dr Mariola Szymczak-Rozlach Instytut Filologii Słowiańskiej Uniwersytet Śląski w Katowicach AUTOREFERAT 1. Imiona i nazwisko:

Transkrypt

1 Instytut Filologii Słowiańskiej Uniwersytet Śląski w Katowicach AUTOREFERAT 1. Imiona i nazwisko: Mariola Barbara Szymczak-Rozlach 2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe: 1999 doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa, stopień nadany uchwałą Rady Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Śląskiego dn , na podstawie rozprawy doktorskiej pt. Konstrukcje werbo-nominalne we współczesnym języku słowackim, napisanej pod kierunkiem prof. zw. dr hab. Mieczysława Basaja, 1991 magister filologii słowiańskiej w zakresie filologii czeskiej tytuł nadany przez Uniwersytet Śląski dn , na podstawie pracy magisterskiej pt. Złożenia nominalne w języku słowackim, napisanej pod kierunkiem dr hab. Anny J. Bluszcz. 3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych nadal Instytucja: Uniwersytet Śląski, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Słowiańskiej: nadal, starszy wykładowca, pełny etat adiunkt, pełny etat asystent, pełny etat asystent, 1/2 etatu, słuchacz Studium Doktoranckiego asystent, 1/2 etatu, słuchacz Studium Doktoranckiego asystent, pełny etat Urlopy: urlop macierzyński urlop naukowy urlop zdrowotny 4. Wskazanie osiągnięcia* wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U. nr 65, poz. 595 ze zm.): a) tytuł osiągnięcia naukowego Eufemizmy we współczesnym języku słowackim b) (autor/autorzy, tytuł/tytuły publikacji, rok wydania, nazwa wydawnictwa) Monografia: 1. Eufemizmy we współczesnym języku słowackim. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2014, s. 228, ISBN Artykuły naukowe i rozdziały w monografiach:

2 1. Eufemizacja leksyki słowackiej w komunikacji językowej. Jazykovedný časopis 2008, r. 59, c. 1 2, ISSN , s Eufemizmy w wybranych słownikach języka polskiego i języka słowackiego. W: Slovo-Tvorba-Dynamickosť. Red. M. Šimková. Bratislava 2009, ISBN , s c) Omówienie celu naukowego ww. pracy i osiągniętych wyników wraz z omówieniem ich ewentualnego wykorzystania Za osiągnięcie naukowe, na podstawie którego wnioskuję o przeprowadzenie postępowania habilitacyjnego, uważam własny projekt badawczy, który jest rezultatem kilkuletnich dociekań teoretycznych i badań materiałowych, prowadzonych w latach , dotyczący zagadnienia eufemizmów i eufemizacji w języku słowackim. Był to problem lingwistyczny dotychczas niespenetrowany w słowackiej lingwistyce. Zebranie obszernego, choć z oczywistych powodów niepełnego materiału, który stał się podstawą do przeprowadzenia szeroko zakrojonych badań leksykalnych i leksykograficznych nad eufemizmami w języku słowackim, było możliwe dzięki kilkukrotnej kwerendzie bibliotecznej na Słowacji. Miała ona na celu zgromadzenie przydatnych opracowań książkowych oraz publikacji z zakresu językoznawstwa słowackiego i interdyscyplinarnych opracowań, związanych z tematyką eufemizowania. Istotną rolę odegrały konsultacje z pracownikami naukowymi Słowackiej Akademii Nauk (JUĽS SAV), a zwłaszcza z Instytutem Językoznawczym (Zakładem Leksykografii i Leksykologii oraz Zakładem SNK). Efektem tych badań jest monografia pt. Eufemizmy we współczesnym języku słowackim, poprzedzona kilkoma artykułami naukowymi na ten temat, opublikowanymi m.in. na Słowacji. Prezentowana publikacja ma charakter językoznawczy z aspektem kulturoznawczym, eufemizmy są bowiem z jednej strony odpowiedzią na tabu językowe, z drugiej funkcjonują jako przykłady bardziej grzecznego, kulturalnego sposobu wyrażania się. Eufemizmy stanowią obszar badawczy bardzo rozległy, ale i niezwykle fascynujący. Opis eufemizmów i sposobów eufemizacji wymagał podejścia interdyscyplinarnego wykorzystania wiedzy z różnych dziedzin: antropologii, kulturoznawstwa, socjologii, psychologii i oczywiście z językoznawstwa, jako że chodziło mi o ukazanie funkcjonowania eufemizmów na płaszczyźnie językowej. Eufemizmy są zjawiskiem powszechnym, od dawna znanym i chętnie podejmowanym przez niektórych badaczy. Mimo tak wielkiego zainteresowania tą tematyką na gruncie słowiańskim w językoznawstwie słowackim powstało zaledwie kilka cząstkowych, 2

