Badania nowych i oceny eksploatowanych elementów preizolowanych prowadzone w Laboratorium Badawczym OBRC SPEC S.A. w Warszawie część I

Transkrypt

1 Badania nowych i oceny eksploatowanych elementów preizolowanych prowadzone w Laboratorium Badawczym OBRC SPEC S.A. w Warszawie część I The research of new preinsulated elements and the estimation of already operated ones conducted in OBRC SPEC S.A. Laboratory in Warsaw part 1 EWA KRĘCIELEWSKA, ADAM SMYK niu nieprzepuszczalności wody powinno być szczelne. Na (fot. 1 7) pokazano różne złącza po badaniach w skrzyni z piaskiem lub po próbie nieprzepuszczalności wody. Fotografie 1., 2., 3. przedstawiają nasuwki sieciowane radiacyjnie po badaniu w skrzyni z piaskiem. Z dziesięciu przebadanych w LB złączy z nasuwkami usieciowanymi radiacyjnie z klejem lub z klejem i mastyką na końcach wyrobów, z korkami wtapianymi, po badaniu obciążenia od gruntu, w warunkach spełniających (100 cykli 3 złącza) lub znacznie przekraczających (> 500 cykli 2 złącza, 1000 cykli 7 złączy) wymagania normy PN-EN 489: 2005 [1] żadne nie odkształciło się podczas badania i wszystkie były stuprocentowo szczelne. Na fotografii 1. przedstawiono złącze z nasuwką sieciowaną radiacyjnie z klejem na końcach nasuwki po badaniu 1000 cykli. Na fotografii 2. przedstawiono nasuwkę sieciowaną radiacyjnie 2 z dodatkowy- 1 Pełen zakres akredytacji LB podany jest na stronie internetowej PCA numer akredytacji AB 414 mgr inż. Ewa Kręcielewska OBRC SPEC S.A. dr inż. Adam Smyk OBRC SPEC S.A.; ITC PW W Laboratorium Badawczym Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Ciepłownictwa Stołecznego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej (LB OBRC SPEC) w Warszawie prowadzone są m.in. kompleksowe badania elementów preizolowanych. Fakt przynależności laboratorium do największej firmy ciepłowniczej w Polsce jest korzystny dla obu stron. Przedsiębiorstwu daje możliwość kontroli nad jakością wyrobów stosowanych w warszawskiej sieci ciepłowniczej, pracownikom laboratorium umożliwia współuczestniczenie w pracach związanych z montażem i eksploatacją rurociągów układanych bezpośrednio w gruncie oraz z oceną przyczyn ich awarii pozwala na zdobywanie kompleksowej, praktycznej wiedzy w zakresie budowy i pracy sieci preizolowanych. Laboratorium OBRC jest jednostką akredytowaną. Akredytacja laboratoriów jest ogólnie przyjętą w Unii Europejskiej metodą zapewnienia jakości świadczonych usług (badań) i potwierdzenia kompetencji oraz dowodem na ustanowienie, wdrożenie i utrzymywanie systemu zarządzania właściwego dla zakresu działalności laboratorium, gwarantującego uczciwość, rzetelność, bezstronność i niezależność. Od 2003 roku LB posiada akredytację m.in. na badania współczynnika przewodzenia ciepła izolacji cylindrycznych. W dniu 10 kwietnia 2009 roku Polskie Centrum Akredytacji (PCA), oceniając kompetencje techniczne, organizację i system zarządzania Laboratorium, wydało decyzję o jej rozszerzeniu 1, m.in. o badanie obciążenia od gruntu (badanie w skrzyni z piaskiem) złączy preizolowanych. LB OBRC prowadzi badania na potrzeby rodzimej spółki SPEC S.A., ale również dla Przedsiębiorstw Energetyki Cieplnej (PEC) z całego kraju (Bełchatowa, Łodzi, Stargardu Szczecińskiego, Puław, Kutna, Gdańska, Suwałk, Słupska, Szczecina, Cieszyna, Bielska-Białej, Kalisza, Katowic), producentów rur preizolowanych i oraz producentów nasuwek i muf do osłony izolacji na połączeniach spawanych w rurach preizolowanych. Badanie obciążenia od gruntu złączy preizolowanych Fot. 1 Nasuwka sieciowana RADIACYJ- NIE, 1000 cykli, szczelna Fot. 2 Nasuwka termokurczliwa sieciowana radiacyjnie, z opaskami termokurczliwymi, 100 cykli, szczelna Jest to jedno z najważniejszych badań prowadzonych w LB, ponieważ weryfikuje jakość rozwiązania technicznego złącza. Po badaniu obciążenia od gruntu złącze poddawane jest próbie szczelności poprzez zanurzenie w wodzie. Prawidłowo wykonane złącze po badaniu obciążenia od gruntu w skrzyni z piaskiem oraz po bada- 2 Nie jest to produkt polski 32

