mgr inż. Paweł Zawartka Główny Instytut Górnictwa tel.:

Transkrypt

1 Gospodarka wodno-ściekowa w ujęciu zlewniowym Planowanie gospodarki ściekowej na terenach zurbanizowanych i zabudowy rozproszonej Analiza dobrych praktyk mgr inż. Paweł Zawartka Główny Instytut Górnictwa tel.: pzawartka@gig.eu Patronat honorowy: Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

2 Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 23 października 2000r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej Ramowa Dyrektywa Wodna określa ramy przestrzenne, będące podstawowymi obszarami prowadzonych działań. Stworzona została jednostka administracyjna, zwana obszarem dorzecza, której terytorium pokrywa się z obszarem zlewni lub grupy zlewni. Dyrektywa zawiera szczegółowe wytyczne dotyczące wyznaczania ww. jednostek i kwalifikowania warstw wodonośnych. Współczesne podejście do gospodarki wodnej wymaga działań na terenie całej zlewni lub dorzecza. Krokiem milowym wprowadzonym w RDW jest uwzględnienie zasobów wodnych nie tylko jako części systemu wodno-gospodarczego, lecz również jako czynnika tworzącego siedliska, których stan zależy od wypadkowej kierunków działań na terenie całej zlewni.

3 Dyrektywa ramowa ustanawia określoną procedurę dla zlewniowej ochrony zasobów wodnych poprzez ustanowienie zlewniowej procedury i strategii ochrony wód. Dla powyższych obszarów należy wykonać analizy obejmujące charakterystyki: geograficzne, geologiczne, hydrograficzne, demograficzne, wykorzystania powierzchni ziemi oraz działalności gospodarczej w formie planów. Przegląd wpływu działalności ludzkiej na stan wód powierzchniowych i podziemnych winien obejmować: oszacowania wielkości zanieczyszczeń punktowych, oszacowania wielkości zanieczyszczeń obszarowych, oszacowania ilości ujmowanej wody, przeprowadzenie analizy ekonomicznej wykorzystania wód dla obszarów obejmujących dorzecza.

4 Integracja: celów środowiskowych (jakościowych, ekologicznych i ilościowych) gospodarowania wodą, wszystkich zasobów wodnych (wód podziemnych, powierzchniowych śródlądowych, przejściowych i przybrzeżnych morskich); wszelkich sposobów wykorzystywania wód, a także ich funkcji i wartości, związanych z wodą dyscyplin naukowych, analiz i ekspertyz, prawodawstwa związanego z wykorzystaniem zasobów wodnych, wszelkich istotnych aspektów zrównoważonego gospodarowania wodami, w tym m.in. ochrony przeciwpowodziowej, działań inwestycyjnych i bezinwestycyjnych jako wspólnego podejścia w zarządzaniu gospodarką wodną, przedstawicieli zainteresowanych stron i ludności w procesach decyzyjnych związanych z gospodarowaniem wodą, różnych poziomów (organów) decyzyjnych mających wpływ na zasoby wodne oraz ich stan, gospodarowania wodami przez poszczególne państwa członkowskie UE.

5 Krok 4: Przegląd, ocena i ponowne planowanie Krok 1: Identyfikacja stanu ZARZĄDZANIE ROZWOJEM Krok 3: Wdrożenie i monitoring Krok 2: Harmonogram i plan działań

6 Integrated Water Resources Management (IWRM) jest procesem promującym skoordynowany rozwój i zarządzanie wodą, przestrzenią i innymi zasobami w celu zwiększenia korzyści społecznych i ekonomicznych w sposób równorzędny bez konieczności naruszania równowagi ekosystemów (Global Water Partnership ( ), 2000). IWRM jest obecnie najbardziej wydajnym, najefektywniejszym mechanizmem zarządzania zasobami wodnymi, łączącym kwestie gospodarcze, sprawiedliwość społeczną oraz równowagę środowiska. United Nations Environment Programme Division of Technology, Industry and Economics zaleca aby problematyka ochrony i kształtowania zasobów wody była realizowana poprzez: Audytowanie Zarządzanie popytem Zintegrowane zarządzanie zasobami wodnymi na terenach zurbanizowanych (IUWRM) Wyznaczanie i planowanie zlewni miejskich

