Renowacja trwałych użytków zielonych

Transkrypt

1 WARMIŃSKO-MAZURSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO Z SIEDZIBĄ W OLSZTYNIE Renowacja trwałych użytków zielonych Olsztyn, 2017 r.

2 WARMIŃSKO-MAZURSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO z siedzibą w Olsztynie Marcin Gołębiewski RENOWACJA TRWAŁYCH UŻYTKÓW ZIELONYCH Olsztyn, 2017 r.

3 Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, Olsztyn, tel./fax (89) , sekretariat@w-modr.pl, WMODR Oddział w Olecku ul. Kolejowa 31, Olecko tel. (87) , , fax (87) olecko.sekretariat@w-modr.pl Dyrektor WMODR mgr inż. Damian Godziński I Zastępca Dyrektora WMODR mgr Małgorzata Micińska-Wąsik II Zastępca Dyrektora WMODR mgr Sonia Solarz-Taciak Dyrektor Oddziału w Olecku mgr inż. Zdzisław Kamiński Druk: Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, Olsztyn tel./fax , redakcja@w-modr.pl, Nakład: 300 egz. Wydanie I

4 Wstęp Podstawową paszą stosowaną w żywieniu przeżuwaczy są pasze objętościowe. Powinny one stanowić min. 60% udział dawki pokarmowej dla bydła. Mogą to być zakonserwowane zielonki lub zielonki przeznaczone do bezpośredniego skarmiania. Do podstawowych pasz objętościowych wykorzystywanych w żywieniu bydła zaliczamy siano, kiszonki, sianokiszonki itp. Pasze te powinny być jak największej jakości oraz smakowitości. Aby wytworzyć wysokiej jakości siano czy też sianokiszonkę/kiszonkę potrzeby nam jest surowiec najwyższej jakości, czyli zielonki. Magazynem zielonek są właśnie użytki zielone, które dostarczają nam pasz dla zwierząt gospodarskich. Należy nadmienić, że produkcja pasz na trwałych użytkach zielonych jest 1,5-2 krotnie tańsza niż na gruntach ornych. Potencjał łąk i pastwisk w Polsce jest niewykorzystywany. Udział użytków zielonych w strukturze użytków rolnych w Polsce jest mały i stanowi on 21,3% powierzchni (wg GUS 2015). Poza Węgrami jest to najniższy wskaźnik w Europie. W porównaniu z krajami o intensywnej produkcji rolniczej, gdzie pastwiska stanowią np % trwałych użytków zielonych, oznacza to postępującą ekstensyfikację produkcji w rolnictwie w ogóle, a szczególnie na trwałych użytkach zielonych. Uzyskanie wysokiej wartości paszy objętościowej z trwałego użytku zielonego warunkuje nam odpowiedni skład botaniczny runi. Trudności w uzyskaniu wartościowego składu botanicznego (gatunkowego) wynikają z małej stabilności zbiorowisk, szczególnie na siedliskach nadmiernie lub niedostatecznie uwilgotnionych - w tym łąk grądowych, zasilanych głównie odami opadowymi. Proces degradacji tych zbiorowisk postępuje silniej na użytkach zielonych po częściowym lub całkowitym zaniechaniu użytkowania, a także w warunkach braku lub jednostronnego nawożenia wpływającego na pogorszenie stanu środowiska glebowego. Warunki takie sprawiają, że wartościowe trawy pastewne oraz bobowate drobnonasienne ustępują z runi, a ich miejsce zastępują chwasty oraz rośliny o mniejszej wartości pokarmowej. Określa się, że około 50% trwałych użytków zielonych w Polsce jest zdegradowanych, dających plony na poziomie 4-5 s.m. ton z jednego hektara. Pasze z takiego użytku pod względem jakościowym jak i żywieniowym są niskiej jakości. Prawidłowo prowadzone oraz utrzymywane trwałe użytki zielone mogą dać plony rzędu 10 ton suchej masy zielonki z hektara, o odpowiedniej wartości żywieniowej oraz smakowitości. Aby to osiągnąć użytki zielone należy poddać renowacji. Wyróżniamy trzy podstawowe metody renowacji użytku zielonego: metoda nawożenia i racjonalnego użytkowania, metoda podsiewu oraz metoda pełnej uprawy. 4 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