2 mi opaskami termokurczliwymi, jako drugie uszczelnienie nasuwki. Po badaniu w skrzyni z piaskiem (100 cykli), ze względu na niewłaściwe parametry techniczne materiału termokurczliwego (mastyka poliizobutylenowa (PIB) bez kleju adhezyjnego), opaski uległy zniszczeniu, lecz mimo tego złącze po próbie nieprzepuszczalności wody było szczelne. W tym miejscu należy dodać, że opaski termokurczliwe, zastosowane do uszczelnienia końców nasuwki były wyprodukowane przez lidera na rynku wyrobów termokurczliwych, jednakże wg informacji, którą można uzyskać w Internecie nie przeszły z wynikiem pozytywnym badań w skrzyni z piaskiem wg metodyki obowiązującej w normie PN-EN 489 z 2005 roku. Jest to bardzo istotna informacja, zarówno dla producentów rur preizolowanych, którzy sprzedają osłony złączy z dodatkowym uszczelnieniem w postaci opasek termokurczliwych, jak również dla inwestorów, którzy stosują opaski termokurczliwe do uszczelniania rurociągów preizolowanych. Konieczność stosowania kleju na końcach nasuwki sieciowanej radiacyjnie 3 uzasadnia fotografia 3. Samo obkurczenie Fot cykli, szczelna Fot cykli, szczelna Fot cykli. Po próbie nieprzepuszczalności wody po badaniu obciążenia od gruntu w złączu stwierdzono ślady wilgoci Ciepłownictwo nasuwki na rurze osłonowej nie zapewnia złączu właściwej jakości. Dla zapewnienia, że złącze nie odkształci się i będzie wodoszczelne konieczne jest stosowanie na końcach nasuwek kleju i mastyki. W czasie eksploatacji rurociągu klej ulega procesowi starzenia, dlatego też dodatkowym zabezpieczeniem przed penetracją wilgoci do złącza, szczególnie w przypadku rurociągów preizolowanych ułożonych w podmokłych gruntach, jest mastyka uszczelniająca. Złącza z osłonami zgrzewanymi elektrycznie (fot. 4, 5, 6, 7) podczas badania zawsze ulegają mniejszemu, bądź większemu, odkształceniu na końcach nasuwki (fot. 4, 5, 6) i, tak, jak na fotografii 7 w przypadku mufy z arkusza polietylenu, również na krawędzi osłony za obszarem zgrzewu. Deformacja mufy/ nasuwki zgrzewanej elektrycznie nie zawsze powoduje jej nieszczelność, ale fakt, że zachodzi, potwierdza konieczność prowadzenia 3 Nie jest to produkt polski Fot. 7 Mufa zgrzewana 100 cykli, szczelna Fot. 3 Nasuwka termokurczliwa sieciowana radiacyjnie, bez kleju na końcach wyrobu, 1000 cykli procesu zgrzewania ściśle według wytycznych producenta złącza w odpowiednim czasie, przy właściwym docisku osłony do płaszcza polietylenowego, przy użyciu prądu o należytych parametrach. Załączone fotografie dowodzą, że nie każde złącze wytrzymuje próbę obciążenia od gruntu. Badania złączy w laboratorium mają na celu niedopuszczenie wyrobów wątpliwej jakości do montażu w sieciach preizolowanych, gdyż jak wiadomo zespół złącza jest miejscem najczęstszego występowania awarii w rurociągach ułożonych bezpośrednio w gruncie. O tym, czy złącze będzie w trakcie eksploatacji rurociągu szczelne, decyduje kilka czynników, z których najważniejszy to ich jakość potwierdzona pozytywnym wynikiem badań w skrzyni z piaskiem, uczciwość i rzetelność producentów zastosowanie materiałów odpowiedniej jakości oraz właściwe wykonanie złącza na budowie przez wyszkolonych nieprzypadkowych monterów. Na fotografii 8. przedstawiono nasuwkę termokurczliwą nieusieciowaną z opaskami termokurczliwymi na rurociągu zasi- Fot.8 Nasuwka termokurczliwa nieusieciowana z opaskami termokurczliwymi 9/