7 Zintegrowane gospodarowanie zasobami wody jest zagadnieniem, które w naszym kraju oczekuje na rozwiązanie. Wynika to z następujących przesłanek: konieczne jest wdrożenie powiązań informacji o źródłach, przyczynach i skutkach antropopresji wód z procesem ich degradacji w układzie: proces przemian zlewniowych proces degradacji w skali ekosystemu wodnego, istotą poprawnej identyfikacji tych powiązań jest umiejętność oceny zakresu i ilościowego wpływu na nie warunków regionalnych i lokalnych, których spektrum ciągle nie jest zadowalająco zidentyfikowane i opisane, formułowanie efektywnych rozwiązań utrudnia brak odpowiedniego zakresu i czasowej ciągłości jednorodnych i wiarogodnych danych w odniesieniu do oceny stanu ekosystemów i jego zmian w wynikający, co wynika z braku jednolitego systemu monitoringu obejmującego zasoby wód podziemnych i powierzchniowych, konieczny jest udział wszystkich zainteresowanych stron w procesie formowania rozwiązań, aby na bieżąco uzyskiwać dla nich akceptację społeczną. BILANSOWANIE ŁADUNKÓW ZANIECZYSZCZEŃ W UKŁADZIE ZLEWNIOWYM

8 Diagnoza: 1. Niska ranga gospodarki wodnej w polityce państwa 2. Niedofinansowanie gospodarki wodnej 3. Niedostateczny stan zabezpieczenia przeciwpowodziowego kraju 4. Niedostateczny wpływ zarządzających wodami na decyzje dotyczące użytkowania zasobów wodnych 5. Niekorzystny stan ekosystemów wodnych i od wód zależnych Źródło: trojmiasto.tv REFORMA GOSPODARKI WODNEJ Źródło: A.Hamerla

9 Bariery dla wdrożenia zasad zrównoważonego rozwoju w gospodarce wodno-ściekowej: Przerzucanie kosztów na użytkownika końcowego (błędna interpretacja zasady zanieczyszczający płaci, Brak mechanizmu prawno-ekonomicznego zapewniającego współpracę ponadlokalną, Brak metod wyznaczania zlewni zurbanizowanych Kanalizacji sanitarnej, Deszczowej, Morfologicznej. Brak systemowych rozwiązań analizy zmian dla zlewni kanalizacji sanitarnej w miarę przyrostu zabudowy i uszczelnienia terenu.

10 Tereny zurbanizowane bardzo mocno wpływają na specyfikę obiegu wody infiltracja i parowanie zostają zastąpione spływem powierzchniowym i odpływem poprzez systemy kanalizacyjne. Źródło: nap.edu

11 Planowanie gospodarki wodno-ściekowej powinno odbywać się w granicach zlewni a nie tylko w granicach administracyjnych miast Zlewnia nie zna granic administracyjnych!! W efekcie: Racjonalizacja wydatków na gospodarkę wodno-ściekową Kształtowanie zasobów wodnych z uwzględnieniem celów polityki rozwojowej Unikanie pośrednich kosztów związanych z niewłaściwym gospodarowaniem przestrzenią oraz zasobami środowiska Efekt środowiskowy Zintegrowane rozwiązania i podejście do celów rozwojowych

12 Zasada równego traktowania rozwoju gospodarczego i społecznego oraz walorów środowiskowych. Zasada zapobiegania: celem jest zapobieganie degradacji i zniszczeniu, a nie jedynie przywracanie stanu pierwotnego. Zasada ostrożności: gdy występuje wątpliwość co do przewidywanych skutków dla środowiska, należy wstrzymać działanie. Zasada zanieczyszczający płaci : potencjalny sprawca ponosi odpowiedzialność za zapobieganie, faktyczny sprawca zobowiązany jest do zaprzestania negatywnego oddziaływania na środowiska i usunięcia jego skutków. Zasada kooperacji: w programowaniu uczestniczyć powinny wszyscy zainteresowani użytkownicy; wskazane jest także prowadzenie szerokich konsultacji społecznych i instytucjonalnych. Zasada wzajemnego informowania się i upowszechniania informacji oraz podejmowanie decyzji zgodnie z zasadą demokracji (pod kontrolą społeczeństwa). Zasada subsydiarności: rozwiązywanie problemów na szczeblu, na którym problemy te powstają delegowanie zadań i uprawnień na niższe szczeble zarządzania i rozwiązywanie ich na poziomie społeczności lokalnych.