5 I. Przyczyny degradacji trwałych użytków zielonych Degradacja trwałych użytków zielonych jest następstwem odziaływania niekorzystnych warunków siedliskowych oraz błędów, jakie popełniane są w pratotechnice. Zmiana powiązanych ze sobą czynników determinujących wzrost oraz rozwój roślin jest wynikiem degradacji użytku zielonego. Do czynników degradujących trwałe użytki zielone zaliczamy: q Czynniki edaficzne - degradacja środowiska glebowego: przesuszenie gleby w szczególności gleb organicznych na skutek zbytniego obniżenia poziomu wód gruntowych, długotrwałe zastoiska wodne, zabagnienia, podtopienia, wzrost zakwaszenia gleby, wyjałowienie gleby z składników pokarmowych, niszczenie powierzchni użytku przez zwierzynę dziką, m. in. dziki, nornice, krety, q Czynniki klimatyczne: niska suma opadów oraz niewłaściwy jej rozkład w ciągu wegetacji, przymrozki zarówno późno- jak i wczesnowiosenne, wysokie temperatury powietrza oraz przesychanie powierzchni niedostatecznie zadarnionej, q Czynniki antropogeniczne - uwarunkowane działaniami człowieka: zbyt niskie nawożenie lub jego brak w stosunku do potrzeb pokarmowych roślin, brak regulacji stosunków powietrzno-wodnych oraz konserwacji urządzeń melioracyjnych, niewłaściwe stosowanie nawozów naturalnych - przenawożenie oraz sposób aplikacji nawozu, nieodpowiedni termin zbioru oraz wysokość koszenia roślin, zaprzestanie użytkowania, pozostawienie nieskoszonej runi oraz niedojadów, Sukces renowacji użytku zielonego odniesiemy wtedy, gdy trafnie rozpoznamy oraz wyeliminujemy czynnik degradujący środowisko użytku. Po prawidłowym rozpoznaniu oraz wyeliminowaniu czynnika powodującego degradację trwałego użytku zielonego należy wybrać odpowiednią metodę renowacji. W pratotechnice trwałych użytków zielonych, odnowy użytku zielonego można dokonać poprzez : nawożenie, podsiew, pełną uprawę, Wybór metody renowacji uzależniony jest od stopnia degradacji i warunków siedliskowych użytku zielonego. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 5