3 lającym w podmokłym terenie, po 4 latach eksploatacji. Odkrywki dokonano, ponieważ system alarmowy wykrył nieszczelność w złączu. W tym przypadku przyczyną penetracji wody gruntowej do złącza mogło być zarówno zastosowanie niewłaściwego materiału na opaski termokurczliwe (porównaj z fot. 2 po badaniach obciążenia od gruntu), nieprawidłowe obkurczenie nasuwki termokurczliwej nieusieciowanej na rurze osłonowej lub złe zabezpieczenie otworów montażowych w osłonie. Na fotografii 9. przedstawiono zespoły złączy zdemontowane po 4 latach eksploatacji, przekazane do oceny do LB w listopadzie ubiegłego roku z jednego z polskich PECów. Stan techniczny złączy DN 80 zdemontowanych z rurociągu zasilającego i powrotnego był bardzo zły obydwa były nieszczelne, co wynikało z nałożenia się kilku czynników, między innymi: Fot. 10 Korek wgrzewany (wtapiany) Fot.9 Zespoły złączy zasilanie (na pierwszym planie), powrót z nasuwkami termokurczliwymi nieusieciowanymi sieci ciepłowniczych, w większości przypadków nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Przez niewłaściwie zabezpieczone otwory montażowe, podobnie jak przez źle obkurczoną czy zgrzaną nasuwkę/ mufę, do złącza może wnikać woda gruntowa, która powoduje zawilgocenie, a po pewnym czasie degradację izolacji (fot. 11) i korozję rury przewodowej (fot. 12). W warszawskim systemie ciepłowniczym na połączeniach rurociągów preizolowanych układanych bezpośrednio w gruncie DN stosowane są, jak w wielu innych PECach, nasuwki/ mufy z korkami wgrzewanymi (wtapianymi) sieciowane RADIACYJNIE, a na połączeniach rurociągów DN 350 nasuwki/ mufy zgrzewane elektrycznie. W miesięczniku INSTAL ukazał się niedawno ciekawy artykuł [2] dotyczący sieciowania polietylenu do zastosowań w ciepłowniczych sieciach preizolowanych. Poruszona w nim została między innymi sprawa sieciowania chemicznego polietylenu, ważna, ponieważ jeden z polskich producentów rur preizolowanych oferuje swym klientom nowy niezawodny typ złącza z korkami wgrzewanymi-stożkowymi do wykonywania izolacji i hermetyzacji połączeń spawanych w rurociągach preizolowanych podstawowe zalety wysoki stopień usieciowania minimum 65%, duża siła obkurczania i wytrzymałość mechaniczna oraz długowieczność w korzystnej cenie patent nr nieprawidłowego wykonania (montażu) złączy, źle uszczelnionych otworów montażowych w nasuwkach, zastosowania do uszczelnienia końców nasuwek taśmy termokurczliwej z mastyką uszczelniającą bez kleju, która nie zapobiegła wnikaniu wilgoci do złączy, zastosowania na wewnętrznej powierzchni nasuwek termokurczliwych nieusieciowanych kleju termotopliwego o niewłaściwej jakości, który nie był w stanie przenosić naprężeń podczas pracy rurociągów i nie stanowił trwałego uszczelnienia. Newralgicznym punktem każdej osłony izolacji na połączeniu spawanym poza jej krawędziami, są otwory montażowe. Praktyczne doświadczenia wskazują, że najbardziej trwałym zabezpieczeniem otworów montażowych przed penetracją wilgoci do złącza są korki polietylenowe (PE) wgrzewane (wtapiane) fot. 10. Stosowanie łatek termokurczliwych oraz korków wbijanych, wkręcanych czy wklejanych, jak wykazały doświadczenia różnych eksploatatorów Fot. 11 Zdegradowana izolacja (zasilanie) na połączeniu spawanym na skutek penetracji wody zewnętrznej do złącza z fot. 9 Fot. 12 Rura przewodowa z ogniskami korozji pod zdegradowaną izolacją z fot

