Recenzja projektu planu ochrony. Tatrzańskiego Parku Narodowego. uwzględniającego zakres planu ochrony. obszaru Natura 2000 PLC Tatry

Transkrypt

1 Recenzja projektu planu ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego uwzględniającego zakres planu ochrony obszaru Natura 2000 PLC Tatry Część dotycząca: SYNTEZY I PROJEKTU ROZPORZĄDZENIA Autor recenzji: mgr Paweł Pawlaczyk Klub Przyrodników ul. 1 Maja 22, Świebodzin Poznań, marzec 2015 r. 1

2 I. Metryka recenzowanego opracowania Tytuł opracowania: Imiona i nazwiska autorów opracowania: Synteza (podsumowanie) dokumentacji do projektu planu ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego uwzględniającego zakres planu ochrony obszaru Natura 2000 Tatry. Projekt rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie ustanowienia planu ochrony dla Tatrzańskiego Parku Narodowego uwzględniającego zakres planu ochrony obszaru Natura 2000 PLC Tatry Marcin Czerny, Ryszard Krynicki, Krzysztof Mroczek, Bogusław Binkiewicz, Grzegorz Szewczyk, Marcin Bielecki, Zbigniew Mirek, Zbigniew Krzan, Wojciech Romańczyk, Marek Pęksa, Tomasz Mączka, Sławomir Wróbel, Filip Zięba Jednostka sporządzająca: Krameko. Sp. z o. o. Miejsce i data opracowania: Kraków 2014 Liczba stron: 192 Załączniki: rodzaj załączników (np. mapy) liczba załączników tego rodzaju Mapa podziału na obszary ochrony ścisłej, czynnej 1 i krajobrazowej Warstwy shp 2 II. Streszczenie recenzowanego opracowania Struktura Operat syntezy planu we wstępie podaje podstawy prawne istnienia TPN oraz obszaru Natura 2000 (ale wymagają one zaktualizowania), wylicza wykonane operaty (brakuje tu opracowania fotointerpretacyjnego), przedstawia metodykę syntezy. Przedstawiono informacje ogólne o TPN: położenie geograficzne oraz miejsce w systemach ochrony przyrody Polski, Europy i świata. Przedstawiono syntetyczną historię terenów parku (w rzeczywistości raczej historię gospodarczą lasów Parku skopiowaną z operatu leśnego). Streszczono stan posiadania TPN oraz zasięg przestrzenny obszaru Natura 2000 Tatry. Przedstawiono koncepcję ochrony TPN, wychodząc od misji i wizji Parku, a następnie wskazując przyjęte kierunki ochrony zasobów przyrodniczych, walorów kulturowych i walorów krajobrazowych, a także koncepcję funkcjonowania Parku w powiązaniu z otoczeniem. Zasadniczą częścią operatu syntezy jest omówienie składowych projektu planu ochrony. Przekopiowano tu kolejne fragmenty projektu rozporządzenia, opatrując je krótkimi tekstami objaśniająco-uzasadniającymi. W kolejnej części operat streszcza przebieg prac nad projektem: umieszczono tu listę osób, które brały udział w pracach, a także listę zorganizowanych spotkań. Załącznikami są notatki, protokoły i listy obecności ze spotkań. Do operatu syntezy załączono mapę proponowanego podziału Parku na obszary ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej. Projekt rozporządzenia został opracowany wg wzoru białowieskiego, zalecanego parkom narodowym przez Ministerstwo Środowiska, w wersji jaka była zalecana w I połowie 2013 r. (nie jest 2

3 całkiem identyczna z wersją zalecaną obecnie), tj. jako projekt złożonego z trzech paragrafów rozporządzenia z 11 załącznikami: - Załącznik nr 1 zawiera cele ochrony przyrody oraz wskazanie przyrodniczych i społecznych uwarunkowań ich realizacji. - Załącznik nr 2 zawiera wskazanie obszarów ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej. - Załącznik nr 3 zawiera opis granic obszaru i mapę obszaru Natura 2000 PLC Tatry w całości objętego granicami Parku. - Załącznik nr 4 zawiera identyfikację oraz określenie sposobów eliminacji lub ograniczania istniejących i potencjalnych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych oraz ich skutków dla obszaru Parku oraz identyfikację istniejących i potencjalnych zagrożeń dla zachowania właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt i ich siedlisk będących przedmiotami ochrony na obszarze Natura 2000 PLC Tatry w całości objętym granicami Parku. - Załącznik nr 5 zawiera określenie warunków utrzymania lub odtworzenia właściwego stanu ochrony przedmiotów ochrony obszaru Natura 2000 PLC Tatry w całości objętego granicami Parku, zachowania integralności tego obszaru oraz spójności sieci obszarów Natura Załącznik nr 6 zawiera wskaźniki właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych lub gatunków roślin i zwierząt i ich siedlisk, będących przedmiotami ochrony obszaru Natura 2000 PLC Tatry w całości objętego granicami Parku. - Załącznik nr 7 zawiera określenie działań ochronnych na obszarach ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej z podaniem rodzaju, zakresu i lokalizacji tych działań oraz określenie działań ochronnych dla utrzymania lub odtworzenia właściwego stanu ochrony przedmiotów ochrony obszaru Natura 2000 PLC Tatry w całości objętego granicami Parku, ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich realizację. - Załącznik nr 8 zawiera określenie sposobów monitoringu realizacji zadań ochronnych oraz ich skutków na obszarze Natura 2000 PLC Tatry w całości objętym granicami Parku oraz określenie sposobów monitoringu stanu ochrony siedlisk przyrodniczych lub gatunków roślin i zwierząt i ich siedlisk, będących przedmiotami ochrony obszaru Natura 2000 PLC Tatry w całości objętego granicami Parku. - Załącznik nr 9 zawiera wskazanie obszarów i miejsc udostępnionych dla celów edukacyjnych, turystycznych, rekreacyjnych, amatorskiego połowu ryb oraz określenie sposobów ich udostępniania. - Załącznik nr 10 zawiera wskazanie miejsc, w których może być prowadzona działalność wytwórcza, handlowa i rolnicza. - Załącznik nr 11 zawiera ustalenia do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województw, dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń wewnętrznych lub zewnętrznych oraz wskazania do zmian w istniejących studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, planach zagospodarowania przestrzennego województw, dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych, jeżeli są one niezbędne dla utrzymania lub odtworzenia właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których wyznaczono obszar Natura