3 niewielkich prac poświęconych eufemizmom i eufemizacji (są to publikacje dotyczące przede wszystkim eufemizującej leksyki dziecięcej). Na Słowacji zagadnienia te nie doczekały się żadnego szerszego opracowania, zatem można stwierdzić z dużą pewnością, iż prezentowana tu rozprawa nie tylko w Polsce, lecz także na Słowacji próbuje wypełnić lukę w badaniach słowacystycznych. Moja monografia jest pierwszą taką publikacją, która podejmuje próbę wieloaspektowego opisu tak złożonego zjawiska, jakim są eufemizmy i eufemizacja, również w kontekście procesów tabuizacji i detabuizacji. Praca poza wprowadzeniem i przeglądem stanu badań zawiera rozdziały dotyczące kolejno: kulturowych i językowych aspektów tabu, sposobów definiowania eufemizmów, dziedzin eufemizowania w języku słowackim oraz językowej morfologiczno-leksykalnej realizacji eufemizmów. W ramach kulturowych i językowych aspektów tabu prezentuję też zagadnienie jego poprawności politycznej czy granic użycia w określonych dziedzinach życia. W rozdziale poświęconym definiowaniu eufemizmu odnoszę się również do definicji funkcjonujących w blisko spokrewnionych językach: polskim i czeskim. Mam świadomość tego, że jest to niejednokrotnie spojrzenie z perspektywy porównawczej, z tego też względu, że polskie eufemizmy doczekały się już gruntownego opisu. I choć moim celem nie było ujęcie w pełni konfrontatywne, zdarza się takie podejście w moich interpretacjach. Przeglądu stanu badań dokonuję w szerszym ujęciu zachodnio- i południowo-słowiańskim, uwzględniam także prace językoznawców zachodnioeuropejskich. Rozważania przedstawione w monografii dowodzą, że eufemizmy tworzą stosunkowo wyraźną kategorię semantyczną, leksykalną i stylistyczną. Sytuują się na pograniczu wymienionych płaszczyzn językowych. Eufemizmy, stanowią pewien rodzaj zachowania pozajęzykowego. Z jednej strony zastępują wyrazy, wyrażenia czy zwroty dosadne, często drastyczne, a nawet obraźliwe, bardziej łagodnymi, ugrzecznionymi, a z drugiej strony przyczyniają się do ich maskowania, a nawet fałszowania rzeczywistości pozajęzykowej. Powstają w wyniku procesu manipulacji, z powodów politycznych i ideologicznych. Moim zamiarem nie był ich całościowy opis który jest prawdopodobnie nieosiągalny lecz wskazanie takich wybranych lingwistyczno-kulturowych aspektów tego zagadnienia, które szczególnie w języku słowackim są znaczące i charakterystyczne. Chociaż w tytule pracy nie stawiam zdecydowanych ograniczeń co do zakresu badań, to przede wszystkim zajmuję się 3

4 izolowanymi znakami, w tym środkami morfologicznymi i leksykalnymi, które służą powstawaniu jednostek eufemistycznych. Samą jednostkę leksykalną pojmuję bardzo szeroko. Stanowią ją nie tylko pojedyncze leksemy, lecz także ich kolokacje, a wśród nich zwroty peryfrazy sfrazeologizowane oraz wyrażenia i zestawienia, jak również złożenia. Eufemizmy to właśnie jedno- lub dwuelementowe jednostki leksykalne (włączając tu też związki frazeologiczne czy szeroko rozumiane peryfrazy), które w ujęciu idiomatycznym ze względu na swoją gramatyczną i semantyczną niepodzielność pełnią też funkcję jednostki leksykalnej. Należą do nich nie tylko derywaty proste rzeczownikowe, przymiotnikowe oraz nieliczne czasownikowe: są to także złożone struktury składniowe, wśród których odnotowujemy peryfrazy sfrazeologizowane, nazwy własne i pospolite w postaci deskrypcji oraz pojedyncze, utrwalone w języku jednostki zastępcze substytucje. Na marginesie stawiam problem eufemizowania jednostek składniowych, choć w pracy zdarza się, że dla pełniejszego wyjaśnienia jakiegoś zjawiska konieczne jest nawiązanie do struktur syntaktycznych. Podstawę moich badań stanowi przede wszystkim słowacki materiał korpusowy (SNK slovenský národný korpus prim-6-0-public-all oraz prim-6-0-img.sk). Uwzględnione w pracy eufemizmy pochodzą z rozmaitych tekstów publicystycznych, literackich i beletrystycznych. Obejmują zarówno eufemizmy mowy potocznej, jak i oficjalnej. Dominuje tu leksyka ogólna, czasami substandardowa oraz frazeologia ogólna. W pracy uwzględniłam również przykłady zasłyszane, czyli należące do uzusu. Są to fragmenty jednostkowych przykładów eufemizmów, pochodzące z samodzielnie przeprowadzonej ekscerpcji tekstów słowackich. Różnorodny materiał przykładowy daje rozległe wyobrażenie o funkcjonowaniu eufemizmów we współczesnym języku słowackim. Dzięki takiemu ujęciu praca może być także przydatna w glottodydaktyce i praktyce tłumaczeniowej. Wszystkie odnotowane przykłady konsultowałam z rodzimymi użytkownikami języka słowackiego, tj. z członkami zespołu Oddelenia súčasnej lexikológie a lexikografie Jazykovedného ústavu Ľ. Štúra SAV. Zrezygnowałam z tłumaczenia przywoływanych tu jednostek językowych, jako że zrozumienie przykładów słowackich zależy najczęściej od konkretnego elementu językowego w określonym kontekście szczegółowym. Do opisu leksykograficznego eufemizmów wykorzystałam następujące słowniki: Slovník slovenského jazyka, Krátky slovník slovenského jazyka, Synonymický slovník slovenčiny oraz Slovnik súčasného slovenského jazyka. Niektóre przykłady eufemizmów 4

