Diagnoza uwarunkowań i stanu rozwoju turystyki w LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie

Transkrypt

1 Diagnoza uwarunkowań i stanu rozwoju turystyki w LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie Gdynia, wrzesień 2015

2 Zespół autorski: mgr inż. Mariusz Lewczuk - kierownik projektu dr Wojciech Staszek mgr Michał Witkiewicz dr Bartosz Piziak mgr inż. Wojciech Bajerowski mgr inż. Jarosław Reszka mgr inż. Kamil Walenciuk mgr inż. Nina Maziarczyk mgr inż. Jan Lach mgr Magdalena Zalewska mgr Zbigniew Zagrodzki Autorzy składają serdeczne podziękowanie: Pracownikom Nadleśnictwa Elbląg za zaangażowanie i pomoc w trakcie prac nad Diagnozą uwarunkowań i stanu rozwoju turystyki w LKP Lasy Elbląsko Żuławskie. Pracownikom Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej za udostępnione materiały oraz cenne uwagi zgłaszane do projektu. Pracownikom gmin oraz wszystkich instytucji zaangażowanych w prace nad projektem. 2

3 Spis treści Spis treści...3 Spis rycin...5 Spis tabel...7 Spis fotografii Wstęp Położenie obszaru opracowania Metodyka i dane źródłowe Zarys metodyki opracowania i danych źródłowych Pola podstawowe oceny Uwarunkowania przyrodnicze i kulturowe rozwoju turystyki i rekreacji Zarys struktury środowiska przyrodniczego Formy ochrony przyrody Pozostałe atrakcyjne obiekty przyrodnicze Środowisko kulturowe Organizacje turystyczne Zagospodarowanie turystyczne Baza noclegowa Baza żywieniowa Dostępność komunikacyjna Baza towarzysząca Charakterystyka ruchu turystycznego Wielkość ruchu turystycznego Natężenie ruchu turystycznego Struktura ruchu turystycznego Atrakcyjność turystyczno-rekreacyjna Ocena walorów środowiska przyrodniczego Ocena środowiska kulturowego Ocena walorów krajobrazowych Syntetyczna ocena atrakcyjności turystyczno-rekreacyjnej Ocena zagęszczenia zagospodarowania i ruchu turystycznego Odporność i chłonność środowiska Ocena odporności i chłonności rekreacyjnej terenów leśnych Całkowita chłonność terenów leśnych Ocena odporności i chłonności rekreacyjnej terenów poza lasami Akweny wodne i plaże Ocena przydatności rekreacyjnej obszaru LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie Przydatność rekreacyjna lasów Ograniczenia przydatności rekreacyjnej lasów Przydatność bioterapeutyczna terenów leśnych Lokalizacja obiektów infrastruktury turystycznej Inne formy wypoczynku Przydatność dla celów edukacyjnych Syntetyczna ocena przydatności terenu dla różnych form turystyki i wypoczynku Diagnoza głównych problemów zagospodarowania turystyczno - rekreacyjnego Obciążenie graniczne plaż i kąpielisk Problemy chłonności i pojemności rekreacyjnej obszarów zaplecza wypoczynku plażowego Bibliografia Załącznik - Zestawienia tabelaryczne obiektów podlegających weryfikacji w etapie II.157 3

4 4

5 Spis rycin Rycina 1. Położenie obszaru opracowania na tle mezoregionów fizycznogeograficznych Rycina 2. Podział obszaru opracowania na pola podstawowe na tle zgeneralizowanego numerycznego modelu terenu Rycina 3. Zróżnicowanie rzeźby terenu na obszarze opracowania w nawiązaniu do jednostek podziału fizycznogeograficznego Rycina 4. Zróżnicowanie wykształcenia i gęstości sieci hydrograficznej na obszarze opracowania Rycina 5. Lokalizacja obszaru opracowania na tle jednostek fizycznogeograficznych i użytkowania gruntów Rycina 6. Struktura bazy noclegowej w obszarze opracowania (stan na 2015 r.) Rycina 7. Struktura obiektów gastronomicznych w obszarze opracowania (stan na 2015 r.) Rycina 8. Szlaki turystyczne w obszarze opracowania (stan na 2015 r.) Rycina 9. Gęstość szlaków turystycznych w obszarze opracowania (stan na 2015 r.) Rycina 10. Liczba turystów korzystających z bazy noclegowej na obszarze opracowania w 2014 r Rycina 11. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Elbląg Bażantarnia (sezon niski) Rycina 12. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Elbląg Bażantarnia (sezon wysoki) Rycina 13. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Jagodnik-Smoki (sezon niski) Rycina 14. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Jagodnik-Smoki (sezon wysoki) Rycina 15. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Krynica Morska (sezon niski) Rycina 16. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Krynica Morska (sezon wysoki) Rycina 17. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Raczki Elbląskie (sezon niski) Rycina 18. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Raczki Elbląskie (sezon wysoki) Rycina 19. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Stare Pole (sezon niski) Rycina 20. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Stare Pole (sezon wysoki) Rycina 21. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Stegna (sezon niski) Rycina 22. Natężenie ruchu turystycznego w punkcie pomiarowym Stegna (sezon wysoki) Rycina 23. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Tolkmicko (sezon niski) Rycina 24. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Tolkmicko (sezon wysoki) Rycina 25. Frekwencja o godzinie 13:00 na plaży w Stegnie w dniach Rycina 26. Frekwencja o godzinie 13:00 na plaży w Krynicy Morskiej w dniach Rycina 27. Miejsca pomiaru ruchu i ankietyzacji Rycina 28. Struktura wiekowa turystów odwiedzających obszar parku Bażantarnia w Elblągu Rycina 29. Pochodzenie turystów odwiedzających obszar Bażantarni w Elblągu Rycina 30. Rodzaj środka transportu wykorzystany w celu dotarcia do parku Bażantarnia w Elblągu. 76 Rycina 31. Forma zakwaterowania turystów przybyłych do parku Bażantarnia w Elblągu Rycina 32. Długość pobytu turystów ankietowanych na obszarze parku Bażantarnia w Elblągu Rycina 33. Struktura wiekowa turystów odwiedzających obszar Jagodnika i Smoków Rycina 34. Pochodzenie turystów odwiedzających obszar Jagodnika i Smoków Rycina 35. Rodzaj środka transportu wykorzystany w celu dotarcia na obszar Jagodnika i Smoków.. 79 Rycina 36. Forma zakwaterowania turystów przybyłych na obszar Jagodnika i Smoków Rycina 37. Długość pobytu turystów ankietowanych na obszarze Jagodnika i Smoków Rycina 38. Struktura wiekowa turystów odwiedzających Krynicę Morską Rycina 39. Pochodzenie turystów odwiedzających Krynicę Morską Rycina 40. Rodzaj środka transportu wykorzystany w celu dotarcia do Krynicy Morskiej Rycina 41. Forma zakwaterowania turystów przybyłych do Krynicy Morskiej Rycina 42. Długość pobytu turystów ankietowanych na obszarze Krynicy Morskiej Rycina 43. Struktura wiekowa turystów odwiedzających miejscowość Raczki Elbląskie Rycina 44. Pochodzenie turystów odwiedzających miejscowość Raczki Elbląskie Rycina 45. Rodzaj środka transportu wykorzystany w celu dotarcia do miejscowości Raczki Elbląskie85 5