4 Projekt zawiera uzasadnienie i ocenę skutków regulacji wg starego (nieaktualnego dziś) wzoru, takim jednak dysponowali Autorzy w chwili sporządzania opracowania wg ówczesnych zaleceń Ministerstwa Środowiska. Najważniejsze treści Wg Autorów operatu syntezy: - Zbiorczą koncepcję ochrony, która stanowi główny składnik syntezy, opracowano na podstawie operatów cząstkowych. Autorzy deklarują, że w przypadku stwierdzenia konfliktu pomiędzy koncepcjami ochrony przyjętymi dla różnych przedmiotów ochrony w operatach szczegółowych dokonywano ich modyfikacji, popierając walory najistotniejsze dla zachowania unikatowości TPN. Koncepcja ochrony została podporządkowana zasadzie jak najmniejszej ingerencji w środowisko przyrodnicze. - Cele ochrony określono wybierając najważniejsze przedmioty ochrony spośród zaproponowanych w operatach szczegółowych. - Dla zidentyfikowanych zagrożeń zaprojektowano sposoby ich eliminacji lub minimalizacji, czyli określono sposoby ochrony. - Informacje o rozmieszczeniu przedmiotów ochrony i zaprojektowanych sposobach ochrony pozwoliły na opracowanie części dotyczącej obszarów (stref) ochrony. W efekcie wyróżniono w Parku trzy obszary ochrony (ścisłej, czynnej i krajobrazowej). - Zadania ochronne opracowano zestawiając w pierwszej kolejności zadania ochronne zaprojektowane w operatach szczegółowych. Następnie wyszukano zadania kolidujące ze sobą i dokonano ich modyfikacji. - Sposoby udostępnienia Parku, które uwzględniały przyjętą strategię ochrony, zaprojektowano, wg deklaracji Autorów, wykorzystując analizę przestrzenną rozmieszczenia przedmiotów ochrony, która zwaloryzowała Park z uwagi na ilość przedmiotów ochrony w jego poszczególnych fragmentach. Możliwość udostępnienia Parku dostosowano do zapewnienia ochrony biernej w jego najcenniejszych częściach. - Monitoring zaprojektowanej ochrony ma być realizowany poprzez monitoring stanu samych przedmiotów ochrony i został zaprojektowany jako kompilacja propozycji z operatów szczegółowych, a następnie wyselekcjonowanie najistotniejszych elementów. - Miejsca i warunki prowadzenia działalności gospodarczej zostały opracowane na podstawie analizy potrzeb mieszkańców i turystów oraz możliwości ich uwzględnienia, wynikających z przyjętej koncepcji ochrony. - Ustalenia lub zmiany do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planu zagospodarowania przestrzennego województwa, zaprojektowano w oparciu o istniejące zapisy w dokumentach planistycznych z uwzględnieniem konieczności ochrony przyrody, krajobrazu i kultury Parku oraz jego otoczenia. Główne wnioski i zalecenia Zaprojektowana koncepcja ochrony TPN uwzględnia dotychczasowe kierunki i rezultaty jego ochrony. Podkreślono, że koncepcja ochrony parku narodowego nie powinna być zresztą często zmieniana, bo wtedy traci perspektywiczny charakter i może się stać zakładnikiem doraźnych działań, wynikających z różnorakich, chwilowych uwarunkowań. Kontynuacja dotychczasowej koncepcji ochrony jest tym bardziej słuszna, że jej ogólna ocena wypadła w zarysie pozytywnie. 4

5 Strategia ochrony zasobów przyrodniczych TPN oparta jest, wg deklaracji Autorów syntezy, na czterech następujących zadaniach: - zachowaniu procesów ekologicznych na obszarach o wysokim stopniu naturalności (tego jednak nie wyrażono dalej w celach ochrony, o czym w dalszej części recenzji), - odtworzeniu naturalnych lasów regla dolnego, - zachowaniu obszarów o wysokiej różnorodności biologicznej ukształtowanej w dużej mierze w wyniku działalności człowieka, - zachowaniu korytarzy ekologicznych i dróg migracji zwierząt. Strategia ochrony aktywnej zasobów kulturowych TPN oparta jest na trzech następujących zadaniach: - zachowaniu i częściowym odtworzeniu wypasu kulturowego wraz z towarzyszącą mu tradycją, - zachowaniu różnorodnych obiektów kulturowych wraz z wiedzą o ich historii, - zachowaniu kultury niematerialnej poprzez jej upowszechnianie i gromadzenie o niej wiedzy. Strategia ochrony walorów krajobrazowych obejmuje: - ochronę naturalnych procesów kształtujących krajobraz, polegającą na maksymalnym ograniczeniu ingerencji człowieka, - ochronę polegającą na utrzymywaniu krajobrazu kulturowego, wspomaganą aktywnym działaniem człowieka, - ochronę krajobrazu leśnego w reglu dolnym poprzez przywrócenie mu wartości krajobrazowych. Celem ogólnym ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego jest zachowanie różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników środowiska nieożywionego i walorów krajobrazowych oraz odtworzenie zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, zwierząt i grzybów w polskich Tatrach i w południowej części polskiego Podtatrza. Na cel ogólny składają się następujące strategiczne cele ochrony: 1.1. Celem ochrony walorów geologicznych Parku jest zachowanie unikatowych w skali kraju struktur geologicznych i ich zróżnicowania petrograficznego, przechowującego również informację paleontologiczną oraz zachowanie naturalnych procesów geologicznych Celem ochrony rzeźby Parku jest: 1) zachowanie unikatowych w skali kraju powierzchniowych i podziemnych form geomorfologicznych oraz naturalnych procesów rzeźbotwórczych (form terenu, współczesnych procesów rzeźbotwórczych i glebowych, obszarów modelowanych przez lawiny, spływów gruzowych i innych procesów grawitacyjnych, form rzeźby polodowcowej, form skałkowych, form krasu powierzchniowego i jaskiń); 2) zachowanie właściwego stanu ochrony siedliska przyrodniczego jaskiń nie udostępnionych do zwiedzania, będących przedmiotem ochrony obszaru Natura 2000 PLC120001Tatry Celem ochrony wód Parku jest zachowanie naturalnego, zróżnicowanego systemu hydrologicznego opartego na powierzchniowej sieci oligotroficznych potoków, oligotroficznych i dystroficznych jezior oraz podziemnej sieci systemów wywierzyskowych Celem ochrony gleb Parku jest zachowanie ich zróżnicowania, obejmującego szerokie spektrum Celem ochrony lokalnych warunków klimatycznych Parku jest przywrócenie wysokiej czystości powierza atmosferycznego i ograniczenie hałasu Celem ochrony ekosystemów leśnych i zaroślowych Parku jest: 5

