Przyczyny powstawania wypadków drogowych w Polsce 5

Transkrypt

1 Jacek Caban 1, Paweł Droździel 2, Andrzej Marczuk 3, Agnieszka Kluska 4 Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Politechnika Lubelska, Katolicki Uniwersytet Lubelski Przyczyny powstawania wypadków drogowych w Polsce 5 Wstęp Jednym z zagrożeń spowodowanych rosnąca aktywnością człowieka jest wzrost liczby zdarzeń drogowych. Największa liczba ofiar śmiertelnych na tle innych gałęzi transportu przypada na transport drogowy. O stanie aktualnego bezpieczeństwa w ruchu drogowego istotnych informacji dostarcza szczegółowa analiza zaistniałych wypadków, ich przyczyny oraz powstałe następstwa. Przykładowe szczegółowe badania wypadków drogowych i ich analizy, na terenie Szwecji w latach zaprezentowano w pracy [4]. Problematyka stanu bezpieczeństwa ruchu drogowego jest stale aktualnym zagadnieniem i wciąż dużym problemem w wielu krajach. Różnymi aspektami bezpieczeństwa transportu zajmowali się również autorzy w prac [1, 2, 3, 5, 12, 13]. Zgodnie z intencją przedstawioną w Białej Księdze Transportu, na terenie Unii Europejskiej podejmowane są inicjatywy związane z poprawą poziomu bezpieczeństwa transportu oraz ze zmniejszeniem liczby ofiar śmiertelnych wypadków [6]. W roku 2010 Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło rezolucję na temat planu działań wszystkich krajów na rzecz poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego [7]. Najnowszy, IV Europejski Program Działań na rzecz Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego Unii Europejskiej stawia ambitny cel zmniejszenie o połowę liczby ofiar śmiertelnych w wypadkach drogowych w ciągu najbliższej dekady [9]. Wymienione w tym programie są inicjatywy na poziomie europejskim oraz krajowym o różnorodnym charakterze, m.in. zmierzające do poprawy bezpieczeństwa pojazdów, infrastruktury oraz zmiany zachowań uczestników ruchu drogowego. Jednym z ważniejszych problemów, jakie dotykają dziś Polskę, jest ciągle niski poziom bezpieczeństwa ruchu drogowego. Wynika to z dwóch powodów. Pierwszym jest wzrostu liczby pojazdów osobowych i ciężarowych oraz ciągników siodłowych, jaki dokonał się na przestrzeni ostatnich dwóch dekad. Drugi to zbyt wolna poprawa infrastruktury drogowej [2]. W niniejszej pracy zaprezentowano krótką analizę stanu bezpieczeństwa transportu drogowego w Polsce. Omówiono przyczyny wypadków drogowych do jakich doszło w roku 2014 z uwzględnieniem różnych czynników. Przedstawiona analiza stanu bezpieczeństwa została sporządzona w oparciu o istniejące raporty i sprawozdania odpowiednich organów państwowych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego. Zaprezentowano ogólny stan bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce na przestrzeni ostatnich 14 lat tj. od roku 2001 do Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego Głównymi przyczynami wypadków spowodowanych przez kierowców pojazdów samochodowych są niezmiennie (według kolejności zdarzeń) [6]: 1. prędkość nadmierna lub niedostosowana do warunków panujących na drodze, 2. nieustąpienie pierwszeństwa przejazdu, 1 Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Katedra Maszyn Rolniczych i Transportowych, Lublin, ul. Głęboka 28, j.caban@pollub.pl 2 Politechnika Lubelska, Wydział Mechaniczny, Instytut Transportu, Silników Spalinowych i Ekologii, Lublin, ul. Nadbystrzycka 36, p.drozdziel@pollub.pl 3 Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Katedra Maszyn Rolniczych i Transportowych, Lublin, ul. Głęboka 28, andrzej.marczuk@up.lublin.pl 4 Katolicki Uniwersytet Lubelski im. Jana Pawła II, Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji, Instytut Administracji, Lublin, Al. Racławickie 14, a.kluska@pollub.pl 5 Artykuł recenzowany. 703