6 Rycina 46. Forma zakwaterowania turystów odwiedzających miejscowość Raczki Elbląskie Rycina 47. Długość pobytu turystów ankietowanych na obszarze miejscowości Raczki Elbląskie Rycina 48. Struktura wiekowa turystów odwiedzających miejscowość Stare Pole Rycina 49. Pochodzenie turystów odwiedzających miejscowość Stare Pole Rycina 50. Rodzaj środka transportu wykorzystany w celu dotarcia do miejscowości Stare Pole Rycina 51. Forma zakwaterowania turystów odwiedzających miejscowość Stare Pole Rycina 52. Długość pobytu turystów ankietowanych na obszarze miejscowości Stare Pole Rycina 53. Struktura wiekowa turystów odwiedzających miejscowość Stegna Rycina 54. Pochodzenie turystów odwiedzających miejscowość Stegna Rycina 55. Rodzaj środka transportu wykorzystany w celu dotarcia do Stegny Rycina 56. Forma zakwaterowania turystów odwiedzających miejscowość Stegna Rycina 57. Długość pobytu turystów ankietowanych na obszarze miejscowości Stegna Rycina 58. Struktura wiekowa turystów odwiedzających miejscowość Tolkmicko Rycina 59. Pochodzenie turystów odwiedzających miejscowość Tolkmicko Rycina 60. Rodzaj środka transportu wykorzystany w celu dotarcia do Tolkmicka Rycina 61. Forma zakwaterowania turystów odwiedzających miejscowość Tolkmicko Rycina 62. Długość pobytu turystów ankietowanych na obszarze miejscowości Tolkmicko Rycina 63. Zróżnicowanie wysokości względnych w poszczególnych polach podstawowych Rycina 64. Ocena atrakcyjności walorów środowiska przyrodniczego obszaru opracowania dla potrzeb turystyki Rycina 65. Ocena walorów środowiska kulturowego obszaru opracowania Rycina 66. Zróżnicowanie typów pokrycia (użytkowania) terenu obszaru opracowania Rycina 67. Ocena walorów krajobrazowych obszaru opracowania Rycina 68. Zróżnicowanie syntetycznej oceny atrakcyjności turystyczno-rekreacyjnej (AT s ) obszaru LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie Rycina 69. Ocena zagospodarowania turystycznego obiekty turystyczne punktowe Rycina 70. Stopień zniszczenia roślinności zielnej w zależności od nachylenia stoku, przy obciążeniu 20 osób/dzień/ha Rycina 71. Chłonność terenów leśnych w poszczególnych oddziałach (chłonność całkowita) oraz chłonność naturalna terenów nieleśnych Rycina 72. Procentowy udział lasów w poszczególnych klasach przydatności rekreacyjnej na terenie LKP Lasy Elbląsko Żuławskie Rycina 73. Ocena przydatności terenów leśnych dla potrzeb turystyki w poszczególnych oddziałach Rycina 74. Ograniczenia przydatności terenów leśnych dla zagospodarowania turystycznego z uwagi na spadki terenu Rycina 75. Zestawienie powierzchni siedlisk leśnych w Nadleśnictwie Elbląg (stan na r.) Rycina 76. Zróżnicowanie spadków terenu w otoczeniu kompleksów leśnych obszaru opracowania Rycina 77. Główne strefy realizacji różnych form turystyki

7 Spis tabel Tabela 1. Charakterystyka wyróżnionych jednostek pól podstawowych oceny Tabela 2. Obiekty noclegowe w gminach obszaru opracowania w latach Tabela 3. Liczba miejsc noclegowych w gminach obszaru opracowania w latach Tabela 4. Obiekty noclegowe w obszarze opracowania (stan na 2015 r.) Tabela 5. Obiekty gastronomiczne w obszarze opracowania (stan na 2015 r.) Tabela 6. Dostępność komunikacyjna Elbląga (stan na 2015 r.) Tabela 7. Liczba bezpośrednich połączeń autobusowych realizowanych w zasięgu opracowania (stan na 2015 r.) Tabela 8. Liczba i długość szlaków turystycznych na obszarze opracowania (stan na 2015 r.) Tabela 9. Liczba i długość szlaków pieszych w obszarze opracowania (stan na 2015 r.) Tabela 10. Liczba i długość szlaków rowerowych w obszarze opracowania (stan na 2015 r.) Tabela 11. Liczba i długość szlaków kajakowych w obszarze opracowania (stan na 2015 r.) Tabela 12. Pozostałe obiekty zagospodarowania w obszarze opracowania (stan na 2015 r.) Tabela 13. Liczba turystów w zasięgu opracowania w 2014 r Tabela 14. Udzielone noclegi na obszarze opracowania w podziale na typy obiektów w 2014 r Tabela 15. Liczba odwiedzających ważniejsze atrakcje turystyczne regionu (stan na 2014 r.) Tabela 16. Liczba turystów i rekreantów w punkcie pomiarowym Elbląg Bażantarnia (sezon niski i wysoki) Tabela 17.Liczba turystów i rekreantów w punkcie pomiarowym Jagodnik-Smoki - sezon niski i wysoki Tabela 18. Liczba turystów i rekreantów w punkcie pomiarowym Krynica Morska -sezon niski i wysoki Tabela 19. Liczba turystów i rekreantów w punkcie pomiarowym Raczki Elbląskie - sezon niski i wysoki Tabela 20. Liczba turystów i rekreantów w punkcie pomiarowym Stare Pole (sezon niski i wysoki) Tabela 21. Liczba turystów i rekreantów w punkcie pomiarowym Stegna - sezon niski i wysoki Tabela 22. Liczba turystów i rekreantów w punkcie pomiarowym Tolkmicko - sezon niski i wysoki Tabela 23. Frekwencja turystów na plaży w Stegnie w dniach r Tabela 24. Frekwencja turystów na plaży w Krynicy Morskiej w dniach r Tabela 25. Liczba respondentów w poszczególnych rejonach badawczych (sezon niski) Tabela 26. Liczba respondentów w poszczególnych rejonach badawczych (sezon wysoki) Tabela 27. Kryteria oceny poszczególnych elementów środowiska z punktu widzenia atrakcyjności turystycznej obszaru opracowania Tabela 28. Waloryzacja środowiska kulturowego w granicach pól podstawowych oceny Tabela 29. Kryteria oceny walorów krajobrazowych Tabela 30. Oceny cząstkowe (dane pierwotne i wartości standaryzowane) i łączna wartość oceny walorów krajobrazu obszaru LKP Lasy Elbląsko Żuławskie Tabela 31. Ocena walorów przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych i syntetyczna oceny atrakcyjności turystyczno-rekreacyjnej - AT s Tabela 32. Współczynniki redukcji chłonności naturalnej w zależności od spadku terenu Tabela 33. Ocena odporności i chłonności rekreacyjnej siedlisk leśnych na terenie LKP Lasy Elbląsko Żuławskie Tabela 34. Chłonność turystyczna terenów leśnych na obszarze opracowania Tabela 35. Wskaźniki chłonności naturalnej terenów poza lasami w zależności od użytkowania gruntów Tabela 36. Zestawienie wskaźników obciążenia rekreacyjnego kąpielisk i akwenów wodnych Tabela 37. Wartości obciążenia granicznego kąpielisk nad Zalewem Wiślanym i Zatoką Gdańską Tabela 38. Ocena przydatności turystycznej poszczególnych typów siedlisk leśnych

8 Tabela 39. Ocena przydatności drzewostanów do potrzeb rekreacji Tabela 40. Przydatność rekreacyjna terenów leśnych LKP Lasy Elbląsko Żuławskie Tabela 41. Zestawienie powierzchni obszarów głównych ograniczeń przydatności turystycznej terenów leśnych w granicach LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie Tabela 42. Oddziaływanie bioterapeutyczne głównych typów siedlisk leśnych występujących na obszarze opracowania Tabela 43. Kwalifikacja terenów leśnych predysponowanych dla lokalizacji trwałej infrastruktury turystycznej Tabela 44. Syntetyczne zestawienie rejonów predysponowanych do celów edukacyjnych Tabela 45. Charakterystyka stref realizacji podstawowych form turystyki