6 1) zachowanie górskich i wysokogórskich lasów oraz zarośli o charakterze naturalnym i pierwotnym wraz z zamieszkującym je zróżnicowanym światem roślin, zwierząt i grzybów; 2) odtworzenie naturalnych lasów regla dolnego; 3) przywrócenie i zachowanie właściwego stanu ochrony leśnych i zaroślowych siedlisk przyrodniczych będących przedmiotami ochrony Obszaru Natura 2000 PLC Tatry Celem ochrony ekosystemów nieleśnych Parku jest: 1) zachowanie unikatowej w skali kraju różnorodności nieleśnych zbiorowisk roślinnych powyżej górnej granicy lasu wraz z zamieszkującym je zróżnicowanym światem roślin, zwierząt i grzybów; 2) zachowanie różnorodności nieleśnych zbiorowisk roślinnych na polanach reglowych wraz z zamieszkującym je zróżnicowanym światem roślin, zwierząt i grzybów; 3) zachowanie nawapiennych muraw w strefie reglowej wraz z zamieszkującym je zróżnicowanym światem roślin i zwierząt; 4) przywrócenie i zachowanie właściwego stanu ochrony nieleśnych siedlisk przyrodniczych będących przedmiotami ochrony Obszaru Natura 2000 PLC Tatry Celem ochrony ekosystemów wodnych Parku jest: 1) zachowanie naturalnie zróżnicowanych ekosystemów wodnych wraz z zamieszkującym je zróżnicowanym światem roślin, zwierząt i grzybów; 2) odtworzenie naturalnych cech ekosystemów wodnych przekształconych przez człowieka; 3) przywrócenie i zachowanie właściwego stanu ochrony siedliska naturalnych, dystroficznych zbiorników wodnych będących przedmiotem ochrony obszaru Natura 2000 PLC120001Tatry Celem ochrony gatunków roślin i grzybów oraz ich siedlisk i stanowisk w Parku jest: 1) zachowanie unikatowej w skali kraju różnorodności gatunków roślin naczyniowych, mchów, wątrobowców, glonów, porostów i grzybów oraz ich siedlisk, a także lokalne odtworzenie tych siedlisk; 2) zachowanie właściwego stanu ochrony gatunków roślin oraz ich siedlisk, będących przedmiotami ochrony w obszarze Natura 2000 PLC Tatry Celem ochrony gatunków zwierząt oraz ich siedlisk i stanowisk w Parku jest: 1) zachowanie różnorodności gatunkowej fauny z populacjami zwierząt endemicznych i dużych drapieżników, 2) zachowanie właściwego stanu ochrony gatunków zwierząt oraz ich siedlisk, będących przedmiotami ochrony w obszarze Natura 2000 PLC Tatry Celem ochrony krajobrazu Parku jest zachowanie unikalnego w skali kraju naturalnego krajobrazu wysokogórskiego z elementami kulturowymi Celem ochrony wartości kulturowych Parku jest zachowanie cennych obiektów dziedzictwa kulturowego oraz zachowanie tradycji niematerialnej Celem ochrony Obszaru Natura 2000 PLC Tatry jest zachowanie integralności obszaru, spójności sieci Natura 2000 oraz utrzymanie lub przywrócenie właściwego stanu siedlisk przyrodniczych, gatunków oraz siedlisk gatunków występujących na tym obszarze i będących jego przedmiotami ochrony. Podział terenu TPN na strefy ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej z grubsza utrzymał rozwiązanie dotychczasowe, ale, wg Autorów syntezy, z wprowadzeniem następujących różnic: 6

7 - zlikwidowano niewielkie fragmenty obszaru ochrony ścisłej usytuowane wewnątrz obszarów ochrony czynnej i krajobrazowej (np. Wielkie Koryciska, Łysa Skałka); - wyłączono również z obszaru ochrony ścisłej najcenniejsze murawy usytuowane w reglu dolnym wymagające ochrony aktywnej; - wyłączono z ochrony ścisłej drzewostan bukowy w Dolinie Strążyskiej w celu umożliwienia zbioru nasion do odtwarzania lasów regla dolnego; - z uwagi na konieczność prowadzenia ochrony aktywnej na Toporowym Stawie Wyżnim oraz konieczność renaturalizacji rozpadających się w jego sąsiedztwie drzewostanów cały ten obszar włączono do obszaru ochrony czynnej; - do obszaru ochrony czynnej dołączono grunty Skarbu Państwa TPN usytuowane dotychczas w obszarze ochrony krajobrazowej (Kuźnice, Kiry). Obszar ochrony ścisłej ma zajmować 58,5%, ochrony czynnej 28,5%, a ochrony krajobrazowej ok. 13% powierzchni Parku. W stosunku do stanu dotychczasowego (GUS 2014) proponuje się odściślenie ok. 200 ha. Podstawowymi zagrożeniami dla wartości przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych Parku są wg Autorów opracowania zagrożenia z trzech głównych grup: - związane z antropopresją, - związane z gwałtownie postępującym rozpadem drzewostanów, - związane z sukcesją wtórną roślinności na polanach. Warunki utrzymania lub odtworzenia właściwego stanu ochrony zależne są od genezy powstania samych przedmiotów ochrony. Dla przedmiotów ochrony pochodzenia naturalnego warunkiem ich utrzymania jest brak ingerencji człowieka, zarówno w płatach siedlisk, jak i w siedliskach roślin i zwierząt. Warunek ten umożliwia przebieg naturalnych procesów przyrodniczych, które kształtują je w sposób z gruntu właściwy. Dla siedlisk i populacji gatunków zwierząt związanych z ekosystemami wodnymi warunkiem utrzymania właściwego stanu przedmiotów ochrony jest odtworzenie właściwego stanu sanitarnego wód. Wyjątkami od określonego dla siedlisk naturalnych warunku braku ingerencji człowieka są: siedliska przyrodnicze żywych torfowisk wysokich z roślinnością torfotwórczą i naturalnych, dystroficznych zbiorników wodnych, gdzie w kilku lokalizacjach, zdaniem Autorów planu, konieczne jest powstrzymywanie sukcesji leśnej (Toporowy Staw Wyżni, Wielka Pańszczycka Młaka, Wyżnia Pańszczycka Młaka, Waksmundzka Polana i Rówień Waksmundzka), oraz we wszystkich lokalizacjach siedlisk górskich i nizinnych torfowisk zasadowych o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk. Dla siedlisk przyrodniczych pochodzenia antropogenicznego, będących przedmiotami ochrony obszaru Natura 2000, warunkiem utrzymania ich właściwego stanu ochrony jest podtrzymywanie warunków siedliskowych ukształtowanych przeszłą gospodarką kośno-pasterską. W przypadku zachowania integralności i spójności obszarów Natura 2000 jedynym właściwym warunkiem jest zwiększenie areału wolnego od urbanizacji. Dotyczy to zarówno zachowania korytarzy ekologicznych i stref buforowych izolujących obszar chroniony od osad ludzkich, jak i zwiększenia udziału obszarów objętych ochroną ścisłą lub czynną. Natomiast w przypadku leśnych siedlisk przyrodniczych regla dolnego, za warunek stanu właściwego Autorzy uznali renaturalizację drzewostanów w płatach tych siedlisk, choć nie uzasadnili tego w Operacie. Zadania ochronne są wynikiem przeprowadzonych prac studialnych i projektowych, które zmierzały do uzyskania odpowiedzi na pytania: co?, gdzie?, kiedy? i jak? wykonywać, aby osiągnąć założone cele 7

