Czynności procesowe obrońcy i pełnomocnika w sprawach karnych

Transkrypt

1 Czynności procesowe obrońcy i pełnomocnika w sprawach karnych Dariusz Świecki METODYKI 5. WYDANIE

2 Czynności procesowe obrońcy i pełnomocnika w sprawach karnych Dariusz Świecki Zamów książkę w księgarni internetowej METODYKI 5. WYDANIE WARSZAWA 2018

3 Stan prawny na 1 października 2018 r. Wydawca Klaudia Szawłowska-Milczarek Redaktor prowadzący Małgorzata Jarecka Opracowanie redakcyjne Michał Dymiński Łamanie JustLuk Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty. SZANUJMY PRAWO I WŁASNOŚĆ Więcej na P L K I B K Copyright by Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2018 ISBN wydanie Dział Praw Autorskich Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel ksiazki@wolterskluwer.pl księgarnia internetowa

4 Spis treści 5 Spis treści Wykaz skrótów Przedmowa Rozdział I Zagadnienia ogólne Zasada kontradyktoryjności i zasada prawa do obrony Zasada kontradyktoryjności Zasada prawa do obrony Sprzeczność interesów Samodzielność obrońcy Strony postępowania karnego Podejrzany Pokrzywdzony Oskarżyciel posiłkowy Oskarżyciel posiłkowy uboczny Oskarżyciel posiłkowy subsydiarny Oskarżyciel prywatny Oskarżony Quasi-strony Obrońca i pełnomocnik jako przedstawiciele procesowi Obrońca i pełnomocnik z wyboru Upoważnienie do obrony Ustanowienie pełnomocnika Granice umocowania Substytucja... 60

5 6 Spis treści Wypowiedzenie upoważnienia do obrony lub pełnomocnictwa Wygaśnięcie upoważnienia do obrony lub pełnomocnictwa Obrońca i pełnomocnik z urzędu Wyznaczenie obrońcy z urzędu Wyznaczenie pełnomocnika z urzędu Substytucja obrońcy i pełnomocnika wyznaczonych z urzędu Obrona obligatoryjna Rozdział II Obrońca i pełnomocnik w postępowaniu przygotowawczym Udział obrońcy i pełnomocnika w czynnościach dowodowych Udział obrońcy w posiedzeniu sądu w przedmiocie tymczasowego aresztowania Prawo do przeglądania akt sprawy Porozumiewanie się obrońcy z podejrzanym tymczasowo aresztowanym Udział obrońcy w końcowym zaznajomieniu z materiałami postępowania Zażalenie na decyzje procesowe wydane w postępowaniu przygotowawczym Rozdział III Subsydiarny akt oskarżenia Otwarcie drogi do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia Wyjątki od zasady kontroli sądowej zaniechania ścigania Przymus adwokacko-radcowski Konstrukcja subsydiarnego aktu oskarżenia Czas popełnienia czynu Miejsce popełnienia czynu Sposób i okolicz ności popełnienia czynu Skutki czynu Recydywa Kwalifikacja prawna czynu Uzasadnienie aktu oskarżenia

6 Spis treści 7 Zakończenie aktu oskarżenia Dodatkowe elementy subsydiarnego aktu oskarżenia Wniesienie subsydiarnego aktu oskarżenia do sądu Rozdział IV Obrońca i pełnomocnik w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji Postępowanie zwyczajne Zagadnienia ogólne Udział stron, obrońców i pełnomocników, a także pokrzywdzonego w posiedzeniu Udział publiczności w posiedzeniu Protokół posiedzenia Skierowanie sprawy do postępowania mediacyjnego Dostęp do akt sprawy w postępowaniu sądowym Dokumenty i materiały dotyczące świadka anonimowego Ograniczenia dostępu ze względu na ochronę informacji niejawnych Odpisy i kopie Udział obrońcy i pełnomocnika w posiedzeniach wyrokowych Skazanie bez przeprowadzenia rozprawy Zaskarżenie wyroku skazującego wydanego bez przeprowadzenia rozprawy Warunkowe umorzenie postępowania Udział obrońcy i pełnomocnika w innych posiedzeniach przed rozprawą główną Umorzenie postępowania na podstawie art pkt 1 11 k.p.k Posiedzenie w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub innego środka zapobiegawczego Posiedzenie w przedmiocie orzeczenia środków zabezpieczających Czynności obrońcy i pełnomocnika w fazie przygotowania do rozprawy głównej

