ppłk Jan W. Janiszowski

Transkrypt

1 Tradycje Historia wojska stacjonującego w Siedlcach sięga swymi korzeniami XVIII wieku i wiąże się z dworem Aleksandry z Czartoryskich Ogińskiej. Po upadku Rzeczypospolitej Siedlce stały się austriackim miastem cyrkularnym i od sierpnia 1796 r. w cyrkule siedleckim stacjonowało 6 kompanii piechoty oraz szwadron kawalerii. W każdym cyrkule znajdował się dodatkowo sztab, magazyn i lazaret. W wyniku reorganizacji cyrkułów w Cesarstwie Austriackim, od 1 maja 1804 r. w stolicach cyrkułów utworzono garnizony wojskowe. Od tej daty zapewne należy liczyć historię siedleckiego garnizonu. W okresie Księstwa Warszawskiego Siedlce stały się stolicą Departamentu Siedleckiego, i już w 1809 r. były terenem, gdzie rekrutowano żołnierzy do armii Księstwa. W mieście utworzono też urząd komendanta placu, który był wówczas urzędem wojskowym, współpracującym z władzami lokalnymi. Pierwszym komendantem placu został w dniu 17 maja 1809 r. kpt. Antoni Oborski, po nim funkcję tę pełnili jeszcze Jacek Cieciszowski, ponownie Antoni Oborski (w stopniu podpułkownika) oraz major Karol Michaelis. Od grudnia 1809 r. w Siedlcach stacjonował sztab i jeden szwadron 13 pułku huzarów płk Józefa Tolińskiego. W 1812 r. Siedlce stały się miejscem koncentracji pododdziałów jazdy, które w czerwcu wyruszyły na wojnę z Rosją. Wcześniej okolica Siedlec stanowiła miejsce rekrutacji (popisu) dla pododdziałów jazdy Księstwa, głównie dla brygady gen. Kazimierza Turno. W październiku 1812 r. garnizon siedlecki zajęty został przez zagon płk Aleksandra Czernyszewa. Wówczas wysłano do Siedlec pododdział płk Piotra Bazylego Wierzbickiego dla ochrony departamentu siedleckiego i jego stolicy. Działalność tego pododdziału sprawiła, że Siedlce zajęte zostały przez Rosjan dopiero z początkiem lutego 1813 r. Ostatnim żołnierzem, który opuszczał wówczas departament siedlecki był ppłk Józef Rzodkiewicz. Po upadku Księstwa Warszawskiego, w dobie Królestwa Kongresowego, w Siedlcach ulokowano regularne jednostki wojskowe: w mieście umieszczono m.in. sztab dywizji ułanów gen. Jana Weyssenhoffa, 2 baterię wchodzącą w skład Brygady Artylerii Konnej z Łowicza oraz kompanię korpusu weteranów. Po 1824 r. sztab dywizji ułanów przeniesiono do Lublina, pozostawiając w Siedlcach sztab i dywizyjne pododdziały rezerwy ułanów ich dowódcą był wówczas ppłk Mateusz Neyman. W grudniu 1830 r. Siedlce i okolica stały się areną formowania pułku strzelców konnych pułkownika Antoniego Kuszla, batalionu strzelców pieszych pułkownika Michała Kuszla oraz 21 i 22 pułku piechoty liniowej doby powstania listopadowego. Garnizon siedlecki w czasie zrywu narodowego odegrał niebagatelną rolę. Stał się on wówczas celem działania najpierw Rosjan, a w marcu 1831 r. docelowym miejscem polskiej ofensywy wiosennej. Efektem działań wojennych była zwycięska bitwa pod Iganiami, ale zakładanego celu taktycznego nie udało się wówczas osiągnąć garnizon siedlecki nie został przez Polaków zajęty. Po upadku zrywu narodowego w mieście umieszczono pododdziały rosyjskie, które pozostawały w mieście do wybuchu I wojny światowej. Już 27 października 1918 r. ukazała się tymczasowa ustawa o powszechnym obowiązku obrony odrodzonej Rzeczpospolitej. Na jej mocy powołano do życia okręgi wojskowe. Władzami administracyjno - wojskowymi w okręgu wojskowym stały się Okręgowe Komendy Uzupełnień (OKU). Komendom okręgowym podlegały Powiatowe Komendy Uzupełnień (PKU), które obejmować miały jeden, lub więcej powiatów. Do głównych zadań PKU należało: 1. ustalenie i prowadzenie imiennych list popisowych (stających do poboru); 2. powoływanie do popisu (poboru); 3. wojskowo-lekarski przegląd popisowych (poborowych); 4. udzielanie odroczeń i zwolnień od służby wojskowej; 5. przeznaczenie stających do popisu (poboru) do jednej z form służby wojskowej (rezerwa, zapas, obrona Strona 1

