Marek Walesiak Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu. O ZWIĄZKACH MIĘDZY ZRóZNICOWANIEM STRUKTURY FUNKCJONALNEJ GMIN A DOCHODAMI WŁASNYMI ICH BUOZETÓW

Transkrypt

1 PRACE NAUKOWE AKADEMII EKONOMICZNEJ WE WROCŁAWIU Nr 644 Gospodarka lokalna Założenia a rzeczywistość 1992 Marek Obrębalski, Marek Walesiak Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu O ZWIĄZKACH MIĘDZY ZRóZNICOWANIEM STRUKTURY FUNKCJONALNEJ GMIN A DOCHODAMI WŁASNYMI ICH BUOZETÓW Problematyka gospodarowania w skali lokalnej w warunkach odradzającego się od 1990 r. samorządu terytorialnego nabiera coraz większego znaczenia. Strukturę funkcjonalną gmin ukazującą - ogólnie biorąc - kształt gospodarki lokalnej tworzą różnorodne dziedziny, zarówno gospodarcze, jak i społeczne. Przyjmuje się przy tym, że struktura ta jest pochodną działowej struktury pracujących w gminie. Istotnym zagadnieniem w tym zakresie wydaje się być określenie związków między: strukturą gospodarki lokalnej w poszczególnych gminach województwa jeleniogórskiego a poziomem uzyskiwanych dochodów własnych na l mieszkańca, stopniem zróżnicowania struktury funkcjonalnej tychże gmin a dochodami własnymi ich budżetów w przeliczeniu na l mieszkańca. Analiza taka ma charakter statyczny i odnosi się do 1991 r. Dla opisu struktury funkcjonalnej każdej jeleniogórskiego przyjęto z 40 gmin województwa 10 elementów struktury określających udziały pracujących w poszczególnych działach gospodarki lokalnej, a mianowicie: x _ 1 - przemysł, x - budownictwo,. 2 31

2 X 3 rolnictwo i leśnictwo, x_ 4 -transport i łączność, x. 5 - handel, X. b - nauka, oświata i wychowanie, X. 7 - kultura i sztuka, X. 8 - ochrona zdrowia i opieka społeczna, X. 9 - kultura fizyczna, sport i turystyka, X pozostale działy.. l o Strukturę funkcjonalną gmin województwa jeleniogórskiego przedstawioną jako udziały pracujących w poszczególnych działach gospodarki lokalnej oraz poziom własnych dochodów budżetowych przypadających na l mieszkańca przedstawia tab. l. Dla realizacji zadania pierwszego, określonego na wstępie, metodą Warda, działającą według centralnej procedury aglomeracyjnej [l] przeprowadzono klasyfikację gmin ze względu na: l) podobieństwo struktur funkcjonalnych gmin, 2) podobieństwo poziomu własnych dochodów budżetowych na każdego z mieszkańców gminy. Według pierwszego z kryteriów klasyfikacyjnych otrzymano podział zbioru gmin na następujące klasy: I - gminy miejskie: Bolesławiec, Jelenia Góra, Kamienna Góra, II - III - IV - Lubań, Zawidów, Zgorzelec, - gminy miejsko-wiejskie: Gryfów Sląski, Wleń, - gminy wiejskie: Marciszów, Siekierczyn, Karpacz, Szklarska Poręba, Kowary, Swieradów Zdrój, Jan9wice Wielkie, Podgórzyn, miasta: Piechowice, Wojcieszów, - gminy miejsko-wiejskie: Bogatynia, Bolków, Leśna, Lubawka, Mirsk, Nowogrodziec, Pieńsk, - gminy wiejskie: Bolesławiec, Kamienna Góra, Mysłakowice, Olszyna, Osiecznica, Stara Kamienica, Sulików, V - gminy miejsko-wiejskie: Lubomierz, Lwówek Sląski, Swierzawa, - gminy wiejskie: Jeżów Sudecki, Lubań, Platerówka, Zgorzelec, VI - Węgliniec. W wyodrębnionych klasach znajdują się gminy o zbliżonej 32

