DOKUMENT ROBOCZY. PL Zjednoczona w różnorodności PL. Parlament Europejski

Transkrypt

1 Parlament Europejski Komisja Handlu Międzynarodowego DOKUMENT ROBOCZY w sprawie wpływu handlu międzynarodowego i polityki handlowej UE na globalne łańcuchy wartości Komisja Handlu Międzynarodowego Sprawozdawczyni: Maria Arena DT\ docx PE v01-00 Zjednoczona w różnorodności

2 Globalne łańcuchy wartości definicja i ogólny kontekst Globalne łańcuchy wartości stały się najważniejszą cechą współczesnej gospodarki światowej i stanowią kluczowe zagadnienie polityki w zakresie handlu międzynarodowego i inwestycji. Produkcja międzynarodowa jest zasadniczo skupiona wokół globalnych łańcuchów wartości i koordynowana przez przedsiębiorstwa wielonarodowe za pośrednictwem sieci oddziałów, kontrahentów lub niezależnych dostawców. To transgraniczne rozdrobnienie produkcji stwarza nowe perspektywy dla wzrostu, rozwoju i zatrudnienia. Niemniej złożony charakter globalnych łańcuchów wartości i wynikający z niego niski poziom przejrzystości przełożyły się na zwiększone ryzyko łamania praw człowieka i lekceważenia regulacji socjalnych, podatkowych i środowiskowych. Obecnie wolny handel znajduje się pod coraz większą kontrolą publiczną. Obawy co do tego, że handel przynosi korzyści tylko nielicznym, wysunęły na pierwszy plan podzielany przez większość pogląd, że w polityce handlowej należy nadać priorytet wartościom społecznym i środowiskowym, a także przejrzystości i odpowiedzialności. W tym kontekście handel należy postrzegać nie tylko jako czynnik wspomagający globalne łańcuchy, ale również jako narzędzie do określenia czytelnych zasad przestrzegania w ramach globalnych łańcuchów wspomnianych wyżej wartości, w szczególności przez odwołanie do celów zrównoważonego rozwoju do roku Zgodnie z tym podejściem w unijnej strategii handlowej Handel z korzyścią dla wszystkich politykę handlową UE oparto na trzech głównych zasadach: skuteczności, przejrzystości i wartościach i uwzględniono w niej sekcje poświęcone w szczególności reagowaniu na rozpowszechnienie się globalnych łańcuchów wartości i wykorzystaniu programu działań w dziedzinie handlu do promowania zrównoważonego rozwoju, praw człowieka i dobrego zarządzania. Ponadto spójność polityki wymaga, aby polityka handlowa UE nie podważała wysiłków na rzecz osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju do roku UE ma do odegrania kluczową rolę w podnoszeniu standardów w zakresie przejrzystości, odpowiedzialności i zrównoważonego charakteru globalnych łańcuchów wartości. UE uruchomiła partnerstwa z poszczególnymi państwami, takie jak porozumienie na rzecz zrównoważoności z Bangladeszem i inicjatywa na rzecz praw pracowniczych w Mjanmie. Wśród pierwszych wiążących środków sektorowych podjętych na szczeblu UE można wymienić umowę FLEGT i rozporządzenie w sprawie minerałów z regionów ogarniętych konfliktami. Tymczasem wobec braku kompleksowej inicjatywy UE szereg państw członkowskich przyjęło przepisy krajowe takie jak ustawa w sprawie obowiązku starannego działania przez przedsiębiorstwa wielonarodowe we Francji 1 oraz ustawa w sprawie współczesnych form niewolnictwa w Zjednoczonym Królestwie 2. Inicjatywy te wyrażają się za pomocą kilku międzynarodowych, niewiążących wytycznych dla państw i przedsiębiorstw, mających na celu zwiększenie przejrzystości i zapobieganie łamaniu praw człowieka, takich jak wytyczne ONZ dotyczące biznesu i praw człowieka, inicjatywa Global Compact, wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych, szereg wytycznych sektorowych OECD (dla sektora finansowego, sektora rolnictwa, minerałów, odzieży i obuwia) i trójstronna deklaracja zasad dotyczących przedsiębiorstw wielonarodowych i polityki społecznej Międzynarodowej Organizacji Pracy. Także program działań MOP na rzecz godnej pracy uznaje się za integralną część programu działań na rzecz zrównoważonego rozwoju do roku PE v /7 DT\ docx