9 Spis fotografii Fotografia 1. Przykład gospodarstwa agroturystycznego zlokalizowanego w miejscowości Milejewo.37 Fotografia 2. Przykład obiektu gastronomicznego na terenie Krynicy Morskiej Fotografia 3. Minimalna i maksymalna frekwencja na plaży w Stegnie przy przystani rybackiej (w pobliżu wejścia na plażę nr 68 i Centrum Usług Przyplażowych) Fotografia 4. Minimalna i maksymalna frekwencja na plaży w Krynicy Morskiej w pobliżu wejścia na plażę nr Fotografia 5. Użytkowanie plaży w Stegnie w godzinach szczytu w sezonie wysokim ( ). Rejon głównego wejścia na plażę Fotografia 6. Użytkowanie plaży w Krynicy Morskiej w godzinach szczytu w sezonie wysokim ( ). Rejon wejścia na plażę Bulwar Słoneczny

10 SŁOWNIK SKRÓTÓW UŻYTYCH W OPRACOWANIU BULiGL Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej CIT centrum informacji turystycznej FOP forma ochrony przyrody IT Informacja Turystyczna LGD Lokalna Grupa Działania LKP Leśny Kompleks Promocyjny LOT Lokalna Organizacja Turystyczna LP Lasy Państwowe MPZP miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego OSIR Ośrodek Sportu i Rekreacji OTOP Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków PBPR Pomorskie Biuro Planowania Regionalnego PK park krajobrazowy PKMW Park Krajobrazowy Mierzei Wiślanej PTTK Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze RDLP Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych RDOŚ Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska RZGW Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej UM Urząd Morski UW-M Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie WOPR Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe WWF World Wide Found for Nature ZPK zielony punkt kontrolny 10

11 1. Wstęp Niniejszy dokument stanowi drugą część kompleksowego opracowania projektu Koncepcji zagospodarowania rekreacyjno turystycznego dla obszaru Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Elbląsko Żuławskie, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów leśnych w ramach realizacji zadań Jednolitego Programu Gospodarczo Ochronnego LKP Lasy Elbląsko Żuławskie, zgodnie z założeniami sformułowanymi w Strategii Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe na lata Zasięg przestrzenny opracowania obejmuje cały LKP Lasy Elbląsko Żuławskie, tożsamy z obszarem administracyjnym Nadleśnictwa Elbląg o powierzchni 1864 km 2 (z czego 328 km 2 obejmuje Zalew Wiślany). Na jego obszarze grunty leśne znajdujące się w zarządzie Lasów Państwowych zajmują 188,2 km 2, a lasy w zarządzie innych podmiotów 9,4 km 2. Zgodnie ze specyfikacją zamówienia niniejszy dokument stanowi Diagnozę uwarunkowań i stanu rozwoju turystyki na terenie LKP Lasy Elbląsko Żuławskie. Obejmuje on dwa następujące główne elementy: 1. Uwarunkowania rozwoju turystki obszaru LKP (rozdz. 4-6 niniejszego dokumentu): uwarunkowania przyrodnicze, zagospodarowanie turystyczne baza noclegowa, baza gastronomiczna, dostępność komunikacyjna, infrastruktura towarzysząca, charakterystykę ruchu turystycznego wielkość, natężenie i struktura ruchu, 2. Część syntetyczną waloryzację przestrzeni dla potrzeb turystyki (rozdz dokumentu), obejmującą: ocenę atrakcyjności turystycznej uwzględniającej atrakcyjność środowiska przyrodniczego, kulturowego i krajobrazu, ocenę zagęszczenie zagospodarowania i natężenia ruchu turystycznego, ocenę chłonności i pojemności turystycznej, ocenę przydatności dla potrzeb turystyki i rekreacji, w tym dla potrzeb edukacji, wskazanie ograniczeń, kolizji i konfliktów związanych z zagospodarowaniem i ruchem turystycznym i rekreacyjnym. Opracowanie składa się z następujących części tekstowych i graficznych (mapy): niniejszy dokument tekstowy - Diagnoza uwarunkowań i stanu rozwoju turystyki na terenie LKP Lasy Elbląsko Żuławskie, Mapa walorów turystycznych - skala 1: Mapa zagospodarowania turystycznego - skala 1: Mapa ruchu turystycznego - skala 1: Mapa oceny atrakcyjności turystycznej - skala 1: Mapa oceny natężenia zagospodarowania i ruchu turystycznego - skala 1: Mapa oceny chłonności i pojemności turystycznej - skala 1: Mapa oceny przydatności terenu dla realizacji form turystyki i lokalizacji zagospodarowania turystycznego - skala 1:

12 Mapa oceny przydatności terenu dla realizacji edukacji i lokalizacji zagospodarowania edukacyjnego - skala 1: Mapa kompleksowej oceny terenu dla realizacji form turystyki i wypoczynku - skala 1:

13 2. Położenie obszaru opracowania Obszar opracowania tożsamy z zasięgiem terytorialnym Nadleśnictwo Elbląg położony jest w północnej części Polski. Skrajne punkty zasięgu terytorialnego Nadleśnictwa Elbląg to: na północy długość, na wschodzie szerokość , na południu długość oraz na zachodzie szerokość Najwyższą wysokość bezwzględną określono na 197 m n.p.m. i jest nią Góra Milejewska na Wzniesieniach Elbląskich (w pobliżu oddz. 252 obrębu Kadyny). Najniżej położonym punktem jest teren depresyjny na Żuławach Wiślanych w Raczkach Elbląskich, zarazem najniżej położony punkt na terenie kraju, zlokalizowany na wysokości 1,8 m poniżej poziomu morza. Zasięg terytorialny obszaru LKP Lasy Elbląsko - Żuławskie rozciąga się od miejscowości Piaski do miejscowości Stalewo 48 km w linii północno-południowej i miejscowości Frombork Tczew w kierunku północno-wschodnim do południowo-zachodniego. Pod względem fizycznogeograficznym omawiany obszar leży na terenie 3 głównych mezoregionów (Kondracki 2002): Mierzeja Wiślana (313.53), ok. 5 % powierzchni, Żuławy Wiślane (313.54), ok. 73 % powierzchni, Wysoczyzna Elbląska (313.55), ok. 20 % powierzchni. Jedynie bardzo niewielkie fragmenty terenu obejmują 3 inne jednostki podziału regionalnego (ryc. 1): Równina Warmińska (313.56), ok. 0,5 % powierzchni, Wybrzeże Staropruskie (313.57), ok. 0,5 % powierzchni, Pojezierze Iławskie (314.53), ok. 1,0 % powierzchni. Teren opracowania sąsiaduje z 7 nadleśnictwami: od wschodu Zaporowo, Młynary, Dobrocin, od południa Kwidzyn i od zachodu Gdańsk, Kolbudy i Starogard. 13

14 Rycina 1. Położenie obszaru opracowania na tle mezoregionów fizycznogeograficznych. Źródło: opracowanie własne na podstawie Kondracki (2002) 14

15 3. Metodyka i dane źródłowe 3.1. Zarys metodyki opracowania i danych źródłowych Podstawą niniejszego opracowania były: dane zgromadzone w ramach inwentaryzacji atrakcji turystycznych i obiektów zagospodarowania turystycznego (zebrane w I etapie prac i zweryfikowane podczas prac terenowych wykonanych w ramach realizacji II etapu opracowania), badania ankietowe turystów i rekreantów przeprowadzone w 7 rejonach badań, wskazanych w I etapie opracowania, numeryczne dane przestrzenne pozyskane przez BULiGL w tym numeryczny model terenu, ortofotomapy, mapy topograficzne i tematyczne, a także dane z numerycznej mapy leśnej terenu LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie. W ramach inwentaryzacji atrakcji i obiektów zagospodarowania turystycznego zgromadzeniu i weryfikacji terenowej podlegały następujące dane: 1. Informacje dotyczące zagospodarowania i ruchu turystycznego oraz atrakcji turystycznych: baza noclegowa, infrastruktura wspomagająca realizację turystyki i wypoczynku, liniowa infrastruktura turystyczno rekreacyjna, infrastruktura informacyjno dydaktyczna, inne obiekty pełniące lub potencjalnie przydatne do pełnienia funkcji związanych z turystyką, 2. Informacje dotyczące atrakcji turystycznych i rekreacyjnych: obiekty przyrodnicze objęte ochroną prawną formy ochrony przyrody (rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary Natura 2000, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, wyróżniające się obiekty, obszary i cechy naturalne oraz seminaturalne, obiekty, obszary i cechy o wartości historycznej, muzea i ekspozycje obiektów kulturowych, ośrodki folkloru i sztuki ludowej, atrakcyjne współczesne obiekty kulturowe. 3. Formy ograniczeń wykorzystania środowiska, w tym funkcji rekreacyjnych: obiekty przyrodnicze objęte ochroną prawną formy ochrony przyrody (zwłaszcza rezerwaty przyrody, ostoje zwierzyny), obiekty objęte innymi formami ograniczenia dostępu jak tereny wojskowe, strefy ochrony bezpośredniej ujęcia wody, tereny szczególnego zagrożenia powodzią, obszary położone w pasie technicznym brzegu morskiego, a także ograniczenia wynikające z ustawy o lasach i ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. 15