2 krajowa i pospolite ruszenie); 6. kontrola osób zakwalifikowanych do zapasu, rezerwy lub obrony krajowej. Okręgowe komendy uzupełnień sprawowały natomiast nadzór nad czynnościami wykonywanymi w PKU, a ponadto: rozdziałem zadań uzupełnieniowych dla PKU, sprawowały ponadto władzę dyscyplinarną i sądową nad pododdziałami oraz stanowiły instancję odwoławczą dla decyzji podjętych w PKU. 30 października 1918 r., na mocy rozporządzenia rządu Rzeczpospolitej, powołano do życia okręgi wojskowe. Wówczas w Siedlcach powołano II Okręg Wojskowy (dowódca płk Aleksander Mroziński), który swym zasięgiem terytorialnym objął powiaty: siedlecki, sokołowski, mińsko-mazowiecki, węgrowski, łukowski, garwoliński, bialski, radzyński, włodawski i konstantynowski. Już zatem pod koniec 1918 r. w Siedlcach umieszczono OKU i PKU. Podział na okręgi przetrwał jedynie do 7 lipca 1919 r. i już od sierpnia 1919 r. PKU w Siedlcach podporządkowane zostało do batalionu zapasowego pułku piechoty. Po odzyskaniu Niepodległości, w okresie dw garnizonem wojskowym, w którym stacjonowały następujące pododdziały: dowództwo oraz sztab 9 Dywizji Piechoty (Podlaskiej), 22 Pułk Piechoty, 9 Pułk Artylerii Lekkiej, 9 Pułk Artylerii Ciężkiej (do listopada 1933r.), Rejonowy Inspektorat Koni, Wojskowy Sąd Rejonowy, Rejonowa i Obwodowa Komisja Przysposobienia Wojskowego, 9 pluton żandarmerii, placówka Samodzielnego Referatu Informacyjnego, Wojskowa Komenda Kolejowa oraz Powiatowa Komenda Uzupełnień i Komenda Placu. W obliczu zagrożenia sowieckiego, w dniach najcięższych walk, w Siedlcach formowano pododdziały, które następnie wysyłano na front. Formowanie tych oddziałów odbywało się w batalionie zapasowym 22 pułku piechoty (dowodzili nim kolejno: kpt Wacław Kostka - Biernacki, kpt Jerzy Józef "Oskierka" Kramarczyk i mjr Ludwik Stankiewicz). Batalion zapasowy 22 pp został zlikwidowany 11 kwietnia 1922 roku. Od tego momentu, aż do wybuchu II wojny światowej wcielanie żołnierzy odbywało się w Powiatowej Komendzie Uzupełnień w Siedlcach. PKU w Siedlcach podporządkowana była Okręgowi Korpusu nr IX w Brześciu nad Bugiem. Powoływała ona poborowych do zasadniczej służby wojskowej, administrowała rezerwistami i zwierzętami mobilizacyjnymi oraz współpracowała z administracją Strona 2

3 państwową na swoim terenie. Do 1939 r. PKU w Siedlcach administrowała tereny powiatu siedleckiego, wchodzącego wówczas w skład województwa lubelskiego. Na zachodzie graniczyła z Okręgiem Korpusu I, na południu z PKU Łuków, na wschodzie z PKU Biała Podlaska oraz na północy z PKU Bielsk Podlaski. PKU w Siedlcach, wraz z pozostałymi dziesięcioma komendami stanowiła podstawowe ogniwo, które uzupełniało stany osobowe jednostek w czasie pokoju i rozwiązywała zadania mobilizacyjne na wypadek wojny. W początkach września 1939 r. w Siedlcach umieszczono 9 Ośrodek Zapasowy, który wszedł później w skład SGO "Polesie" dowództwa gen. bryg. Franciszka Kleeberga. Dowódcą 9 OZ w Siedlcach został wówczas ppłk Władysław Adamus. W 1924 r. komendantem Powiatowej Komendy Uzupełnień w Siedlcach był urodzony 16 czerwca 