3 Tabela l w w Struktura funkcjonalna, poziom dochodów własnych na l mieszkańca w gminach województwa jeleniogórskiego w 1991 roku i poziom zróżnicowania struktury funkcjonalnej Wyszczególnienie X. 1 x. 2 x. 9 X.. X. 5 x. 6 x.? x. 9 X l> X. 10 Dl GMINY MIEJSKIE Bolesławiec , , ,4 0,6 14,2 1,1 13,4 982 Jelenia Góra 31,2 7,7 l 1 9,5 6,0 11, ,5 17, Kamienna Góra 53,2 3, ,3 3, ,6 12,3 0, Karpacz 15,6 1. l ,4 2,4 13,7 0, , Kowary 50,2 1,6 2, ,5 12,6 0,6 24,7 0,2 3,9 785 Lubal'l 45. o 3, o 6,8 7,8 0,6 12,2 0,2 11,2 932 Piechowice 60,0 5,2 3, ,7 13,1 0,3 0,6 0,2 8,8 912 Szklarska Poręba 27,4 0,3 7,0 3,5 3,6 18,2 0,6 12,2 15,7 11,3 947 $w i e radów Z d rój 18,0 4,6 10,3 2,6 3,5 7,4 0,6 47,8 o. 1 5,2 996 Wojcieszów 52,2 1, 8 15,7 2,9 o. 1 14,5 0,8 2,9 0,5 8,6 934 Zawidów 59,1 o o. l 8,9 6,0 7,9 0,7 4,0 o, l 13,2 495 Zgorzelec 31,0 3,2 l. 2 7,7 6,9 13,9 0,6 15, ,6 972 GMINY MIEJSKO- WIEJSKIE Bogatynia 75' l ,5 l. 9 2,6 3,8 0,2 6,5 o 3, Bolków 38' l 0,9 17,5 3,6 5,2 17,4 l' 3 7,4 o. l 8,5 549 Gryfów $Iąski 44,6 7,2 3,3 3' 1 4,7 8,5 0,6 15. l o 12,9 820 Le~na 60,9 2,2 9,8 1 '2 5,0 10, '2,5 o. 1 6,5 461 Lubawka 7 1 '2 2, , ,3 0, , Lubomierz 9,7 3, ,9 28, 8 0,9 6,5 o 11,9 339 Lwówek $iąski 24,7 4,7 10,3 8,0 9, ,7 14, ,2 854 Mirsk 51,3 4,0 7,3 2,4 8,2 12,0 0,4 8,8 0,3 5, w l 13 0,2188 o ,3713 o ,3803 0, ,4536 i 0,1369 0,3165 0,3747 0,4463 o ,6470 0,2282 0,2761 o ,5932 0,2125 0,0953 0,3416

4 cd. tab. l w Nowoerodziec 52,8 0,3 9,6 6,9 5,7 11. l 0,5 Pief'lsk 65,3 o 7,5 2,3 8,8 7,4 1 l Swierzawa 25,1 0,3 22,7 3,5 13,5 16, Węel i n i ec 12,0 o 11,5 55,4 6,7 5,3 0,2 Wlef'l 8,5 6,8 17,6 5,3 3,7 14,2 2,4 GMINY WIEJSKIE Bolesławiec 51, ,9 16, Janawice Wielkie 25,2 o 7,5 5,5 5,3 15,4 0,4 Jezćw Sudecki 32,1 2,9 20,2 4,6 8, Ki~omienna Gćra 52,7 4,7 9,6 2,3 4, , o Lubaf'l 14,9 o 56.,4 4, ,2 0,5 Marciszów 39,9 2,2 2,3 20,7 2,7 12,6 o Mysłakowice 64,8 o. 1 9,6 1,7 5,9 8,9 o Olszyna 54,3 2,5 7,9 2,5 7,9 11,8 0,8 Osiecznica l. 3 23,6 2,8 3,8 10,5 0,9 Platerćwka 28,6 o 9, ,3 34,6 3,2 Podeórzyn 40,9 3,4 10,4 3,3 3,6 13,0 0,4 Siekierczyn 38,0 3, ,2 1 o Stara Kamienica 30,4 o 20,6 8,4 6, ,5 Sulikćw 35,3 0,6 30,5 5,9 5. l 11,4 1. o Zeorzelec '--~' ,9 3,8 6, , l 6,3 0,2 6, ,3604 3,0 o 4, , l 0,2 12,5 693 o ,6 o 5, , ,4 o. 1 12, ,1317 1,8 o 3, , ,0 o 6, ,2218 4,4 0,2 9,9 590 o ,6 0,2 2, ,3689 1, 5 o 5, ,4259 2,7 o 16, ,2672 4,8 1, o 3, ,5122 4,3 0,4 7, ,3779 2,8 o 3, ,3803 3,2 o 8, , ,5 4,1 6, ,2316 3,9 o. 1 18, ,2340 4,3 0,5 7,9 665 o ,5 o 5, , l 0,5 3, , Żródlo: Opracowanie własne na podstawie [2, 5].