3 Niniejszy dokument roboczy ma na celu ustanowienie zaleceń dotyczących roli międzynarodowych ram polityki handlowej i inwestycyjnej w kształtowaniu globalnych łańcuchów wartości, tak aby stały się przejrzyste i zrównoważone, przy jednoczesnym zapewnieniu, by UE utrzymała swoją pozycję w segmentach globalnych łańcuchów wartości o wyższej wartości dodanej. Globalne łańcuchy wartości obejmują szeroki zakres podmiotów i instytucji, a także dużą liczbę systemów handlu i inwestycji. Choć nie są one nową cechą gospodarki światowej, to odgrywają coraz istotniejszą rolę, ponieważ ponad 50 % handlu towarami odbywa się u pośredników, z których wielu prowadzi handel wewnątrzbranżowy w ramach wielkich korporacji wielonarodowych. Ten wzrost można wyjaśnić czterema głównymi czynnikami: 1) rozwojem telekomunikacji, usług finansowych i technologii informacyjnych, który pozwolił na koordynację w czasie rzeczywistym i prowadzenie logistyki produkcji rozdrobnionej; 2) udoskonaleniem infrastruktury, logistyki i usług transportowych; 3) ograniczeniem kosztów handlu dzięki liberalizacji handlu i inwestycji; 4) pojawieniem się w gospodarce światowej Chin i Indii, które podwoiły podaż pracy przy niskich kosztach. Globalne łańcuchy wartości nie są równomiernie rozłożone na świecie. Ponieważ kraje uczestniczące w globalnych łańcuchach wartości znajdują się na bardzo różnych poziomach rozwoju, do wyzwań, którym należy stawić czoła, można zaliczyć dumping społeczny i środowiskowy. Większość krajów rozwijających się znajduje się na peryferiach głównych sieci globalnych łańcuchów wartości i z tego względu ma trudności z wejściem w nie lub z przechwyceniem wartości. Podobnie jak uczestniczące kraje, globalne łańcuchy wartości również nie są jednolite i mogą oddziaływać w różny sposób na rozwój niektóre z tych łańcuchów są tworzone przez przedsiębiorstwa nastawione na badania, niektóre przez przedsiębiorstwa nastawione rynkowo, które chcą zaopatrywać się w tanich lokalizacjach, niektóre wreszcie w ramach inwestycji nastawionych na poszukiwanie zasobów, skupiających się na przemyśle wydobywczym. Globalne łańcuchy wartości są w dużej mierze napędzane przez decyzje inwestycyjne wielonarodowych korporacji około 80 % światowego handlu związane jest z międzynarodowymi sieciami produkcyjnymi wielonarodowych korporacji. Tymczasem w ciągu ostatnich 30 lat znaczny wzrost rentowności przedsiębiorstw był w dużej mierze napędzany przez ufinansowienie strategii korporacyjnych, skupionych na podejmowaniu decyzji krótkoterminowych, zarządzaniu kosztami i inżynierii finansowej. Spowodowało to w pewnym stopniu rozpowszechnienie się delokalizacji przedsiębiorstw do krajów o mniej rygorystycznych regulacjach i niższych kosztach pracy, a także stosowanie praktyk unikania opodatkowania i uchylania się od opodatkowania. Polityka handlowa UE może być narzędziem rozwiązywania tych problemów przez promowanie wyższych standardów społecznych i środowiskowych oraz zacieśnienie współpracy w zwalczaniu korupcji, przenoszeniu zysków przedsiębiorstw i strategii unikania opodatkowania, które wykorzystują fragmentację łańcuchów wartości. Udział w globalnych łańcuchach wartości oferuje krajom rozwijającym się i ich przedsiębiorstwom możliwości budowania zdolności produkcyjnych, integracji z rynkiem światowym i modernizacji swoich sektorów usług i produkcji. Analiza empiryczna UNCTAD pokazuje silną korelację między stopniem uczestnictwa w globalnych łańcuchach wartości i wzrostem gospodarczym. Jednakże te potencjalne korzyści mogą, ale nie muszą się pojawić, DT\ docx 3/7 PE v01-00