8 ochrony Zaplanowane działania wynikają z przyjętej koncepcji ochrony i są ukierunkowane na eliminację lub minimalizację zagrożeń dla wartości przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych Parku. Autorzy stwierdzają tu: Pomimo tego, że ogólna koncepcja ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego podporządkowana została zasadzie jak najmniejszej ingerencji w środowisko przyrodnicze, to ilość niezbędnych do wykonania zadań ochronnych w najbliższym dwudziestoleciu jest dość znaczna. Najistotniejszymi zadaniami ochronnymi w Parku są: przystosowanie szlaków turystycznych do liczby odwiedzających Park turystów oraz zwiększenie nadzoru służb Parku nad przestrzeganiem regulaminu udostępnienia. Do zadań o kluczowym znaczeniu należy, wg Autorów syntezy, zespół zabiegów związanych z renaturalizacją drzewostanów regla dolnego usuwanie chorych i uszkodzonych świerków, jak i prowadzenie na szeroką skalę odnawiania drzewostanów gatunkami zgodnymi z siedliskiem (jodła, buk, jawor). Grupą istotnych zadań ochronnych są zadania związane z utrzymaniem wysokiej bioróżnorodności towarzyszącej rzadkim zbiorowiskom roślinnym w ekosystemach nieleśnych, w tym torfowiskowych - głównie: koszenia, wypas i odkrzaczania, będące odpowiednikiem niegdyś prowadzonej tu tradycyjnej gospodarki kośnej i pasterskiej, a także zadania dotyczące utrzymania stanowisk rzadkich roślin naczyniowych. Synteza stwierdza, że monitoring jest to jedno z zasadniczych zadań Parku, umożliwiających ocenę i weryfikację przyjętej strategii ochrony Parku, w tym ocenę strategii ochrony przyjętej dla siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt chronionych w ramach obszaru Natura 2000 Tatry. Zaplanowano stan ochrony przedmiotów ochrony ale wyłącznie przedmiotów ochrony Natura 2000, uznając i tak, że :jest on bardzo rozbudowany z uwagi na szerokie spektrum występujących w Parku przedmiotów ochrony obszaru Natura 2000 oraz z uwagi na wymogi zasad Państwowego Monitoringu Środowiska określone w przewodnikach metodycznych. Zaprojektowane sposoby udostępnienia Parku podporządkowane zostały jak najmniejszej ingerencji w środowisko przyrodnicze z uwzględnieniem szerokich oczekiwań ze strony społeczeństwa. Największa część zadań dotyczących udostępnienia Parku związana jest z minimalizacją skutków coraz większej presji antropogenicznej, głównie turystycznej. Koncepcja udostępnienia Parku zakłada utrzymanie w jak najszerszym zakresie udostępnienia dotychczasowego, jednak z zastrzeżeniem licznych modyfikacji techniczno-organizacyjnych. Utrzymanie udostępnienia Parku dla celów turystycznych, poprzez sieć szlaków, musi się wiązać z ich dostosowaniem do liczby korzystających z nich turystów. Zakłada się, że nie zostaną wprowadzone żadne twarde systemy ograniczenia ilości turystów, takie jak np. limitacja wejść na poszczególne szlaki. Udostępnienie dla celów turystycznych zakłada utrzymanie na terenie Parku transportu konnego. Zdaniem Autorów syntezy, wynika to wprost z zasad ochrony przyrody i kultury Parku, a zarzuty tzw. obrońców zwierząt dotyczące przeciążania koni są bezpodstawne, ponieważ praca koni pociągowych jest koniecznym elementem selekcji genetycznej. Oczywiście koniom pracującym w transporcie należy zapewnić odpowiednie warunki, a takie obecnie są zapewnione. Udostępnienie dla celów rekreacyjnych zostaje utrzymane w dotychczasowym kształcie z niewielkimi modyfikacjami: utworzenie trasy biegowej Pod Reglami, które wychodzi naprzeciw szerokim oczekiwaniom społecznym, korekta trasy narciarskiej w rejonie Skoruśniaka, nowa trasa narciarska przez Kuźnice, korekta usytuowania dolnej stacji wyciągu narciarskiego w Dolinie Goryczkowej oraz utworzenie nowego fragmentu trasy narciarskiej na Rakoń. Udostępnienie dla celów sportowych obejmuje dotychczasowe obiekty sportowe, takie jak: Centralny Ośrodek Sportu, Ośrodek Biathlonowy Kościelisko-Kiry, Wielka Krokiew, Zespół Skoczni narciarskich Średnia Krokiew oraz istniejące obiekty udostępnione dla taterników: Betlejemka, obozowiska Szałasiska i na Polanie Rogoźniczańskiej. Modyfikacji uległy obszary udostępnione dla uprawiania taternictwa powierzchniowego w Tatrach Wysokich dokładne zlokalizowanie dotychczas udostępnionych obszarów z usunięciem szerokiej strefy buforowej pomiędzy ścianami a szlakami turystycznymi. 8

9 W zakresie taternictwa jaskiniowego dokonano bardzo niewielkich zmian udostępniono jaskinie: Śnieżną Studnię, Strzelistą, Kozią, Studnię w Kazalnicy, Małą w Mułowej, Niebieską Studnię, Szarą Studnię oraz Jaskinię Lodową w Twardych Spadach i Szczelinę Chochołowską. Nie udostępnia się terenu Tatrzańskiego Parku Narodowego dla uprawiania wszelkich form: lotniarstwa, paralotniarstwa, spadochroniarstwa, narciarstwa ekstremalnego, turystyki konnej (z uwagi na brak odpowiednich warunków) oraz dla amatorskiego połowu ryb, rybactwa, myślistwa, zbieractwa. Nie udostępnia się również obszaru Parku dla eksploatacji wszelkich rodzajów zdalnych modeli latających i pływających. Ustalenia do dokumentów dotyczących zagospodarowania podzielono na trzy części odnoszące do różnych obszarów: samego Parku, jego otuliny oraz terenów sąsiadujących z Parkiem, położonych poza otuliną. Zaprojektowane ustalenia podporządkowane zostały zasadzie zapewnienia pełnej ochrony walorów przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych Parku. W Parku obejmują one konieczność zachowania dotychczasowych form wykorzystania gruntów, bez możliwości wprowadzania radykalnych zmian w planowaniu przestrzennym, wykorzystanie w budownictwie regionalnych wzorców architektonicznych, modernizację systemów grzewczych, a także systemów oczyszczania ścieków oraz przebudowę drzewostanów regla dolnego. Dla obszaru poza Parkiem tożsame zapisy sprowadzono do zaleceń. Zapisy ustaleń odnoszą się również do konieczności utrzymania korytarzy ekologicznych łączących obszar Natura 2000 PLC Tatry z obszarami sąsiednimi: 1) Tatry Torfowiska Orawsko-Nowotarskie Babia Góra; 2) Tatry Dolina Białki Pieniny Gorce. III. Ocena recenzowanego opracowania 1. Aspekty merytoryczne 1.1 Zakres opracowania Zakres projektu rozporządzenia wynika z wymogów ustawowych oraz z szablonu zaleconego przez Ministerstwo Środowiska i jest w większości (braki wskazano dalej) zgodny z tymi wymaganiami w ich wersji z chwili opracowywania materiału. Obecne zalecenia MŚ wymagają obszerniejszego zakresu OSR. Zakres operatu syntezy skupia się wokół uzasadnienia projektu rozporządzenia ws. planu ochrony. Jest to rozwiązanie właściwe i typowe dla opracowań tego typu. Celowe byłoby opisanie w syntezie streszczenia ustaleń poszczególnych operatów, czego nie zrobiono. Umożliwiłoby to czytelnikowi syntezy zrozumienie, jaki materiał podlegał syntetyzowaniu i jaka wiedza była dostępna w tym procesie. Opis metody syntezy mówi o identyfikowaniu konfliktów między operatami oraz konfliktów między zadaniami ochronnymi, a następnie o ich rozwiązywaniu. W operacie należało konsekwentnie przedstawić zidentyfikowane konflikty i dylematy planistyczne powstające na styku operatów, a także opisać i uzasadnić sposób ich rozwiązania a tego nie zrobiono. Podobnie brak jest opisu innych zagadnień problemowych, które były rozstrzygane w syntezie. Tym samym zakres, w jakim przedstawiono metodę syntetyzowania, jest zbyt zdawkowy. Dotkliwym braniem jest brak syntetycznej oceny skutków planu. Musi tu być analiza ekonomiczna, w tym: 9

