Zarządzanie informacją o regionalnych produktach chronionych

Transkrypt

1 Marek Ścibisz 1, Piotr Maksym 2, Halina Pawlak 3 Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Zarządzanie informacją o regionalnych produktach chronionych Wstęp Globalizacja rynku światowego powoduje, że wyroby powszechnego użytku są produkowane w różnych rejonach naszego globu. Dlatego w celu podtrzymania tożsamości regionalnej ważna jest ochrona produktów tradycyjnych i regionalnych. Wyroby te mogą być przypisane do jednej z trzech kategorii: Chroniona Nazwa Pochodzenia (ChNP), Chronione Oznaczenie Geograficzne (ChOG) lub Gwarantowana Tradycyjna Specjalność (GTS). Otrzymana certyfikacja produktów pozwala na ich regionalną identyfikację oraz na potwierdzenie wysokiej jakości. Jest to również czynnik uwzględniany w regionalnej polityce rozwoju obszarów wiejskich w UE, zapewniający ochronę produktów regionalnych, a tym samym ochronę dziedzictwa kulturowego poszczególnych regionów [1]. W latach Komisja Europejska zarejestrowała 37 produktów chronionych pochodzących z Polski, w tym 9 jako ChNP (np. oscypek), 19 jako ChOG (np. cebularz lubelski) i 9 jako GTS (np. kiełbasa jałowcowa) [2]. Większa ilość produktów regionalnych została zarejestrowana w systemie krajowym, zgodnie z ustawą z dnia 17 grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych [3] oraz związanych z ustawą aktów wykonawczych. Aktualnie w Polsce zarejestrowanych jest 1437 produktów tradycyjnych. Produkty te są podzielone na 10 kategorii: produkty mleczne, produkty mięsne, produkty rybołówstwa, warzywa i owoce, wyroby piekarnicze i cukiernicze, oleje i tłuszcze, miody, gotowe dania i potrawy, napoje oraz inne produkty. Województwo lubelskie zajmuje 4 miejsce w Polsce pod względem ilości zarejestrowanych produktów. Ochronie zostało poddanych 150 produktów, w tym 4 mleczne, 22 mięsne, 3 rybołówstwa, 12 w grupie warzyw i owoców, 36 wyrobów piekarniczych i cukierniczych, 6 w grupie olejów i tłuszczy, 8 miodów, 31gotowych dań i potraw, 27 napojów i 1 inny [4]. W poszczególnych grupach są produkty powszechnie znane na terenie Lubelszczyzny, takie jak malina Kraśnicka, chleb ludwiński, cebularz lubelski, pieróg (piróg) biłgorajski, miód pitny czy makaron jajeczny z Ludwina. Jednak wiele z nich nie jest znana dla ogółu mieszkańców województwa, a tym bardziej Polski. Dlatego baza produktów regionalnych, która jest dostępna na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, powinna być propagowana w mediach jako źródło informacji o ciekawostkach regionalnych, a także jako element promocji turystycznej. Ochrona produktu tradycyjnego Ochronę na produkt regionalny/tradycyjny można uzyskać w jednej z trzech grup: Chroniona Nazwa Pochodzenia (ChNP), Chronione Oznaczenie Geograficzne (ChOG) lub Gwarantowana Tradycyjna Specjalność (GTS). 1 dr inż. M. Ścibisz, - Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Katedra Podstaw Techniki, Zakład Elektrotechniki i Systemów Pomiarowych 2 dr inż. P. Maksym, dr hab. inż. H. Pawlak - Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Katedra Podstaw Techniki, Zakład Ergonomii 3 dr hab. inż. H. Pawlak - Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Katedra Podstaw Techniki, Zakład Ergonomii Logistyka 5/