13 konieczność rozbudowy infrastruktury wodnokanalizacyjnej, wzrost kosztów utrzymania systemu, zwiększenie infiltracji, rosnące ceny taryf za doprowadzanie wody i odprowadzanie ścieków. Źródło: opracowanie własne

14 Długość sieci wodociągowych, km Warsaw Warszawa Cracow Kraków Katowice Sosnowiec Gliwice Rybnik Cieszyn Źródło: opracowanie własne

15 Długość sieci kanalizacyjnych, km Warsaw Warszawa Cracow Kraków Katowice Sosnowiec Gliwice Rybnik Cieszyn Źródło: opracowanie własne

16 Czyli ile kosztuje efekt środowiskowy

17 Podejście partycypacyjne Podejście partycypacyjne - Udział społeczeństwa, w kontekście RDW, stwarzanie społeczeństwu możliwości wywierania wpływu na proces opracowywania i aktualizacji planów i programów działań wynikających z Dyrektywy oraz na rezultaty ich wdrażania. Udział społeczeństwa we wdrażaniu dyrektywy potrzebny jest na każdym etapie procesu planowania. Nie oznacza to jednak konieczności włączania każdego w ten proces. Na poszczególnych etapach planowania należy dokonywać analizy zainteresowanych stron i wyboru uczestników. Źródło: archiwum GIG

18 Model MULINO

19 Narzędzia wspomagania decyzji i cyklicznej analizy stanu jako element zarządzania zasobami i usługami, Harmonizacja grup interesu na drodze budowania konsensusu i partycypacji społecznej, Rozwiązania organizacyjne i systemowe (w tym współpraca międzysektorowa), Zidentyfikowane i zwizualizowane ryzyka, Zapewnienie dostępności (technicznej i finansowej), Gospodarka wodna zintegrowana z planowaniem przestrzennym i rozwojem lokalnym z uwzględnieniem wymiaru zlewni, Edukacja, Analiza scenariuszowa i wskaźnikowa (ilościowa i jakościowa).

20 Planowanie gospodarki ściekowej na terenach zurbanizowanych i o zabudowie rozproszonej wymaga dobrego przygotowania dokumentacyjnego. Dokumentacja koncepcyjna i studialna dla gospodarki ściekowej to niezbędne minimum, a udział społeczeństwa i proces partycypacji społecznej powinien być najbardziej aktywny i widoczny.

21 To też jest system!!!

22 Spośród 8 skontrolowanych aglomeracji: 3 aglomeracje zostały nieprawidłowo wyznaczone 1 miała błędnie ustaloną wartość RLM 5 było już weryfikowanych z czego 2 błędnie 4 gminy przekazały marszałkom województw nierzetelne informacje dotyczące aglomeracji na potrzeby aktualizacji KPOŚK 2 gminy nie wyznaczyły żadnej komórki organizacyjnej ani osoby do koordynowania realizacji KPOŚK w aglomeracji

23 Istnieje niebezpieczeństwo ograniczania obszarów aglomeracji tylko do tych terenów gmin, gdzie funkcjonuje już system zbierania ścieków komunalnych lub też zapewnione zostały środki finansowe na budowę takiego systemu, gwarantujące jego wykonanie do końca 2015 r. Aglomeracja winna odpowiadać obszarowi o wystarczającej koncentracji zaludnienia i/lub działalności gospodarczej, a nie obszarowi z istniejącym systemem zbierania ścieków w obrębie aglomeracji. W projekcie IV AKPOŚK wskazano, że aż ok. 90% wszystkich aglomeracji posiadało nieprawidłowo wyznaczony obszar, bądź niewłaściwie zaplanowane inwestycje, co w pierwszej kolejności wymaga poprawnego wyznaczenia aglomeracji, a następnie dokończenie IV aktualizacji Programu.

24 Wyznaczenie obszaru i granic aglomeracji nie powinno wynikać z faktu zapewnienia środków na wyposażenie aglomeracji, lecz zależeć od spełnienia wymogów określonych w RMŚ z dnia 1 lipca 2010r. w sprawie sposobu wyznaczania obszaru i granic aglomeracji. Wyznaczenie aglomeracji w sposób niezgodny z definicją zawartą w dyrektywie 91/271/EWG skutkować będzie niespełnieniem w tym zakresie wymogów tej dyrektywy. Gminy nie dysponują dokumentacją pozwalającą na rzetelne przygotowanie planu aglomeracji W ocenie NIK, zaktualizowany w 2010 r. i 2011 r. Program, przestał być instrumentem pełnego wdrożenia w Polsce ww. dyrektywy.