6 II. Wapnowanie Rośliny do prawidłowego wzrostu i rozwoju potrzebują składników pokarmowych, lecz aby były one dla nich dostępne i mogły je pobrać wymagane jest odpowiednie ph gleby. Wyższego odczynu gleby wymagają rośliny bobowate drobnonasienne. Trwałe użytki zielone położone na glebach mineralnych lekkich i średnich o odczynie ph poniżej 5,5 wymagają wapnowania. Na takich użytkach stosuje się dawki wapna w przedziale od 0,5 do 3,0 ton CaO na jeden hektar (tabela 1). Dawka wapna uzależniona jest od ph gleby i zawartości węgla organicznego (C%) lub gęstości próby (g/cm 3 ). Gleby organiczne, organiczno-mineralne o ph> 5,0 oraz mineralne gleby ciężkie o ph >5,5 nie potrzebują wapnowania. Wapnowanie gleb organicznych przyspiesza mineralizację materii organicznej. Gleby organiczne, na których wapnowanie jest konieczne cechują się odczynem poniżej 4,5 (tabela 2). Wapnem zalecanym do rozsiewania na wszystkich użytkach zielonych jest wapno węglanowe. Wapna tlenkowe są wapnem działającym agresywnie co w konsekwencji może uszkadzać rośliny. Tlenkową formę wapnia w przypadku gleb ciężkich można wysiać po zastosowaniu renowacji użytku metodą pełnej uprawy. Zalecanym terminem zastosowania wapna na użytek zielony jest okres pozawegetacyjny, czyli jesień. Dopuszcza się stosowanie wapna wczesną wiosną na przedwiośniu, jednak należy pamiętać, że najbardziej odpowiednim terminem jest jesień. Tabela 1. Zalecane dawki CaO (t/ha) na trwałe użytki zielone - gleby mineralne Metoda oznaczania ph w KCl <4,6 4,6-5,0 5,1-5,5 5,6-6,0 Zawartość gęstość próbki potrzeby wapnowania węgla (%) (g/cm 3 ) konieczne potrzebne wskazane ograniczone do 2,5 ponad 1,20 1,5 1,0 0,5-2,6-5,0 1,20-0,96 2,0 1,5 1,0 0,5 5,1-10,0 0,96-0,46 3,0 2,5 - - Źródło: T. Jadwiczyn i in. Zalecenia nawozowe dla roślin uprawy polowej i trwałych użytków zielonych. Materiały szkoleniowe nr 95. IUNG Puławy 2010 Tabela 2. Zalecane dawki CaO (t/ha) na trwałe użytki zielone - gleby organiczne ph w KCl <4,1 4,1-4,5 4,6-5,0 >5,0 potrzeby wapnowania konieczne potrzebne wskazane zbędne X 3,0 2,5 - X - dawka ustalona przez Stację Chemiczno-Rolniczą Źródło: T. Jadwiczyn i in. Zalecenia nawozowe dla roślin uprawy polowej i trwałych użytków zielonych. Materiały szkoleniowe nr 95. IUNG Puławy WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

7 III. Renowacja poprzez nawożenie Renowacja użytku zielonego metodą nawożenia należy do najprostszych metod renowacji. Metodę tą stosuje się gdy powierzchnia użytku jest wyrównana, a stosunki wodne są uregulowane. Ponadto w runi wymagana ilość traw wartościowych oraz roślin bobowatych stanowi co najmniej 20-30%, a ilość chwastów azoto- i potasolubnych oraz chwastów uciążliwych tworzących kępy i rozłogi (np. śmiałek darniowy, kłosówka wełnista) nie przekracza 10%. Jest to metoda wskazana na tereny faliste, na których ryzyko wystąpienia erozji jest wysokie oraz zastosowanie innej metody renowacji jest niemożliwe bądź też znacznie utrudnione. Metoda renowacji poprzez nawożenie polega na zastosowaniu tzw. uderzeniowej dawki nawożenia NPK (ok. 300 kg), która ma na celu pobudzić rozwój traw wysokich. Należy pamiętać, jeżeli jest taka konieczność, trzeba uregulować ph gleby. Wielkość zastosowanej dawki nawozu powinna być określana na podstawie badań zasobności gleby, jej rodzaju oraz składu botanicznego runi. W zależności od zasobności stosuje się nawożenie w ilości 100% więcej azotu oraz fosforu, natomiast nawożenie potasem zwiększamy o 50%. Na glebach organicznych, posusznych ograniczamy nawożenie azotem ze względu na uwalniane jego znacznych ilości w wyniku mineralizacji gleby. W metodzie tej z powodzeniem również możemy zastosować obornik w ilości około ton na hektar, co 3-4 lata. Obornik ten powinien być dobrze przefermentowany i drobny. Zastosowanie obornika poprawia skład botaniczny runi oraz zagęszcza darń, a co najważniejsze dostarcza roślinom niezbędnych składników pokarmowych wraz z mikroelementami. Najodpowiedniejszym terminem zastosowania obornika jest jesień. W metodzie nawożenia można zastosować herbicyd selektywny, który zniszczy nam chwasty dwuliścienne konkurujące z trawami o składniki pokarmowe. Należy jednak pamiętać aby w runi użytku nie znajdowały się rośliny bobowate ponieważ herbicyd potraktuje je jako chwast. Zalety metody: niskie koszty zagospodarowania - metoda najtańsza, możliwość zastosowania w zróżnicowanych warunkach terenowych oraz siedliskowych, zachowanie urozmaiconego florystycznie zbiorowiska roślinnego, Wady metody: efekty wyrażone plonem zielonej masy w drugim/trzecim roku, powolny rozwój roślinności po zastosowanym nawożeniu, WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 7

