Jak naprawdê pali palacz? wyniki wstêpne badañ topografii palenia populacji palaczy w Polsce

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Jan CZOGA A 1 Maciej ukasz GONIEWICZ 1 Agnieszka CZUBEK 2 Bartosz KOSZOWSKI 1 Andrzej SOBCZAK 1 Jak naprawdê pali palacz? wyniki wstêpne badañ topografii palenia populacji palaczy w Polsce "How does smoker really smoke?" preliminary report on smoking topography among Polish smokers 1 Zak³ad Chemii Ogólnej i Nieorganicznej, Œl¹ski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Kierownik: Dr hab. Andrzej Sobczak 2 Ko³o Studenckiego Towarzystwa Naukowego przy Zak³adzie Chemii Ogólnej i Nieorganicznej ŒUM Dodatkowe s³owa kluczowe: topografia palenia palenie papierosów Polska Additional key words: smoking topography cigarette smoking Poland Adres do korespondencji: Dr Jan Czoga³a Zak³ad Chemii Ogólnej i Nieorganicznej Œl¹ski Uniwersytet Medyczny ul. Jagielloñska Sosnowiec Tel.: (+32) janczogala@wp.pl Na stê enie substancji toksycznych w dymie papierosowym w sposób oczywisty wp³ywaæ musz¹ warunki tlenowo-temperaturowe generowania dymu. Warunki te zale ne s¹ od sposobu palenia papierosa (topografii palenia). Topografiê palenia charakteryzuj¹ nastêpuj¹ce parametry: g³êbokoœæ i szybkoœæ zaci¹gania, czas przerw miêdzy zaci¹gniêciami i liczba zaci¹gniêæ. W zdecydowanej wiêkszoœci dotychczasowych badañ dotycz¹cych sk³adu dymu papierosowego, dym generowano w standardowych warunkach zalecanych przez Miêdzynarodow¹ Organizacjê Normalizacyjn¹ ISO i Federaln¹ Komisjê Handlu FTC. Obecnie coraz czêœciej kwestionuje siê wykorzystanie standardowych metod laboratoryjnych, jako narzêdzi do oceny dawek substancji toksycznych pobieranych przez palaczy w wyniku palenia Okreœlenie rzeczywistych dawek substancji odtytoniowych na jakie nara eni s¹ palacze okreœlonej populacji wymaga zatem w pierwszej kolejnoœci okreœlenia topografii palenia palaczy nale ¹cych do tej populacji. Celem pracy by³a kompleksowa charakterystyka parametrów topografii palenia papierosów populacji palaczy w Polsce i jej rozk³adu statystycznego. Do badañ zakwalifikowano reprezentatywn¹ grupê 129 palaczy. Aby spe³niæ za³o enia reprezentatywnoœci badanej grupy pal¹cych dokonano analizy struktury demograficznej palaczy papierosów w Polsce pos³uguj¹c siê danymi GUS dotycz¹cymi ogólnej struktury ludnoœci (p³eæ, profil wiekowy) oraz szczegó³owej struktury populacji palaczy papierosów przeprowadzonych wed³ug kryteriów profilu wiekowego i liczby wypalanych papierosów. Pomiar indywidualnych parametrów topografii palenia przeprowadzono przy pomocy profesjonalnego przenoœnego urz¹dzenia CreSSmicro. Œrednia objêtoœæ zaci¹gania siê dymem zmierzona w badanej grupie wynosi³a 60 ml, by³a, wiêc 78% wy sza od wartoœci normatywnej zalecanej do badañ przez ISO (35 ml). Œrednia szyb- Levels of toxic substances in tobacco smoke are undeniably influenced by temperature-oxygen conditions in which the smoke is generated. These conditions depend on the way the cigarette is smoked (smoking topography). Smoking topography may be characterized by such factors as: puff volume and its velocity, intervals between puffs and a number of puffs per cigarette. Vast majority of formerly published papers on tobacco smoke composition present data obtained in accordance with ISO (International Standard Organization) and FTC (Federal Trade Commission) standards concerning conditions of tobacco smoke production. Currently, the standard methods for tobacco smoke generation in lab conditions are frequently questioned by researchers, since such methods do not give reliable results as far as toxic substances delivery to smokers' bodies is concerned. To determine the real doses a tobacco smoker is exposed to, first of all smoking topography should be measured in a given population. The aim of this study was to characterize smoking topography among Poles and its statistical assessment. 