5 pochodzą ze współczesnej prasy dzienników: Sme i Pravda (materiały internetowe z lat ). Dla pełności obrazu funkcjonowania eufemizmów przywołuję również niektóre jednostki leksykalne pochodzące ze słownika przysłów i porzekadeł Adolfa P. Zatureckiego. W badaniach nad szeroko zakrojoną problematyką eufemizacji odwołuję się w dużej mierze do osiągnięć i dorobku badawczego polskich lingwistów, z uwagi na ich znaczący wkład w rozwój badań i zjawisk towarzyszących temu interesującemu zagadnieniu. Na Słowacji zagadnienia te cieszą się mniejszym zainteresowaniem, zatem praca wzbogaca również językoznawstwo słowackie o nowe ujęcie mało rozpoznanej problematyki eufemizmów. W badaniach wykorzystuję metody wypracowane przez słowiańską semantykę leksykalną i strukturalną, w szczególności leksykologię i leksykografię polską oraz słowacką. Uwzględniłam przede wszystkim prace teoretyczne leksykalno-semantyczne badaczy polskich i słowackich: Macieja Grochowskiego, Piotra Żmigrodzkiego, Ryszarda Tokarskiego, Jana Tokarskiego, Renaty Grzegorczykowej, a także Grażyny Sawickiej oraz Jadwigi Puzyniny, natomiast w ramach leksykologii i leksykografii słowackiej publikacje Juraja Dolníka, Jána Bosáka, Kláry Buzássyovej i Jána Horeckiego, a także Márii Pisárčikovej i Danieli Slančovej. Postrzeganie eufemizmów w kontekście leksykalnym, semantycznym, stylistycznym oraz retorycznym jest zasługą polskiej lingwistki prof. dr hab. Anny Dąbrowskiej. Jej wyczerpująca monografia o eufemizmach języka polskiego stała się znaczącą inspiracją dla przeprowadzonych przeze mnie badań nad eufemizmami słowackimi. Niewątpliwie prace z zakresu stylistyki słowackiej autorstwa Jozefa Mistríka i Jána Findry stanowiły z kolei bodziec do zdefiniowania interesujących jednostek leksykalnych o bardzo niejednoznacznym statusie. Częściowo odmienna od polskiej realizacja językowa eufemizmów pozwoliła na wyodrębnienie jednostek powstałych w różny sposób na drodze derywacji morfologicznej, deskrypcji czy substytucji. Jak wcześniej podkreśliłam, celem rozprawy była prezentacja eufemizmów we współczesnym języku słowackim wraz z ich uwarunkowaniami kulturowo-społecznymi. W badanym materiale, który stanowi najobszerniejszą część publikacji, starałam się odnieść do najważniejszych, najbardziej znaczących dziedzin eufemizowania. Ze względu na złożoność i rozległość problematyki nie wszystkie z kręgów tematycznych zostały przedstawione i scharakteryzowane. Z zakresu niniejszej pracy zostały wyłączone takie, jak: etykieta językowa, wyzwiska, czy niektóre przywary ludzkie. 5

6 Etykieta językowa wymaga ujęcia pragmatycznego, natomiast przeprowadzona przeze mnie analiza prezentuje ujęcie systemowe eufemistycznych jednostek leksykalnych. Rozległe aspekty pragmatyczne eufemizmów z pewnością mogą stanowić w przyszłości interesujący przedmiot badań. Ze względu na przyjęty charakter badań i samego ujęcia monograficznego te aspekty w pracy potraktowane zostały marginalnie. Poza tym, jak wykazałam w rozprawie, eufemizmom towarzyszą nieodłącznie takie zjawiska językowe, jak: ekspresywność, intensyfikacja cechy i wartościowanie. Ich postrzeganie i notowanie w słowackich słownikach jednojęzycznych vykladových wyróżnia się zróżnicowanym podejściem, co nie ułatwia zadania badaczowi nierodzimemu użytkownikowi tego materiału, analizy wymagają wnikliwej intuicji i wysokich kompetencji językowych w celu wydobycia ukrytego sensu słów. Eufemizmy we współczesnym języku słowackim to przede wszystkim derywaty deminutywne utworzone od nazw pejoratywnych lub blisko pejoratywnych, antonimy prefiksalne, hiperonimy, a także szeroko rozumiane nominacje peryfrastyczne i substytucje. Prezentowane eufemizmy to też swoiste synonimy lub quasi-synonimy, które występują w rozmaitych relacjach gradacyjnych, wynikających z potrzeby melioratywności. W monografii wskazuję zatem na znacznie zróżnicowane środki językowe służące eufemizacji. Są to środki morfologiczno-leksykalne, pozostałe nie stanowią przedmiotu badań. Rozprawę zamyka podsumowanie, streszczenie w języku słowackim i angielskim, bibliografia oraz indeks osobowy. Na zakończenie należy zaznaczyć, iż niemożliwy jest opis pełnego zasobu funkcjonowania eufemizmów w języku słowackim, gdyż one (podobnie jak neologizmy czy okazjonalizmy) powstają ciągle, część z tych jednostek wychodzi z użycia, niektóre zaś to eufemizmy wyblakłe. Dlatego niniejsza monografia stanowi próbę przedstawienia tej złożonej problematyki co być może stanie się inspiracją do rozpoczęcia dalszych badań nad słowackimi eufemizmami, także w ujęciach konfrontatywnych. Ograniczony materiał zarówno pod względem ilościowym, jak i w zakresie reprezentowanych przykładów nie upoważnia mnie do formułowania ostatecznych wniosków, pozwala jednak na uchwycenie najistotniejszych tendencji typowych dla eufemizacji słowackiej. Wydaje się, że praca przynosi również wiele interesujących spostrzeżeń na temat zjawisk kulturowo-językowych oraz rejestruje nowe zjawiska we współczesnym języku słowackim. Każdy z prezentowanych rozdziałów może stanowić punkt wyjścia do bardziej szczegółowych analiz i charakterystyk. W pracy zwracam uwagę na fakt 6

