z sektora przemysłowego wskazywała na wagę strategii kosztowych. Dosyć często wskazywano także na kierunek wzrostu elastyczności działania i reakcji przedsiębiorstwa (niespełna ¼ przedsiębiorstw przemysłowych i 1/5 przedsiębiorstw usługowych). Najwięcej wyborów dotyczących tej strategii przypadło na przedsiębiorstwa duże (sugerowała to 1/3 podmiotów tej wielkości). Najmniejszą rolę przedsiębiorstwa przypisywały strategiom skoncentrowanym na rozwoju nowych rynków w Europie (1/5 przedsiębiorstw usługowych i poniżej 1/5 - w przedsiębiorstwach przemysłowych), rozwoju nowych rynków poza Europą (ok. 13% wskazań w obydwu sektorach) oraz budowaniu aliansów z innymi przedsiębiorstwami i instytucjami (13% w przemyśle i zaledwie 9% w usługach). Dwie strategie niezwykle ważne z punktu widzenia innowacyjności wprowadzenie nowych lub istotnie ulepszonych wyrobów lub usług oraz intensyfikacja lub udoskonalenie marketingu wyrobów i usług były wybierane przez ok. 1/5 przedsiębiorstw przemysłowych, a w przypadku przedsiębiorstw z sektora usług odsetki te były jeszcze niższe. Wyłamywały się z tej konwencji przedsiębiorstwa duże, 1/3 z nich wskazywała na wagę tej pierwszej strategii (związanej z innowacjami technologicznymi) i ponad 1/5 koncentrowała swoją uwagę na strategii drugiej, odnoszącej się do innowacji nietechnologicznych (w tym przypadku marketingowych). Logistyka 943

8 Podsumowanie W ramach tego krótkiego opracowania poświęconego tematowi innowacyjności polskich przedsiębiorstw w zakresie innowacji nietechnologicznych posłużono się wynikami Wspólnotowego Badania Innowacyjności (CIS). Prześledzono udziały przedsiębiorstw innowacyjnych w ogólnej liczbie przedsiębiorstw przemysłowych i usługowych z uwzględnieniem innowacji nietechnologicznych. Ponadto zwrócono uwagę na trend systematycznego zmniejszania się udziału przedsiębiorstw innowacyjnych w kolejnych rundach CIS. O ile w latach niespełna co czwarte przedsiębiorstwo przemysłowe i co piąte usługowe mogło zostać uznane za przedsiębiorstwo innowacyjne, to w okresie wskaźnik ten zmniejszył się do 16% w przemyśle i 12 % w sektorze usług. Odnotowano wyraźną zależność między wielkością przedsiębiorstwa a prowadzeniem działalności innowacyjnej. W latach udział najmniejszych firm 23 w obu sektorach wyniósł poniżej 10%, natomiast wśród firm największych oscylował wokół 56% w sektorze przemysłowym i 44% w sektorze usług. Udziały przedsiębiorstw, które wprowadziły innowacje organizacyjne i marketingowe były podobne bliskie 10% w obydwu sektorach. Porównując te wyniki z rundą poprzednią należy zwrócić uwagę na wyraźną tendencję spadkową w tym typie innowacyjności. Przyczyn takiego stanu rzeczy można upatrywać między innymi w celach i strategiach obieranych przez polskie przedsiębiorstwa, które koncentrowały się przede wszystkim na kierunkach zachowawczych związanych z redukcją kosztów (wewnętrznych i zewnętrznych), a nie na elementach rozwojowych, związanych z ekspansją na nowe rynki, zaangażowaniem się w ulepszanie i doskonalenie nowych produktów i usług czy też intensyfikacją i ulepszaniem technik marketingowych. Streszczenie W latach wdrażanie innowacji organizacyjnych odnotowano w niewielkiej części przedsiębiorstw objętych Wspólnotowym Badaniem Innowacyjności (CIS). Okazało się, że wprowadziło je trochę ponad 10 % przedsiębiorstw z sektora przemysłowego i tyleż samo podmiotów z sektora usług. Najczęściej tego typu innowacje wykorzystywano w organizacjach dużych, zatrudniających powyżej 499 osób. Spośród różnych rodzajów innowacji organizacyjnych najchętniej stosowano w sektorze przemysłowym - nowe metody w przyjętych zasadach działania, natomiast w sektorze usług - nowe metody podziału zadań i uprawnień decyzyjnych wśród pracowników ( odpowiednio 7,3% i 6,8% ). Wdrażanie innowacji marketingowych utrzymywało się na podobnym, niezbyt wysokim poziomie, wśród podmiotów z sektora usług wynosiło ok.11%, natomiast w przemyśle ok. 10%. Jeśli chodzi o metody wykorzystywane w ramach tego drugiego typu innowacji, to w sektorze usług najczęściej wskazywano na nowe media lub techniki promocji produktów (6,3%), następnie nowe metody w zakresie dystrybucji produktów lub kanałów sprzedaży oraz nowe metody kształtowania cen wyrobów (obydwa na poziomie 5,3%). W sektorze przemysłowym zwracano jeszcze uwagę na konieczność wprowadzania znaczących zmian w projekcie/konstrukcji lub opakowaniu wyrobów lub usług (poziom 5,2%). Wysokie znaczenie w ramach prowadzonej działalności innowacyjnej