4 gdyż uczestnictwo w globalnych łańcuchach wartości może również zwiększać podatność na wstrząsy zewnętrzne. Konieczny jest uzupełniający program działań politycznych, tak aby stworzyć bardziej godne miejsca pracy, zwiększać udział kobiet w rynku pracy, a także zapewnić transfer umiejętności i technologii, w szczególności w celu przechodzenia do gospodarki niskoemisyjnej. Zarządzanie globalnymi łańcuchami wartości Jednym z głównych wyzwań związanych z globalnymi łańcuchami wartości jest fakt, że obejmują one szereg bardzo zróżnicowanych elementów (handel, usługi, inwestycje, umiejętności, technologia i przepływ danych). Rosnąca złożoność i ponadnarodowy zasięg łańcuchów dostaw wyjaśnia trudności w zarządzaniu globalnymi łańcuchami wartości. Do zarządzania można zazwyczaj podchodzić na trzech różnych szczeblach: na szczeblu przedsiębiorstwa, na szczeblu państwa narodowego i na szczeblu systemu handlu międzynarodowego. Szczebel przedsiębiorstwa: Celem przedsiębiorstwa w zarządzaniu globalnymi łańcuchami wartości jest stworzenie jak najbardziej opłacalnego procesu produkcji. Wiodące przedsiębiorstwo zwykle ustanawia i egzekwuje parametry, na podstawie których działają inne przedsiębiorstwa w sieci, i zazwyczaj prowadzi zarządzanie przez działania inwestycyjne, outsourcing i offshoring. Jednym z głównych wyzwań na szczeblu przedsiębiorstwa jest sposób podziału korzyści między korporacje wielonarodowe i partnerskie MŚP w poszczególnych lokalizacjach oraz sposób zapewnienia, by działania inwestycyjne, outsourcing i offshoring były zgodne z celami zrównoważonego rozwoju i międzynarodowymi wysiłkami na rzecz przejrzystości finansowej oraz polityką przeciwdziałania unikaniu opodatkowania i uchylaniu się od opodatkowania. Szczebel państwa narodowego: Zarządzanie globalnymi łańcuchami wartości na szczeblu państwowym wymaga znalezienia równowagi między rozwijaniem zrównoważonych strategii przemysłowych, które chronią i promują godną pracę i środowisko, a zapewnieniem w tym samym czasie przedsiębiorstwom sprzyjających warunków do angażowania się w działalność w ramach globalnych łańcuchów wartości i poprawiania pozycji danego kraju w segmentach łańcucha o wyższej wartości dodanej. W coraz większym stopniu zliberalizowane podejście do handlu musi zatem być zgodne ze strategiami politycznymi związanymi ze zrównoważonym rozwojem. Szczebel systemu handlu międzynarodowego: Zarządzanie globalnymi łańcuchami wartości na szczeblu systemu handlu międzynarodowego oznacza analizowanie decyzji, które mają wpływ na przepływy handlowe i inwestycyjne między kilkoma partnerami handlowymi i systemem handlu międzynarodowego jako całością. Globalne łańcuchy wartości szanse i wyzwania Taryfy celne: Wobec rozdrobnienia sieci produkcji rozróżnienie między przywozem a wywozem staje się rozmyte, ponieważ importowany wkład odpowiada za znaczną część wywozu. Z tego względu taryfy celne nałożone na wkład do łańcucha dostaw mogą przełożyć PE v /7 DT\ docx

5 się na ochronę negatywną przedsiębiorstw znajdujących się niżej w łańcuchu i kumulują się za każdym razem, gdy wkłady pośrednie są przedmiotem obrotu transgranicznego. Reguły pochodzenia: Nowe modele działalności handlowej sprawiają, że warto ponownie przyjrzeć się regułom pochodzenia, tak aby zbadać, czy są one nadal dobrze dopasowane do potrzeb. Usługi stanowią prawie połowę światowego handlu w kategoriach wartości dodanej, a sektor usług odpowiada za ponad 75 % miejsc pracy w UE. Z tego też względu kluczowe znaczenie ma uregulowanie tego sektora w umowach handlowych, tak aby promować unijne wartości i standardy oraz zapewnić, by UE pozostała czołowym światowym dostawcą usług o wysokiej wartości dodanej. Ułatwienia w handlu: W kontekście globalnych łańcuchów wartości szczególnie ważne są efektywne procedury celne i graniczne, ponieważ pośrednicy przekraczają granicę kilkukrotnie. W tym kontekście niezbędne jest szybkie wdrożenie umowy o ułatwieniach w handlu WTO przez tak wiele państw, jak to możliwe. Płeć: Kobiety są coraz częściej zatrudniane w ramach globalnych łańcuchów wartości, ale tej globalnej tendencji nie towarzyszy zmniejszenie nierówności płci. Kobiety są wciąż nadreprezentowane wśród pracowników wykonujących zadania gorzej płatne i wymagające niskich umiejętności. Polityka w dziedzinie handlu powinna uwzględnić aspekty płci i opierać się na analizie globalnych łańcuchów wartości pod kątem płci. Przejrzystość i środki należytej staranności: Coraz częściej jako odpowiednie narzędzie do zagwarantowania odpowiedzialnych łańcuchów dostaw uznaje się wiążące inicjatywy w zakresie należytej staranności, wykraczające poza tradycyjną dobrowolną społeczną odpowiedzialność biznesu. Ponadto potrzebne są bardziej ambitne środki w zakresie etykietowania w całym łańcuchu dostaw, tak aby poprawić dostęp konsumentów do informacji o warunkach społecznych i środowiskowych, w których wytwarza się towary wyprodukowane na całym świecie. Preferencje handlowe: Jako narzędzie promowania odpowiedzialnych globalnych łańcuchów wartości można wykorzystać preferencje GSP Plus. Standardy społeczne i środowiskowe: Mogą być postrzegane przez kraje rozwijające się jako środki protekcjonistyczne. W związku z tym należy wziąć pod uwagę asymetrię rozwoju i podjąć odpowiednie środki towarzyszące. Zalecenia Wobec rozpowszechnienia się nacjonalistycznego populizmu i protekcjonizmu UE powinna skorzystać z okazji, by pokierować debatą na temat zarządzania globalnymi łańcuchami wartości i skupić się na instrumentach i praktykach politycznych, które stawiają w centrum europejskie wartości i standardy. Zalecenia w tym zakresie obejmują: włączenie do wszystkich umów handlowych wiążących i egzekwowalnych rozdziałów dotyczących zrównoważonego rozwoju, wraz z sankcjami za DT\ docx 5/7 PE v01-00