7 wyraźnej cezury obejmującej zasób i funkcjonowanie eufemizmów we współczesnym języku słowackim, jaką stanowi początek lat 90. XX wieku a mianowicie ich funkcjonowanie w nowej rzeczywistości, rzeczywistości pod wieloma względami odmiennej od tej, jaka istniała w czasie wspólnej państwowości czesko-słowackiej. Zgromadzony materiał teoretyczny w monografii pozwolił na opracowanie niektórych wątków dotyczących zjawiska eufemizacji oraz tabu językowego i kulturowego w języku słowackim. Równolegle powstały także moje prace o charakterze porównawczym słowacko-polskie oraz słowacko-czesko-polskie (jedna z nich w języku słowackim), nawiązujące do problematyki socjolingwistycznej, a związane ze zjawiskiem poprawności politycznej w kontekście eufemizacji i manipulacji, np.: Eufemizacja leksyki słowackiej w komunikacji językowej; Eufemizácia v slovenčine; Eufemizacja i manipulacja w języku polskim, słowackim i czeskim; Poprawność polityczna w kontekście procesu eufemizacji (na materiale słowackim, czeskim i polskim); Eufemizmy wyrazem grzeczności czy środkiem cenzury (na materiale słowackim i polskim); Eufemizująca leksyka (na materiale słowackim i polskim). 5. Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo-badawczych (artystycznych): a) Sylwetka habilitanta, wykształcenie i doświadczenie zawodowe Moje zainteresowania językami i kulturą słowiańską rozwijałam już na etapie szkoły średniej, kiedy wzięłam udział w olimpiadzie z zakresu historii stosunków polsko-czeskich. Po zakończeniu nauki i zdaniu egzaminu maturalnego ( IV Liceum Ogólnokształcące im. M. Nowotki w Katowicach) kontynuowałam dalej swoją edukację związaną z filologią czesko-słowacką. W latach studiowałam na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach (Filia w Sosnowcu) na kierunku filologia czesko-słowacka. W trakcie studiów odbyłam staż semestralny w Bratysławie, a także byłam uczestnikiem szkoły letniej języka słowackiego SAS na Słowacji. Podczas pobytu na Słowacji moje zainteresowania koncentrowały się przede wszystkim na językoznawstwie słowackim, w mniejszym stopniu czeskim. Studia ukończyłam z wynikiem bardzo dobrym, na podstawie pracy magisterskiej pt. Złożenia nominalne w języku słowackim, napisanej pod kierunkiem dr hab. Anny Bluszcz (recenzentem był prof. dr hab. Mieczysław Basaj). Zaraz po pomyślnie zdanym egzaminie magisterskim rozpoczęłam pracę w charakterze asystenta w ówczesnej Katedrze Filologii Słowiańskiej. W latach odbyłam studia 7