7 8 Spis treści 1.7. Zwrot sprawy prokuratorowi w celu uzupełnienia postępowania przygotowawczego Udział obrońcy i pełnomocnika w posiedzeniu przygotowawczym do rozprawy głównej Zasady przeprowadzania dowodów w postępowaniu sądowym Inicjatywa dowodowa Prekluzja dowodowa Wykorzystanie dowodu uzyskanego za pomocą czynu zabronionego Wykorzystanie dowodu uzyskanego w wyniku kontroli operacyjnej i kontroli procesowej Wykorzystanie dowodu prywatnego Przebieg rozprawy głównej Udział obrońcy i pełnomocnika w rozprawie głównej Stawiennictwo na rozprawę Kary porządkowe za nieusprawiedliwione niestawiennictwo Ogólny porządek rozprawy głównej Jawność rozprawy głównej Porządek i bezpieczeństwo rozprawy Udział przedstawicieli środków masowego przekazu Ograniczenia jawności rozprawy głównej Czynności obrońcy i pełnomocnika w trakcie przewodu sądowego Rozpoczęcie przewodu sądowego Postępowanie dowodowe Wniosek dowodowy Dowody z osobowych źródeł dowodowych Wyjaśnienia oskarżonego Zeznania świadka Dowód z zeznań świadka anonimowego Odczytanie protokołu uprzedniego przesłuchania świadka

8 Spis treści 9 Przesłuchanie świadka poza sądem prowadzącym rozprawę Dowód z opinii biegłego Dowód rzeczowy, oględziny, eksperyment procesowy Dowód z dokumentu Zakończenie postępowania dowodowego Dobrowolne poddanie się karze Głosy końcowe Rodzaje wyroków Ogłoszenie wyroku Postępowania szczególne Postępowanie nakazowe Postępowanie z oskarżenia prywatnego Postępowanie przyspieszone Koszty postępowania przed sądem pierwszej instancji Koszty procesu Opłaty Wydatki Koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu Zasądzenie kosztów na rzecz obrońcy lub pełnomocnika z urzędu Zasady ponoszenia kosztów procesu Orzeczenie uzupełniające o kosztach procesu Zaskarżenie orzeczenia w przedmiocie kosztów procesu Rozdział V Postępowanie międzyinstancyjne Wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku Zakres przedmiotowy i podmiotowy wniosku o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku Odmowa przyjęcia wniosku o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku Doręczenie wyroku z uzasadnieniem

9 10 Spis treści Rozdział VI Wnoszenie środków odwoławczych Rodzaje środków odwoławczych Dopuszczalność wniesienia środka odwoławczego Instancyjność Prawna egzystencja wyroku Substrat zaskarżenia Legitymacja procesowa do wniesienia środka odwoławczego Termin wniesienia środka odwoławczego Przywrócenie terminu do wniesienia środka odwoławczego Warunki formalne środka odwoławczego Uwagi ogólne Forma pisma procesowego Kierunek środka odwoławczego Zakres zaskarżenia Zarzuty odwoławcze Podstawa zarzutu odwoławczego Względne przyczyny odwoławcze (art. 438 k.p.k.) Obraza prawa materialnego Obraza prawa procesowego Błąd w ustaleniach faktycznych Rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka Bezwzględne przyczyny odwoławcze (art k.p.k.) Ograniczenie bezwzględnych przyczyn odwoławczych Umiejscowienie zarzutów odwoławczych Zakaz stawiania niektórych zarzutów odwoławczych w trybach konsensualnych Wniosek odwoławczy Uzasadnienie środka odwoławczego Odpisy środka odwoławczego