2 ChNP (ang. Protected Designation of Origin PDO) to nazwa, którą określa się produkt charakterystyczny dla danego regionu, którego wszystkie etapy produkcji mają miejsce na określonym obszarze geograficznym. ChOG (ang. Protected Geographical Indications PGI) oznacza nazwę regionu wykorzystywanego do oznaczenia produktu, którego renoma wynika ze specyfiki tego obszaru i przynajmniej jeden etap produkcji odbywa się na przywoływanym w nazwie obszarze geograficznym. GTS (ang. Traditional Speciality Guaranted - TSG) oznacza produkt, którego skład, sposób produkcji lub przetwarzania odpowiada tradycyjnie stosowanej praktyce. Zaprezentowana ochrona jest oparta o system prawny zawarty w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 [5]. Natomiast do poszczególnych grup ochrony Komisja Europejska wydała stosowne rozporządzenia: dla ChNP i ChNP 628/2008 [6], a dla GTS /2007 [7]. Ochronie jako ChOG lub ChNP mogą podlegać wyroby zaliczone do grupy produktów rolnych enumeratywnie wymienionych w wyżej przedstawionych aktach prawnych. W tych grupach wydzielono: piwo; czekoladę i produkty pochodne; chleb, ciasto, ciastka, wyroby cukiernicze, herbatniki i inne wyroby piekarnicze; napoje z ekstraktów roślinnych; makarony; sól; naturalne gumy i żywice; pastę musztardową; siano; olejki eteryczne; korek; koszenila; kwiaty i rośliny ozdobne; bawełnę; wełnę; wiklinę; len międlony; skórę; futro; pierze. Natomiast przy ochronie GTS zostały wymienione: gotowe dania; piwo; czekolada i produkty pochodne; chleb, ciasto, ciastka, wyroby cukiernicze, herbatniki i inne wyroby piekarnicze; napoje z ekstraktów roślinnych; makarony; sól [5]. Zgodnie z procedurą przyznawania ochrony na produkty regionalne i tradycyjne, ubiegający się o ochronę musi przedstawić specyfikację produktu, w której przedstawia opis produktu z jego głównymi właściwościami oraz metodą pozyskiwania lub produkcji. Powinien również wykazać, związek między jakością a obszarem na którym jest wytwarzany, czy też powiązanie z tradycją danego regionu. Stąd wynika silne powiązanie produktów chronionych z określonymi obszarami geograficznymi. Wykorzystanie produktu tradycyjnego w promocji regionu Silne związanie produktów tradycyjnych z określonym regionem może być wykorzystane do promocji tych terenów. Przykładem jest tradycyjne powiązanie, np. pierników z Toruniem, rogali świetomarcińskich z Poznaniem, obwarzanków z Krakowem, czy oscypków z Podhalem. Oprócz produktów rozpoznawalnych w całym kraju, są wyroby charakterystyczne dla mieszańców określonych regionów. W przypadku Lubelszczyzny może to być piróg biłgorajski, cebularz lubelski czy koguty kazimierskie [8]. Takie produkty tradycyjne są wizytówką danego miasta czy regionu i mogą stanowić dodatkową atrakcję turystyczną. Jest oczywistym, że sam produkt tradycyjny nie przyciągnie turystów, ale poza bazą noclegową i dziełami dziedzictwa kultury czy zasobów naturalnych regionu, może stanowić element identyfikacji obszaru i zachęty do jego odwiedzenia. Może to być wartość dodana przy wyborze miejsc, o podobnym charakterze krajobrazowym. Posiadanie prawa do ochrony jest dodatkowo potwierdzeniem utrzymywania receptury i zachowania tradycyjnego smaku, co jest częstym wyznacznikiem do wyboru danego produktu przez konsumentów. Dlatego warto uzupełniać informacje turystyczne również o wykaz produktów tradycyjnych dostępnych w danym regionie. Elementem marketingu i reklamy danego obszaru geograficznego, np. krainy geograficznej, województwa lub innych określonych regionów może być wyznaczanie tras turystycznych z uwzględnieniem miejsc z dostępem do produktów tradycyjnych. Jednak informacja o tego typu atrakcjach lokalnych musi być reklamowana. Niestety wiąże się to z dużymi nakładami finansowymi, na które grup producenckich nie stać. Stąd tego typu działania powinny opierać się na partnerstwie publiczno-prywatnym, gdzie grupy producenckie mogą współdziałać w obszarze promocji regionu z jednostkami sektora finansów publicznych i administracji rządowej lub/i samorządowej [9]. 550 Logistyka 5/2015