10 - określenie sumarycznych kosztów realizacji wszystkich zadań ochronnych ujętych ostatecznie w planie, - sprawdzenie, czy przewidywany harmonogram działań powoduje spiętrzenia tych kosztów w jakichś okresach realizacji planu, - oszacowanie przychodów powstających przy realizacji ochrony, w tym ze sprzedaży pozyskanego drewna, - prognoza przychodów z udostępnienia Parku i ze wstępu do Parku. Analiza skutków planu powinna również w szczególności: - oceniać skutki planu dla rozwoju lokalnego, w tym zarówno krótkoterminowe skutki w postaci ograniczeń, jak i długoterminowe skutki w postaci trwałego zachowania wartości będących podstawą tego rozwoju; - oceniać potencjalne skutki społeczne; - sprawdzać, czy zaplanowane udostępnienie TPN spełnia warunki art. 6.2 Dyrektywy Siedliskowej, tj. czy nie będzie powodować pogarszania stanu siedlisk ani znaczącego zakłócania funkcjonowania gatunków Natura 2000; - oceniać potencjalne skutki planu dla realizacji obowiązków wobec ochrony obszaru Natura 2000, w szczególności wynikających z art. 3.2, 4 Dyrektywy Ptasiej i art. 6.1 Dyrektywy Siedliskowej w tym w świetle noty Komisji Europejskiej ws. ustalania celów ochrony dla obszarów Natura 2000, wytycznych KE, np. Obszary dzikiej przyrody a Natura 2000 ; - oceniać potencjalne skutki planu dla osiągnięcia celów środowiskowych dla wód Parku; - oceniać potencjalne skutki planu z punktu widzenia realizacji Rezolucji Parlamentu Europejskiego ws. ochrony obszarów dzikiej przyrody w Europie; - oceniać potencjalne skutki planu dla realizacji Europejskiej Strategii Ochrony Różnorodności Biologicznej oraz Krajowego Programu Ochrony i Zrównoważonego Użytkowania Różnorodności Biologicznej; - oceniać, czy i w jakim stopniu plan sprzyja adaptacji do zmian klimatycznych i w jakim zakresie jego realizacja jest narażona na ryzyko zmian klimatycznych (ważne, bo w opracowaniu GDOŚ Ocena wpływu zmian klimatu na różnorodność biologiczną oraz wynikające z niej wytyczne dla działań administracji ochrony przyrody do roku 2030 wskazano Tatry w grupie najbardziej narażonych obszarów w Polsce); - oceniać skutki planu dla funkcjonowania rezerwatu biosfery. Inne, drobniejsze braki, jakie mimo wykonania syntezy pozostały w stosunku do wymagań prawa, wskazano jeszcze w rozdz. 2.1 tej recenzji. Brakującym elementem merytorycznym, nie wymaganym wprost przepisami prawa, ale potrzebnym, jest analiza czynników ryzyka, które mogłyby utrudnić realizację planu. W mojej opinii, synteza planu może i powinna także analizować i opisywać pewne zagadnienia tworzące środowisko prawne, w którym jest realizowana ochrona TPN, nawet gdy te zagadnienia nie są możliwe do uregulowania planem ochrony rozporządzeniem. Analizy takie mogą być potrzebne Parkowi do podejmowania działań niezbędnych dla ochrony, ale wykraczających poza ten plan. Dotyczy to np.: - ewentualnych problemów dotyczących granic oraz SDF obszaru Natura 2000, w tym potrzeby zmian, jeśli taka istnieje; 10

11 - granic TPN, w tym problemów powodowanych przez taką a nie inną delimitację Parku, jeśli takie istnieją; - prawidłowości i skuteczności wyznaczenia otuliny TPN oraz problemów jej funkcjonowania; - ujawniających się przy realizacji ochrony TPN problemów interpretacji i stosowania prawa (np. interpretacji ochrony krajobrazowej). Zastrzeżenia budzi zakres uzasadnienia do projektu rozporządzenia. Uzasadnienie do projektu aktu prawnego powinno w szczególności wyjaśniać przyjęte rozstrzygnięcia normatywne. Tj. powinno wyjaśniać, dlaczego przyjęto takie a nie inne cele, taki a nie inny podział na obszary ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej itp. Powinno opisywać główne problemy zidentyfikowane podczas planowania i sposoby ich rozwiązania. Może opisywać i uzasadniać mniej typowe i mniej oczywiste sposoby ujęcia redakcyjnego niektórych zagadnień (np. umieszczenie elementów zakresu z art. 29 ustawy w zakresie planu ochrony parku narodowego). Nie służy natomiast do streszczania struktury planu. Zaproponowane uzasadnienie wymaga przeredagowania w sposób wskazany wyżej. Recenzent jest świadom, że wskazywany problem nie jest winą Wykonawcy, a wynika ze wzoru ówcześnie zalecanego przez Ministerstwo Środowiska, ale nie zmienia to oceny zagadnienia. 1.2 Metodyka badań terenowych Nie dotyczy. Syntezę opracowano na podstawie operatów szczegółowych, nie wykonując dodatkowych badań terenowych. 1.3 Metodyka analiz Tło planowania Tło przedstawione w rozdziałach wstępnych, budzi wątpliwości i wymaga uzupełnień: - Podstawy prawne w rozdz. A.2 operatu syntezy wymagają aktualizacji. Obecnie TPN ma podstawę prawną w samej ustawie o ochronie przyrody, a rozporządzenie określa jego granice. - Regionalizacje użyte w rozdz. B.2 wymagają podania źródeł. - Syntetyczna historia terenów parku jest bardzo podobna do rozdziału historycznego z operatu ochrony ekosystemów leśnych i koncentruje się na historii gospodarczej lasów i oddziaływaniach gospodarczych na lasy. W przypadku TPN większy akcent należałoby położyć także na zagadnienia gospodarki pasterskiej, w tym przedstawić tu dokładniej tradycyjne pasterskie systemy gospodarcze, tak ważne dla ukształtowania się obecnej różnorodności biologicznej ekosystemów nieleśnych. Tu także powinno się znaleźć choć kilka słów o historii turystyki i narciarstwa w Tatrach, bo w tych sferach historia także istotnie wpływa na współczesność. - Pisząc, że TPN wchodzi w skład rezerwatu biosfery, należy wskazać rolę Parku w tym obszarze (strefa rdzeniowa? jak wygląda strefa przejściowa i buforowa rezerwatu biosfery?). - Pisząc o obszarze Natura 2000 w TPN, należy wymienić przedmioty ochrony tego obszaru, wg aktualnego SDF. Jeżeli w wyniku prac nad planem ochrony ustalono, że SDF obszaru Natura 2000 wymagałby zmian (w tym zmiany listy przedmiotów ochrony), to powinno to być wyraźnie opisane. - Opis relacji TPN do obszarów Natura 2000 ignoruje fakt, że teren TPN na ok. 2 ha pokrywa się też częściowo z granicami obszaru Natura 2000 Dolina Białki. 11