16 Dane te zostały zebrane i przekazane w postaci wektorowych warstw bazy danych GIS oraz projektów map w formacie.mxd. Ponadto ważną częścią prac terenowych w II etapie opracowania była waloryzacja atrakcyjności weryfikowanych terenowo obiektów, poprzez przypisanie odpowiedniej oceny opisowej. Przyjęto tu 4-stopniową skalę oceny (brak walorów, walor niski, walor i wysoki). W dalszej części analiz oceny te zostały wykorzystane do analizy walorów przyrodniczych i kulturowych dla potrzeb turystyki (por. rozdz ). W analizie tej nominalną skalę opisową zastąpiono bonitacją punktową (skala porządkowa 0 3), odpowiadającą atrakcyjności obiektu i możliwości jego wykorzystania turystycznego. Istotną częścią opracowania były badania natężenia ruchu turystycznego i badania ankietowe turystów i rekreantów przeprowadzone w 7 wytypowanych i zatwierdzonych przez Zamawiającego rejonach badań: Krynica Morska Stegna Kadyny Elbląg Milejewo, Ogrodniki, Huta Żuławska, Pogrodzie Żółwiniec, Krzewsk, Raczki Elbląskie, Tropy Elbląskie Kaczynos Stare Pole Szczegółowe informacje dotyczące metodyki badań ankietowych i pomiarów natężenia ruchu zostały omówione w rozdziałach omawiających wyniki tych badań. Kolejnym etapem pracy była wszechstronna analiza zgromadzonych informacji, przeprowadzona w kierunku: waloryzacji uwarunkowań rozwoju turystyki (atrakcyjność, chłonność, przydatność), oceny natężenia zagospodarowania i ruchu turystycznego, wskazania predyspozycji, ograniczeń i kierunków rozwoju turystyki i rekreacji na terenie LKP. Całość zgromadzonych danych, w tym numeryczne dane przestrzenne (cyfrowy model terenu, ortofotomapy, mapy topograficzne, mapy geologiczne, hydrograficzne) poddane zostały analizie przy wykorzystaniu oprogramowania GIS. Analizę danych prowadzono przy wykorzystaniu programów: ArcGIS v.10.2, MapInfo Professional 10.0, QGis v , Vertical Mapper v Szczegółowa metodyka analizy poszczególnych zagadnień została omówiona w kolejnych rozdziałach tematycznych opracowania. W niniejszej części dokumentu omówiono kwestie metodyczne związane z doborem pola podstawowego oceny walorów obszaru opracowania (kolejny podrozdział). 16

17 3.2. Pola podstawowe oceny Jednym z kluczowych zagadnień przy podejściu do oceny i waloryzacji środowiska przyrodniczego jest odpowiedni dobór pola podstawowego oceny. W praktyce najczęściej stosowane są: powierzchnie wynikające z podziału administracyjnego (np. gminy), pola geometryczne, pola wynikające ze zróżnicowania komponentów środowiska przyrodniczego (geokompleksy różnej rangi). Zastosowanie każdego z wymienionych podstawowych typów pól podstawowych ma swoje zalety, przykładowo operowanie jednostkami administracyjnymi umożliwia podjęcie bardziej bezpośrednich działań w zależności od uzyskanej oceny. W przypadku niniejszego opracowania zdecydowano się na dwutorowe podejście do doboru pól podstawowych na potrzeby poszczególnych analiz: 1. wyróżnienie podstawowych jednostek naturalnych i operowanie nimi w większości analiz, 2. zastosowanie wydzieleń leśnych w randze oddziałów jako pól podstawowych oceny niektórych analiz szczegółowych z uwagi na cel i stopień szczegółowości opracowania określony w specyfikacji przez Zamawiającego, Jako dodatkowe, pomocnicze pola odniesienia, używane dla pierwotnej agregacji danych terenowych, wykorzystano : dla terenów leśnych - wydzielenia siedliskowe jako najmniejsze, homogeniczne pod względem warunków środowiskowych, dla terenów poza lasami pola geometryczne (kwadraty o boku 500 m). Zastosowanie jednostek naturalnych jest najbardziej adekwatne dla większości analiz wykonywanych w dużej mierze w oparciu o dane dotyczące zróżnicowania komponentów środowiska przyrodniczego, rozpatrywanego w kontekście przydatności dla celów turystyki i rekreacji. Jest uzasadnione także w przypadku analizowania zagospodarowania turystycznego, którego natężenie uzależnione jest od czynników naturalnych, związanych z obecnością terenów leśnych, dostępnością do wód powierzchniowych, zróżnicowaniem rzeźby terenu i krajobrazu. Wykorzystanie oddziałów leśnych jako pól podstawowych szczegółowych, i najważniejszych z punktu widzenia celu opracowania, ocen (jak np. chłonność czy przydatność turystyczna) jest jak najbardziej uzasadnione merytorycznie. Wynika przede wszystkim z bardziej szczegółowego podejścia do oceny w przypadku terenów leśnych, w tym kartograficznej prezentacji wyników tych ocen, niż w przypadku terenów pozostałych. Wynika to bezpośrednio z warunków określonych w specyfikacji przez Zamawiającego 1. Ponadto odniesienie ważniejszych ocen i analiz do poszczególnych oddziałów leśnych ma niebagatelne znaczenie praktyczne, umożliwiając jednoznaczną identyfikację przestrzenną zarówno samych ocen, jak również wskazań i zaleceń dotyczących zagospodarowania. W nawiązaniu do przedstawionego wyżej schematu wydzielenia podstawowych pól oceny na terenie opracowania zdelimitowano pola podstawowe, w oparciu przede wszystkim o kryteria: rzeźby terenu i jej genezy, powierzchniowej budowy geologicznej. 1 skala szczegółowości opracowania i wydruków jest znacząco wyższa, zwłaszcza w części koncepcyjnej opracowania (etap III). 17