4 Informacja o nowym produkcie jest w kilku miejscach nieścisła. Po pierwsze metoda sieciowania chemicznego polietylenu nie jest metodą nową, ponieważ nasuwki sieciowane chemicznie (silanowo) były produkowane i stosowane w latach ubiegłych przez jednego z zachodnich producentów rur preizolowanych. Nie jest metodą niezawodną, ponieważ wspomniana firma, dla podwyższenia jakości oferowanych przez siebie wyrobów odstąpiła od stosowania złączy sieciowanych chemicznie i zastąpiła je złączami sieciowanymi radiacyjnie 4. Po trzecie nie jest możliwe wykonanie złącza z nasuwki usieciowanej silanami i jednoczesne zapewnienie możliwości wtapiania (wgrzewania) korków w otwory montażowe 5. Po czwarte podany numer patentu to na razie numer zgłoszenia wniosku do Urzędu Patentowego, co wcale nie oznacza, że patent zostanie przyznany. Ponadto wg opinii niezależnych instytucji zajmujących się badaniami i wykorzystaniem materiałów termokurczliwych wyrobów sieciowanych w przemyśle: istnieją obiektywne przesłanki pozwalające stwierdzić, że w pewnych przypadkach wyroby sieciowane metodą radiacyjną nie są tożsame funkcjonalnie z wyrobami sieciowanymi metodą silanową. O ile w przypadku zwykłych rur do transportu wody są one tożsame, o tyle w przypadku wyrobów termokurczliwych narażonych na działanie wysokiej temperatury podczas procesu obkurczania mogą wystąpić różnice w ich zachowaniu. Z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że wyroby sieciowane metodą silanową mogą mieć gorszą wytrzymałość mechaniczną, niż wyroby sieciowane radiacyjnie, przy czym efekty tej gorszej wytrzymałości mogą ujawnić się dopiero po pewnym czasie użytkowania wyrobu (tzw. korozja tworzywa). Konieczność wprowadzenia dodatkowych substancji chemicznych do tworzywa sieciowanego silanami powoduje obawy o pogorszenie stopnia homogeniczności produktu. Dodatkowe substancje wprowadzone do stopu polimeru bazowego podczas procesu wytłaczania, który nigdy nie jest procesem idealnym, co oznacza, że stopień homogeniczności tworzywa składającego się z większej ilości składników (silanowego) będzie gorszy, niż tworzywa o mniejszej ilości składników 4 Informacja z dnia 27 października 2008 roku, oryginał w OBRC 5 Opinia z Instytutu Chemii i Techniki Jądrowej w Warszawie, oryginał w OBRC (radiacyjnego). Tworzywo o mniejszym stopniu homogeniczności (tj. sieciowane metodą silanową) będzie bardziej narażone na uszkodzenia mechaniczne (pękanie) podczas procesu obkurczania, niż tworzywo o większym stopniu homogeniczności (tj. sieciowane metodą radiacyjną). Żadna ze znanych metod sieciowania (chemiczna, czy radiacyjna) nie odznacza się sama z siebie większym lub mniejszym stopniem usieciowania. Teoretycznie przy użyciu każdej z tych metod można otrzymać dowolny stopień usieciowania z przedziału %, w zależności od prowadzenia procesu produkcyjnego. Ważne jest takie dobranie stopnia usieciowania, aby usieciowany (gotowy) wyrób miał optymalne właściwości, tzn. aby był usieciowany w stopniu nie za małym (nie był zbyt plastyczny w podwyższonej temperaturze), ale również nie za dużym (nie był zbyt sztywny i nie pękał) takie optymalne właściwości tworzywo sieciowane radiacyjnie osiąga już przy stopniu sieciowania równym 60% (i więcej), zaś tworzywo sieciowane silanami dopiero przy stopniu sieciowania równym 65% (i więcej). Wniosek jest taki, że tworzywo silanowe musi być sieciowane w stopniu wyższym niż sieciowane radiacyjnie 6,. jedną z właściwości polietylenu sieciowanego (w odróżnieniu od niesieciowanego) jest brak topliwości. Z tego powodu nie jest możliwe zgrzewanie elementów z usieciowanego polietylenu. Sieciowanie silanami przebiega w całej objętości materiału, dlatego w tej metodzie nie można wyodrębnić obszaru, który pozostałby nieusieciowany. Cecha ta uniemożliwia wykonywanie jakichkolwiek trwałych i szczelnych połączeń przez stapianie w podwyższonych temperaturach. Nie jest możliwe wykonanie połączenia wykorzystujące złącza z mufą sieciowaną silanami, z jednoczesnym zastosowaniem zgrzewalnego połączenia