129 volunteers were involved in the research. To assure representativeness of the group of smokers, in the first step of the study a demographic structure analysis of smokers' population in Poland was carried out (the authors used data provided by GUS (Central Statistical Office). Smokers were divided into study groups in terms of their sex and age and also detailed information on tobacco addiction (number of cigarettes smoked, its brand and type etc.). Smoking topography was measured using a portable CreSSmicro device (Plowshare Technologies, USA). Mean puff volume in the examined group was 60 ml and was 78% higher than the puff volume used for tobacco smoke control according to the ISO method (35 ml). Mean measured puff velocity (48 ml/ sec.) was as much as 1% higher Przegl¹d Lekarski 08 / 65 / 657

2 koœæ zaci¹gania mierzona w badanej populacji wynosz¹ca 48 ml/s jest a o 1% wy sza od wartoœci zalecanej przez ISO (,5 ml/s). Tak e wyznaczony œredni czas trwania zaci¹gniêcia wynosz¹cy 1,7 s ró ni³ siê od wartoœci zalecanej przez ISO równej 2s, choæ w mniejszym stopniu ni inne parametry (,2%). Mierzony czas przerw pomiêdzy poszczególnymi zaci¹gniêciami wynosz¹cy œrednio s jest a 3-krotnie ni szy od czasu standardowego (ISO), wynosz¹cego 60 s. Badaj¹c zmiennoœæ objêtoœci kolejnych zaci¹gniêæ podczas wypalania papierosa stwierdzono, e w miarê wystêpowania kolejnych zaci¹gniêæ nastêpuje sp³ycenie ich objêtoœci. Wszystkie mierzone parametry topografii palenia charakteryzowa³y siê du ym rozrzutem w obrêbie badanej populacji. comparing to ISO (.5 ml/sec.). Mean duration time of puff in the examined group was 1,7sec. (2sec. in the ISO standard method) so the difference was not very significant but still.2%. However, mean interval between puffs in our group was sec. - threefold lower than in the ISO method (60 sec.). Moreover, examining the variability of subsequent puffs, the authors found out that the puff volume lowers as the cigarette is smoked. All measured smoking topography parameters were highly dispersed within the examined population of smokers. Wstêp Zawarte w dymie papierosowym substancje chemiczne powstaj¹ w z³o onych procesach fizykochemicznych i chemicznych zachodz¹cych podczas palenia papierosów jak destylacja, sublimacja, kondensacja, utlenianie, dehydratacja, piroliza, redukcja, dekarboksylacja Ocenia siê, i w sk³ad dymu wchodzi ok zwi¹zków chemicznych Za najbardziej szkodliwe ze zwi¹zków chemicznych wystêpuj¹cych w dymie tytoniowym uwa a siê wielopierœcieniowe wêglowodory aromatyczne, nitrozoaminy, metale ciê kie i pierwiastki promieniotwórcze, nikotynê, tlenek wêgla i wolne rodniki [4]. Sk³ad chemiczny oraz stê enie poszczególnych sk³adników g³ównego (GSD) i bocznego (BSD) strumienia dymu papierosowego mog¹ byæ zró nicowane, ze wzglêdu na charakterystyczne cechy papierosa (jego d³ugoœæ, obecnoœæ i rodzaj filtra, gatunek papieru), d³ugoœæ pozostawianego niedopa³ka i sposób jego wypalania [9]. Na stê enie poszczególnych substancji toksycznych w dymie papierosowym w sposób oczywisty wp³ywaæ musz¹ tak e warunki tlenowo-temperaturowe generowania dymu. Parametry te zale ne s¹ od techniki (sposobu) palenia obejmuj¹cej takie wielkoœci jak: g³êbokoœæ i szybkoœæ zaci¹gania, czas przerw miêdzy zaci¹gniêciami i liczbê zaci¹gniêæ. Zespó³ tych parametrów charakteryzuj¹cy sposób wypalania papierosa przez palacza okreœlany jest mianem topografii palenia lub profilu wypalania papierosów. W zdecydowanej wiêkszoœci dotychczasowych badañ dotycz¹cych sk³adu dymu papierosowego dym generowano w standardowych warunkach zalecanych przez Miêdzynarodow¹ Organizacjê