8 IV. Renowacja poprzez podsiew Renowacja użytku zielonego metodą podsiewu jest podstawową i najpopularniejszą metodą odnowy łąk i pastwisk. Polega ona na wprowadzeniu w starą darń (bez całkowitego jej niszczenia) nasion najwartościowszych gatunków traw i bobowatych drobnonasiennych. Metodę podsiewu stosuje się w przypadku niskiego udziału w runi traw wartościowych i roślin bobowatych drobnonasiennych oraz nadmiernej ponad 40% obecności chwastów. Należy pamiętać, że udział chwastów uciążliwych tworzących kępy i rozłogi tj. śmiałek darniowy, sity oraz turzyce nie powinien przekraczać 20%. Renowację poprzez podsiew stosuje się również w przypadku zniszczenia lub dużego rozluźnienia darni. Najodpowiedniejszym terminem podsiewu traw jest wiosna, z uwagi na wysoką wilgotność gleby po zimie. Zabieg wiosennego podsiewu zaleca się wykonać w terminie: na glebach optymalnie wilgotnych i okresowo posusznych - pierwsza dekada kwietnia, gleby torfowo-murszowe - druga dekada kwietnia, gleby podmokłe - pierwsza dekada maja. Zabieg podsiewu można wykonać również w okresie letnim od połowy sierpnia do połowy września. W okresie tym wilgotność gleby jest przeważnie dobra, a konkurencyjność starej roślinności jest mniejsza niż wiosną. Ryzykiem podsiewu traw w okresie letnio-wiosennym jest wczesna zima lub coraz częściej występująca susza. Oprócz odpowiedniego terminu siewu ważnym elementem warunkującym udany podsiew jest odpowiednie nawożenie, odpowiedni odczyn ph gleby oraz prawidłowy dobór gatunków roślin do panujących warunków siedliskowych użytku zielonego. Renowacja użytku zielonego poprzez podsiew jak już wcześniej wspomniano polega na wprowadzeniu nasion roślin w pierwotną darń i dlatego ważne jest aby ograniczyć jej konkurencyjność względem nowych roślin. Dokonać tego można poprzez mechaniczne lub chemiczne niszczenie starej darni. Jeżeli stara roślinność jest wysoka to przed przystąpieniem do zabiegu podsiewu zaleca się skosić ją nisko i usunąć. Pozostawiona bujna stara darń utrudni wykonanie podsiewu. Mechaniczne niszczenie darni Po niskim skoszeniu i usunięciu starej roślinności wykonuje się zabieg bronowania, używając (w zależności od rodzaju gleby) bron lekkich, średnich lub ciężkich. Na glebach zwięzłych zaleca się zastosować broną talerzową, a następnie bronę zębową. Bronowanie wykonuje się dwukrotnie, tzw. na krzyż: wzdłuż i w poprzek pola. Użytki, na których darń jest bardzo zwarta lub występują kępy śmiałka darniowego oraz chwasty tworzące rozłogi zaleca się zastosować glebogryzarkę. Zabieg gryzowania gleby wykonujemy 2-krotnie: pierwszy na głębokości 5-7 cm, a następny głębiej mak- 8 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