2 3. niezachowanie bezpiecznej odległości między pojazdami, 4. nieprawidłowe zachowanie wobec pieszych. Na rysunku 1 przedstawiono stan bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce na przestrzeni ostatnich 14 lat. Wśród danych znalazły się informacje dotyczące ogólnej liczby wypadków drogowych, ich ofiar śmiertelnych oraz liczby rannych w wyniku zaistniałych zdarzeń drogowych Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce Liczba wypadków Ofiary wypadków Ranni Rys. 1. Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce, Źródło: na podstawie [7, 9, 10, 14] Analizując dane przedstawione na rysunku 1 można stwierdzić, ż w Polsce w roku 2001 było łącznie wypadków drogowych z ofiarami śmiertelnymi, natomiast w roku 2014 liczby te odpowiednio wynosiły wypadków i ofiar śmiertelnych. Daje to spadek ogólnej liczby wypadków o 35,00 % w roku 2014 w stosunku do roku W przypadku liczby ofiar śmiertelnych był to spadek o 42,14 % w roku Także w przypadku liczby rannych w wypadkach drogowych w roku 2014 odnotowano spadek o 37,61 % w stosunku do liczby wypadków w roku Łączna liczba wypadków drogowych w okresie czasu wyniosła , w których śmierć poniosło aż osoby. Ofiary śmiertelne stanowią ponad 10% całkowitej liczby zaistniałych wypadków drogowych (10,60 %), w rozpatrywanym przedziale czasowym w Polsce. Analiza przyczyn wypadków w ruchu drogowym Na stan bezpieczeństwa wpływają czynniki techniczne oraz czynnik ludzki. Wśród nich można wymienić: warunki atmosferyczne, warunki drogowe, stan nawierzchni drogi, stan techniczny pojazdu oraz dyspozycja kierowcy. Na początku analizy przyczyn wypadków warto sprawdzić na jakim rodzaju drogi najczęściej dochodzi do wypadków. Do tego celu wykorzystano dane zestawione w tabeli 1, które pochodzą z raportu Komendy Głównej Policji. 704

3 Tabela 1. Dane o wypadkach wg kategorii drogi w roku 2013 i 2014 Źródło: [14] Kategoria drogi Wypadki Zabici Ranni 2013 r r r r r r. Autostrady Krajowe Wojewódzkie Powiatowe Gminne Z przedstawionych w tabeli 1 danych wynika, że najwięcej wypadków zdarzyło się na drogach powiatowych i krajowych a następnie na wojewódzkich i gminnych. Najmniej zdarzeń występuje na autostradach. W przypadku ofiar śmiertelnych w roku 2014, najwięcej osób zginęło na drogach krajowych, następnie powiatowych i wojewódzkich, analogicznie jest w przypadku liczby rannych. Na rysunku 2 przedstawiono szczegółowe zestawienie liczby wypadków i ich ofiar ze względu na odcinek drogi na jakim doszło do zdarzenia. Natomiast na rysunku 3 przedstawiono kategorię ze względu na odcinek drogi na jakim doszło do zdarzenia. Rys. 2. Zestawienie liczby wypadków i ich ofiar ze względu na odcinek drogi w roku 2013 Źródło: [10] Rys. 3. Zestawienie ciężkości wypadków ze względu na odcinek drogi Źródło: [10] 705