Normalizacyjn¹ ISO i Federaln¹ Komisjê Handlu FTC tj. czas zaci¹gniêcia -2 s, objêtoœæ zaci¹gniêcia 35 ml, szybkoœæ zaci¹gniêcia,5 ml/s, czas przerw miêdzy zaci¹gniêciami-60 s [1,8,, 11,16,] Obecnie coraz czêœciej kwestionuje siê wykorzystanie standardowych metod laboratoryjnych, jako narzêdzi do oceny realnego ryzyka zdrowotnego wynikaj¹cego z na³ogowego palenia papierosów [1,8,,14,15]. Badania ostatnich lat prowadzone przez kilku niezale nych autorów wskazuj¹, e rzeczywiste warunki wypalania papierosów zarówno u indywidualnych palaczy, jak i œrednie w wiêkszej populacji palaczy mog¹ znacznie odbiegaæ od przyjêtych przez ISO warunków standardowych [3,]. Nie mo na wykluczyæ, e œrednie Rycina 1 Schemat analizowanych parametrów topografii palenia. Outline of analyzed topography parameters. warunki wypalania papierosów mog¹ zale- eæ od charakteru populacji pal¹cych danego regionu czy kraju (rozk³ad w/g p³ci, wieku, sk³adu etnicznego itp). Tym samym wnioski dotycz¹ce ewentualnych skutków nara- enia palaczy na te zwi¹zki przeprowadzane na podstawie analizy zawartoœci okreœlonych substancji toksycznych w dymie generowanym w warunkach zalecanych przez ISO mog¹ byæ obarczone znacznym b³êdem. Badania [1] dotycz¹ce wp³ywu indywidualnego sposobu palenia papierosów na retencjê tlenku wêgla w uk³adzie oddechowym palaczy czynnych, przeprowadzone na osobach wykaza³y, i sposób wypalania papierosów przez te osoby jest silnie zindywidualizowany. Inne badania [1,2] wykaza³y równie, e zindywidualizowany sposób palenia papierosów zasadniczo rzutuje na zawartoœæ tlenku wêgla w GSD powstaj¹cym podczas palenia papierosów przez poszczególnych palaczy. Ponadto dowiedziono, e iloœæ tlenku wêgla zale y przede wszystkim od objêtoœci (p<0,001), w mniejszym stopniu od czasu zaci¹gania siê dymem (p<0,05). Przytoczone dane wskazuj¹, e rzeczywiste dawki odtytoniowych substancji toksycznych pobierane przez indywidualnych palaczy, nawet takich samych papierosów, mog¹ znacznie ró niæ siê od dawek zawartych w dymie generowanym w warunkach standardowych, a ich okreœlenie wymaga oznaczenia w dymie generowanym w sposób odzwierciedlaj¹cy indywidualny sposób palenia papierosów. Warunkiem sinequanon wyznaczenia takich dawek oraz okreœlenia nara enia ca³ej populacji palaczy jest, zatem okreœlenie topografii palenia w badanej populacji przez pomiary indywidualne w odpowiednio licznej grupie reprezentatywnej dla ca³ej populacji. Celem pracy by³a kompleksowa charakterystyka parametrów topografii palenia papierosów populacji palaczy w Polsce i jej rozk³ad statystyczny. Aby zrealizowaæ cel nale a³o: 1) dobraæ do badañ odpowiedni¹ grupê palaczy czynnych reprezentatywn¹ dla populacji palaczy w Polsce, 2) wykonaæ pomiary indywidualnego sposobu wypalania przez nich papierosów, oraz 3) przeprowadziæ szczegó³ow¹ analizê statystyczn¹ pozwalaj¹c¹ scharakteryzowaæ badan¹ populacjê. Materia³y i metody Charakterystyka grupy badanej Badan¹ grupê stanowi³o 129 osób (47 kobiet, 82 mê czyzn). Badaniami objêto osoby powy ej 18. roku ycia, pal¹ce regularnie papierosy (minimalna liczba wypalanych papierosów w ci¹gu dnia 5 szt. oraz minimum roczny okres palenia w wywiadzie). Ponadto, z badañ wykluczono kobiety w ci¹ y, osoby chore na choroby nowotworowe oraz osoby z zaleceniem lekarskim ograniczenia palenia. Aby badana grupa by³a reprezentatywna dla ca³ej populacji palaczy w Polsce dokonano analizy struktury demograficznej palaczy papierosów pos³uguj¹c siê danymi GUS dotycz¹cymi ogólnej struktury ludnoœci (p³eæ, profil wiekowy) oraz struktury populacji palaczy papierosów przeprowadzonych wed³ug kryteriów profilu wiekowego i liczby wypalanych papierosów [6,7]. Z danych tych wyliczono udzia³ procentowy w 658 Przegl¹d Lekarski 08 / 65 / J. Czoga³a i wsp.