18 W ten sposób wyróżniono 3 podstawowe jednostki morfologiczno - litogenetyczne, występujące na przedmiotowym terenie: 1. pas akumulacji morskiej i wydmowej Mierzei Wiślanej, 2. obszar młodoglacjalnej wysoczyzny polodowcowej Wysoczyzny Elbląskiej, 3. obszar niziny akumulacji fluwialnej Żuław Wiślanych. W ich obrębie wyróżniono łącznie 32 pola podstawowe jednostki indywidualne. Ich delimitacji dokonano w oparciu o kryteria zróżnicowania: drugorzędnych cech morfologii terenu (np. wyróżniając tereny krawędzi wysoczyzny od powierzchni jej wierzchowiny), warunków wodnych (zwłaszcza na terenie Żuław Wiślanych granice polderów i poszczególnych powierzchni rozgraniczanych ważniejszymi ciekami, podobnie postąpiono także w przypadku podziału obszarów krawędziowych Wysoczyzny Elbląskiej), pokrycia i użytkowania terenu. W niektórych przypadkach granice prowadzono w nawiązaniu do przebiegu ważniejszych, łatwo rozróżnialnych antropogenicznych elementów liniowych, jak np. drogi, lub też nawiązywano do przebiegu granic gmin. W przypadku miasta Elbląg zdecydowano się na uproszczenie i potraktowano całość miasta jako osobną jednostkę, co najlepiej oddaje strukturę tego terenu, wyróżniającą się całkowicie odmienną specyfiką, związaną z przekształceniem środowiska przez człowieka i bardzo wysokim udziałem terenów zabudowanych i zainwestowanych. W tym przypadku jako jednostkę odniesienia potraktowano obręb geodezyjny, odpowiadający granicom miasta. Dla uproszczenia, ze względu na zmienne cechy środowiska, jednostkę tą zaliczono do terenów Wysoczyzny Elbląskiej, pomimo to, że znaczna część miasta leży w obrębie niziny aluwialnej Żuław Wiślanych. Zadecydowały tu względy praktyczne, narzucone przez cel opracowania, związane z tym, że większość ruchu turystycznego, zwłaszcza dotyczącego terenów leśnych będzie dotyczyć części położonej już w części wysoczyznowej miasta. W ten sposób w granicach podstawowych jednostek morfologicznych znalazły się : w obrębie Mierzei Wiślanej 3 pola podstawowe, w obrębie Wysoczyzny Elbląskiej 8 pól, w obrębie Żuław Wiślanych 21 pól. Granice podstawowych jednostek przestrzennych obszaru opracowania przedstawiano na mapie ryc. 2, a ich podstawowe cechy charakterystyczne, wraz z danymi dotyczącymi zróżnicowania podstawowych cech rzeźby terenu (wygenerowanych z numerycznego modelu terenu NMT) zamieszczono w tabeli 1. Przedstawione dane wyraźnie różnicują wyróżnione jednostki na podstawowe grupy (A. B, C), związane z odmiennymi jednostkami morfologicznymi i podziałem fizycznogeograficznym (mezoregiony). Jednocześnie przedstawione w tabeli główne cechy rzeźby terenu poszczególnych jednostek mają wpływ na poszczególne zagadnienia i oceny związane z przydatnością dla różnych form rekreacji, jak też odpornością i chłonnością rekreacyjną analizowanego obszaru. 18

19 Rycina 2. Podział obszaru opracowania na pola podstawowe na tle zgeneralizowanego numerycznego modelu terenu. Źródło: opracowanie własne 19

20 Tabela 1. Charakterystyka wyróżnionych jednostek pól podstawowych oceny. Mezoregion 2 LP KOD Położenie (rejon) Powierzchnia [ha] Mierzeja Wiślana Wysoczyzna Elbląska Żuławy Wiślane Obwód [km] Wysokość śr. [m n.p.m.] Różnica wysokości [m] Spadek śr. [%] 1 A1 Mikoszewo - Stegna 3069,0 36,8 3,9 38,4 5,1 2 A2 Kąty Rybackie 2837,4 37,3 4,1 36,3 7,7 3 A3 Krynica Morska 2461,8 51,9 7,6 49,1 9,0 4 B1 Tolkmicko - Kadyny 1447,7 36,5 12,2 91,3 6,0 5 B2 Chojnowo - Pogrodzie 5898,8 50,8 72,5 140,3 9,2 6 B3 Łęcze - Pagórki 3951,2 38, ,5 16,5 7 B4 Jagodnik Jelenia Dolina 5252,7 37,4 94,6 196,0 10,8 8 B5 Milejewo Ogrodniki 6724,8 47,1 152,3 155,7 6,6 9 B6 Elbląg 2251,2 28,0 16,6 81,6 3,9 10 B7 Bażantarnia 3204,1 30,1 94,6 158,3 10,3 11 B8 Przezmark Pomorska Wieś 4630,0 46,4 92,3 169,1 7,2 12 C1 Przemysław - Drewnica 5788,0 45,4 0,9 13,0 0,7 13 C2 Płonina 3457,1 28,1 0,6 8,0 0,6 14 C3 Niedźwiedzica - Tujsk 9690,9 50,2 0,3 16,0 0,6 15 C4 Marzęcino 7438,4 41,8 0,7 9,0 0,6 16 C5 Batorowo 4717,6 46,1 0,5 32,0 0,8 17 C6 Nowa Cerkiew - Ostaszewo 6046,9 39,7 0,4 15,0 0,7 18 C7 Nowy Dwór Gdański 8704,5 54,0 0,5 10,0 0,6 19 C8 Rakowo - Jazowa 3573,6 30,6 0,6 10,0 0,6 20 C9 Jegłownik - Wiktorowo 8319,6 52,7 0,5 14,0 0,7 21 C10 Lisewo Malborskie - Boręty 4003,8 32,7 2,5 19,0 0,8 22 C11 Lichnowy 6587,7 46,1 1,0 10,0 0,6 23 C12 Nowy Staw Lipinka 8961,7 59,5 0,3 14,0 0,6 24 C13 Malbork Zachód - Kościeleczki 3202,5 29,5 2,1 14,0 0,7 25 C14 Szawałd Lubatowo 6043,8 47,1 0,4 17,0 0,7 26 C15 Stare Pole - Kaczynos 3184,8 28,8 1,4 22,0 0,9 27 C16 N. Wieś Malborska - Kraszewo 4188,6 37,9 6,4 42,0 1,2 28 C17 Gronowo Elbląskie 5521,4 40,5 0,4 9,0 0,6 29 C18 Zwierzno - Markusy 5140,8 42,8 1,7 29,0 0,7 30 C19 Raczki Elbląskie Węgle 4739,5 36,0 0,7 12,0 0,7 31 C20 Nowa Pilona 2288,7 36,0 1,7 23,9 1,6 32 C21 Nowe Dolno - Lisów 5850,7 50,7 0,3 22,3 1,1 2 pominięto mezoregiony zajmujące znikomą część obszaru opracowania: Wybrzeże Staropruskie, Równina Warmińska i Pojezierze Iławskie (por. rozdz. 2 i ryc. 1). 20

21 Wykorzystanie najmniejszych pól wydzieleń siedliskowych w przypadku terenów leśnych, jest uzasadnione uzyskaniem maksymalnej szczegółowości najbardziej istotnych zagadnień związanych z oceną chłonności i przydatności rekreacyjnej terenów leśnych. Zostało to wykorzystane przy konstrukcji treści wynikowych obrazów kartograficznych w postaci map: oceny chłonności i pojemności turystycznej, oceny przydatności terenu dla realizacji form turystyki i lokalizacji zagospodarowania turystycznego, kompleksowej oceny terenu dla realizacji form turystyki i wypoczynku. Pola geometryczne dla terenów poza lasami zostały wykorzystane dla pierwotnej agregacji podstawowych danych fizjograficznych (spadki terenu i deniwelacje), a następnie do oceny ograniczeń i predyspozycji dla wykorzystania turystycznego i rekreacyjnego. Zastosowanie pól geometrycznych dla agregacji podstawowych danych fizjograficznych o terenach poza lasami zostało podyktowane względami praktycznymi: brakiem bardziej szczegółowych danych (adekwatnych do podziału terenów leśnych na oddziały, czy wydzielenia siedliskowe), zgeneralizowaną postacią opracowania finalnego dla terenów nieleśnych. 21