8 doktoranckie na Wydziale Filologicznym UŚ, wieńcząc je obroną rozprawy doktorskiej pt. Konstrukcje werbo-nominalne we współczesnym języku słowackim, której promotorem był prof. zw dr hab. Mieczysław Basaj (recenzenci: prof. dr hab. Teresa Orłoś z UJ i prof. PhDr. Ján Sabol, DrSc z Uniwersytetu Pavla J. Šafarika Prešov Słowacja). W ramach obowiązków dydaktycznych od 1991 roku prowadziłam ćwiczenia, wykłady i konwersatoria początkowo jako asystent, doktorant, a następnie adiunkt i starszy wykładowca w Instytucie Filologii Słowiańskiej oraz ćwiczenia i wykłady z fonetyki i fonologii języka polskiego oraz ortoepii na Podyplomowych Studiach Kwalifikacyjnych Logopedii i Emisji Głosu. Byłam również promotorem 20 prac licencjackich i 11 magisterskich. Recenzowałam także 60 prac dyplomowych. Podczas pracy zawodowej w Instytucie Filologii Słowiańskiej UŚ kilkakrotnie przebywałam na stażach naukowych na Uniwersytecie Komenskiego w Bratysławie, w ramach programu LLP Erasmus przeprowadziłam cykl wykładów związanych z tematyką leksykologiczną, a także warsztaty przekładoznawcze w Bratysławie. Ważną rolę w moim rozwoju naukowym odegrały pobyty w Instytucie Językoznawczym Słowackiej Akademii Nauk, z którym współpracowałam w zakresie badań korpusowych i leksykograficznych. Odbyłam tam szkolenia z zakresu korzystania z databazy SNK. Z przedmiotowym Instytutem nadal utrzymuję ożywione kontakty naukowe, prowadząc konsultacje związane z narodowym korpusem słowackim i zakładem leksykografii. Od roku 2011 jestem członkiem Słowackiego Towarzystwa Językoznawczego (Slovenská jazykovedná spoločnosť), a w 2013 roku uczestniczyłam w konferencji STJ, gdzie wystąpiłam z prezentacją badań naukowych słowacystycznych, prowadzonych w Instytucie Filologii Słowiańskiej. Należę także do Polskiego Towarzystwa Językoznawczego oraz jestem członkiem katowickiej Komisji Językoznawstwa Polskiej Akademii Nauk. Brałam czynny udział w dwóch projektach badawczych. Jeden przeprowadzony w 2006 roku obejmował trzy ośrodki badawcze: Bańską Bystrzycę, Ostrawę oraz Katowice, a dotyczył tematu: Západoslovanské jazyky v XXI storoči, drugi to grant VEGA ( ) finansowany przez Ministerstwo Szkolnictwa Republiki Słowacji, tytuł projektu badawczego to: Antropocentryczne kategorie semantyczne w języku słowackim (w porównaniu z niektórymi językami słowiańskimi). Rezultatem pierwszego projektu było wydanie trzech tomów zawierających prace z zakresu studiów 8

9 języków zachodniosłowiańskich, objętych wspólnym tytułem: Języki Zachodniosłowiańskie w XXI wieku. Ostatni z tomów współredagowałam z prof. dr hab. Olgą Wolińską. Drugi projekt jest w fazie końcowej realizacji. W ramach tego projektu został m.in. opublikowany tom artykułów pt. Obraz človeka v jazyku. Jestem również rzeczoznawcą podręczników do nauczania języka słowackiego przeznaczonych do użytku szkolnego, a także członkiem komisji egzaminacyjnokwalifikacyjnej języka czeskiego i słowackiego dla przewodników i pilotów turystycznych przy Śląskim Urzędzie Marszałkowskim. W latach współpracowałam z Okręgową Komisją Egzaminacyjną w Jaworznie i Krakowie, gdzie byłam autorem i recenzentem sylabusów maturalnych z języka słowackiego. Zostałam oddelegowana przez uczelnię do obserwacji przebiegu egzaminu maturalnego z języka polskiego. W roku 1999 uzyskałam uprawnienia tłumacza przysięgłego języka czeskiego i słowackiego przy Sądzie Okręgowym w Katowicach. Jestem, jako tłumacz przysięgły, konsultantem i biegłym z języka słowackiego i czeskiego dla polskich sądów, policji i prokuratury. b) Zainteresowania badawcze i przebieg pracy naukowej habilitanta Moje zainteresowania naukowo-badawcze (slawistyczne i słowacystyczne) dotyczą kilku kręgów tematycznych, wśród których można wymienić następujące: słowotwórstwo i słowacką leksykologię, także stylistykę języka słowackiego i języka czeskiego, a w ostatnim czasie również badania z pogranicza socjolingwistyki, których wynikiem jest omówiona wcześniej monografia. Wszystkie opublikowane przeze mnie artykuły można usytuować w obrębie wymienionych nurtów refleksji językowej. Pierwsze publikacje powstałe jeszcze przed doktoratem dotyczyły problematyki słowotwórczo-leksykalnej i stylistycznej języka słowackiego i obejmowały takie zjawiska i procesy, jak: uniwerbizacja i multiwerbizacja we współczesnych słowackich stylach językowych i analiza formalno-semantyczna słowackich złożeń nominalnych. Kolejne po doktoracie prace naukowe związane były z moimi zainteresowaniami skupionymi wokół najnowszych zmian i tendencji w systemie leksykalnym języka słowackiego. Powstały one w rezultacie przeobrażeń o charakterze kulturowym i polityczno-społecznym po rozpadzie Czechosłowacji. Dotyczyły one także języków blisko-pokrewnych, tj. języka czeskiego i polskiego. Nie brakuje w moim dorobku również prac o charakterze komparatywnym oraz konfrontatywnym. Podejmowałam badania w zakresie języka polskiego, czeskiego oraz 9