12 - Pisząc o zawieraniu się obszaru Natura 2000 Tatry w TPN, należy jednak dokładniej opisać zagadnienie intencją projektantów obszaru Natura 2000 było zawarcie go w granicach TPN, ale granica obszaru Natura 2000 przekazana Komisji Europejskiej nie jest jednak dokładnie współbieżna z granicą TPN, lecz jest osobną linią przeplatającą się z granicą Parku, biegnącą o centymetry, metry lub dziesiątki metrów od niej. Ten problem wymaga zaznaczenia. W części rozporządzenia omawiającej uwarunkowania ochrony: - Niejasne, co oznacza wysoki udział drzewostanów o niezgodnym składzie gatunkowym. Z czym niezgodnym? - W wykazach zbiorowisk roślinnych zamieszczono syntaksony różnej rangi, w tym zawierające się w sobie (np. zespół i osobno jego podzespół). - Nie jest jasne, co oznacza pojęcie gatunki chronione (wymaga odnośnika do rozporządzenia o ochronie gatunkowej). - Listy stwierdzonych siedlisk i gatunków Natura 2000 nie są zgodne z SDF obszaru Natura 2000 Tatry PLC Być może jest to konsekwencja błędów w SDF wynikających z poprawienia i dokładniejszego rozpoznania w ramach prac nad planem ochrony, ale zagadnienie to powinno być wyraźnie opisane w operacie syntezy. Na pewno przedmiotami ochrony są gatunki wskazane jako takie w SDF, a w Tatrach występujące choćby pluszcz, orzechówka, jarząbek, płochacz halny, drozd obrożny. Niezrozumiałe jest ich pominięcie. - W pkt należy wymienić wszystkie gatunki ptaków będące przedmiotami ochrony obszaru Natura 2000, a nie tylko ptaki z Zał. I Dyrektywy Ptasiej (przedmiotami ochrony są także gatunki ptaków migrujących, jeśli obszar jest dla nich odpowiedni w dowolnej fazie cyklu życiowego). Metodyka analiz syntetyzujących Opis metody syntezy w rozdz. A.4 mówi o identyfikowaniu konfliktów między operatami oraz konfliktów między zadaniami ochronnymi, a następnie o ich rozwiązywaniu, ogólnie wskazując przyjęte priorytety. Ocena tych analiz wymagałaby jednak prześledzenia ich na przykładach konfliktów i dylematów, jakie zidentyfikowano i rozwiązano takich informacji jednak operat w ogóle nie zawiera. W operacie syntezy oczekiwałbym, jako jednego z najważniejszych elementów, omówienia zagadnień problemowych, na jakie napotkano. W stosunku do każdego takiego zagadnienia, należało oczekiwać neutralnego opisu argumentów i oczekiwań stron, a następnie uzasadnionego stanowiska syntezy planu. Tymczasem sama identyfikacja problemowych zagadnień, przedstawiona w operacie, ma charakter szczątkowy. Jeżeli już przedstawiono jakieś uzasadnienia przyjmowanych w syntezie decyzji, to są one rażąco jednostronne (np. zagadnienie transportu konnego), choć nie twierdzę, że same rozstrzygnięcia nie są słuszne. Analizy właściwe dla operatu syntezy to także analizowanie uwag i wniosków, jakie w toku prac nad planem mogą wpływać od rożnych stron zainteresowanych ochroną TPN. Część E Operatu dokumentuje pracę w zakresie zapewniania zainteresowanym osobom i podmiotom możliwości zapoznawania się z wynikami prac na potrzeby sporządzenia projektu planu oraz możliwości zgłaszania do nich wniosków i uwag, jednak celowe byłoby przedstawienie analizy uwag i wniosków zgłaszanych w toku prac nad planem w sposób bardziej usystematyzowany. Najodpowiedniejsze byłoby tu tabelaryczne ujęcie wniosków i uwag oraz odniesienie się do każdego z nich. Zwracam tu uwagę, że wg mojej wiedzy, zamieszczona w części E dokumentacja prac nad planem nie jest pełna. W internecie znajdują się np. uwagi i wnioski członków Rady Naukowej TPN zgłaszane do poprzedniej wersji dokumentacji i projektu planu, a także wystąpienia, które wydają się być 12

13 wnioskami innych interesariuszy, np. daleko idące wnioski PKL. Operat syntezy powinien zawierać informację o wszystkich uwagach i wnioskach (oraz sposobach odniesienia się do nich), które wpłynęły do czasu sporządzenia aktualnej wersji Operatu. Wyjaśniam tu, że wszystkie dotychczasowe uwagi i wnioski to praca nad projektem planu realizowana przez Wykonawcę na zlecenie TPN. Powinna ona w całości być udokumentowana w dokumentacji projektu planu, a część E operatu syntezy wydaje się najlepszym miejscem do tego. Niezależnie od niej, później musi być przeprowadzony tzw. udział społeczeństwa, a ponieważ musi go przeprowadzić sporządzający projekt planu (wykonawca może najwyżej działać w imieniu TPN, a nie we własnym), to może to nastąpić dopiero po przyjęciu materiału przez TPN od wykonawcy. Uwagi i wnioski wniesione w wyznaczonym tej procedurze terminie, mogą (jeśli zostaną uznane za słuszne) być uwzględnione w planie; będą też wymagały zestawienia i odpowiedzi w odrębnym dokumencie, tzw. podsumowaniu udziału społeczeństwa. Następnie projekt planu będzie wymagał zaopiniowania przez gminy i Radę Naukową o ile jednak podczas prac nad planem, a także w udziale społeczeństwa, gminy i Rada mogą mieć uwagi i wnioski, to opinia ustawowa nie ma już służyć do dalszego ulepszania planu, ale do poinformowania Ministra o ocenie projektu przez ww. organy. Obszar(y) Natura 2000 w TPN W zał. 3 podano opis granicy obszaru Natura 2000 Tatry zawartego w całości wewnątrz granic TPN, za pomocą list współrzędnych punktów załamania granicy. Dokładna analiza warstw wektorowych wskazuje jednak, że intencją wyznaczenia obszaru Natura 2000 było zawarcie go w granicach TPN (niektóre fragmenty TPN pozostawiając poza obszarem Natura 2000), to jednak linia określająca oficjalną granicę obszaru Natura 2000 (wektor przekazany przez GDOŚ do KE), nie jest dokładnie i topologicznie identyczna z linią granicy TPN. W konsekwencji, pewne wąskie skrawki obszaru Natura 2000 wykraczają poza granicę TPN i odwrotnie. Nie ma to znaczenia praktycznego, ale ma znaczenie dla opisu granicy współrzędnymi, zwłaszcza gdy te współrzędne podaje się z dokładnością dziesiątych części milimetra (a tak zrobiono). Czym więc dokładnie jest linia łącząca punkty o podanych tu współrzednych i czy na pewno zawsze zawiera się ona wewnątrz granic TPN? Nawiasem mówiąc, lista zawiera błędy, np. ostatni punkt jest tożsamy z pierwszym. Błędem formalnym jest pominięcie tu obszaru Natura 2000 Dolina Białki, również częściowo (2 ha) pokrywającego się z granicami TPN. Jeżeli z prac nad planem wynikają jakieś wnioski, np. co do potrzeby formalnych korekt granicy obszaru Natura 2000 Tatry, to w operacie syntezy należałoby to napisać, choć oczywiście zagadnienie to nie może być uregulowane planem ochrony, a musiałoby być uregulowane w odrębnym trybie. Fundamentalnym brakiem jest nie zaprojektowanie (w zakresie planu ochrony Natura 2000) ochrony niektórych przedmiotów ochrony obszaru Natura 2000 Tatry PLC120001, mimo że na pewno występują one w TPN. 1.4 Kompletność i trafność wniosków i zaleceń Ogólne założenia koncepcji ochrony Przedstawione ogólne założenia koncepcji ochrony TPN, w tym przesłanki za kontynuacją dotychczasowych sposobów ochrony, oceniam generalnie prawidłowo. Słusznie też założono, że koncepcja ochrony powinna zostać podporządkowana zasadzie jak najmniejszej ingerencji w środowisko przyrodnicze. Ogólne kierunki ochrony zasobów przyrodniczych, walorów kulturowych i walorów krajobrazowych nie budzą zastrzeżeń, po części jednak dlatego, że są ogólne. 13