4 Nieprawidłowe Logistyka nauka Z przedstawionych na rysunku 2 danych wynika, że największa liczba wypadków występuje na prostym odcinku drogi oraz na skrzyżowaniach z droga z pierwszeństwem przejazdu. Następne co do liczby zdarzeń jest odcinek drogi na zakręcie lub łuku. Najmniej zdarzeń odnotowano na skrzyżowaniach równorzędnych, na których pojazdy poruszają się z mniejszymi prędkościami. Jak wynika ze statystyk nadmierna lub źle dobrana prędkość do panujących warunków na drodze jest pierwszą przyczyną wypadków, najczęściej właśnie na prostym odcinku drogi. W tym też przypadku dochodzi do jednych z najpoważniejszych w skutkach wypadków, jak pokazują dane na rysunku 3. Najcięższe wypadki zanotowano na wzniesieniu lub wierzchołku wzniesienia oraz spadku drogi. Szczegółowe zestawienie przyczyn wypadków drogowych zostało przedstawione w tabeli 2. Tabela 2. Główne przyczyny wypadków drogowych w roku 2013 i 2014 Źródło: [14] Przyczyny wypadków Wypadki Zabici Ranni Niedostosowanie prędkości do warunków ruchu Nie udzielenie pierwszeństwa przejazdu Wyprzedzanie Omijanie Wymijanie Zachowanie wobec pieszego Skręcanie Zawracanie Cofanie Jazda po niewłaściwej stronie drogi Wjazd przy czerwonym świetle Nieprzestrzeganie innych znaków i sygnałów Niezachowanie bezpiecznej odległości między pojazdami Jazda bez wymaganego oświetlenia Zmęczenie, zaśnięcie Jak wykazano w tabeli 2, prędkość jest główną przyczyną wypadków drogowych w Polsce. Drogę hamowania uzależnioną od prędkości pojazdu przedstawiono na rysunku 4, uwzględniając w tym czas reakcji wyrażony dystansem pokonanej drogi (kolor niebieski na rysunku). Pionowa linia określa położenie przeszkody (w tym przypadku pieszego) i wartość prędkości z jaką dojdzie do zderzenia z nim, lub przy niższych prędkościach czas zatrzymania na czas. 706

5 Rys. 4. Prędkość pojazdu w funkcji czasu reakcji i drogi hamowania Źródło: [8] Wyniki dobowych pomiarów prędkości przeprowadzone na polskich drogach, wykazały że ograniczenia prędkości respektowane są w znikomym zakresie, a prędkości dozwolone przekraczało: ponad 70% kierowców na drogach krajowych przechodzących przez wsie i małe miejscowości, drogach wojewódzkich przechodzących przez miasta powiatowe oraz dwujezdniowych ulicach w dużych miastach, ponad 60% kierowców na drogach powiatowych przechodzących przez wsie i małe miasta blisko 50% kierowców na drogach ekspresowych i autostradach, ponad 40% kierowców na jednojezdniowych ulicach w dużych miastach, drogach krajowych i wojewódzkich poza obszarem zabudowanym 15% kierowców na drogach powiatowych [8]. Na rysunku 5 przedstawiono tygodniowy rytm wypadków drogowych, liczby ich ofiar oraz poszkodowanych w wypadkach w Polsce w roku Niedziela Sobota Piątek Czwartek Środa Wtorek Poniedziałek RANNI ZABICI WYPADKI Rys. 5. Tygodniowy rytm wypadków drogowych w Polsce w 2014 roku, opracowano na podstawie Źródło: [14] 707