10 Spis treści Przymus adwokacko-radcowski Zaskarżenie uzasadnienia orzeczenia Rodzaj środka odwoławczego Gravamen Przedmiot zaskarżenia Zarzuty odwoławcze Rozpoznanie środka odwoławczego Rodzaje rozstrzygnięć Przyjęcie i odmowa przyjęcia środka odwoławczego Odpowiedź na środek odwoławczy Modyfikacja środka odwoławczego Cofnięcie środka odwoławczego Sprzeciw wobec decyzji referendarza sądowego Rozdział VII Granice kontroli odwoławczej Wyznaczenie granic kontroli odwoławczej Granice kontroli odwoławczej wyznaczone przez skarżącego Rozszerzony zakres zaskarżenia Zaskarżenie na korzyść lub na niekorzyść oskarżonego Granice kontroli odwoławczej z urzędu Orzekanie poza przedmiotowymi granicami zaskarżenia Orzekanie poza podmiotowymi granicami zaskarżenia Zawężenie granic kontroli odwoławczej Związanie sądu odwoławczego zarzutami odwoławczymi Granice orzekania na korzyść i na niekorzyść oskarżonego Zakaz reformationis in peius Reguły ne peius Częściowa prawomocność wyroku Rozdział VIII Przebieg postępowania odwoławczego Zagadnienia ogólne Posiedzenie zażaleniowe Udział obrońcy i pełnomocnika Przebieg posiedzenia zażaleniowego

11 12 Spis treści 2.3. Rodzaje postanowień sądu odwoławczego Rozprawa apelacyjna Rozpoczęcie rozprawy apelacyjnej Stawiennictwo na rozprawę apelacyjną Obowiązkowy udział w rozprawie apelacyjnej Udział oskarżonego pozbawionego wolności w rozprawie apelacyjnej Przewód sądowy Sprawozdanie Wyjaśnienia, oświadczenia i wnioski Przeprowadzenie dowodów na przewodzie sądowym Granice orzekania na podstawie przeprowadzonych dowodów Wniosek dowodowy Wymogi wniosku dowodowego Oddalenie wniosku dowodowego Sposób przeprowadzenia dowodu Specjalistyczna opinia prywatna Głosy końcowe Rodzaje wyroków sądu odwoławczego Wyrok utrzymujący w mocy Wyrok zmieniający Wyrok uchylający Koszty postępowania odwoławczego Składniki kosztów procesu Opłata Wydatki Stawki za udzielenie pomocy prawnej z urzędu Dodatkowe wydatki obrońcy i pełnomocnika z urzędu Wniosek o zasądzenie kosztów Zasady orzekania o kosztach procesu z oskarżenia publicznego Zasady orzekania o kosztach procesu w sprawach z oskarżenia prywatnego i z oskarżenia subsydiarnego Wydatki i opłaty

12 Spis treści 13 Koszty procesu w związku z ponownym rozpoznaniem sprawy Zakaz reformationis in peius Zwolnienie od kosztów sądowych Orzeczenie uzupełniające w przedmiocie kosztów Zaskarżenie orzeczenia o kosztach procesu, o których sąd odwoławczy orzekł po raz pierwszy Rozdział IX Nadzwyczajne środki zaskarżenia Kasacja Dopuszczalność kasacji Kasacja od postanowienia Termin wniesienia kasacji Wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem Przywrócenie terminu złożenia wniosku Odmowa przyjęcia wniosku Przywrócenie terminu wniesienia kasacji Bieg terminu w wypadku wniosku o wyznaczenie obrońcy lub pełnomocnika z urzędu Termin uwzględnienia kasacji na niekorzyść Wymogi kasacji Forma pisma procesowego Zakres zaskarżenia Zarzuty kasacyjne Zarzut naruszenia prawa materialnego Zarzut naruszenia prawa procesowego Zarzut naruszenia art k.p.k Niedopuszczalność zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych i rażącej niewspółmierności kary Wniosek kasacji Uzasadnienie kasacji Opłata od kasacji Odpisy kasacji Przymus adwokacko-radcowski Przyjęcie i odmowa przyjęcia kasacji

13 14 Spis treści 1.5. Odpowiedź na kasację Odpowiedź prokuratora na kasację Stanowisko w kwestii odpowiedzi na kasację Cofnięcie kasacji Wstrzymanie wykonania zaskarżonego wyroku Rozpoznanie kasacji na posiedzeniu Rozpoznanie kasacji na rozprawie Uwagi ogólne Przebieg rozprawy kasacyjnej Rozpoczęcie rozprawy Przewód sądowy Głosy końcowe Orzekanie Zastosowanie środka zapobiegawczego Zakończenie rozprawy Koszty postępowania kasacyjnego Zasady orzekania o kosztach procesu Składniki kosztów procesu Wydatki Opłaty za udzielenie pomocy prawnej z urzędu Dodatkowe wydatki obrońcy i pełnomocnika z urzędu Wniosek o zasądzenie kosztów Rodzaje rozstrzygnięć o kosztach procesu Skarga na wyrok sądu odwoławczego Dopuszczalność skargi Przedmiot zaskarżenia Gravamen Termin wniesienia skargi Wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem Odmowa przyjęcia wniosku Przywrócenie terminu złożenia wniosku Uchybienie terminowi wniesienia skargi Wniosek o przywrócenie terminu wniesienia skargi Wymogi skargi Forma pisma procesowego Zakres zaskarżenia