10 języka słoweńskiego. Dawne kontakty Słowian południowych z zachodnimi nie pozostały bez wpływu na wzajemne relacje językowe, co w wielu aspektach jest warte zbadania także od strony językoznawczej. Równolegle zainteresowałam się również badaniami w zakresie innowacji leksykalnych. Moje rozważania dotyczące tej tematyki obejmowały m.in. modne w publicystyce formacje kompozycjonalne i struktury neologiczne z pierwszym członem euro- we współczesnym języku polskim i słowackim, a także zmiany o charakterze terminologicznym, por. Zmiany w terminologii słowackiej, Kompozita v slovenčine a polštine; Innowacje w języku polskim i słowackim (ujęcie komparatywne); Tendencje rozwojowe najnowszej leksyki słowackiej; Przejawy euroagresji we współczesnym języku polskim i słowackim. Przedstawione zmiany wynikały z działających w ówczesnym systemie leksykalnym języków słowiańskich takich zjawisk językowych, jak tendencja do: ekonomii środków językowych, internacjonalizacji i intelektualizacji języka oraz determinologizacji i demokratyzacji. Istotnym podsumowaniem zagadnień związanych z tematyką zmian w systemie leksykalno-słowotwórczym języków zachodniosłowiańskich: słowackiego, czeskiego i polskiego, był wspomniany już tom artykułów (Języki zachodniosłowiańskie w XXI wieku. T. 3: Współczesne języki słowiańskie) współredagowany z prof. dr hab. Olgą Wolińską. Współpraca uczonych z trzech ośrodków badawczych pokazała podobieństwo wielu tendencji. W każdym z opisywanych języków zachodzą duże zmiany w zasobie leksykalnym, a nowe wyrazy są w znacznym stopniu obcego pochodzenia. Język mediów elektronicznych wywiera znaczący wpływ na sposób komunikowania się także poza nimi. Kolejnym, pokrewnym polem poznawczym moich dociekań naukowych jest problem analityczności w języku, w jego aspekcie semantycznym, składniowym i stylistycznym. Efektem tych zainteresowań była monografia pt.: Analityczne struktury werbo-nominalne w języku słowackim. Opublikowałam w tym zakresie również kilka prac, wśród nich też publikacje w języku słowackim, por.: O niektorých problémoch multiverbizačných štruktúr (slovesno-menných spojeni); Zróżnicowanie stylistyczne analityzmów werbalno-nominalnych w języku słowackim; Relacje synonimiczne w obrębie konstrukcji werbo-nominalnych; Analiza semantyczna komponentów analitycznych konstrukcji werbo-nominalnych we współczesnym języku słowackim. 10

11 Po uzyskaniu stopnia doktora nauk humanistycznych kontynuowałam badania związane z tematem rozprawy doktorskiej poświęconej konstrukcjom werbonominalnym we współczesnym języku słowackim. Ich rezultatem była monografia pt.: Analityczne struktury werbo-nominalne w języku słowackim, która obejmuje fragmenty wcześniejszej rozprawy doktorskiej, gdzie analityczne struktury werbo-nominalne są wynikiem procesu multiwerbizacji, a także przejawem znakotwórczych możliwości systemu oraz zdolności wypełniania luk w leksykonie języka słowackiego. W tejże monografii podjęłam zagadnienie multiwerbizacji charakterystycznej dla pisanej odmiany języka słowackiego, przede wszystkim w stylu publicystycznym, urzędowym i naukowym. Temat zrodził się z moich wcześniejszych zainteresowań badawczych problematyką analityczności w języku i ich wysokim stopniem produktywności w języku słowackim. Przedmiotem opisu stały się złożone znaki słowne, jednostki nieciągłe, zbudowane z dwóch obligatoryjnie (inwariantnie kategorialnych) związanych ze sobą syntaktycznie komponentów czasownika i rzeczownika, ich relacje formalnosemantyczne i uwarunkowania stylistyczne. Istotnym elementem pracy był także opis leksykograficzny konstrukcji werbo-nominalnych w języku słowackim, niepodjęty w rozprawie doktorskiej. Materiał przykładowy pochodził ze źródeł współczesnych, obejmował głównie struktury analityczne z drugiej połowy lat 90., a także jednostki werbo-nominalne ze słowników ogólnych, frazeologicznych i synonimicznych. Zagadnienia przedstawione w monografii były wieloaspektowe, dotyczyły płaszczyzny składniowej, semantyczno-leksykalnej i stylistycznej języka słowackiego. W prezentowanych konstrukcjach werbo-nominalnych odtwarzane były wszystkie relacje, jakie można wyodrębnić w znakowych, a zatem również semiotycznych jednostkach języka: denotatywne, arbitralne, signifikatywne, strukturalne oraz pragmatyczne. Warto podkreślić, iż łączliwość gramatyczna i leksykalna tych konstrukcji spowodowała ich usytuowanie na pograniczu struktur sfrazeologizowanych. Indeks wybranych słowackich struktur werbo-nominalnych zamieszczonych na końcu pracy może stanowić w przyszłości punkt wyjścia do opracowania słowackiego słownika łączliwości. Książka doczekała się pozytywnej recenzji E. Vojtekovej w czasopiśmie Kontakty Polsko-Słowacka Komisja Nauk Humanistycznych, s W ramach zainteresowań problematyką multiwerbizacji i analityczności w języku słowackim powstało kilka artykułów mojego autorstwa, wśród nich prace 11