9 symalnie do cm. Na glebach organicznych wystarczy jednorazowe gryzowanie oraz należy pamiętać, że gleby te przed wykonaniem podsiewu zaleca się ugnieść wałem łąkowym. Za przygotowane do podsiewu pole uznaje się gdy co najmniej 50% powierzchni darni jest zniszczone. Chemiczne niszczenie darni W przypadku gdy w runi pierwotnej są obecne trawy wartościowe, a chwasty i zioła tj.: jaskry, mniszek pospolity, brodawnik jesienny, gwiazdnica pospolita itp., stanowią wysoki udział w runi (30-50%), zaleca się zastosować oprysk herbicydem selektywnym. Jednak, gdy w runi brak jest traw wartościowych, a 30-50% darni stanowią chwasty uciążliwe tj.: sity, turzyce, barszcz zwyczajny, szczaw kędzierzawy i tępolistny, śmiałek darniowy czy perz właściwy itp., zaleca się wykonać oprysk herbicydem totalnym czyli takim, w którym substancją aktywną jest glifosat niszczący wszelaką roślinność. Po obumarciu roślin wykonujemy zabieg bronowania broną zwykłą i przystępuje się do podsiewu zachowując 70% normę wysiewu w przypadku zastosowania herbicydu selektywnego lub 100% normę wysiewu w przypadku użycia herbicydu o działaniu totalnym. WAŻNE W przypadku niszczenia darni metodami chemicznymi należy zachować okresy karencji, zazwyczaj dni. Siew nasion Wysiewu nasian traw i bobowatych drobnonasiennych możemy wykonać za pomocą siewników zbożowych, rozsiewaczy lub siewników specjalistycznych używanych do wysiewu międzyplonów. W przypadku rozsiewaczy i siewników do międzyplonów, które charakteryzują się wysiewem rzutowym nasion, zaleca się zastosować balast w postaci trocin lub piasku. Zmieszanie ich z nasionami roślin pozwoli nam na zachowanie optymalnej normy wysiewu oraz jego równomierności. Ważne, aby wysiewając nasiona tym sposobem, robić to przy bezwietrznej pogodzie. Po wykonaniu wysiewu nasion, powierzchnię pola należy zwałować wałem gładkim. W nowszych technologiach renowacji użytku zielonego coraz częściej mają zastosowanie siewniki siewu bezpośredniego. Należą do nich m. in. agregaty szczelinowe (zdj.1) i agregaty rotacyjne pasmowo gryzujące (zdj. 2). Agregat szczelinowy składa się z siewnika wyposażonego w redlice talerzowe oraz ciężkiego wału gładkiego. Technika wysiewu takim zestawem polega na tym, iż redlice nacinają starą darń umieszczając nasiona w glebie. Natomiast agregat do podsiewu pasowego składa się z tzw. mikrogryzarek lub narzędzi, które spulchniają pas gleby, w którym umieszczane są nasiona wysie- WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 9

10 wanych roślin. Za aparatami wysiewającymi znajduje się wał zagęszczający wierzchnią warstwę gleby. Zastosowanie siewu pasowego daje nam zniszczenie darni pierwotnej w 50% powierzchni. Wykonanie podsiewu za pomocą siewnika pasowego jest polecane na glebach organicznych, gdzie zastosowanie podsiewu siewnikami z redlicami talerzowymi jest mniej skuteczne ze względu na niedostateczne nacięcie powierzchni darni. W przypadku siewu bezpośrednio w darń można również zastosować agregaty składające się z włóki, brony chwastownik, siewnika rzutowego oraz wału zdj. 3. Zestaw tego typu posiada szeroki zakres zastosowań. Mianowicie wiosną świetnie sprawdza się w roli włóki, a zęby brony wyczesują nam obumarłe części roślin. W przypadku miejscowego, tzw. placowego wypadnięcia traw możliwe jest przy jednoczesnym zabiegu pielęgnacyjnym wykonać podsiew. Siew bezpośredni można połączyć ze wcześniejszym chemicznym niszczeniem darni pierwotnej. Zalety metody: niski koszt renowacji, zmniejszenie mineralizacji i erozji gleby, możliwość zachowania wartościowych roślin przystosowanych do panujących warunków siedliskowych, Wady metody: w okresach niedostatecznej wilgotności gleby istnieje ryzyko wystąpienia słabszych wschodów roślin, w przypadku wysokiego udziału roślin dwuliściennych i nie zastosowania herbicydu maże nastąpić zdominowanie nowo wysianych roślin przez darń pierwotną, Zdj. 1. Podsiew agregatem szczelinowym 10 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