14 Spis treści Zarzuty skargi Zarzut naruszenia art. 437 k.p.k Uchybienia określone w art k.p.k Opłata od skargi Odpisy skargi Przymus adwokacko-radcowski Wniosek o wyznaczenie obrońcy lub pełnomocnika z urzędu Wynagrodzenie za sporządzenie i podpisanie skargi Opinia o braku podstaw do wniesienia skargi Wynagrodzenie za sporządzenie opinii o braku podstaw do wniesienia skargi Uzasadnienie skargi Przyjęcie i odmowa przyjęcia skargi Kontrola warunków skutecznego wniesienia skargi Braki formalne skargi Odmowa przyjęcia skargi Przyjęcie skargi Odpowiedź na skargę Wstrzymanie wykonania wyroku sądu odwoławczego Cofnięcie skargi Granice rozpoznania skargi Forum orzekania Rodzaje orzeczeń wydawanych po rozpoznaniu skargi Wznowienie postępowania Właściwość sądu Podstawy wznowienia postępowania na wniosek Wniosek o wznowienie postępowania Uwagi ogólne Treść wniosku Opłata sądowa Przymus adwokacko-radcowski Uzupełnienie braków wniosku Odmowa przyjęcia wniosku o wznowienie postępowania jako oczywiście bezzasadnego

15 16 Spis treści 3.5. Rozpoznanie wniosku Inicjowanie wznowienia postępowania z urzędu Rodzaje orzeczeń w przedmiocie wznowienia postępowania Rozdział X Postępowanie po uprawomocnieniu się orzeczenia Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego Podstawy podjęcia postępowania Tryb podjęcia postępowania Forum orzekania Udział w posiedzeniu Czynności sprawdzające Rodzaje orzeczeń Zaskarżenie orzeczenia Podjęcie postępowania Postępowanie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie Prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia Zasady odpowiedzialności Skarbu Państwa Właściwość sądu Wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie Udział pełnomocnika Treść wniosku Odpis wniosku Koszty postępowania Złożenie wniosku Termin złożenia wniosku Rozpoznanie wniosku Udział w rozprawie Przebieg rozprawy Rozpoczęcie rozprawy Przewód sądowy Głosy końcowe Wyrokowanie Zaskarżenie wyroku Prośba o ułaskawienie

16 Spis treści 17 Prawo łaski Wszczęcie postępowania Wszczęcie postępowania z urzędu Wszczęcie postępowania na wniosek (prośba o ułaskawienie) Forma i treść prośby o ułaskawienie Adresat prośby o ułaskawienie Prośba do Prezydenta RP Prośba do Prokuratora Generalnego Prośba skierowana do sądu Opłata Rozpoznanie prośby o ułaskawienie Dostęp do opinii Ponowna prośba o ułaskawienie Postępowanie w przedmiocie wydania wyroku łącznego Przesłanki wydania wyroku łącznego Właściwość sądu Wszczęcie postępowania Forma i treść wniosku o wydanie wyroku łącznego Wnioski dowodowe Rozpoznanie wniosku na posiedzeniu Rozpoznanie wniosku na rozprawie Udział obrońcy Udział skazanego Przebieg rozprawy Rozpoczęcie rozprawy Przewód sądowy Głosy końcowe Zasady wymiaru kary łącznej Wydanie wyroku łącznego Zaskarżenie wyroku Udział skazanego i obrońcy w rozprawie apelacyjnej Wzory pism procesowych

17

18 Wykaz skrótów 19 Wykaz skrótów Akty prawne EKPC Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzona w Rzymie dnia r. (Dz.U. z 1993 r. poz. 284 ze zm.) k.c. ustawa z r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2018 r. poz ze zm.) k.k. ustawa z r. Kodeks karny (Dz.U. z 2018 r. poz. 1600) k.k.s. ustawa z r. Kodeks karny skarbowy (Dz.U. z 2017 r. poz ze zm.) k.k.w. ustawa z r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. z 2018 r. poz. 652 ze zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. poz. 483 ze zm.) k.p.c. ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2018 r. poz. 1360) k.p.k. ustawa z r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2017 r. poz ze zm.) k.p.w. ustawa z r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. z 2018 r. poz. 475 ze zm.) k.r.o. ustawa z r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2017 r. poz. 682 ze zm.) nowelizacja z r. ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz ze zm.)