korków montażowych 7 Z wyżej wymienionych powodów rozwiązań takich nie stosuje się w branży ciepłowniczej. Polietylen sieciowany silanami znalazł główne zastosowanie w energetyce, jako materiał izolacyjny przy łączeniu kabli 8 6 IOpinia z Instytutu Ciężkiej Syntezy Organicznej Blachownia w Kędzierzynie Koźlu, oryginał w OBRC 7 Połączenia takie (korka wgrzewanego wtapianego z mufą sieciowaną silanowo), wg opinii uzyskanej z Politechniki Śląskiej w Gliwicach, to połączenia adhezyjne (adhezja przyleganie powierzchniowych warstw materiałów) podobne do klejenia 8 Opinia z Instytutu Chemii i Techniki Jądrowej w Warszawie, oryginał w OBRC Być może niektórych inwestorów zainteresuje stosowanie rozwiązania, co do którego producent nie ma żadnych doświadczeń eksploatacyjnych, ze względu na korzystną cenę. Jednakże warto wcześniej sprawdzić, o jaki procent zmniejszy się wartość inwestycji, przy zastosowaniu muf sieciowanych silanowo w stosunku do wartości inwestycji, przy zastosowaniu muf sieciowanych radiacyjnie. Warto także zastanowić się, jakimi konsekwencjami grozi stosowanie niesprawdzonych rozwiązań. Piszemy o tej sprawie, ponieważ w roku ubiegłym w jednym z przetargów na zakup rur preizolowanych, w specyfikacji istotnych warunków zamówienia znalazł się zapis do zabezpieczania izolacji na połączeniach spawanych dla rurociągów DN32 DN300 należy stosować nasuwki termokurczliwe z polietylenu wysokiej gęstości HDPE usieciowane radiacyjnie na całej długości, z klejem i mastyką uszczelniającą zabezpieczeniem otworów montażowych w mufach mają być korki wtapiane stożkowe wykonane z PEHD). Zapis też został oprotestowany przez jednego z producentów rur preizolowanych. W odwołaniu skierowanym do Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych w październiku 2008 roku producent napisał m.in. wbrew gołosłownym twierdzeniom zamawiającego, których zamawiający w rozstrzygnięciu protestu nie poparł żadnymi dowodami, a na nim spoczywa w tym przypadku ciężar dowodu, nasuwki sieciowane silanami oferowane przez odwołującego są produktem równoważnym, a nawet lepszym, w stosunku do sieciowanych radiacyjnie... Wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 18 listopada oddalił odwołanie producenta, orzekając m.in.: w odniesieniu do zarzutu naruszenia ustawy przez wymaganie złączy dla rurociągów z nasuwką usieciowaną radiacyjnie, skład orzekający nie podzielił stanowiska odwołującego. To zamawiający decyduje o tym, jakich produktów potrzebuje, i jakie zakupi Zamawiający opisał swoje wymagania w sposób jasny i jednoznaczny wymaga złączy z nasuwką sieciowaną radiacyjnie Zamawiający wykazał, iż istotna dla niego jest metoda sieciowania sprawdzona i, jego zdaniem najbardziej niezawodna. Istotą zarzutu i żądania odwołującego było żądanie zmiany opisu przedmiotu zamówienia poprzez dopuszczenie także złączy z nasuwką usieciowaną metodą silanową, jako przedmiotów równoważnych, które odwołujący uważa za nowatorskie w skali europej- Ciepłownictwo 9/

5 skiej. Pomijając kwestię, czy produkty te są równoważne, co stanowiło przedmiot sporu między stronami, należy stwierdzić, że przepisy ustawy Prawo zamówień publicznych nie nakładają na zamawiającego obowiązku wprowadzenia takiej zmiany do specyfikacji istotnych warunków zamówienia. Jak już stwierdzono powyżej, to zamawiający ustala jaki będzie przedmiot zamówienia, a jeżeli nie narusza przy tym zasad uczciwej konkurencji, wykonawcy muszą jego żądania respektować, tzn. zaoferować mu żądany towar Należy podkreślić, że to na wykonawcy powołującym się na rozwiązania równoważne ciążyć będzie wykazanie dowodu, iż oferowane wyroby zgodne są z wymaganiami zamawiającego. Badania współczynnika przewodzenia izolacji