14 Zasadna, słuszna i zgodna ze sztuką ochrony przyrody jest zastosowana idea podziału Parku na cztery części: - obszar ochrony procesów naturalnych bez ingerencji człowieka, - obszar stabilizacji obecnych układów przyrodniczych, - obszar renaturyzacji i rewitalizacji, - obszar ograniczenia się do ochrony krajobrazu. Istotne pytania związane są jednak z praktycznym wdrożeniem tej idei oraz ogólnych kierunków ochrony. W operacie zabrakło w szczególności dyskusji następujących zagadnień: 1. Sama struktura operatów narzuciła z góry podział Parku na przestrzeń leśną i przestrzeń nieleśną (ich powierzchnie rozliczono z dokładnością do 0,01ha). Tym samym jednak dyskusji umyka pytanie, jak odnieść się do procesów przekształcania się ekosystemów nieleśnych w leśne i ewentualnie odwrotnie. Proces zarastania polan sprzyja odtworzeniu lasów regla dolnego, ale nie sprzyja krajobrazom kulturowym. W Planie przyjęto domyślnie, że celem jest zamrożenie obecnego stanu w tym zakresie, przynajmniej w reglu dolnym. Nie jest to jednak chyba takie oczywiste. Czy to założenie jest słuszne? Czy, a jeżeli tak, to dlaczego, dążymy do zachowania półnaturalnych ekosystemów nieleśnych wszędzie tam, gdzie je mamy, czy też dążymy do zachowania pełnej różnorodności tych ekosystemów i do zachowania ich w wybranych miejscach, ale niektóre płaty nieleśne możemy przeznaczyć na straty, tj. do sukcesji, np. w imię wytworzenia w TPN dużych i zwartych obszarów wolnych od wszelkich form antropopresji (wykonywanie działań ochronnych to też antropopresja). 2. Czy podział przestrzeni TPN miedzy obszary ochrony procesów a stabilizacji, a także renaturyzacji i rewitalizacji obecnych układów, powinien być drobnoziarnisty (a tym samym uwzględniający indywidualną charakterystykę każdego wydzielenia), czy też raczej wielkostrefowy (narzucony jako duże, spójne i zwarte strefy, co oznacza, że małe płaty które znajdą się w strefie ochrony procesów nie powinny być sztucznie stabilizowane, renaturalizowane ani rewitalizowane niezależnie od swoich indywidualych charakterystyk). Konsekwencje tego pytania dotyczyć będą kształtowania podziału TPN na strefy ochrony ścisłej i czynnej: czy i w jakim zakresie chcemy mieć w strefie ochrony ścisłej dziury w postaci enklaw poddanych ochronie czynnej (pamiętając, że by ochronę czynną wykonać, do takich miejsc trzeba będzie dojść lub dojechać). 3. Jakie przesłanki powinny decydować o wyborze między ochroną procesów a stabilizacją? Czy stabilizacji powinny podlegać z jakichś względów także naturalne układy podlegające naturalnej sukcesji pierwotnej (dotyczy np. zarastania Toporowych Stawów i propozycji usuwania pła, ingerencji w zarastanie torfowisk kosodrzewiną i świerkiem)? 4. Czy zakładając renaturalizację, mamy wizję stanu naturalnego, który chcielibyśmy osiągnąć? A jeśli tak, to skąd ją mamy i na jak mocnych podstawach jest ona oparta? Jaka jest wizja długofalowa: czy, gdy już zrenaturalizujemy to, co chcemy zrenaturalizować, zamierzamy w tak wytworzonych układach przejść do chronienia procesów, czy też może będziemy je renaturalizować nadal? A może będziemy wówczas je stabilizować? Nie przesądzam odpowiedzi na te pytania. Wydaje mi się jednak, że nie są one banalne i że w toku prac nad syntezą planu ochrony TPN trzeba je zadać. Niektóre wątki analizy tych tematów przewijają się zresztą w operacie syntezy; uważam jednak, że dyskusja tych kluczowych tematów powinna zostać jeszcze poszerzona i pogłębiona. 14