3 Rycina 2 Histogram liczby zaci¹gniêæ wykonanych w trakcie wypalania jednego papierosa. Puff numbers distribution among examined smokers przerwa pomiêdzy zaci¹gniêciami; czas do osi¹gniêcia maksymalnej szybkoœci zaci¹gania; czas wypalania papierosa Wszyscy badani palacze w trakcie badañ wypalali papierosy które pal¹ na co dzieñ. Obliczenia statystyczne Normalnoœæ rozk³adu badanych cech badano wykorzystuj¹c test W-Shapiro-Wilka. W celu sprawdzenia czy objêtoœci zaci¹gniêæ ulegaj¹ zmianie w trakcie wypalania papierosa przeprowadzono testy porównawcze poszczególnych zaci¹gniêæ z wykorzystaniem testu t dla prób zale nych. Zaci¹gniêcia porównywano parami od 1 do 12 zaci¹gniêcia w³¹cznie (nie prowadzono porównañ zaci¹gniêæ powy ej ze wzglêdu na fakt, e w badanej populacji wypala³o papierosa zaci¹gaj¹c siê nie wiêcej ni 12 razy). Ponadto w celu porównania œrednich objêtoœci poszczególnych zaci¹gniêæ przeprowadzono analizê wariancji ANOVA. Ró nicê miêdzy objêtoœci¹ poszczególnych zaci¹gniêæ uznawano za statystycznie znamienn¹ dla p<0,05. Aby wyeliminowaæ wp³yw zindywidualizowanego sposobu palenia na wyniki badania zmiennoœci objêtoœci poszczególnych zaci¹gniêæ przeprowadzono standaryzacjê tych wyników wed³ug procedury zaproponowanej w pakiecie statystycznym Statistica (StatSoft, USA). Otrzymane wartoœci standardowe poddano analizie wariancji przyjmuj¹c znamiennie statystyczne ró nice na poziomie p<0,05. Rycina 3 Histogram œredniej objêtoœci zaci¹gniêcia. Mean puff volume distribution among examined smokers. Rycina 4 Histogram œredniej szybkoœci zaci¹gania. Mean puff ratio distribution among examined smokers. populacji badanych poszczególnych jej grup i podgrup. W obliczeniach tych uwzglêdniono p³eæ, grupê wiekow¹ i liczbê wypalanych papierosów. Szczegó³owy sk³ad grupy badanej przedstawiono w tabeli I. Badania przeprowadzono w okresie od paÿdziernika 07 do marca 08 roku na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, g³ównie w województwie ma³opolskim oraz œl¹skim. Miejscem przeprowadzenia badañ by³y: domy prywatne badanych, domy studenckie, kluby studenckie, puby, restauracje, hipermarkety oraz zak³ady bukmacherskie. Wszystkie badania przeprowadzono po uzyskaniu odpowiedniej zgody Komisji Bioetycznej Œl¹skiego Uniwersytetu Medycznego (NN /07, z dn. 03 lipca 07). Metodyka pomiarów topografii palenia W badaniach wykorzystano profesjonalny przenoœny miernik topografii palenia CreSSmicro (Plowshare Technologies, Baltimore, MD, USA) z oprogramowaniem umo liwiaj¹cym analizowanie uzyskanych pomiarów. W trakcie badañ wyznaczono nastêpuj¹ce parametry palenia, które przedstawiono na schemacie (rycina 1): liczba zaci¹gniêæ; objêtoœæ zaci¹gniêcia; szybkoœæ zaci¹gania; maksymalna szybkoœæ zaci¹gania; czas trwania zaci¹gniêcia; Wyniki Wyniki pomiarów