5 strukturze funkcjonalnej. Dla każdej z tychże klas wyznaczono średnie arytmetyczne z wartości elementów struktury funkcjonalnej i zaprezentowano je w tab. 2. Dane zawarte w tej tabeli wnoszą dodatkowe informacje ogólne o specyfice struktur funkcjonalnych gmin w każdej z 6 wyznaczonych klas. Pierwsza z klas obejmuje 14 gmin i charakteryzuje się, poza dominacją "przemysłu", największą (w układzie prezentowanych klas) rolą "budownictwa" oraz "pozostałych działów" gospodarki lokalnej. Klasa druga (dwuelementowa) wyróżnia się dominacją "kultury fizycznej, "handlu". sportu i turystyki" i najmniejszym znaczeniem Trzecia z klas składa się z 4 gmin i charakteryzuje się dominacją "przemysłu" oraz "ochrony zdrowia i opieki społecznej". Klasa czwarta to klasa najliczniejsza, bo obejmująca 16 gmin. Wyróżnia się ona najwyższym znaczeniem "przemysłu" w strukturze gospodarki lokalnej. Srednie arytmetyczne z wartości elementów struktury funkcjonalnej w układzie klasyfikacji metodą Warda Tabela 2 Klasa/cecha I II III IV V VI l l. j 4 ~ b 7 l:! 39,0 3,9 3,3 9,4 5,6 10,7 0,9 11,9 21,5 0,7 4,1 4,0 3,0 16,0 0,7 14,2 33,6 2,4 7,6 3,2 3,7 12,1 0,5 30,3 54,2 2,1 12,2 3,3 5,0 12,1 0,8 4,4 20,4 1,8 29,8 4,0 7,9 20,3 1,5 5,0 12,0 o 11,5 55,4 6,7 5,3 0,2 3,6 <j lu 0,6 14,8 25,2 10,7 l, l 5,6 0,3 5,7 0,4 9,0 o 5,3 ZrÓdło: Opracowanie własne. Piąta z klas (siedmioelementowa) obejmuje gminy, w których dominuje "rolnictwo i leśnictwo", a niepoślednie miejsce zajmuje ponadto "przemysł" oraz funkcja oświatowo-wychowawcza. Ostatnia z wyodrębnionych klas jest jednoelementowa i tworzy ją gmina Węgliniec, w której dominuje funkcja komunikacyjna, inne zaś osiągają stosunkowo niski poziom. 35

6 Z kolei przyjmując kryterium drugie - podobieństwa poziomu własnych dochodów budżetowych na l mieszkańca - uzyskano podział zbioru gmin na następujące klasy: I - miasta: Bolesławiec, Lubań, Piechowice, Szklarska Poręba, Swieradów Zdrój, Wojcieszów, Zgorzelec, - gminy miejsko-wiejskie: Gryfów Sląski, Lwówek Sląski, - gminy wiejskie: Janowice Wielkie, Mysłakowice, Osiecznica, Podgórzyn, Zgorzelec, II - Jelenia Góra i gmina wiejska Bolesławiec, III - miasta: Kamienna Góra, Kowary, - gminy miejsko-wiejskie: Pieńsk, Swierzawa, - gminy wiejskie: Kamienna Góra, Platerówka, Sulików, IV - Karpacz, V - miasto Zawidów, - gminy miejsko-wiejskie: Bolków, Leśna, Lubawka, Lubomierz, Mirsk, Nowogrodziec, Węgliniec, Wleń, - gminy wiejskie: Jeżów Sudecki, Lubań, Marciszów, Olszyna, Siekierczyn, Stara Kamienica, VI - Bogatynia. Klasa szósta, jednoelementowa, wyróżnia się najwyższym poziomem w tym zakresie (2560 tys. zł na l mieszkańca), klasą zaś charakteryzującą się najniższym poziomem dochodów budżetowych na l mieszkańca jest klasa piąta ( tys. zł). Międzyklasowe zróżnicowanie w tym względzie jest zatem znaczne. Dla oceny podobieństwa wyników tychże dwóch klasyfikacji skonstruowano tablicę kontyngencji, otrzymując ich klasyfikację krzyżową, a następnie wykorzystano wskaźnik zaproponowany przez Nowaka [4], o postaci: N gdzie: h,h' - numery klas w obu podziałach; H,H' - liczba klas w obu podziałach; nh'h empiryczne rozkładzie łącznym tablicy kontyngencji; czebności w rozkładach brzegowych tablicy liczebnosci. w n. h, n h,. - l i kontyngenc ji. 36