3 Pozyskiwanie informacji o produktach tradycyjnych Pozyskiwanie informacji o produktach tradycyjnych jest możliwe poprzez strony Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Jest to lista aktualizowana w miarę zgłaszania kolejnych produktów, niezależnie od formy ochrony. Zbiorcze zestawienie ilości chronionych produktów przedstawiane jest w formie graficznej (rysunek 1). Rys.1. Liczba produktów tradycyjnych w Polsce wg województw [4] Dodatkowo dla poszczególnych województw podawane jest zestawienie produktów chronionych z podziałem na kategorie, które jest dostępne po ustawieniu kursora na województwie, którym jesteśmy zainteresowani, np. woj. lubelskim (rysunek 2). Rys.2. Liczba produktów tradycyjnych w woj. lubelskim wg kategorii [4] Oprócz informacji ilościowych przedstawiane są również specyfikacje produktów z opisem wyglądu, kształtu, rozmiaru, koloru, konsystencji, smaku. Ważnym elementem specyfikacji jest odniesienie do tradycji. Dostęp do wymienionych informacji jest nieograniczony. Natomiast ich wykorzystanie powinno być zgodne z wymogami prawa, w tym i prawa autorskiego [10]. Jednak tego typu dostęp do informacji nie jest czynnikiem pobudzającym zainteresowanie danym regionom potencjalnych turystów / klientów. Jest to raczej element potwierdzający słuszność dokonanego wyboru przez osoby zdecydowane, które ewentualnie chcą rozszerzyć ofertę pobytową w danym regionie. Podsumowanie Przykłady miast, które posiadają ugruntowaną pozycję wyrobów tradycyjnych, pokazują, że te produkty mogą być marką danego regionu, że mogą wywoływać pozytywne odczucia i zachęcać do odwiedzenia danego zakątka kraju. Logistyka 5/