11 Zdj. 2. Agregat pasmowo gryzujący Źródło: J. Barszczewski i in Renowacja trwałych użytków zielonych Zdj. 3. Agregat składający się m. in. z brony typu chwastownik Zdj. 4. Ilustracja przedstawiająca zasadę wysiewu nasion w przypadku zagregowania siewnika z broną chwastownik WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 11

12 V. Renowacja metodą pełnej uprawy Odnowa użytku zielonego tą metodą wskazana jest gdy: stosunki wodne użytku uległy silnej zmianie, występują chwasty tworzące silne zakępienie tj. śmiałek darniowy, turzyce, sity, powierzchnia użytku jest nierówna oraz występują licznie kretowiska. Przygotowanie użytku do siewu rozpoczynamy od zniszczenia darni pierwotnej metodami mechanicznymi lub chemicznymi, bądź ich połączeniem (patrz rozdział IV). Następnie należy wykonać orkę pługiem dokładnie odwracającym darń. W przypadku gleb mineralnych zabiegi te wykonujemy jesienią. Natomiast na glebach organicznych orkę wykonujemy wiosną z uwagi na mineralizację gleby. Jeżeli to konieczne należy wykonać wapnowanie pola przed orką. Wiosną przed wysiewem nasion należy wykonać zespół uprawek przedsiewnych połączonych z nawożeniem mineralnym dostosowanym do zasobności i rodzaju gleby. Wysiew nasion zaleca się wykonać wiosną, ponieważ wilgotność gleby jest optymalna z uwagi na zmagazynowaną wodę pozimową. Po wysianiu nasion należy zastosować wał gładki (łąkowy). Sukces metody renowacji poprzez pełną uprawę uzależniony jest od dokładności wykonania zabiegów agrotechnicznych, nawożenia oraz terminu i sposobu siewu. Wady metody: wysoki koszt przeprowadzenia renowacji z uwagi na jej duża energo- i pracochłonność, w okresach suszy może dojść do wypadania siewek roślin, straty azotu wynikające z rozkładu masy organicznej, 12 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

13 VI. Pielęgnacja runi po podsiewie Pielęgnacja darni po wykonanym zabiegu renowacji użytku zielonego polega na: właściwym nawożeniu, przyspieszonym koszeniu tzw. koszeniu pielęgnacyjnym, uniemożliwiającego rozwój chwastów oraz pobudzający trawy do krzewienia, w przypadku metody podsiewu i pełnej uprawy przed wypasem zwierząt zaleca się wykonanie dwukrotnego koszenia; uchroni to młode rośliny przed ich wyrywaniem i wydeptywaniem przez zwierzęta, w przypadku agresywnego pojawienia się i rozwoju chwastów dwuliściennych można wykonać oprysk herbicydem o działaniu selektywnym, Podstawowym a zarazem najważniejszym elementem powodzenia renowacji bez względu na metodę jej wykonania jest właściwe uwilgotnienie gleby, które warunkuje wzrost i rozwój młodych siewek. Literatura - Barszczewski J, Jankowska-Huflejt H., Mendra M Renowacja trwałych użytków zielonych. ITP, Falenty. - Jankowska-Huflejt H.. Wiosenny podsiew łąk i pastwisk. W: - Gąsowski M Metody renowacji użytków zielonych. WPODR Szepietowo. - Baryła R Zakładanie i odnawianie użytków zielonych. W:Łąkarstwo (red. nauk. M. Rogalski). Poznań. S Jadczyszyn T. Kowalczyk J. Lipiński W Nawożenie trwałych użytków zielonych. W: Zalecenia nawozowe dla roślin uprawnych. Materiały szkoleniowe nr 95. IUNG PAN w Puławach. str WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 13

14 Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, Olsztyn tel , sekretariat@w-modr.pl