22 4. Uwarunkowania przyrodnicze i kulturowe rozwoju turystyki i rekreacji 4.1. Zarys struktury środowiska przyrodniczego Podstawowe uwarunkowania rozwoju funkcji turystycznych i rekreacyjnej danego terenu wynikają przede wszystkim ze struktury komponentów środowiska przyrodniczego, ich genezy, charakteru i wykształcenia. Obszar LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie położony jest na terenie 3 bardzo zróżnicowanych jednostek morfologicznych, pokrywających się generalnie z podziałem na mezoregiony fizycznogeograficzne (por. rozdz. 2). Z położenia na terenie 3 głównych, bardzo zróżnicowanych pod względem genezy jednostek geomorfologicznych wynika bardzo duży stopień zróżnicowania cech środowiska przyrodniczego rzeźby terenu, budowy geologicznej, warunków wodnych, a także pokrywy glebowej i szaty roślinnej. Za główne cechy środowiska decydujące o atrakcyjności i przydatności terenu dla turystyki i rekreacji uznawane są: zróżnicowanie rzeźby terenu, występowanie wód powierzchniowych (głównie dużych akwenów wodnych), zróżnicowanie użytkowania terenu. Wszystkie te cechy wyraźnie nawiązują do granic 3 głównych mezoregionów (ryc. 3-5). Podstawowe cechy środowiska przyrodniczego, decydujące o atrakcyjności dla turystyki i wypoczynku, omówiono poniżej w nawiązaniu do 3 głównych jednostek morfologicznych i fizycznogeograficznych. W związku z tym, że wykształcenie poszczególnych elementów środowiska było szczegółowo wzięte pod uwagę przy dalszych analizach i waloryzacji atrakcyjności turystyczno-rekreacyjnej obszaru LKP, w niniejszym rozdziale Omówiono jedynie główne, najważniejsze cechy poszczególnych jednostek. Wysoczyzna Elbląska jest młodoglacjalną formą wysoczyzny morenowej o bardzo żywej rzeźbie terenu, uformowaną w czasie ostatnich zlodowaceń północnopolskich. Jej powierzchnia wznosi się zasadniczo na poziomie ok m n.p.m., a najwyższe wzniesienia osiągają ponad 195 m wysokości. Poza dużym wyniesieniem w stosunku do przyległych terenów (głównie Żuław Wiślanych), na urozmaicenie ukształtowania powierzchni wpłynęły bardzo intensywne procesy erozyjne, zachodzące na stromych krawędziach i zboczach. Centralną część tworzy morena denna falista i pagórkowata. Na obrzeżach wysoczyzna ta ma wyraźny charakter krawędziowy z bardzo dużą liczbą rozcięć erozyjnych, cechując się bardzo dużymi jak na warunki niżowe deniwelacjami. Cechą charakterystyczną tej części wysoczyzny są głębokie doliny erozyjne, które w rejonie krawędzi mają charakter wąwozów o głębokości m. W środkowej, najwyższej części wysoczyzny, deniwelacje nie przekraczają 30 m. W strefie krawędziowej natomiast wzrastają do 50 m, a od strony północno-zachodniej w okolicach Suchacza i Kadyn przekraczają 100 m. Na terenie Wzniesień Elbląskich można spotkać głazy narzutowe o znacznej wielkości. Wiele takich głazów znajduje się w korytach potoków. 22

23 Obszar cechuje się umiarkowanym zagęszczeniem sieci hydrograficznej, tworzonej głównie przez krótkie cieki o wyraźnym układzie decentrycznym (por. ryc. 4). Brakuje większych jezior, możliwych do szerszego wykorzystania turystyczno-rekreacyjnego. W użytkowaniu terenu zdecydowanie dominują tereny leśne, przy umiarkowanym udziale gruntów rolniczych (ryc. 5). Rycina 3. Zróżnicowanie rzeźby terenu na obszarze opracowania w nawiązaniu do jednostek podziału fizycznogeograficznego. Źródło: opracowanie własne Mierzeja Wiślana stanowi piaszczysty wał wydmowy, uformowany w wyniku akumulacji morskiej i eolicznej w holocenie. Rozciąga się na omawianym obszarze od Wisły do granicy z Obwodem Kaliningradzkim. Szerokość mierzei waha się w granicach od 500 m w okolicach Krynicy Morskiej do około 2,5 km w pobliżu Stegny. Starsze wały wydmowe (zlokalizowane bliżej Zalewu Wiślanego) cechują się znacznymi wysokościami, dochodzącymi do m n.p.m. Najwyższą kulminacją wydmową jest Wielbłądzi Garb (49,5 m n.p.m.) w oddz. 26m (obręb Stegna). 23

24 Rycina 4. Zróżnicowanie wykształcenia i gęstości sieci hydrograficznej na obszarze opracowania. Źródło: opracowanie własne 24

25 Rycina 5. Lokalizacja obszaru opracowania na tle jednostek fizycznogeograficznych i użytkowania gruntów. Źródło: opracowanie własne na podstawie Corine Land Cover

26 Obszar mierzei praktycznie pozbawiony jest sieci hydrograficznej (ryc. 4). Jedynie w zagłębieniach deflacyjnych między wydmami występują mokradła stałe, zajęte przez torfowiska. Głównym atutem mierzei jest natomiast bezpośredni kontakt z wodami Zatoki Gdańskiej (linia brzegowa w granicach opracowania o długości 48 km), z pasmem piaszczystych plaż, a także sąsiedztwo od południa drugiego dużego akwenu wodnego Zalewu Wiślanego (ryc. 4). Prawie cały obszar wydmowy pokryty jest lasem, dzięki któremu wydmy zostały utrwalone (ryc. 5). W ogólnym zarysie rzeźby powierzchni zaznacza się przestrzenne uporządkowanie form i ich zespołów. Najstarsze wydmy brunatne ciągną się najdalej od morza. Bliżej znajdują się wydmy żółte, a bezpośrednio przy plaży najmłodsze wydmy białe. Żuławy Wiślane są młodą aluwialną równiną deltową Wisły, wieku holoceńskiego. Rzeźba terenu jest tu typowo równinna, z występowaniem terenów depresyjnych, położonych poniżej poziomu morza. Obszary te powstały wskutek odcięcia dna Zalewu Wiślanego przez osady rzeczne, a następnie osuszenia rozlewisk wodnych, w wyniku szeroko zakrojonych działań melioracyjnych i wprowadzenia systemu odwadniania polderowego. Wysokości terenu wahają się od -1,0 do ok. 1-2 m n.p.m. W rejonie Zalewu Wiślanego i jeziora Druzno 3 średnie rzędne terenu utrzymują się poniżej poziomu morza. Deniwelacje i spadki terenu są minimalne. Sieć hydrograficzna jest bardzo gęsta (ryc. 4), tworzona zarówno przez ważniejsze rzeki w tym Wisłę (zachodnia granica obszaru opracowania), Nogat i Szkarpawę, Tuję, rz. Elbląg i Panieńską Łachę jak i przez bardzo rozbudowany system kanałów melioracyjnych. Na terenie Żuław Wiślanych występują dwa duże akweny wodne jez. Druzno i Zalew Wiślany (powierzchnia w granicach opracowania - 273,3 km 2 ). Z uwagi na swoją genezę i morfologię oraz charakter linii brzegowej (zarastające, płytkie zbiorniki z szerokim pasem roślinności szuwarowej) dostępność rekreacyjna jest ograniczona. Jezioro Druzno objęte jest ponadto w całości ochroną rezerwatową. Zalew Wiślany jest natomiast atrakcyjnym akwenem dla turystyki wodnej (żeglarstwo). Na obszarze Żuław Wiślanych zdecydowanie dominuje rolnicze użytkowanie gruntów (ryc. 5). Powierzchnie leśne zajmują znikomą powierzchnię. Należą do nich niewielkie kompleksy na brzegach jez. Druzno i w rejonie Kaczynosu Formy ochrony przyrody Na atrakcyjność danego obszaru wpływa także obecność interesujących, wartych zachowania, walorów przyrodniczych, objętych różnymi formami ochrony przyrody. Z jednej strony formy takie przyczyniają się do wzrostu zainteresowania danym obszarem, z drugiej strony ich obecność powoduje często ograniczenia w możliwości korzystania ze środowiska (w tym dla funkcji rekreacyjnej) i konflikty w dostępie do jego zasobów. 3 w niniejszym opracowaniu zastosowano poprawną nazwę geograficzną jeziora Druzno, zachowując jednocześnie stosowaną również nazwę Drużno dla form ochrony przyrody (rezerwat przyrody i obszar Natura 2000 zgodną z formalnie zaakceptowanym ich nazewnictwem. 26