12 o charakterze porównawczym, np. w ujęciu polsko-słowackim: Ustálené slovesnomenné spojenia z pohľadu poľskej a slovenskej lingvistiky.; Verbo-nominálne štruktúry v slovenčine a v slovinčine. Poza zainteresowaniami związanymi z problematyką analityczności w języku słowackim oraz w językach pokrewnych w moich badaniach podejmuję również zagadnienia związane ze współczesną leksykografią słowacką w ujęciu komparatywnym słowacko-polskim. Są one wynikiem wieloletniej współpracy z ośrodkiem leksykograficznym (jego pracownikami naukowymi) w Bratysławie, w Instytucie Językoznawczym Słowackiej Akademii Nauk, a także z korpusem narodowym języka słowackiego (por. Eufemizmy w wybranych słownikach języka polskiego i języka słowackiego; Melioratywa i eufemizmy w słowackiej leksyce i leksykografii). Z uwagi na moje zainteresowania problematyką eufemizacji i eufemizmów w języku słowackim, podjęłam również badania w zakresie szeroko rozumianej leksyki melioratywnej, w tym jej opisu leksykograficznego, w nurt której wpisuje się międzynarodowy grant badawczy VEGA, penetrujący te właśnie zagadnienia. Następnym kręgiem moich poszukiwań badawczo-naukowych jest przekładoznawstwo. W nurcie przekładoznawczym tłumaczyłam m.in. opowiadania Tomasa Horvatha, a także książkę Między Wschodem a Zachodem, o ikonach na Słowacji. Prócz publikacji z zakresu leksykologii, leksykografii, słowotwórstwa i socjolingwistyki w moim dorobku są też recenzje (zrecenzowałam podręcznik oraz ćwiczenia do 1 klasy gimnazjum autorstwa Zofii Chalupki, pt. Devin (załącznik) Warszawa *** W latach byłam pracownikiem naukowym (asystentem, słuchaczem Studium Doktoranckiego, adiunktem naukowo-dydaktycznym Zakładu Językoznawstwa Zachodniosłowiańskiego (kierownik doc. dr hab. Anna J. Bluszcz) a od 2008 roku należę do Zakładu Współczesnych języków Południowo- i Zachodniosłowiańskich (kierownik dr hab. Maria Cichońska, prof. UŚ). Opublikowałam do tej pory: dwie monografie, współredagowałam naukowo jeden tom będący wynikiem międzynarodowego grantu oraz moich długoletnich badań językowo-kulturowych. W moim dorobku (wykaz w załączeniu) są też 34 artykuły naukowe (w tym 28 artykułów po doktoracie 6 z nich w języku kierunkowym: 12

13 słowackim, 6 przed doktoratem, a także 3 przyjęte do druku po pozytywnej recenzji). Przetłumaczyłam także książkę pt. Między Wschodem a Zachodem: o ikonach na Słowacji, a także opowiadania opublikowane w kwartalniku kulturalnym FA-art. Moje prace cytowane są w innych publikacjach naukowych 1. Ważną rolę w moim rozwoju naukowym odegrał udział w licznych międzynarodowych konferencjach naukowych na Słowacji (Bratysława, Preszów, Bańska Bystrzyca), a także konferencjach krajowych (Kraków, Warszawa, Cieszyn, Katowice, Sosnowiec), gdzie miałam okazję zaprezentować wyniki swoich badań i uczestniczyć w dyskusji nad nimi. c) Działalność dydaktyczna habilitanta Dydaktykę z zakresu: gramatyki współczesnego języka słowackiego oraz języka czeskiego, lektoratu języka słowackiego, językoznawstwa (gramatyka opisowa i konfrontatywna, typologia, socjolingwistyka, tekstologia, kultura języka, itd.) oraz tłumaczeń ustnych i pisemnych, prowadzę od 23 lat. Moja praca dydaktyczna była wysoko oceniana przez kierownika zakładu i w ankietach studentów (4,6; 4,8). Nauczanie przedmiotów związanych najpierw z bohemistyką, a później ze słowacystyką, rozpoczynałam jako asystent w Katedrze Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Śląskiego (1991), obecnie kontynuuję je jako adiunkt naukowodydaktyczny i starszy wykładowca w Instytucie Filologii Słowiańskiej UŚ. W latach prowadziłam w ramach programów studiów licencjackich i magisterskich wykłady, konwersatoria, ćwiczenia oraz seminaria: praktyczna nauka języka słowackiego (jako l. języka kierunkowego lub 2. słowiańskiego), gramatyka opisowa języka słowackiego i czeskiego z elementami typologii i gramatyki konfrontatywnej (jako l. języka kierunkowego lub 2. słowiańskiego), gramatyka konfrontatywna polsko-słowacka, gramatyka opisowa języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, gramatyka historyczna języka czeskiego, gramatyka porównawcza języków słowiańskich, kultura i stylistyka języka czeskiego, historia języka słowackiego z elementami gramatyki historycznej, 1 Na moje publikacje powołują się: S. Sojda: Dysfemizmy w polskich i słowackich korpusach językowych. W: Odkazy a výzvy modernej jazykovej komunikácie. Red. J. Klincková. Banská Bystrica 2010, s ; S. Doktór: Rola mediów w rozwoju leksyki słowackiej. W: Západoslovanské jazyky v 21. století. Red. J. Svobodová, D. Svobodová, E. Hőflerová. Ostrava 2005, s.43-48; S. Sojda: Językowy obraz świata w kakofemizmach. W: Slovanstvo na križovatke kultúr a civilizácií. Zborník príspevkov z vedeckej konferencie dňa 14. mája 2009 v Banskej Bystrici. Red. M. Kováčová, M. Lizoň. Banská Bystrica 2009, s ; D. Tkaczewski: Mechanizmy wpływu społecznego i manipulacja językowa. Czeskie przypadki. Katowice