6 nieprzestrzeganie norm pracy i norm środowiskowych. Powinny się one opierać na międzynarodowym konsensusie dotyczącym walki ze zmianą klimatu i ochrony praw pracowniczych i powinien im towarzyszyć właściwy podział obciążeń w stosunku do krajów rozwijających się, przy czym należy skorzystać również ze środków specjalnego i zróżnicowanego traktowania, nadanie większego znaczenia szczególnym przepisom zobowiązującym strony do promowania społecznej odpowiedzialności biznesu oraz przyjęcia odpowiednich wytycznych OECD i MOP w umowach o wolnym handlu, kontrola przestrzegania tych rozdziałów i umów powinna być prowadzona przez niezależne organy nadzoru (z udziałem społeczeństwa obywatelskiego, w tym sektora prywatnego), a nie samą UE, opracowanie klauzul zawieszających w celu ustalenia minimalnego poziomu norm społecznych, środowiskowych i bezpieczeństwa we wszystkich umowach handlowych UE, ustanowienie w umowach handlowych i inwestycyjnych mechanizmów współpracy mających na celu zwalczanie nielegalnych przepływów finansowych, a mianowicie praktyk unikania opodatkowania i uchylania się od opodatkowania przez korporacje wielonarodowe za pomocą ustalania cen transferowych i przenoszenia zysków, co ułatwiają centra finansowe offshore. Mechanizmy te powinny obejmować środki w zakresie przejrzystości, takie jak sprawozdawczość w podziale na poszczególne państwa w korporacjach wielonarodowych, automatyczną wymianę informacji podatkowych korporacji wielonarodowych oraz utworzenie publicznego rejestru beneficjentów rzeczywistych, - ustanowienie środków dostosowawczych na granicach zgodnych z WTO na podstawie ogólnej klauzuli wyłączenia opartej na art. XX GATT oraz art. XIV GATS w celu zachowania i promowania europejskich wartości i norm społecznych i środowiskowych, - objęcie zasadami jurysdykcji na mocy rozporządzenia Bruksela I 1 państw trzecich w sprawach przeciwko spółkom dominującym mającym siedzibę poza Unią, prowadzącym istotną działalność poza Unią lub posiadającym główne miejsce prowadzenia działalności poza Unią, przejrzystość i odpowiedzialność globalnych łańcuchów wartości zwrócenie się do Komisji o opracowanie dalszych wniosków ustawodawczych w zakresie społecznej odpowiedzialności biznesu, które będą zawarte w prawie europejskim w formie wiążącej, w świetle ustawodawstwa krajowego, takiego jak nowa francuska ustawa w sprawie obowiązku starannego działania przedsiębiorstw wielonarodowych. Wykorzystana literatura: 1 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. L 351 z , s. 1) PE v /7 DT\ docx

7 ICTSD, Trade Governance Frameworks in a world of Global Value Chains [Ramy zarządzania handlem w realiach globalnych łańcuchów wartości]. ICTSD, Trade policies and Sustainable Development in the Context of Global Value Chains [Strategie polityczne w dziedzinie handlu i zrównoważonego rozwoju w kontekście globalnych łańcuchów wartości]. UNCTAD, Structural transformation for inclusive and sustained growth, Trade and development report [Przekształcenia strukturalne na rzecz zrównoważonego rozwoju. Sprawozdanie w dziedzinie handlu i rozwoju], MOP, Decent work in Global supply chains [Godne miejsca pracy w globalnych łańcuchach wartości], Międzynarodowa Konferencja Pracy, 105. sesja, OECD, WTO, UNCTAD, Implications of Global value chains for trade, investment, development and jobs [Skutki globalnych łańcuchów wartości dla handlu, inwestycji, rozwoju i zatrudnienia], 6 sierpnia 2013 r. UNCTAD, Global value chains and development. Investment and value added trade in the global economy [Globalne łańcuchy wartości a rozwój. Inwestycje i handel wartością dodaną w gospodarce globalnej], DT\ docx 7/7 PE v01-00