27 Zgodnie z przeprowadzoną inwentaryzacją danych i weryfikacją terenową obiektów (dokonano weryfikacji pomników przyrody) uwzględniono wszystkie formy ochrony przyrody znajdujące się w zasięgu terytorialnym leśnego kompleksu promocyjnego Lasy Elbląsko- Żuławskie. Granice tych form, przedstawionych w tekście niniejszej diagnozy i na mapach wielkoformatowych, zostały przyjęte na podstawie oficjalnych danych numerycznych pozyskanych z Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska w Gdańsku i Olsztynie 4. W zasięgu terytorialnym zlokalizowane są następujące obszarowe formy ochrony przyrody: 11 rezerwatów przyrody: Buki Wysoczyzny Elbląskiej, Kadyński Las, Dolina Stradanki, Nowinka, Kąty Rybackie, Buki Mierzei Wiślanej, Mewia Łacha, Pióropusznikowy Jar, Ujście Nogatu, Zatoka Elbląska, Jezioro Druzno, 5 obszarów specjalnej ochrony ptaków: Dolina Pasłęki PLB280002, Dolina Dolnej Wisły PLB040003, Jezioro Druzno PLB280013, Ujście Wisły PLB220005, Zalew Wiślany PLB280010, 4 obszary specjalnej ochrony siedlisk: Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana PLH280007, Ostoja Druzno PLH280028, Ostoja w Ujściu Wisły PLH220044, Doliny Erozyjne Wysoczyzny Elbląskiej PLH280029, 2 parki krajobrazowe: Park Krajobrazowy Mierzeja Wiślana, Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej, 11 obszarów chronionego krajobrazu: Jezioro Druzno, Wysoczyzny Elbląskiej Wschód, Wysoczyzny Elbląskiej Zachód, 4 w ramach niniejszego opracowania nie korygowano zauważonych nieścisłości w przebiegu granic niektórych form ochrony przyrody. 27

28 Rzeki Nogat, Rzeki Dzierzgoń (transgraniczny w dwóch województwach: pomorskim i warmińsko mazurskim), Kanału Elbląskiego, Rzeki Baudy, Rzeki Szkarpawy, Rzeki Nogat, Środkowożuławski, 372 pomniki przyrody (ostateczna liczba, po zweryfikowaniu danych z Nadleśnictwa Elbląg i z RDOŚ Gdańsk) 6 użytków ekologicznych: Ostoja, Polder Jagodno, Bagno Edwarda, Marszałkowe Bagna, Bagienne Pola, Krynicki starodrzew, 5 planowanych użytków ekologicznych. Rozmieszczenie wymienionych istniejących form ochrony przyrody przedstawiono na Mapie walorów turystycznych. Powierzchniowe formy ochrony przyrody, wraz z elementami środowiska wymienionymi w poprzednim podrozdziale, zostały uwzględnione jako druga grupa czynników wpływających na ocenę atrakcyjności walorów uzupełniających środowiska dla potrzeb turystyki i rekreacji. Ocena ta, wraz z omówieniem metodyki, została przeprowadzona w rozdz. 7.1 niniejszego opracowania Pozostałe atrakcyjne obiekty przyrodnicze Z punktu widzenia atrakcyjności środowiska dla potrzeb rekreacji należy rozpatrzyć również kolejną grupę czynników decydujących o indywidualnej specyfice terenu. Jest nią obecność interesujących, wyróżniających się obiektów przyrodniczych o charakterze naturalnym lub seminaturalnym. Do tego typu atrakcyjnych obiektów przyrodniczych o znaczeniu rekreacyjnym i turystycznym zaliczono elementy wstępnie wytypowane w I etapie prac kameralnych, a następnie zweryfikowane w terenie w trakcie II etapu opracowania. Do elementów takich zakwalifikowano: atrakcyjne akweny wodne jeziora, większe, atrakcyjne rzeki i kanały, formy morfologiczne wydmy, doliny erozyjne wąwozy, oraz obiekty punktowe: 28

29 głazy narzutowe, wyróżniające się wzniesienia i punkty wysokościowe (także najniżej położony punkt w Polsce raczki Elbląskie 1,8 m. n.p.m), źródła i zespoły źródlisk, odsłonięcia geologiczne, w tym z występowaniem fauny kopalnej (osady morskie z fauną interglacjału eemskiego), geostanowiska. W rezultacie prac kameralnych i w wyniku weryfikacji terenowej tego typu obiektów, na terenie opracowania wyróżniono łącznie 173 interesujące obiekty o charakterze przyrodniczym, w tym: 29 obiektów powierzchniowych (wąwozy, wydmy, plaże, akweny wodne, rzeki), 125 obiektów punktowych (głaz, wzniesienie, punkt wysokościowy), w tym 18 geostanowisk, 19 obiektów potencjalnych - wymagających szczegółowej, specjalistycznej weryfikacji terenowej (np. źródło, wychodnia ze stanowiskami fauny kopalnej). Ich przestrzenne rozmieszczenie przedstawiono na Mapie walorów turystycznych. Obiekty te zostały uwzględnione jako grupa czynników wpływających na ocenę walorów uzupełniających (indywidualnych) dla potrzeb turystyki i rekreacji wyróżnionych rejonów (pól podstawowych oceny). Ocena ta, wraz z omówieniem metodyki, została przeprowadzona w rozdz. 7.1 niniejszego opracowania Środowisko kulturowe Dla atrakcyjności rekreacyjnej środowiska istotne są również obiekty historyczne, zabytki architektury, stanowiska archeologiczne oraz inne obiekty o charakterze kulturowym. Do tego typu atrakcyjnych obiektów kulturowych o znaczeniu turystycznym zaliczono elementy wstępnie wytypowane w I etapie prac kameralnych, a następnie zweryfikowane w terenie w trakcie II etapu opracowania. W rezultacie prac kameralnych i w wyniku weryfikacji terenowej tego typu obiektów, na terenie opracowania wyróżniono łącznie 880 interesujących obiektów o charakterze kulturowym, w tym: 100 cmentarzy w tym 16 zabytkowych oraz 5 mogił, 69 domów podcieniowych, 17 historycznych obiektów przemysłowych, 9 pomników kamiennych (z inskrypcjami), 56 kapliczek, 79 kościołów w tym 58 zabytkowych, 71 krzyży przydrożnych, 1 latarnię morską, 70 obiektów hydrotechnicznych i mostów w tym 14 zabytkowych, 13 obiektów muzealnych, 56 obiektów archeologicznych w tym 28 zabytkowych (pod ochroną konserwatorską), 24 parki, 30 pomników, 29