6 Analizując dane na wykresie z rysunku 5, można stwierdzić, że najwięcej zdarzeń wystąpiło na początku i końcu tygodnia pracy, czyli w poniedziałek i piątek, natomiast najmniej w niedzielę. Dużym problemem na naszych drogach jest udział nietrzeźwych uczestników ruchu. Ta grupa kierujących w 2014 roku uczestniczyła w wypadkach drogowych. W 2014 roku wypadków było spowodowanych przez nietrzeźwych kierowców, w których straciło życie 363 osoby, a zostało rannych. Niestety nadal najliczniejszą grupę nietrzeźwych sprawców wypadków stanowili kierujący pojazdami. Byli oni sprawcami wypadków, w których straciło życie 256 osób, a osób zostało rannych. W odniesieniu do ogólnej liczby wypadków spowodowanych przez kierujących pojazdami, nietrzeźwi stanowili 6,4% [14]. W porównaniu do roku ubiegłego zmniejszyła się liczba wypadków spowodowanych przez nietrzeźwych kierujących o 327 (-15,1%), zginęło mniej osób o 32 (-11,1%) oraz zanotowano mniej rannych o 478 osób (-17,1%) [13]. Innym, stosunkowo nowym zagrożeniem dla bezpieczeństwa w transporcie są kierujący pojazdami będący pod działaniem innego środka odurzającego czy narkotyków. W tej grupie kierujący spowodowali 33 wypadki, w których zginęło 10 osób, a 38 zostało rannych. W 2014 roku, w porównaniu z 2013 roku, nastąpił spadek liczby ujawnionych kierujących pojazdami pod wpływem alkoholu (w stanie po użyciu oraz w stanie nietrzeźwości) o osoby [14]. Nietrzeźwi kierujący byli zatrzymani z powodu: prowadzenia samochodu w stanie po użyciu alkoholu z Art 87 1 KW i Art KW; Art. 178a 1 KK Prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego; oraz Art. 178a 2 KK/ 87 1a KW kierowanie rowerem pod wpływem alkoholu. Ten ostatni zapis został wykreślony z Kodeksu Karnego na mocy nowelizacji ustawy z dnia 17 października 2013 roku. Zagadnienia dotyczące zmiany prawa w przypadku uczestników ruchu pod wpływem alkoholu zostały szeroko omówione przez Stefańskiego m.in. w opracowaniu [11]. W tabeli 3 zestawiono dane z roku 2014 w porównaniu do roku 2013, dotyczące rodzaju wypadków drogowych ze skutkiem śmiertelnym. Tabela 3. Rodzaje wypadków drogowych ze skutkiem śmiertelnym Źródło: [14] Zderzenie się pojazdów Rodzaj wypadku Wypadki Zabici 2013 r r r r. boczne czołowe tylne na pieszego na drzewo na słup, znak, inny obiekt na pojazd unieruchomiony Najechanie Wywrócenie się pojazdu Inne rodzaje Analizując dane w tabeli 3 można stwierdzić, że najbardziej tragiczne w skutkach jest najechanie na pieszego i drzewo oraz zderzenia boczne i czołowe pojazdów mechanicznych. Badania przyczyn wypadków drogowych są zainteresowaniem wielu badaczy również na świecie [4, 5, 12, 13]. Klauer i wspólnicy [5] wykazali, że około 78% wypadków i 65% sytuacji bliskich wypadkom spowodowanych jest czynnikami wpływającymi na odwrócenie uwagi. W innym badaniu Young i Lenné stwierdzają, że rozproszenie było czynnikiem decydującym w 23% wypadków i sytuacji w której prawie doszło do wypadku [13]. W świetle tych badań oraz przeprowadzonej analizy w warunkach krajowych można stwierdzić, że bezpieczeństwo w transporcie drogowym zależy również od koncentracji i zachowania kierujących pojazdami mechanicznymi. Zatem tak zwany czynnik ludzki jest decydujący o bezpieczeństwie na drogach. 708