przedsiębiorstwa przypisywały takim celom jak: wzrost przychodów ze sprzedaży (ponad połowa przedsiębiorstw przemysłowych i usługowych) oraz zmniejszenie kosztów (odpowiednio 47,8 % w przemyśle i 46,4 % w usługach). Biorąc pod uwagę wielkość przedsiębiorstwa zauważyć można, że wysokie znaczenie każdemu z celów działalności przypisywało najwięcej przedsiębiorstw w klasie wielkości 250 i więcej pracujących, zarówno w sektorze przemysłowym jak i w sektorze usług. Najbardziej istotną zastosowaną strategią dla osiągnięcia celów w przedsiębiorstwach przemysłowych była redukcja kosztów materiałów, komponentów lub usług, na którą wskazywała 1/3 podmiotów. W przedsiębiorstwach z sektora usług za najistotniejszą uznano redukcję wewnętrznych kosztów działania, dotyczyło to 29,6 % przedsiębiorstw. 23 Najmniejsze firmy objęte badaniem CIS przedsiębiorstwa małe (10-49 zatrudnionych). 944 Logistyka

9 Innovation activities of Polish enterprises in terms of organisational and marketing innovations Abstract In the implementing of organisational innovations concerned only a small part of companies covered by the Community Innovation Survey (CIS). In fact, only slightly over 10% industrial companies and the same number of service companies have done it. This type of innovations was chosen mainly by large organisations with over 499 employees. Among various kinds of innovations the most popular in the industry sector were - new methods in the framework of adopted modalities whereas in the service sector - new methods for the distribution of tasks and decision-making powers among the employees (7,3% and 6,8% respectively). Implementing of marketing innovations remained on a similar, not very high level and among the entities of service sector ammounted to approximately 11%. As for the industry sector, this percentage was about 10%. In terms of methods used within this second type of innovations, in the service sector the most popular were new media or product promotion techniques (6,3%), followed by new methods in the area of product distribution or sales channels and new methods for product pricing (both at the level of 5,3%). In the industry sector attention was drawn to the necessity of making substantial changes within the project/construction or packaging of products or services (at the level of 5,2%). The enterprises pointed to increase of the sales revenue (over the half of enterprises in the industry and service sector) and cost reduction (47,8% in the industry sector and 46,4% in the service sector respectively) as important goals of implemented innovations. Considering the scale of these companies one can note that the high importance of each innovations' goal was adressed mainly by the enterprises with 250 or more employees both in the industry and service sector. When it comes to the industrial companies, the most significant strategy implemented by them to achieve these goals was the reduction of material, components or services cost mentioned by 1/3 of entities. In the enterprises from service sector on the other hand the reduction of internal operating costs was regarded as the most important one - it applied to 29,6% of enterprises. Literatura [1.] Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach , Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2008 [dostęp w formacie pdf] [2.] Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach , Informacje i opracowania statystyczne GUS, US w Szczecinie, Warszawa 2010 [dostęp w formacie pdf] [3.] Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach , Informacje i opracowania statystyczne, GUS, US w Szczecinie, Warszawa 2012 [dostęp w formacie pdf] [4.] Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach , Informacje i opracowania statystyczne, GUS, US w Szczecinie, Warszawa 2013 [dostęp w formacie pdf] [5.] Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w r. 2012, GUS Informacje i opracowania statystyczne, Warszawa 2014 [dostęp w formacie pdf] [6.] Geodecki, Pomiar innowacyjności gospodarki przy użyciu pośrednich i bezpośrednich wskaźników innowacji, Zarządzanie Publiczne 2008, 3(5) [7.] Innowacyjność mikroprzedsiębiorstw w Polsce, red. M.Juchniewicz, B.Grzybowska, PARP, Warszawa 2010 [dostęp w formacie pdf] [8.] Skrętowicz B., Kożuch J., Przedsiębiorstwa innowacyjne w Polsce w świetle Wspólnotowego Badania Innowacyjności (CIS), w: Współczesne aspekty rynku pracy, red. A. Organiściak-Krzykowska, IPiSS & UWM, Warszawa-Olsztyn 2013, s Logistyka 945