25 Do skontrolowanych gmin zawnioskowano m.in. o: przygotowanie dokumentacji pozwalającej na rzetelne sporządzanie i terminowe przekazywanie informacji z realizacji KPOŚK, zintensyfikowanie działań w zakresie przygotowania dokumentów niezbędnych do wyznaczenia planowanych aglomeracji, dokonanie analizy zasadności wyłączania niektórych terenów z obszaru aglomeracji, w przypadku likwidacji oczyszczalni ścieków podjęcie działań inwestycyjnych zapewniających przejęcie ścieków

26 Konieczne jest przygotowanie dokumentacji, np. w formie audytu techniczno-środowiskowego, jako podstawy wyznaczenia aglomeracji, z którego będzie wynikać: Bilans kluczowych danych i parametrów opisujących gospodarkę ściekową w aglomeracji również na cele sprawozdawcze! Obszar o wystarczającej koncentracji zaludnienia i/lub działalności gospodarczej z zasięgiem istniejącej sieci kanalizacyjnej i terenów w nią niewyposażonych, podziałem na kryterium 120 Mk/km i z uwzględnieniem 4 przypadków dla wskaźnika 90 Mk/km sieci, Zasadność wyłączenia niektórych terenów z obszaru aglomeracji.

27 Audyt techniczno - środowiskowy powinien zawierać również: Analizę spełnienia wymagań aglomeracji względem kryteriów: efektu ekologicznego oczyszczalni, przyłączenia oraz gospodarki osadowej, Ocenę zastosowanych innych systemów oczyszczania ścieków na obszarze aglomeracji mających zapewniać ten sam poziom ochrony środowiska, Krótko- i długoterminową strategię w zakresie prowadzenia gospodarki ściekowej ze szczególnym uwzględnieniem wzajemnych relacji z gminami współtworzącymi aglomerację, Odniesienie do możliwości finansowania rozbudowy systemu w okresie zalecany plan działań dla okresu przejściowego

28 Jeśli część ładunku ścieków powstających w obrębie aglomeracji jest zagospodarowywana przez pojedyncze systemy lub inne właściwe systemy (IAS), należy ją uwzględnić w wytworzonym ładunku aglomeracji. Z tego względu, ładunek zbierany przez IAS w obrębie aglomeracji powiększa wielkość aglomeracji wyrażoną w RLM. Ścieki zagospodarowywane przez IAS mogą być oczyszczane lokalnie lub przewożone do oczyszczalni. Aby można było uznać system za pojedynczy system lub inny właściwy system, zgodnie z ostatnim akapitem art. 3 ust. 1 Dyrektywy, dany system musi stanowić wyjątek, oparty na tym, że ustanowienie systemu zbierania nie jest uzasadnione. W tym kontekście, można znowu przyjąć, że system zbierania zdefiniowano w art. 2 pkt 5 jako system przewodów i kanałów, przez które gromadzone i odprowadzane są ścieki komunalne.

29 Ponadto, można uznać, że pojedynczy system lub inny właściwy system jest zgodny z ostatnim akapitem art. 3 ust. 1 tylko wtedy, gdy zapewniony jest ten sam poziom ochrony środowiska. Dla porównania, może pojawić się kwestia, jakie istotne elementy ochrony środowiska zapewnia system zbierania. System zbierania izoluje ścieki komunalne tzn. oddziela je od środowiska przyrodniczego do czasu, gdy dotrą one do punktu, w którym system ten łączy się z oczyszczalnią. Aby można było system uznać za właściwy, musi on zapewniać podobne odizolowanie ścieków komunalnych i ich oddzielenie od okolicznego środowiska. Interpretując sformułowanie ten sam poziom ochrony środowiska, należy rozumieć że systemy zbierania mogą być uznane za właściwe zgodnie z art. 3 ust. 1 Dyrektywy, czyli ścieki zagospodarowywane przez IAS powinny spełniać standardy oczyszczania, które są przynajmniej tak wysokie, jak te, które stosują się do ścieków dostarczanych przez konwencjonalny system zbierania.