15 Cele ochrony Zaproponowane cele ochrony są prawidłowe i spójne, ale stosunkowo ogólne. Prawdę mówiąc do sformułowania takich celów nie trzeba było w ogóle opracowywać planu, wykonywać operatów szczegółowych, ani żadnych badan i ekspertyz. Sformułowano jeden, bardzo ogólny cel dla TPN: zachowanie różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników środowiska nieożywionego i walorów krajobrazowych oraz odtworzenie zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, zwierząt i grzybów. W sformułowaniu tego celu zabrakło miejsca dla ochrony naturalnych procesów ekologicznych, tak akcentowanych we wcześniejszym opisie założeń ochrony. W moim odczuciu ten brak jest dotkliwy. Warto tu przypomnieć, że Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) definiuje obecnie park narodowy (kategoria II w klasyfikacji obszarów chronionych) jako duży naturalny lub niemal naturalny obszar pozostawiony w celu ochrony wielkoskalowych procesów ekologicznych, wraz z kompletnym zestawem gatunków i ekosystemów typowych dla obszaru, dostarczający także możliwości realizacji odpowiednich środowiskowo i kulturowo funkcji duchowych, naukowych, edukacyjnych, rekreacyjnych i turystycznych. Wartościowanie jest zawsze subiektywne, ale w odczuciu wielu przyrodników, także i w moim, naturalne procesy dziejące się w Tatrach są większą wartością nawet od tatrzańskiej, lokalnej różnorodności biologicznej. Akcentując różnorodność i unaturalnianie a nie procesy, Autorzy planu opowiadają się za określonym wyborem wartości i określoną wizją ochrony Tatr. Ta wizja mieści się w pojęciu ochrony przyrody, jak również mieści się w wymogach prawnych ochrony parku narodowego. Nie jest jednak jedynym możliwym wyborem. Kłóci się też z zamieszczonymi w innych miejscach dokumentacji deklaracjami o maksymalnej ochronie naturalnych procesów. Jeżeli ma być wybrana, to powinna być wybrana z pełną świadomością konsekwencji i dlatego zwracam tu szeroko uwagę na to zagadnienie. Bardziej szczegółowe cele odnoszą się już tylko do podzielonych komponentów Parku: rzeźby, wód, gleb, ekosystemów nieleśnych i leśnych, ekosystemów wodnych, flory i fauny, walorów kulturowych i krajobrazu. Rozwiązanie takie jest pokłosiem podziału prac nad Planem na operaty, jak również odpowiada wzorowi zalecanemu przez Ministerstwa Środowiska. Jednak zwrócić tu warto uwagę, że takie zatomizowanie celów powoduje utratę z pola widzenia zagadnień horyzontalnych. Może też powodować problemy łatwo wyobrazić sobie np. uwarunkowany rzeźbą i budową geologiczną kompleks ekosystemu nieleśnego i ekosystemu wodnego odwadnianego przez wodę, zasiedlony przez unikatowy gatunek fauny, a jednocześnie stanowiący fragment krajobrazu który cel powinien wówczas mieć do takiego miejsca zastosowanie? Pomysł sformułowania celów na dość ogólnym poziomie pokazuje w tym przypadku swoje zalety: przy tak ogólnych celach zazwyczaj nie będzie między nimi sprzeczności. Z wyjątkiem może właściwego stanu ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000, cele na tym poziomie ogólności trudno będzie przełożyć na wskaźniki monitorujące dystans do osiągniecia celu, jak i na kryteria weryfikujące, czy cel został osiągnięty, czy nie. Przy powyższych refleksjach, podejście Autorów polegające na stosunkowo ogólnym sformułowaniu celów, można jednak zaakceptować. Uważam, że mieści się ono w granicach kanonu sztuki planowania, a same cele, przynajmniej na tym poziomie ogólności, nie budzą mojego sprzeciwu i również mieszczą się w kanonach ochrony przyrody. Podział na obszary ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej Fundamentalne wątpliwości budzi propozycja odściślenia niemal 200 ha. W sztuce ochrony przyrody zakłada się na ogół, że decyzja o ścisłej ochronie powinna co do zasady mieć charakter 15

16 wieczysty. Wycofanie się z takiej formy ochrony w nowym planie ochrony jest wprawdzie zgodne z prawem, ale nie ze sztuką. Wyjątki są uzasadnione tylko wtedy, gdy mamy przekonujące dowody, że wcześniejsza decyzja o ochronie ścisłej była błędem, a przede wszystkim powinny właśnie być wyjątkami. W tym kontekście, propozycje odściśleń są niezgodne ze sztuką ochrony przyrody: - Wyłączenie z ochrony ścisłej drzewostanu bukowego w Dolinie Strążyskiej oznacza stworzenie enklawy ochrony czynnej w ochronie ścisłej oraz odściślenie z doraźnego tylko powodu organizacyjno-gospodarczego w celu możliwości zbioru nasion do odtwarzania lasów regla dolnego. - Podobnie odściślenia przy Toporowym Stawie zaprzeczają idei ochrony ścisłej, są bowiem związane z konsekwencjami procesów, które ochrona ścisła miała właśnie chronić: naturalnego zarastania jeziorka płem i dynamiki drzewostanów świerkowych. Tu warto przypomnieć, że wymogiem sieci Natura 2000 nie jest zachowanie każdego płatu siedliska w każdym obszarze, proponowane decyzje nie mogą więc być uzasadniane tylko obowiązkiem ochrony obszaru Natura Niewielkie fragmenty obszaru ochrony ścisłej, usytuowane wewnątrz obszarów ochrony czynnej i krajobrazowej (np. Wielkie Koryciska, Łysa Skałka), proponuje się odściślić tylko ze względu na strukturę przestrzenną form ochrony. Jednak nie podano żadnych argumentów merytorycznych o niewłaściwości ochrony ścisłej tych miejsc. Wyspy ochrony ścisłej wśród ochrony czynnej, zwłaszcza utrwalone dotychczasową tradycją, niczemu chyba nie przeszkadzają (w przeciwieństwie do wysp ochrony czynnej wśród ścisłej, patrz niżej)? Nie jest więc to sytuacja uzasadniająca wyjątek od generalnej zasady trwałości ochrony ścisłej. Pozostałe propozycje są też wątpliwe: - Konieczność czynnej ochrony cennych muraw w reglu dolnym mogłaby wprawdzie uzasadniać odściślenie, gdybyśmy potrafili wykazać że intencją w tych miejscach zawsze była ochrona muraw a nie ochrona procesów, a tylko metoda została błędnie dobrana. Tu jednak raz jeszcze trzeba rozważyć, czy te murawy są naprawdę na tyle cenne i unikatowe, by wprowadzać wyjątek od generalnej zasady trwałości ochrony ścisłej i dodatkowo tworzyć enklawy ochrony czynnej wśród ścisłej. Co do obszarów ochrony ścisłej i czynnej w TPN, uważam że celowe byłoby natomiast rozważenie zmian wręcz przeciwnych. Istotnym zagadnieniem, które powinno być przedysktutowane w syntezie planu, jest pytanie, czy warto utrzymywać wszystkie obecnie istniejące enklawy ochrony czynnej w ścisłej. W praktyce: czy wszystkie polany reglowe są konieczne do utrzymania w imię (słusznego skądinąd) zachowania także ekosystemów półnaturalnych; czy też może z jakichś fragmentów można zrezygnować w imię doprowadzenia do powstania dużych obszarów wolnych od antropopresji? W dotychczasowej dyskusji na temat ochrony TPN pojawiały się przecież takie głosy. W artykule opublikowanym w kwartalniku Tatry, Zwijacz-Kozica i Zięba zwracali uwagę na szczególne znaczenie dużych obszarów wolnych od antropopresji, określanych jako mateczniki. Proponowali też konkretne rozwiązania: likwidując zaszłości minionej gospodarki leśnej i turystycznej oraz korygując nie do końca przemyślane strefowanie ochronne można by w łatwy i niemal bezbolesny sposób powiększyć największy z tatrzańskich mateczników do ponad 860 ha. Konkretnie, należałoby zlikwidować pozostałości schroniska na Pysznej, a zwłaszcza studnię, w której nie tak dawno utopił się cielak jelenia. Nie należy również utrzymywać tak zwanej ścieżki patrolowej prowadzącej dnem doliny, bo jak wykazuje monitoring, jest ona około sto razy częściej wykorzystywana przez tak zwanych turystów pozaszlakowych, wśród których ukrywają się także kłusownicy, niż przez strażników. Przynosi więc więcej szkody niż pożytku. Ukryty w lesie, w okolicy Małej Polanki Ornaczańskiej schron robotniczy TPN należałoby przenieść w inne miejsce, bo tu robotnicy nie mają już nic do roboty. Trzeba by się też zastanowić, czy Wielka Ornaczańska Polana, Smreczyńska Polana 16