19 20 Wykaz skrótów nowelizacja z r. ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 437 ze zm.) pr. adw. ustawa z r. Prawo o adwokaturze (Dz.U. z 2018 r. poz ze zm.) pr. pras. ustawa z r. Prawo prasowe (Dz.U. poz. 24 ze zm.) p.u.s.p. ustawa z r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 23 ze zm.) reg. sąd. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. poz ze zm.) reg. SN rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z r. Regulamin Sądu Najwyższego (Dz.U. poz. 660) r.p.k.a. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. poz ze zm.) r.p.k.r. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. poz ze zm.) r.p.z.t. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z r. w sprawie postępowania o zachowanie w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka oraz sposobu postępowania z protokołami z zeznań tego świadka (Dz.U. z 2016 r. poz. 1869) r.w.s.o.w. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z r. w sprawie wysokości i sposobu obliczania wydatków Skarbu Państwa w postępowaniu karnym (Dz.U. z 2013 r. poz. 663) u.o.i.n. ustawa z r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 412 ze zm.) u.o.k. ustawa z r. o opłatach w sprawach karnych (Dz.U. z 1983 r. poz. 223 ze zm.) u.r.p. ustawa z r. o radcach prawnych (Dz.U. z 2017 r. poz ze zm.)

20 Wykaz skrótów 21 ustawa o Policji ustawa z r. o Policji (Dz.U. z 2017 r. poz ze zm.) u.ś.k. ustawa z r. o świadku koronnym (Dz.U. z 2016 r. poz. 1197) Czasopisma i orzecznictwo Biul. PK Biuletyn Prawa Karnego KZS Krakowskie Zeszyty Sądowe OSA Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna (od 1995 r.) OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Wojskowa OSNPG Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Prokuratury Generalnej OSNwSK Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, seria A Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo Prok. i Pr.-wkł. Prokuratura i Prawo (wkładka) Inne SA sąd apelacyjny SN Sąd Najwyższy TK Trybunał Konstytucyjny

21

22 Przedmowa 23 Przedmowa Udział obrońcy i pełnomocnika w sprawach karnych wiąże się z dokonywaniem czynności procesowych w ramach stosunku pełnomocnictwa. Wymaga to znajomości przepisów kodeksu postępowania karnego oraz umiejętności ich interpretacji. Profesjonalny pełnomocnik powinien być zatem dobrze przygotowany do wykonywania swojego zawodu. W spełnieniu tych wymagań ma pomóc ta książka, której głównym celem jest analiza przepisów procesowych w aspekcie ich praktycznego stosowania. Nie można jednak pominąć zagadnień teoretycznych, bez których znajomości trudno zrozumieć istotę poszczególnych instytucji procesowych. Dlatego w niezbędnym zakresie i w skrótowej formie zostały przedstawione rozważania prawne, co w połączeniu z praktycznymi wskazówkami pozwala lepiej wyjaśnić znaczenie poszczególnych czynności procesowych podejmowanych przez obrońcę i pełnomocnika. Wskazano także najważniejsze orzeczenia Sądu Najwyższego dotyczące tych zagadnień procesowych, które wzbudzają wątpliwości interpretacyjne. W celu zwiększenia praktycznego waloru książki przedstawiono również zasady sporządzania podstawowych pism procesowych w formie ich wzorów, które dotyczą apelacji, kasacji, subsydiarnego i prywatnego aktu oskarżenia. Układ książki został oparty na systematyce przepisów Kodeksu postępowania karnego. Na początku omówiono zagadnienia ogólne dotyczące statusu prawnego obrońcy i pełnomocnika w powiązaniu z zasadami prawa do obrony i kontradyktoryjności, a następnie wskazano podstawy nawiązania stosunku reprezentacji procesowej