30 IAS w rozumieniu ostatniego akapitu art. 3 ust. 1 są zgodne z wymaganiami Dyrektywy tylko wtedy, gdy : są stosowane tylko po dokonaniu indywidualnej oceny danego przypadku i na podstawie uzasadnienia opartego tym, że: - posiadanie systemu zbierania nie przyniosłoby korzyści dla środowiska, - system zbierania byłby obecnie związany z nadmiernymi kosztami. zapewniają taki sam poziom ochrony środowiska, jak systemy zbierania (tzn. systemy przewodów i kanałów określone w art. 2 pkt 5 Dyrektywy); spełniają wymagania dotyczące oczyszczania w odniesieniu do całej aglomeracji.

31 Zapisy dot. zrównoważonej gospodarki ściekowej w dokumentach strategiczno - planistycznych (sporządzane obligatoryjnie) sprawna realizacja zrównoważonej polityki skuteczne działania administracyjne dla egzekwowania wymogów środowiskowych Tworzenie i programowanie skutecznej i zrównoważonej gospodarki ściekowej wymaga angażowania wszystkich grup społecznych w procesy decyzyjne

32 szczegółowy harmonogram realizacji i źródeł finansowania określającego zakres rzeczowy i finansowy zadań inwestycyjnych, określenie ilości mieszkańców objętych systemem kanalizacyjnym, zbilansowanie ilości mieszkańców nieobjętych systemem, dokładne określenie ilości ścieków odbieranych za pomocą usług asenizacyjnych, ustanowienie pełnomocnika lub osoby odpowiedzialnej za nadzorowanie działań związanych z wdrażaniem KPOŚK w danej gminie oraz programowanie gospodarki ściekowej.

33 pełne informacje o zadaniach realizowanych w ramach KPOŚK na swoim obszarze jak i na terenie innych gmin znajdujących się w danej aglomeracji, kompleksowe rozeznanie gmin wiodących w tej sprawie, pomimo braku przepisów prawnych, zobowiązujących gminy do współdziałania w tym zakresie, sprawozdania z realizacji KPOŚK powinny być przygotowywane i składane wspólnie przez gminy (w przypadku złożonych aglomeracji), w przypadku powierzenia zadań związanych z KPOŚK przedsiębiorstwom wodociągowo-kanalizacyjnym konieczny jest nadzór nad tymi działaniami - kontrole, audyty.

34 Złożona sieć hydrograficzna: Sieć rzek: Ruda (50.6 km) Nacyna (13.4 km) Sztuczne zbiorniki Zbiornik Rybnicki w północnej części miasta. Długość sieci wodociągowych (PWiK Rybnik Sp. z o.o.) 970 km Długość sieci kanalizacyjnych (PWiK Rybnik Sp. z o.o.) 500 km Źródło: opracowanie własne

35 Oczyszczalnia ścieków Żory Źródło: Projekt dotyczył: ok. 106 km sieci kanalizacji sanitarnej grawitacyjnej, ok. 11 km sieci kanalizacji sanitarnej tłocznej, 21 przepompowni ścieków, 1 pompownię wody, 45 km kanalizacji deszczowej, 17 separatorów, 8 zbiorników retencyjnych, 60 km sieci wodociągowej, Stację Uzdatniania Wody, rozbudowę i przebudowę oczyszczalni ścieków koszt inwestycji: PLN

36 Zakres projektu: ok. 115 km sieci kanalizacji sanitarnej grawitacyjnej, ok. 53 km sieci kanalizacji sanitarnej tłocznej, 25 przepompownie ścieków, 13 przepompowni lokalnych, 623 przepompownie przydomowe, budowa zbiorników retencyjnych, 63,7 km sieci wodociągowej, budowa hydroforni, rozbudowa oczyszczalni ścieków Oczyszczalnia ścieków w Skawinie koszt inwestycji: PLN Źródło:

37 Jezioro Żywieckie Źródło: koszt inwestycji: PLN Zakres II Fazy Projektu: sieć kanalizacji sanitarnej o całkowitej długości ok km, 249 przepompowni wraz z przyłączami, sieć wodociągowa o łącznej długości około 178 km wraz z budową i modernizacją obiektów wodociągowych: pompowni, zbiorników, hydroforowni, stacji uzdatniania wody, instalacja suszenia osadów ściekowych, uszczelnienie około 20 km sieci kanalizacyjnej i około 10 km sieci wodociągowej na terenie Żywca.

38 Dziękuję za uwagę Zapraszamy na stronę projektu Patronat honorowy: Sfinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Niniejszy materiał został opublikowany dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Główny Instytut Górnictwa