1874 r. płk Jan Władysław Janiszowski, (na etacie w 22 pp). W 1931 r. płk Janiszowski był członkiem komitetu honorowego budowy pomnika bitwy igańskiej odsłonięcie pomnika odbyło się w 100 rocznicę bitwy pod Iganiami. Być może w 1939 r. został zmobilizowany i ewakuowany na wschód, ponieważ były komendant PKU zamordowany został przez Sowietów w 1940 r. i pochowany w Charkowie. ppłk Jan W. Janiszowski W 1924 r. obsadę PKU w Siedlcach stanowili: kpt. Władysław Zalewski (ur r.), por. Jan Grzelak (ur we Włocławku, zmarł w 1940 r. w Katyniu) oraz por. Władysław Horyd dwaj ostatni odznaczeni Krzyżem Walecznych. Oficerem Ewidencyjnym w Siedlcach był wówczas por. Jerzy Włodziński. Notowano wówczas wakat na stanowisku siedleckiego komendanta placu. W 1928 r. w PKU w Siedlcach służył kpt. Witold Stanisław Niepokojczycki. W 1932 r. komendantem placu był mjr Stanisław Michał Tondos. Komendantem PKU Siedlce ppłk Józef Zych tożsamy zapewne z zastępcą dowódcy (w 1928 r.) 43 Pułku Strzelców Legionu Bajończyków, pododdziału stacjonującego w Dubnie na Wołyniu. Obsadę PKU Siedlce stanowili wówczas kpt. W. Niepokojczycki (ur. 15 listopada 1889 ) oraz por. Jan Grzelak w 2007 r. awansowany pośmiertnie na stopień kapitana. Jan Grzelak syn Marcina i Józefy z Karwowskich, urodzony 1 stycznia 1892 r. we Włocławku. Uczestnik I wojny światowej, służył jako chorąży w armii carskiej. Żołnierz Związku Wojskowych Polaków w Rosji. Oficer I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbór Muśnickiego, służył tam jako zastępca dowódcy kompanii karabinów maszynowych 11. pułku strzelców (3. Dywizja Strzelców Polskich). Uczestnik wojny z Bolszewikami, brał udział w bitwach pod Jelnią i Żłobinem (1918 r.). Od 1920 r. pełnił służbę jako oficer administracji w Wojsku Polskim. W stopniu porucznika wziął udział w bitwie niemeńskiej. Po wojnie polsko rosyjskiej skierowany na powrót do służby w administracji najpierw w Łukowie potem w PKU w Siedlcach. Od 1934 płatnik w 20 pułku ułanów. Uczestnik Kampanii Wrześniowej, dostał się do niewoli sowieckiej był jedną z ofiar mordu katyńskiego. Z żony Jadwigi z Łańskich, pozostawił syna Bogusława. Strona 3

4 por. Jan Grzelak Ostatnim w dwudziestoleciu międzywojennym komendantem PKU w Siedlcach był mjr Stanisław Ignacy Trojan, syn Kacpra i Franciszki z Napiórkowskich. W Wojsku Polskim od 1918 r., służył m. in. w 14 pułku piechoty i w KOP. W siedleckim PKU od 1935 r., wziął udział w kampanii wrześniowej w składzie siedleckiego 22 pp. Uwięziony w Kozielsku, wywieziony z obozu dnia 7 kwietnia 1940 r., zamordowany w Katyniu następnego dnia. 10 kwietnia 2010 r. władze miasta Siedlce uhonorowały, awansowanego w 2007 r., ppłk Trojana posadzeniem katyńskiego Dębu Pamięci na dziedzińcu Biblioteki Głównej UP H w Siedlcach. mjr Stanisław Trojan ostatni przedwojenny komendant PKU Siedlce Po II wojnie światowej okolice Siedlec stały się miejscem formowania II Armii Wojska Polskiego. W latach w Siedlcach funkcjonowała Rejonowa Komenda Uzupełnień a następnie, w latach Powiatowy Sztab Wojskowy. Po reformie administracyjnej w 1975 r. utworzono Wojewódzki Sztab Wojskowy oraz Wojskową Komendę Uzupełnień w Siedlcach. Po kolejnej reformie administracyjnej kraju w 1999 r. i likwidacji WSzW w Siedlcach, w mieście pozostała jedynie Wojskowa Komenda Uzupełnień, która funkcjonuje do chwili obecnej. Rejonowa Komenda Uzupełnień w Siedlcach była sformowana w dniu 18 sierpnia 1944 roku rozkazem NDWP nr 04/Org i objęła swym działaniem