23 24 Przedmowa i zakresu uprawnień wynikających z pełnionej funkcji procesowej. W dalszej części przedstawiono czynności obrońcy i pełnomocnika w postępowaniu przygotowawczym, w którym ich udział, ze względu na zasadę tajności tego postępowania, jest znacznie ograniczony. Odrębnie omówiono budzącą w praktyce wątpliwości interpretacyjne instytucję subsydiarnego aktu oskarżenia. W postępowaniu sądowym czynności obrońcy i pełnomocnika przedstawiono w poszczególnych stadiach tego postępowania, tj. przed sądem pierwszej i drugiej instancji, z uwzględnieniem udziału w posiedzeniach i rozprawie głównej, a także w wypadku uruchomienia trybów konsensualnych. Omówiono również udział obrońcy i pełnomocnika w postępowaniach szczególnych. W odniesieniu do postępowania odwoławczego odrębnie przedstawiono czynności związane z wszczęciem kontroli apelacyjnej oraz zagadnienia ogólne dotyczące prawa, terminu i sposobu wniesienia środków odwoławczych. Szczegółowo omówiono warunki formalne środka odwoławczego z uwzględnieniem jego kierunku, przedstawiono także zagadnienie granic kontroli odwoławczej wyznaczanych przez skarżącego oraz w przypadku gdy sąd działa z urzędu. Czynności obrońcy i pełnomocnika w postępowaniu odwoławczym wiążą się też z występowaniem przed sądem odwoławczym. W tym aspekcie przedstawiono przebieg posiedzenia zażaleniowego i rozprawy apelacyjnej. W podobny sposób zaprezentowano czynności obrońcy i pełnomocnika w wypadku skorzystania z nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Przedstawione zostały zasady wnoszenia kasacji i występowania z wnioskiem o wznowienie postępowania oraz wymogi, jakie muszą spełniać te środki zaskarżenia. Wskazano również możliwe sposoby ich rozstrzygnięcia w powiązaniu z prawem do udziału w czynnościach sądu. Dotyczy to zwłaszcza kwestii stawiennictwa obrońcy i pełnomocnika na rozprawę kasacyjną. W końcowej części książki omówiono czynności obrońcy i pełnomocnika w postępowaniach wszczętych po uprawomocnieniu się orzeczenia.

24 Przedmowa 25 Odrębnie przedstawiono zagadnienia dotyczące kosztów procesu w rozbiciu na poszczególne etapy postępowania sądowego, a więc przed sądem pierwszej i drugiej instancji oraz w wypadku wniesienia nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Reguły rządzące tymi kosztami omówiono z uwzględnieniem kosztów pomocy prawnej udzielanej przez adwokata lub radcę prawnego ustanowionego z wyboru albo wyznaczonego z urzędu. Na zakończenie tego wprowadzenia należy wyrazić nadzieję, że niniejsze opracowanie okaże się pomocne dla praktyków w stosowaniu przepisów kodeksu postępowania karnego. Publikacja uwzględnia nowelizację ustawy z r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2017 r. poz ze zm.), wprowadzoną ustawą z r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 437 ze zm.), która weszła w życie z dniem r. Nowelizacja ta zmienia dotychczasowy model postępowania karnego w kierunku przywrócenia szerszej inkwizycyjności postępowania sądowego kosztem kontradyktoryjności. W tym zakresie następuje odwrócenie reformy procedury karnej zwiększającej kontradyktoryjność, wprowadzonej ustawą z r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz ze zm.), która obowiązywała od r. Obecna nowelizacja, oparta na zasadzie inkwizycyjności, przywraca reguły przeprowadzania dowodów sprzed r. Nie stanowi natomiast całkowitego odwrócenia zmian dokonanych poprzednią reformą, gdyż w większości pozostawia uregulowania, które nie odnoszą się do kontradyktoryjnego przeprowadzania dowodów. Obowiązujący stan prawny stanowi obecnie konglomerat przepisów z okresów dwóch wielkich nowelizacji, tj. nowelizacji z 2013 r. i nowelizacji z 2016 r. W wyniku tej ostatniej zostały reaktywowane niektóre przepisy uchylone z dniem r. oraz uchylone lub zmienione przepisy nowelizacji z 2013 r., a ponadto wprowadzone nowe regulacje prawne. Poza tym w wyniku nowelizacji z r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego, ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U. poz ze zm. obo-

25 26 Przedmowa wiązującej od r.) zmieniono i wprowadzono nowe przepisy do kodeksu postępowania karnego. W tym gąszczu znowelizowanych przepisów nie jest łatwo się poruszać. Dlatego obecne wydanie książki stanowi swoisty przewodnik po zmianach, w którym w sposób systemowy przedstawiono aktualny stan prawny. Niniejsze wydanie uwzględnia stan prawny oraz orzecznictwo Sądu Najwyższego na dzień r. Dariusz Świecki