najwa niejszych parametrów topografii palenia zestawiono w tabeli II. Zró nicowanie tych parametrów w populacji badanej zobrazowano w postaci histogramów na rycinach 2-6. Szczegó³ow¹ charakterystykê poszczególnych zaci¹gniêæ u palaczy badanej populacji przedstawiono w tabeli III, a zmiany objêtoœci kolejnych zaci¹gniêæ zilustrowano na rycinie 7. Wyniki analizy wariancji wskazuj¹, e œrednie objêtoœci poszczególnych zaci¹gniêæ ró ni¹ siê miêdzy sob¹ p=0, Wyniki testu najmniejszych istotnych ró nic (NIR) oraz wyniki porównania parami poszczególnych zaci¹gniêæ (test t dla prób zale nych) wskazuj¹, e pocz¹wszy od 7 zaci¹gniêcia dochodzi do sp³ycenia zaci¹gniêæ. W zwi¹zku, z czym zaci¹gniêcia ze wzglêdu na ich g³êbokoœæ mo emy podzieliæ na 2 grupy: zaci¹gniêcia g³êbokie: od 1 do 6 zaci¹gniêcia p³ytkie: od 7 do 12 Analiza statystyczna standaryzowanych wartoœci poszczególnych zaci¹gniêæ równie wskazuje, e w istocie istnieje zró nicowanie kolejnych zaci¹gniêæ pod wzglêdem objêtoœci. Zarówno test NIR, jak i test Scheffé potwierdzaj¹ podzia³ zaci¹gniêæ na 2 grupy. Dyskusja Objêtoœæ zaci¹gania Œrednia objêtoœæ zaci¹gania zmierzona w badanej grupie wynosi³a 60 ml. By³a wiêc, o 71% wy sza od wartoœci normatywnej (35 ml) zalecanej w badaniach przez ISO. W skrajnych przypadkach wartoœæ ta przekracza³a 3-krotnie wartoœæ normatywn¹. Tylko 7% badanych wypala³o papierosy w sposób analogiczny, jak okreœlono w normie analitycznej, a tylko u 2% badanych objêtoœæ zaci¹gania by³a ni sza od 30 ml. Rozk³ad statystyczny tego parametru w badanej populacji mia³ charakter normalny. Œrednia objêtoœæ zaci¹gniêcia wyznaczona w pracy Przegl¹d Lekarski 08 / 65 / 659

4 Rycina 5 Histogram œredniego czasu zaci¹gania. Mean puff duration distribution among examined smokers. Rycina 6 Histogram œredniej przerwy miêdzy zaci¹gniêciami. Mean interval between puffs distribution among examined smokers. Rycina 7 Zmiana objêtoœci zaci¹gania w miarê wypalania papierosa. Changes in puff volume during smoking single cigarette. wynika, e œrednia objêtoœæ zaci¹gniêcia maleje z numerem kolejnego zaci¹gniêcia, jak równie, e wiêkszoœæ palaczy wykonuje nie wiêcej ni 12 zaci¹gniêæ. Przedstawione wyniki wskazuj¹, e nara enie w koñcowej fazie palenia mo e ró niæ siê od nara enia w fazie pocz¹tkowej. Wyt³umaczeniem tego zjawiska mo e byæ fakt, i nikotyna destyluj¹ca w strefie gor¹cej czêœciowo kondensuje na niewypalonych jeszcze czêœciach papierosa, a co za tym idzie jej dawka w kolejnych zaci¹gniêciach generowanych w identycznych warunkach (podobnie jak innych sk³adników wzrasta [18,]. Byæ mo e palacz podœwiadomie dozuje sobie sta³e dawki nikotyny sp³ycaj¹c zaci¹gniêcia w miarê wypalania papierosa. Szybkoœæ zaci¹gania Jeszcze wiêksze ró nice pomiêdzy œredni¹ wartoœci¹ mierzon¹ a wartoœci¹ normatywn¹ ISO zaobserwowano w przypadku szybkoœci zaci¹gania. Œrednia szybkoœæ zaci¹gania mierzona w badanej populacji wynosz¹ca 38,4 ml/s jest a o 1% wy- sza od wartoœci zalecanej przez ISO (,5 ml/s). Tylko 2% badanych pali³o z szybkoœci¹ równ¹ wartoœci przedstawianej przez ISO, a 98% z szybkoœci¹ wiêksz¹ od,5 ml/s. W prawdzie rozk³ad statystyczny szybkoœci zaci¹gania w badanej populacji nie by³ œciœle normalny, ale wartoœæ maksymalna dopasowanego rozk³adu normalnego (38 ml/s) nieznacznie tylko ró ni³a siê od wartoœci modalnej. Czas trwania zaci¹gniêcia Tak e œredni czas trwania zaci¹gniêcia wynosz¹cy 1,7 s ró ni³ siê od wartoœci zalecanej przez ISO równej 2 s, choæ w mniejszym stopniu ni inne parametry (-15%). Mimo, e w tym przypadku rozk³ad tak e nie by³ œciœle normalny, to wartoœæ modalna (1,5 s) by³a bliska wartoœci œredniej. We wszystkich cytowanych badaniach [3,5,8, 12,] œredni czas trwania zaci¹gniêcia by³ ni szy w porównaniu do wyników pracy w³asnej, ale ró nice te nie by³y znaczne (odpowiednio 1,40 s;1,73 s). Dominanta wartoœci czasu zaci¹gania wyznaczona w badaniach w³asnych wynosz¹ca 1,5 s by³a jeszcze bardziej zbli ona do wartoœci tego parametru podawanego przez innych autorów. Wyniki wszystkich badañ dowodz¹ wiêc, e œredni czas zaci¹gania siê dymem papierosowym jest ni szy od wartoœci standardowej równej 2 s. Dyspersja wyników czasu zaci¹gania wyznaczona w sposób analogiczny jak w przypadku objêtoœci zaci¹gania wynosi³a w pracach Kassel'a i wsp., Strasser'a i wsp. oraz Frankena'a i wsp. [5,12,] odpowiednio 33, 31 i 40 % natomiast w badaniach w³asnych by³a wiêksza i wynosi³a 53%. by³a bliska wynikom badañ Hammond'a [8] i wsp. oraz Strasser'a i wsp. []. (odpowiednio 53,25 i 54,8 ml). W pracach Djordjevic i wsp. [3]. oraz Kassel'a i wsp.[12] stwierdzono objêtoœci oko³o 45 ml, a jedynie w przypadku pracy Franken'a i wsp. [5] objêtoœæ ta (36 ml) by³a bliska wartoœci standardowej ISO. Dyspersja objêtoœci zaci¹gania obliczona na podstawie wyników wzglêdnego odchylenia standardowego objêtoœci podawanego przez Kassel'a i wsp., Strasser'a i wsp. i Frankena'a i wsp. [5,12,] wynosi³a odpowiednio 46, 30 i 37%, podczas gdy w badaniach w³asnych stwierdzono dyspersjê objêtoœci zaci¹gania na poziomie 28%. Interesuj¹ca wydaje siê analiza zmiennoœci objêtoœci kolejnych zaci¹gniêæ podczas wypalania papierosa. Z analizy tej, Czas przerw miêdzy zaci¹gniêciami Mierzony czas przerw pomiêdzy poszczególnymi zaci¹gniêciami wynosz¹cy œrednio s jest a 3-krotnie ni szy od czasu standardowego zalecanego przez ISO, wynosz¹cego 60 s. Chocia i w przypadku tego parametru rozk³ad nie by³ œciœle normalny, to wartoœæ modalna równa 15 s by³a bliska maksimum naniesionego na histogram rozk³adu normalnego i wartoœci œred- 660 Przegl¹d Lekarski 08 / 65 / J. Czoga³a i wsp.