powiaty Siedlce, Biała Podlaska, Łuków i Radzyń Podlaski. Podlegała ona Szefostwu Mobilizacji i Uzupełnień WP i zgodnie z etatem MO RKU/5 w jej skład weszło kierownictwo i pięć referatów: mobilizacyjny, poborowy, ewidencji oficerów rezerwy, przysposobienia wojskowego, gospodarczy i kancelaria. W 1945 r. zmieniono jej zasięg terytorialny, ograniczając go do powiatów Siedlce i Łuków. Z chwilą sformowania Ministerstwa Obrony Narodowej - od kwietnia 1945 r. instytucją naczelną dla RKU stał się Departament Mobilizacji i Uzupełnień MON. Pierwszym Komendantem RKU Siedlce został porucznik Bolesław Kubicki, po nim funkcję tę objął w dniu 23 marca 1945 r. major Kazimierz Michler. Po kolejnej reorganizacji od dnia 1 kwietnia 1948 r. funkcję Komendanta RKU Siedlce objął kapitan Franciszek Kuczera. Strona 4

5 Po kolejnej reorganizacji RKU Siedlce przemianowano na Wojskową Komendę Rejonową w Siedlcach, która objęła zasięgiem terytorialnym powiaty Siedlce, Łosice i Łuków, a w latach także powiat Sokołów Podlaski. W latach funkcję Szefa WKR Siedlce pełnił pułkownik Henryk Wrzesiński. Po reformie administracyjnej kraju, rozkazem Ministra Obrony Narodowej nr 37/MON z 31 maja 1975 r., utworzono Wojewódzki Sztab Wojskowy w Siedlcach, który objął swym zasięgiem 24 gminy oraz miasta Siedlce, Łuków i Sokołów Podlaski. W latach Szefami WSzW Siedlce byli: płk Stanisław Pałka, płk Józef Pieleszek, płk Sławomir Gierlasiński, płk Ryszard Mazurowski, płk Zbigniew Panek oraz płk Gabriel Zmarzliński. Na podstawie zarządzenia MON nr 37/MON z 31 maja 1975 r. powstała także Wojskowa Komenda Uzupełnień w Siedlcach. Na początku siedziba WKU znajdowała się w budynku byłego sztabu 9 Dywizji Piechoty przy ulicy Piłsudskiego (dziś mieści się tam przychodnia zdrowia), ale w marcu 1976 r. garnizon siedlecki opuściła jednostka armii sowieckiej, pozostawiając po sobie budynki wojskowe położone przy ulicy Daszyńskiego. Wówczas do opuszczonego kompleksu koszarowego przeniesiono stan osobowy WKU Siedlce, lecz już latem 1983 r., po oddaniu do użytku kompleksu budynków przy ul. Wałowej, WSzW i WKU Siedlce umieszczono na powrót w jednym budynku. Przy ul. Wałowej, Wojskowa Komenda Uzupełnień w Siedlcach funkcjonuje do dnia dzisiejszego. W latach stanowiska siedleckich Komendantów WKU pełnili kolejno: pułkownik Antoni Chlebowicz; pułkownik Jan Łukasiak; pułkownik Artur Ryczywolski; podpułkownik Jan Parol; podpułkownik Jerzy Pawlik. Opracował mjr dr A.Chojnacki Opracowano na podstawie: Tadeusz Mencel, Galicja Zachodnia Andrzej Chojnacki, Proces formowania Wojska Polskiego oraz lokalnych władz w maju i czerwcu 1809 r. w okolicach Siedlec i Białej. Komendanci Placu Departamentu Siedleckiego w latach Andrzej Chojnacki, Wojna i żołnierze departamentu siedleckiego w czasach Księstwa Warszawskiego. Andrzej Chojnacki, Antoni Kuszel i Michał Kuszel legenda i rzeczywistość. Michał J. Chromiński, Zarys historii Batalionu Zapasowego 22 Siedleckiego Pułku Piechoty w latach Jan Wróblewski, Samodzielna Grupa Operacyjna Polesie Rocznik oficerski 1924 r. Rocznik oficerski 1928 r. Rocznik oficerski 1932 r. Tadeusz Łukasiuk, Kronika Wojskowej Komendy Uzupełnień w Siedlcach.Jeremiasz Ślipiec, Drogi niepodległości - Polska i Ukraina, Warszawa 1999.Jerzy Garbaczewski, Janusz Kuligowski, Spis żołnierzy rezerwy z terenu Powiatowej Komendy Uzupełnień w Mińsku Mazowieckim odznaczonych Medalem pamiątkowym za wojnę w okresie , Rocznik Mińsko-Mazowiecki, t. 2 (1994). Strona 5