26 1. Zasada kontradyktoryjności i zasada prawa do obrony 27 Rozdział I Zagadnienia ogólne 1. Zasada kontradyktoryjności i zasada prawa do obrony 1.1. Zasada kontradyktoryjności Zasada kontradyktoryjności to dyrektywa, w myśl której proces jest prowadzony w formie sporu równouprawnionych stron przed bezstronnym sądem. Zasada ta oparta została na rozdzieleniu funkcji procesowych: oskarżenia, obrony i orzekania. Funkcje te wykonywane są przez różne podmioty. W ramach wykonywania funkcji oskarżenia występuje oskarżyciel, a funkcję obrony realizuje oskarżony. Oskarżony ma prawo do obrony, czyli do korzystania z pomocy obrońcy. Udział obrońcy w procesie karnym wynika z zasady prawa do obrony. Obrońca może zostać ustanowiony z wyboru lub wyznaczony z urzędu. W tym drugim przypadku ustawa określa podstawy wyznaczenia obrońcy z urzędu. Wynikają one z konieczności posiadania obrońcy przez oskarżonego (obrona obligatoryjna) albo nieposiadania przez niego wystarczających środków finansowych na ustanowienie obrońcy z wyboru (obrona fakultatywna). W pierwszym przypadku wyznaczenie obrońcy następuje niejako automatycznie, w drugim przypadku na wniosek oskarżonego i po spełnieniu ustawowych przesłanek. Natomiast zasada kontradyktoryjności wymaga, aby podmiot inny niż oskarżony który ma z oskarżonym prowadzić równorzędny spór miał również uprawnienie do korzystania z pomocy prawnej w procesie. Dlatego też ustawodawca przyznał mu prawo do korzystania z pomocy pełnomocnika. Tak więc

27 28 Rozdział I. Zagadnienia ogólne w procesie po stronie oskarżonego występuje obrońca, pełnomocnik zaś reprezentuje inne strony niż oskarżony oraz podmioty niebędące stronami. Nie dotyczy to jednak oskarżyciela publicznego. Jeżeli jest nim prokurator, to działa zawsze osobiście, natomiast nieprokuratorski oskarżyciel publiczny przez swoich pracowników Zasada prawa do obrony Zasada prawa do obrony została wyrażona w art. 6 k.p.k. Jest to również zasada konstytucyjna, gdyż zgodnie z art. 42 ust. 2 Konstytucji RP każdy, przeciwko komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu. Także w prawie międzynarodowym prawo do obrony jest silnie eksponowane. Stanowi o nim Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (Dz.U. z 1977 r. poz. 167), który w art. 14 ust. 3 lit. d wymaga, aby oskarżony został poinformowany o prawie do posiadania obrońcy. Natomiast europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz.U. z 1993 r. poz. 284 ze zm.) w art. 6 ust. 3 lit. c gwarantuje oskarżonemu prawo do bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma on wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości. Prawo oskarżonego do posiadania i korzystania z pomocy obrońcy nie może być ograniczone. W doktrynie przyjmowany jest podział na obronę materialną i obronę formalną. Przez obronę materialną rozumie się wszelką działalność wykonywaną przez kogokolwiek (oskarżonego, obrońcę, przedstawiciela ustawowego, oskarżyciela publicznego), służącą temu, aby oskarżony nie poniósł kary niesłusznie lub ponad miarę swojego przewinienia. Przez obronę formalną rozumie się prawo oskarżonego do korzystania z pomocy obrońcy polegające na możliwości ustanowienia obrońcy z wy-