14 wykład monograficzny, przegląd i charakterystyka języków słowiańskich, wstęp do językoznawstwa, socjolingwistyka, lingwistyczna analiza tekstu, dyskurs jako struktura i proces kontekst słowiański, wstęp do filologii słowiańskiej, język staro-cerkiewno-słowiański, tłumaczenie pisemne i ustne, analiza przekładu nieliterackiego, seminarium licencjackie, seminarium magisterskie. W latach prowadziłam seminaria dyplomowe z zakresu językoznawstwa, i przekładoznawstwa, których wynikiem są pozytywnie obronione prace licencjackie (20) i magisterskie (11); recenzowałam również koło 60 prac dyplomowych. W latach (2009/2010) prowadziłam zajęcia z fonetyki i fonologii języka polskiego oraz ortoepii języka polskiego na Podyplomowych Studiach z Logopedii i Medialnej Emisji Głosu. W ramach programu LLP-Erasmus (mobilność kadry akademickiej) prowadziłam kilka wykładów gościnnych dla studentów i doktorantów slawistyki i polonistyki w Katedrze Języka Słowackiego (2009) oraz w Instytucie Filologii Słowiańskich (2011) w Bratysławie. Odbyłam dwukrotnie miesięczny staż naukowy w Bratysławie (2003, 2008). Brałam udział w szkoleniach z zakresu lingwistyki korpusowej w ramach programu LLP Erasmus STT (2013, 2014), gdzie nabyłam umiejętności korzystania z databazy SNK oraz korpusów paralelnych słowacko-polskich, przeznaczonych do badań językoznawczych i przekładowych. Uczestniczyłam także w kursie dokształcającym dla nauczycieli języka słowackiego: Slovenčina ako cudzí jazyk odborno-metodický kurz pre učitelov pôsobiacich na polských školách a univerzitách (2010), zorganizowanym przez Zakład Filologii Słowackiej UJ oraz Ministerstwo Szkolnictwa Rep. Słowacji. Od 2008 do 2011 byłam członkiem komisji konkursowej w zakresie przekładu z języka słowackiego pod patronatem Ambasady Słowackiej i Instytutu Słowackiego w Warszawie, konkursu odbywającego się w Instytucie Filologii Słowiańskiej UŚ. Poza macierzystą uczelnią prowadziłam kursy języka słowackiego w Liceum Ogólnokształcacym w Chorzowie (2009) oraz wystąpiłam tam z wykładem gościnnym pt. Historia Słowacji. d) Informacje o działalności organizacyjnej habilitanta 14

15 W zakresie obowiązków administracyjnych w IFS wielokrotnie byłam opiekunem studentów, przedstawicielem młodszych pracowników nauki w Radzie Wydziału Filologicznego UŚ, a także sekretarzem Rady Naukowej Instytutu Filologii Słowiańskiej. Uczestniczyłam w pracach Komisji Rekrutacyjnych jako sekretarz, pełniłam również rolę opiekuna praktyk zawodowych, a później funkcję Koordynatora Wydziałowego ds. Studenckich Praktyk Zawodowych. Zaangażowałam się też w organizację ogólnopolskich prezentacji Edukacja Byłam też organizatorem Dnia słowackiego i spotkania z ambasadorem Republiki Słowacji w Polsce w Instytucie Filologii Słowiańskiej (2012). e) Plany naukowe na najbliższą przyszłość Na podstawie zebranego w monografii materiału eufemistycznego planuję opracowanie słownika słowackich eufemizmów oraz przeprowadzenie badań na temat ujęcia leksyki melioratywnej i pejoratywnej w leksykografii słowackiej. Będą to badania prowadzone w oparciu o materiał korpusowy SNK, przy współpracy ze Słowacką Akademią Nauk w Bratysławie. W najbliższym czasie planuję również przygotowanie publikacji dla studentów słowacystyki i bohemistyki z zakresu przekładu użytkowego, obejmującej wzory dokumentów słowackich i czeskich wraz ze słownikiem tematycznym i ćwiczeniami. Będą to materiały do zajęć ćwiczeniowych z tłumaczeń specjalistycznych, na podstawie mojego wieloletniego doświadczenia jako tłumacza języka słowackiego i czeskiego. 15