7 Przedział zmienności tej miary zaczyna się od wartości n -l (n - liczba obiektów), kiedy to dwa podziały są zupełnie niepodobne (jeden zawiera tyle klas ile jest obiektów, drugi zaś tylko jedną klasę zawierającą wszystkie obiekty), a kończy na l, kiedy podziały są identyczne. Miara ta, zastosowana do ustalenia siły związku między strukturą funkcjonalną gmin województwa jeleniogórskiego a poziomem własnych dochodów budżetowych przypadających na l mieszkańca, przeprowadzona w oparciu o wyniki klasyfikacji, dała wynik N = 0,2884. Swiadczy to o niewielkim podobieństwie składów klas wyróżnionych w dwóch prezentowanych klasyfikacjach. Gminy zatem o zbliżonej strukturze funkcjonalnej na ogół nie prezentują zbliżonego poziomu dochodów własnych na l mieszkańca. Realizacja zaś drugiego, ze wskazanych w części wstępnej opracowania, zadania wymaga obliczenia dla każdej gminy wskażnika stopnia zróżnicowania struktury funkcjonalnej. Stopień ten ustalono wykorzystując następującą formułę (por.[3]): l..fk- l..fk- l gdzie: xij - udział j-tego elementu struktury funkcjonalnej (działu) w i-tym obiekcie (gminie), k - liczba elementów struktury funkcjonalnej, i l,..., n (liczba obiektów- gmin). Wskażnik ten przyjmuje wartości z przedziału [O; l]. Wi =O oznacza strukturę funkcjonalną o równomiernym rozkładzie ud ziałow poszczególnych iej elementów. Z kolei Wi = l wskazuje na kon c entrację działalności tylko w jednym z elementów struktury funkcjonalnej (działów). Odpowiednie obliczenia wartości wskaznika Wi dla poszczególnych gmin zamieszczono w tab. l. Do pomiaru siły zwią3ku między stopniem zróżnicowania struktury funkcjona lnej ( Wi ) a poz~omem dochodów własnych budżetów gmin (Di) wykorzystano współczynnik korelacji liniowej Pearsona. Uzyskany wynik (r = 0,161) wskazuje na niewielki stopień skorelowania tychże a1ementów. Wzrost (spadek) stopnia 37

8 zróżnicowania struktury funkcjonalnej gmin na ogól nie implikuje wzrostu (spadkuj poziomu dochodów własnych ich budżetów. Literatura [l] Anderberg M.R.: eluster analysis for applications. San Francisco: Academic Press [2] Gospodarka lokalna w województwie jeleniogórskim w I pólroczu 1992 roku. Jelenia Góra: WUS [3] Kukula K.: Statystyczna analiza strukturalna i jej zastosowanie w sferze uslug produkcyjnych dla rolnictwa. Zeszyty Naukowe AE w Krakowie. Seria specjalna: Monografie nr 89. Kraków: AE [4] Nowak E.: Wskaźnik podobieństwa wyników podzialów. gląd Statystyczny" 1985 nr l, s "Prze- [5] Stan gmin województwa jeleniogórskiego w 1991 roku. Jelenia Góra: WUS 1992.