7 Podsumowanie Z przeprowadzonej analizy stanu bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce wynika, że podejmowane działania (obejmujące poprawę infrastruktury drogowej, zaostrzenie przepisów o ruchu drogowym itd.) przynoszą efekty w postaci mniejszej liczby wypadków i ich ofiar na przestrzeni badanego okresu czasu. Na podstawie przeprowadzonej analizy danych przyczyn wypadków drogowych należy stwierdzić, że głównymi przyczynami wypadków spowodowanych przez kierowców pojazdów mechanicznych są stale: 1. nadmierna lub niedostosowana do warunków panujących na drodze prędkość, 2. nieustąpienie pierwszeństwa przejazdu, 3. nieprawidłowe zachowanie wobec pieszych, 4. niezachowanie bezpiecznej odległości między pojazdami, 5. nieprawidłowe wyprzedzanie. Prędkość jest przyczyną wielu wypadków drogowych, do których dochodzi na prostych odcinkach drogi i przy dobrych warunkach atmosferycznych. Z przeprowadzonej analizy wynika również że do największej liczby wypadków dochodzi w poniedziałki i piątki, w tych dniach jest też znacznie większy ruch pojazdów. Obserwowany spadek liczby zdarzeń drogowych w Polsce jest ciągle niezadowalający i zbyt mały na tle innych krajów Unii Europejskiej. Podnoszenie poziomu bezpieczeństwa jest zagadnieniem złożonym i wymagającym determinacji wszystkich instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo ale również, a nawet przede wszystkim od samych uczestników ruchu drogowego. Streszczenie W artykule przedstawiono krótką analizę stanu bezpieczeństwa transportu drogowego w Polsce z uwzględnieniem przyczyn powstawania wypadków drogowych w roku Wedle intencji przedstawionej w Białej Księdze Transportu, na terenie Unii Europejskiej podejmowane są inicjatywy związane z poprawą poziomu bezpieczeństwa transportu oraz ze zmniejszeniem liczby ofiar śmiertelnych wypadków. Analizy stanu bezpieczeństwa w transporcie drogowym dokonano na podstawie raportów i sprawozdań odpowiednich organów państwowych. Zaprezentowano wybrane aspekty przyczyn wypadków i akty prawne dotyczące bezpieczeństwa ruchu drogowego. Słowa kluczowe: bezpieczeństwo transportu, transport drogowy, wypadki drogowe The causes of road accidents in Poland Abstract The article presents a comparative analysis of the state of road transport in Poland in 2014, taking into consideration causes of road accidents. According to the intention introduced in the White Paper on Transport, in the European Union are taken initiatives to improve transport safety and to reduce the number of road fatalities. The analysis of the state of road transport safety was done on the basis of reports and statements of the relevant state bodies. Selected aspects of the causes of accidents and legal acts concerning road transport safety were presented. Keywords: Traffic Safety, Road Transport, Road Accidents LITERATURA / BIBLIOGRAPHY [1]. Caban J., Droździel P., Liśćak Š., Wybrane aspekty stanu bezpieczeństwa w transporcie drogowym. Zeszyty Naukowe Instytutu Pojazdów 2012, nr 3(89). [2]. Caban J., Vrábel J., Droździel P., Stan bezpieczeństwa transportu drogowego w Polsce i na Słowacji w porównaniu z innymi krajami UE. Autobusy 2013, nr

8 [3]. Caban J., Droździel P., Barta D., Liščak Š., Vehicle tire pressure monitoring systems. DIAGNOSTYKA 2014, no. 3, vol. 15, s [4]. Elvik R., Kolbenstvedt M., Elvebakk B., Hervik A., Bræin L., Costs and benefits to Sweden of Swedish road safety research. Accident Analysis and Prevention 2009, No. 41. [5]. Klauer, S., Dingus, T.A., Neale, V.L., Sudweeks, J.D., Ramsey, D.J., The Impact of Driver Inattention on Near-Crash/Crash Risk: An Analysis using the 100-car Naturalistic Driving Study Data. National Highway Traffic Safety Administration [6]. Merkisz J., Tarkowski S., Wybrane aspekty wykorzystania pokładowych urządzeń rejestrujących w pojazdach samochodowych. Eksploatacja i Niezawodność, 2011, nr 2. [7]. Narodowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego Krajowa Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, Warszawa 2013, materiał PDF. [8]. Prędkość, Krajowa Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, materiał PDF. [9]. Raport. Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego. Działania realizowane w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego w 2011 roku oraz rekomendacje na rok Krajowa Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, materiał PDF. [10]. Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz działania realizowane w tym zakresie Krajowa Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, materiał PDF. [11]. Stefański R.A., Zasadność kontrawencjonalizacji prowadzenia w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego pojazdu nie mechanicznego. Prokuratura i Prawo 2014 nr 4, s [12]. Šukalová V., Ceniga P., Current Problems Of Road Transport Safety In Slovak Republic. TTS Technika Transportu Szynowego, 2012, nr 9. [13]. Young, K.L., Lenné, M.G., Driver engagement in distracting activities and the strategies used to minimise risk. Safety Science 48 (3) 2010, pp [14]. Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce w 2014 roku. Komenda Główna Policji. 710