28 1. Zasada kontradyktoryjności i zasada prawa do obrony 29 boru lub posiadania obrońcy z urzędu. O tym prawie należy pouczyć podejrzanego przed pierwszym przesłuchaniem (art k.p.k.). [!]Prawo do obrony przysługuje oskarżonemu na wszystkich etapach postępowania karnego, nawet po jego prawomocnym zakończeniu. Dotyczy to przede wszystkim postępowania w przedmiocie wydania wyroku łącznego oraz wnoszenia kasacji i wniosku o wznowienie postępowania. W procesie karnym oskarżony (podejrzany) może mieć jednocześnie nie więcej niż trzech obrońców (art. 77 k.p.k.). Przepis ten, wprowadzający limit trzech obrońców lege non distinguente dotyczy zarówno obrońców z wyboru, jak i obrońców z urzędu (wyrok SN z r., V KK 309/04, OSNKW 2005/2, poz. 19). Ze względu na jednoznaczne brzmienie art k.p.k. jeżeli ( ) oskarżony nie ma obrońcy z wyboru oskarżony nie może skutecznie wnosić o wyznaczenie dodatkowo jeszcze obrońcy z urzędu, gdy ma obrońcę z wyboru, argumentując, że posiadanie jednego obrońcy nie zapewni mu realnego prawa do obrony materialnej, a nie jest w stanie bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny ustanowić więcej niż jednego obrońcę (art k.p.k.). Jeżeli oskarżony ustanowił więcej niż jednego obrońcę, to każdy z nich ma prawo do działania obok pozostałych obrońców. Organ procesowy ma obowiązek traktować jednakowo wszystkich ustanowionych obrońców np. należy zawiadomić każdego z obrońców o czynnościach, w których mogą wziąć udział. [O]Prawidłowe wykonywanie obowiązków przez organ procesowy wobec jednego obrońcy nie konwaliduje uchybienia popełnionego wobec innego obrońcy (wyrok SN z r., II KR 319/79, OSNKW 1980/5 6, poz. 50) Sprzeczność interesów W tym samym postępowaniu obrońca może bronić kilku oskarżonych, jeżeli ich interesy nie pozostają w sprzeczności (art. 85

29 Dariusz Świecki profesor Uniwersytetu Łódzkiego, doktor habilitowany nauk prawnych na Wydziale Prawa i Administracji; sędzia Izby Karnej Sądu Najwyższego; autor wielu książek, artykułów i glos z zakresu procedury karnej i wykroczeniowej oraz prawa karnego skarbowego, m.in. Konstrukcja apelacji jako środka odwoławczego w procesie karnym, Postępowanie odwoławcze w sprawach karnych. Komentarz. Orzecznictwo, Metodyka pracy sędziego w sprawach o wykroczenia, a także współautor komentarzy do Kodeksu postępowania karnego. Czynności procesowe obrońcy i pełnomocnika w sprawach karnych to publikacja przygotowana z myślą o praktykach adwokatach i radcach prawnych występujących przed sądem w sprawach karnych, a także aplikantach adwokackich i radcowskich. Piąte wydanie znanej publikacji uwzględnia nowelizację Kodeksu postępowania karnego obowiązującą od r., która modyfikuje model postępowania karnego w kierunku przywrócenia szerszego zakresu inkwizycyjności postępowania sądowego. Powoduje ona znaczne odejście od obowiązującej od r. reformy procedury karnej zwiększającej kontradyktoryjność, w szczególności przywraca dotychczasowe reguły przeprowadzania dowodów. W publikacji uwzględniono także zmiany wprowadzone do procedury karnej po tych nowelizacjach, m.in. dotyczące quasi-stron procesu karnego, czyli podmiotu zobowiązanego i właściciela przedsiębiorstwa zagrożonego przepadkiem. Książka przedstawia czynności procesowe obrońcy i pełnomocnika w ujęciu praktycznym według kolejności ich podejmowania. Stanowi swego rodzaju przewodnik po tekście kodeksu, objaśniając poszczególne instytucje procesowe z perspektywy działalności procesowej obrońcy i pełnomocnika. Zawiera także wskazówki przydatne przy sporządzaniu pism procesowych i występowaniu przed organami postępowania karnego. W opracowaniu szczególną uwagę zwrócono na czynności w postępowaniu przygotowawczym i przed sądem pierwszej instancji, jak również związane z zaskarżeniem orzeczeń, w tym z wniesieniem apelacji i kasacji oraz wniosku o wznowienie postępowania i skargi na wyrok sądu odwoławczego. Omówiono przepisy dotyczące zasad sporządzania zażalenia, apelacji, kasacji, skargi, subsydiarnego i prywatnego aktu oskarżenia. Ponadto zamieszczono wzory takich pism. W publikacji w szerokim zakresie cytowane są i objaśniane orzeczenia Sądu Najwyższego. zamówienia: infolinia , fax zamowienia@wolterskluwer.pl CENA 159 ZŁ (W TYM 5% VAT)