5 Tabela I Struktura grupy badanej (129 osób). Structure of examined group (129 persons). Struktura wiekowa KOBIETY; n = 47 MÊ CZY NI; n = Liczba wypalanych papierosów w ci¹gu dnia < 1 paczka > 1 paczka < 1 paczka > 1 paczka Liczebnoœæ grupy Tabela II Wyniki badañ najwa niejszych parametrów topografii palenia (wartoœci uœrednione). Results of smoking topography parameters (mean values). Cecha Œrednia (X) Ró nica œredniej od parametru ISO [%] lat lat lat > 70 lat Razem SD `SD Minimalna wartoœæ Maksymalna wartoœ æ Test Shapiro-Wilka * Histogram Liczba zaci¹gniêæ p>0,05 Rycina 2 Objêtoœæ zaci¹gniêcia [ml] p>0,05 Rycina 3 Szybkoœæ zaci¹gania [ml/s] p<0,05 Rycina 4 Czas trwania zaci¹gniêcia [s] 1, , , 7 6, 2 p<0,05 Rycina 5 IPI [s] (Czas przerw miêdzy zaci¹gniêciami) p<0,05 Rycina 6 p> 0,05 - rozk³ad jest normalny; p<0,05 - brak rozk³adu normalnego; SD Odchylenie standardowe; `SDWzglêdne odchylenie standardowe [%] ( `SD= SD 0%/X) Tabela III Szczegó³owa charakterystyka poszczególnych zaci¹gniêæ. Detailed characteristic of subsequent cigarette puffs. Nr kolejnego zaci¹gniêcia n % Œrednia objêtoœæ [ml] Odchylenie standardowe [ml] Objêtoœæ min. Objêtoœæ maks Objaœnienia do tabeli: n- liczba palaczy, którzy wykonali dane zaci¹gniêcie; %- procent palaczy, którzy wykonali dane zaci¹gniêcie krótsze ni 40 s. Wyznaczony w pracy czas przerw pomiêdzy poszczególnymi zaci¹gniêciami, by³ prawie identyczny z wartoœciami tego parametru wyznaczonego w pracach Djordjevic i wsp.[3], Strasser'a i wsp. [] oraz Franken'a i wsp. [5], które podawa³y wartoœci tego parametru odpowiednio s, 24,8 s, 18,2 s. Jedynie w pracy Hammond'a i wsp. [8] wyznaczony czas by³ d³u szy od wyznaczonego w badaniach w³asnych i wynosi³ oko³o 34,2 s. Wszystkie cytowane wartoœci (zarówno wyniki pracy w³asnej jak i innych autorów by³y wiêc znacznie krótsze od warunków przyjmowanych jako standardowe (60 s). Wyliczona na podstawie odchylenia standardowego dyspersja czasu przerw miêdzy kolejnymi zaci¹gniêciami w badaniach Kassel'a i wsp. [12], Strasser'a i wsp. [] oraz Frankena'a i wsp. [5] wynosi³a odpowiednio 54, 48 i 58% a badaniach w³asnych by³a podobna i wynosi³a 53%. Inne parametry topografii Pozosta³e parametry profilu palenia mierzone w badaniach (topografia palenia) tj. liczba zaci¹gniêæ, maksymalna szybkoœæ zaci¹gania, czas do osi¹gniêcia maksymalnej szybkoœci zaci¹gania i czas palenia) nie s¹ normowane przez ISO. Œrednia liczba zaci¹gniêæ w badaniach w³asnych wynosz¹ca by³a podobna do liczby zaci¹gniêæ obserwowanych przez Djordjevic, Hammond'a oraz Strasser'a i ich wsp. [3,8,] (odpowiednio 12-; 11,1-11,3; 12,7), natomiast ró ni³a siê od wartoœci œredniej przedstawionej w badaniach Kassel'a i wsp. [12] wynosz¹cej,51. niej. Tylko u 2% osób badanych czas przerw pomiêdzy poszczególnymi zaci¹gniêciami zgadza³ siê wartoœci¹ standaryzowan¹ ISO równ¹ 60 s. 3% badanych stosowa³o podczas palenia przerwy pomiêdzy 40 a 60 s, natomiast 95% badanych stosowa³o przerwy Wnioski 1. Wszystkie parametry topografii palenia mierzone w badanej grupie reprezentatywnej dla populacji pal¹cych w Polsce w Przegl¹d Lekarski 08 / 65 / 661