4 Rejestracja produktów tradycyjnych wymaga od grup producenckich poniesienia nakładów finansowych, czasowych i organizacyjnych na wykazanie cech umożliwiających ich ochronę. Składane wnioski zawierają podstawowe informacje o chronionych produktach i ich powiązaniu z regionem i jego tradycją. Dlatego warto wykorzystywać maksymalnie zgromadzoną wiedzę. MRiRW stara się propagować dziedzictwo kultury jakim są produkty regionalne, wspierając konkursy, szczególnie dotyczące młodzieży, związane z wykorzystaniem produktów tradycyjnych. Również festyny orgaznizowane przez lokalne społeczności przyczyniają się do ochrony i promocji wyrobów regionalnych i tradycyjnych. Przykładem mogą tu być organizowane od wielu lat na terenie woj. lubelskiego Maliniaki Święto Owoców Miękkich i Rękodzielnictwa w Kraśniku [11 ] czy Kraina Pierogów w Bychawie [12]. Pozytywne doświadczenia skłaniają i innych do organizowania festynów nawiązujących do specyficznych cech danego regionu, np. gmina Tyszowice zorganizowała Święto Kwitnącej Fasoli [13], a gmina Rachanie Święto Truskawki [14]. Przytoczone przykłady potwierdzają, że produkt regionalny, a tym bardziej tradycyjny może być dobrą reklamą. Znaczenie produktu tradycyjnego w reklamie regionu jest tym większe im silniejszą markę on posiada [15]. Stąd regionom powinno zależeć na promowaniu chronionych produktów tradycyjnych, aby stawały się one coraz bardziej znane i rozpoznawalne w społeczeństwie, początkowo lokalnym (województwo), następnie krajowym a docelowo międzynarodowym. Pierwszym krokiem powinno być nawiązanie współpracy Regionalnych Ośrodków Informacji Turystycznej z Urzędami Marszałkowskimi i MRiRW w celu stałej wymiany informacji o lokalnych zarejestrowanych i zgłoszonych do ochrony produktach tradycyjnych. Powinno to zaowocować wydaniem informatorów o lokalnych produktach tradycyjnych, w połączeniu z propozycjami tras turystycznych, które pokażą krainę, ale i miejsca wytwarzania wyrobów tradycyjnych i regionalnych. Tego typu działania powinny być wspierane przez programy UE, ponieważ wpisują się one w założenia Wspólnej Polityki Rolnej mającej na celu podniesienie atrakcyjności terenów niezurbanizowanych i tym samym zachęcenie do rozwoju agroturystyki [16]. Jednak cel ten może zostać osiągnięty tylko przy zapewnieniu ciągłości dostępu do informacji na poziomie lokalnym (nie tylko poprzez internet, ale również poprzez częste artykuły w prasie lokalnej, akcje promocyjne czy reklamy na bilbordach) oraz opracowaniu kompleksowego planu zarządzania informacją o produktach tradycyjnych przez jednostki samorządu terytorialnego. Streszczenie Produkty regionalne i tradycyjne rejestrowane są w jednej z trzech kategorii, tj. Chroniona Nazwa Pochodzenia, Chronione Oznaczenie Geograficzne oraz Gwarantowana Tradycyjna Specjalność. Niezależnie od kategorii mogą być one znakiem rozpoznawczym czy elementem marketingowym promocji określonego regionu. W pracy zostały przedstawione produkty związane z województwem lubelskim, które zostały zarejestrowane lub aplikują o rejestrację. Następnie przeprowadzono analizę dostępności do informacji o nich oraz o powiązaniu z regionem i tradycją, które wymagane jest w procedurach przyznawania ich ochrony. Zostały przedstawione założenia zarządzania zgromadzonym zasobem informacji. INFORMATION MANAGEMENT OF PROTECTED REGIONAL PRODUCTS Abstract Regional and traditional products are registered in one of three categories, i.e. Protected Designation of Origin, Protected Geographical Indication and Traditional Speciality Guaranteed. Regardless of the category, they may be the hallmark of marketing element in region promotion. The study will be presented for products associated with the province of Lublin, which was registered or applied for registration. It will be carried out analysis of accessibility to information about them and the procedures required for their protection. 552 Logistyka 5/2015

5 They will be presented assumptions to management of an information database. Literatura [1] MRiRW Jakość żywności. [2] IJHARS Polskie produkty regionalne i tradycyjne. [3] Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych (Dz. U r., Nr 10, poz. 68, z późn. zm.) [4] MRiRW Lista produktów tradycyjnych. [5] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. U. L 343 z ) [6] Rozporządzenie Komisji (WE) nr 628/2008 z dnia 2 lipca 2008 r. określające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 510/2006 w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. U. L 173 z ) [7] Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1216/2007 z dnia 18 października 2007 r. ustanawiającym szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 509/2006 w sprawie produktów rolnych i środków spożywczych będących gwarantowanymi tradycyjnymi specjalnościami. (Dz. U. L 275 z ) [8] Gębarowski M Tradycyjne produkty żywnościowe w działaniach promocyjnych polskich miast. Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej nr 272. Zeszyt Zarządzanie i Marketing nr 17 (2/2010). s [9] Ustawa z dnia 19 grudnia 2008r. o partnerstwie publiczno-prawnym. (Dz.U nr 19 poz. 100) [10] Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. (Dz.U nr 24 poz.83) [11] Kurier Lubelski. Kraśnickie Maliniaki. Gazeta codzienna r. [12] Dziennik Wschodni. Święto w Bychawie. Gazeta codzienna r. [13] Tygodnik Zamojski Tyszowce: Święto fasoli. Nr 25 [14] Tygodnik Zamojski Zaproszenie na I Gminne Święto Truskawki. Nr 23 [15] Adamczak A., duvall M. Ochrona własności intelektualnej UOTT UW, Warszawa [16] Jedynak A Produkty regionalna i tradycyjne. Logistyka 5/

6 554 Logistyka 5/2015