z rur preizolowanych zdemontowanych po pewnym okresie eksploatacji W 2006 roku uruchomiono w LB projekt dotyczący badań współczynnika przewodzenia ciepła izolacji spienianej różnymi poroforami z rur preizolowanych, zdemontowanych z rurociągów eksploatowanych od kilku/ kilkunastu lat. W 2006, 2007 oraz 2008 roku przeprowadzono badania 10 próbek izolacji z rur preizolowanych spienianych dwutlenkiem węgla zdemontowanych z warszawskiej sieci ciepłowniczej. Wyniki przeprowadzonych badań pozwalają na stwierdzenie, że średnia wartość współczynnika przewodzenia ciepła izolacji spienianej dwutlenkiem węgla zmienia się 9 po 5 latach w rurociągu zasilającym o ok. 23%, w rurociągu powrotnym o ok. 19 %, natomiast po 10 latach eksploatacji w rurociągu zasilającym o ok. 29%, w rurociągu powrotnym o ok. 27% 9 Na podstawie pomiarów nowych izolacji prowadzonych w LB, jako wartość średnią współczynnika przewodzenia ciepła nowej izolacji o różnej gęstości spienianej dwutlenkiem węgla, przyjęto λ 50 = 0,0314 W/mK. Wykres 1 Zależność pomiędzy wartością współczynnika przewodzenia ciepła izolacji z rur preizolowanych, a czasem pracy rurociągu preizolowanego 10 Na podstawie pomiarów nowych izolacji prowadzonych w LB, jako wartość średnią współczynnika przewodzenia ciepła nowej izolacji o różnej gęstości spienianej cyklopentanem, przyjęto λ 50 = 0,0300 W/mK. W 2008 roku rozpoczęto takie same badania na próbkach z eksploatowanych rur preizolowanych spienianych cyklopentanem, na próbkach dostarczonych z innych PECów (w bieżącym roku przewidywane jest wykonanie badań próbek dostarczonych z kolejnych 5. przedsiębiorstw). Wstępne wyniki przeprowadzonych w 2008 roku badań wskazują, że próbki spieniane cyklopentanem mają lepsze właściwości cieplne po pewnym czasie eksploatacji, niż próbki spieniane dwutlenkiem węgla i zmieniają się 10 po ok. 6 latach w rurociągu zasilającym o ok. 16%, w rurociągu powrotnym o ok. 14 %. Na wykresie 1. podano zależność pomiędzy wartością współczynnika przewodzenia ciepła izolacji z rur preizolowanych, a czasem pracy rurociągu preizolowanego górna para linii pianka PUR spieniana CO 2, dolna para linii pianka PUR spieniana cyklopentanem. Wyniki badań potwierdziły, że w wyniku awarii nieszczelności złącza i penetracji wody gruntowej w głąb pianki, w krótszym czasie następuje pogorszenie parametrów cieplnych izolacji. Wilgotna pianka z rurociągu preizolowanego po ok. 4 latach eksploatacji ma nieco gorsze parametry cieplne, niż pianka sucha, po 6 latach eksploatacji. LITERATURA [1] PN-EN 489:2005 Sieci ciepłownicze System preizolowanych zespolonych rur do wodnych sieci ciepłowniczych układanych bezpośrednio w gruncie Zespół złącza stalowych rur przewodowych z izolacją cieplną z poliuretanu i płaszczem osłonowym z polietylenu 11. [2] Zbigniew Oziemblewski Metody sieciowania polietylenu do zastosowania w ciepłowniczych sieciach preizolowanych, miesięcznik INSTAL nr 4A: 2009 (295). [3] PN-EN 253:2009 Sieci ciepłownicze System preizolowanych zespolonych rur do wodnych sieci ciepłowniczych układanych bezpośrednio w gruncie Zespół rurowy ze stalowej rury przewodowej, izolacji cieplnej z poliuretanu i płaszcza osłonowego z polietylenu (oryg.). [4] PN-EN ISO 8497:1999 Izolacja cieplna Określanie właściwości w zakresie przepływu ciepła w stanie ustalonym przez izolacje cieplne przewodów rurowych. 11 Od stycznia 2009 roku obowiązuje nowa edycja normy PN-EN 489 Kazimierz Żarski Węzły cieplne w miejskich systemach ciepłowniczych (wyd. I, 1997 r.) Cena 35 z³ Sprzeda prowadzi: Oœrodek Informacji Technika instalacyjna w budownictwie Warszawa, ul. Ksawerów 21, tel./fax: (022) redakcja@informacjainstal.com.pl, wydawnictwo@informacjainstal.com.pl 36