6 sposób drastyczny odbiegaj¹ od wartoœci przyjmowanych jako standardowe. Œrednia objêtoœæ i szybkoœæ zaci¹gania by³y wy sza od wartoœci zalecanej przez ISO (odpowiednio o 71% i 1%) natomiast œredni czas trwania zaci¹gniêcia i czas przerw pomiêdzy poszczególnymi zaci¹gniêciami ni sze od tej normy (odpowiednio o 15% i 66%). 2. Wszystkie mierzone parametry topografii palenia charakteryzowa³y siê du ym rozrzutem w obrêbie badanej populacji. 3. Objêtoœæ zaci¹gania w badanej populacji sp³yca siê w miarê wypalania papierosa. Piœmiennictwo 1. Czoga³a J.: Wp³yw indywidualnego sposobu palenia papierosów na retencjê tlenku wêgla w uk³adzie oddechowym palaczy czynnych i jej ocena w œwietle kryteriów œrodowiskowych. Roczniki PZH. 03, 4, Czoga³a J.: Doœwiadczalna charakterystyka sposobu palenia papierosów oraz metodyka wyznaczania retencji tlenku wêgla z dymu papierosowego" CDEM (Chemia, Dydaktyka, Ekologia, Metrologia). 04, Djordjevic M.V., Stellman S.D., Zang E.: Doses of nicotine and lung carcinogens delivered to cigarette smokers. J. Natl. Cancer Inst. 00, 92, Florek E.: Sk³ad chemiczny i kancerogeny dymu tytoniowego. Alkoh. Narkom. 99, 3, Franken F.H., Pickworth W.B., Epstein D.H. et al.: Smoking rates and topography predict adolescent smoking cessation following treatment with nicotine replecement therapy. Cancer Epidemiol. Biomarkers Prev. 06, 15, GUS. Rocznik demograficzny. Warszawa, Zak³ad Wydawnictw Statystycznych, GUS. Stan zdrowia ludnoœci Polski w 04 r. Warszawa, Zak³ad Wydawnictw statystycznych, Hammond D., Fong G.T., Cummings K.M. et al.: Smoking topography, brand switching and nicotine delivery: results from an in vivo study. Cancer Epidemiol. Biomarkers Prev. 05, 14, Hoffmann D., Hoffmann I., El-Bayoumy K.: The less harmful cigarette: A controversial issue. A tribute to Ernst L. Wynder. Chem. Res. Toxicol. 01, 21, ISO 3308, 91: Routine analytical cigarette-smoking machine. Definitions and standard conditions, Revised Edition ISO 3402, 99: Tobacco and tobacco products- Atmosphere for conditioning and testing. 12. Kassel J.D., Greensten J.E., Evatt D.P. et al.: Smoking topography in response to denicotinized and highyield nicotine cigarettes in adolescent smokers. J. Adolesc. Health. 07, 40, 54.. Lee E.M., Malson J.L., Waters A.J., et al.: Smoking topography: reliability and validity in dependent smokers. Nicotie Tob. Res. 03, 5, Rose J., Behm F.: Effects of low nicotine content cigarettes on smoke intake. Nicotine Tob. Res. 04, 6, Scherer G.: Relationship between machine-derived smoke yields and biomarkers in cigarette smokers in Germany. Regul. Toxicol. Pharmacol. 07, 47, Shields P.G.: Epidemiology of tobacco carcinogens. Curr. Oncol. Rep. 00, 2, Strasser A.A., Pickworth W.B, Patterson F. et al.: Smoking topography predict abstinence following treatment with nicotine replacement therapy. Cancer Epidemiol. Biomarkers Prev. 04,, Thomas C.E., Koller K.B.: Puff-by-puff mainstream smoke analysis by multiplex gas chromatographymass spectrometry. Beitr. Tabakforsch. Int. 01,, Wagner K.A., Higby R., Stutt K.: Puff-by-puff analysis of selected mainstream smoke constituents in the Kentucky reference 2R4F cigarette. Beitr. Tabakforsch. Int. 05, 21, Wood T., Wewers M.E., Groner J., et al.: Smoke constituent exposure and smoking topography of adolescent daily cigarette smokers. Nicotine Tob. Res. 04, 6, Przegl¹d Lekarski 08 / 65 / J. Czoga³a i wsp.