30 5 układów ruralistycznych, 9 układów urbanistycznych, 5 wiatraków, 4 wieże wodne w tym 3 zabytkowe, 17 zespołów dworskich / pałacowych, 241 innych obiektów kulturowych, w tym 195 zabytkowych. Obiekty te zostały przedstawiono na Mapie walorów turystycznych. Teren LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie to obszar o dużej różnorodności, co ma też przełożenie na mnogość i rozmaitość imprez kulturalnych. Nie sposób przedstawić wszystkich wydarzeń organizowanych na tym terenie przez różne organizacje pozarządowe, samorządy terytorialne i inne podmioty. Dlatego też poniżej wymieniono tylko kilka z nich. Do szczególnych atrakcji kulturowych należy zaliczyć wydarzenia kulturalne odbywające się imprezy i festiwale muzyczne, teatralne itp. Spośród tego typu imprez na uwagę zasługują: Elbląskie Noce Festiwal Piosenki Wartościowej, Elbląg Rocks Europa, Międzynarodowy Festiwal Tańca Baltic Cup w Elblągu, czy Międzynarodowy Festiwal Organowy w Stegnie. Sporym zainteresowaniem wśród turystów cieszą się również inne imprezy cykliczne, takie jak: Mistrzostwa Świata w Poławianiu Bursztynu w Jantarze, Święto Leszcza w Tolkmicku, Dni Żuław w Nowym Dworze Gdańskim, Elbląskie Święto Chleba, Maraton MTB w Kadynach, czy Ptasi Piknik na Mierzei Wiślanej oraz Grzybobranie w lasach Wysoczyzny Elbląskiej. Waloryzacja środowiska kulturowego dla potrzeb turystyki i rekreacji została przeprowadzona w rozdz. 7.2 niniejszego opracowania, wraz ze szczegółowym omówieniem metodyki oceny Organizacje turystyczne Na terenie analizowanego obszaru nawiązywane są różne formy współpracy międzypowiatowej i międzygminnej w celu podniesienia atrakcyjności turystycznej regionu. Organizacjami, w ramach których nawiązywana jest współpraca, są różnego rodzaju stowarzyszenia, lokalne grupy działania, lokalne organizacje turystyczne, fundacje i inne podmioty. Szczególne znaczenie dla rozwoju turystyki w regionie mają lokalne organizacje turystyczne, które są mniejszymi organizacjami współpracy jednostek samorządu terytorialnego (gmin i powiatów) i lokalnej branży turystycznej, tworzonymi w obrębie obszaru atrakcyjnego turystycznie. Podstawowym ich zadaniem jest integracja społeczności lokalnej głównie jednostek samorządu lokalnego i branży turystycznej oraz tworzenie i rozwój produktu turystycznego wokół lokalnych atrakcji turystycznych, promocja lokalnych produktów i atrakcji turystycznych, gromadzenie i aktualizacja informacji o atrakcjach i produktach turystycznych, utrzymanie i prowadzenie lokalnych punktów informacji turystycznej. Na obszarze LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie działają cztery tego typy organizacje: Lokalna Organizacja Turystyczna Sztutowo, Lokalna Organizacja Turystyczna Jantarowe Wybrzeże w Stegnie, Lokalna Organizacja Turystyczna w Krynicy Morskiej oraz Lokalna Organizacja Turystyczna Kraina Zalewu Wiślanego w Elblągu. Prócz tego na rzecz rozwoju turystyki działa wiele podmiotów, z których do ważniejszych należy zaliczyć: lokalne grupy działania (m.in. Lokalna Grupa Działania w Elblągu, Lokalna 30

31 Grupa Działania Wysoczyzna Elbląska, Lokalna Grupa Działania Żuławy i Mierzeja ), stowarzyszenia (m.in. stowarzyszenia agroturystyczne, PTTK, Stowarzyszenie Łączy Nas Kanał Elbląski, Stowarzyszenie Żuławy, Stowarzyszenie Kochamy Żuławy ), a także oddolne inicjatywy poszczególnych osób i instytucji. 31

32 5. Zagospodarowanie turystyczne Zagospodarowywanie przestrzeni na potrzeby ruchu turystycznego polega głównie na: ochronie i przystosowaniu walorów turystycznych będących właściwym celem wyjazdów turystycznych, zapewnieniu turystom dojazdu do obszarów, obiektów i miejscowości stanowiących cel wyjazdów turystycznych, a także zaspokojeniu podstawowych warunków egzystencji w miejscu lub na szlaku będącym celem podróży - zapewnieniu noclegu i wyżywienia (Płocka 2002). Turystyczna penetracja poszczególnych obszarów jest silnie związana ze stopniem ich zagospodarowania, tj. przygotowania do przyjmowania zwiedzających. Na terenach atrakcyjnych turystycznie istnieją różne formy urządzeń turystycznych wprowadzanych stopniowo wraz ze wzrostem ruchu turystycznego i przemianami jego form i jakości. W literaturze wyróżnia się najczęściej cztery podstawowe elementy bazy materialnej turystyki (Mazur 2002): bazę noclegową, bazę żywieniową, bazę (dostępność) komunikacyjną, bazę towarzyszącą Baza noclegowa Według Światowej Organizacji Turystycznej baza noclegowa to obiekty noclegowe oferujące podróżnemu zakwaterowanie w pokoju lub innym pomieszczeniu, przy czym liczba oferowanych miejsc musi być większa niż pewne określone minimum, a ponadto nie chodzi o zakwaterowanie pojedynczej rodziny (Kowalczyk 2000). W skład bazy noclegowej wchodzą wszelkie obiekty i urządzenia umożliwiające turystom nocleg poza miejscem stałego zamieszkania (Kurek 2007). Obiekty noclegowe możemy podzielić, ze względu na ich wykorzystanie w ciągu roku, na: sezonowe oferujące usługi przez określoną część roku, zazwyczaj nieprzystosowane do pełnienia usługi po sezonie np. ośrodki wczasowe nad jeziorem, całoroczne oferujące usługi przez cały rok, bez względu na przypadający sezon. W obrębie obiektów bazy noclegowej wyróżniamy: obiekty hotelarskie obiekty zbudowane lub zaadaptowane w celu świadczenia usług noclegowych, które stanowią podstawę ich działania, obozowiska turystyczne wydzielone tereny przystosowane do ustawienia przenośnego lub ruchomego sprzętu noclegowego, kwatery i inne obiekty prywatne świadczące usługi noclegowe części obiektów mieszkalnych i gospodarczych, zaadaptowane do świadczenia usług noclegowych. Rozmieszczenie bazy noclegowej na analizowanym obszarze jest silnie zróżnicowane. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego blisko 80% wszystkich obiektów zlokalizowanych jest w pasie nadmorskim, na terenie trzech gmin: Stegna, Sztutowo i Krynica Morska. Pozostałe obiekty rozlokowane są głównie wokół większych miast (Elbląg, Malbork). 32

33 Dane GUS wykazują, że liczba zarejestrowanych obiektów noclegowych w zasięgu terytorialnym LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie w latach wzrosła o 131% (tabela 2). Tabela 2. Obiekty noclegowe w gminach obszaru opracowania w latach Gmina Elbląg (gm) Elbląg (gw) Frombork (m) Frombork (ow) Gronowo Elbląskie (gw) Krynica Morska (gm) Lichnowy (gw) Malbork (gw) Malbork (ow) Markusy (gw) Milejewo (gw) Młynary (m) Młynary (ow) Nowy Dwór Gdański (m) Nowy Dwór Gdański (ow) Tolkmicko (m) Tolkmicko (ow) Ostaszewo (gw) Stare Pole (gw) Stegna (gw) Sztutowo (gw) Nowy Staw (m) m miasto ow obszar wiejski gw gmina wiejska gm gmina miejska Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Największą dynamiką w tym zakresie charakteryzuje się gmina Krynica Morska, gdzie liczba zarejestrowanych obiektów wzrosła z 41 w 2000 r. do 62 w 2014 r. Blisko połowa z nich powstała w okresie r., co świadczyć może o dużej stopie zwrotu z tego rodzaju inwestycji w ostatnich latach. Nieco mniejsze wartości wzrostu notowane są także na obszarze pozostałych gmin nadmorskich (Sztutowo wzrost o 29%, Stegna wzrost o 14%). Również i w ich przypadku zauważalna jest wyraźna tendencja do powiększania bazy noclegowej w ostatnich latach. Na terenie miasta Elbląga liczba obiektów w analizowanym okresie czasu nie zmieniła się. Nieznacznemu zmniejszeniu uległa natomiast liczba tychże obiektów w gminach położonych w rejonie Zalewu Wiślnego (miasto Frombork) oraz na terenie Żuław Wiślanych (Nowy Dwór Gdański). Analizując dane dotyczące liczby miejsc noclegowych (tabela 3) zauważalna jest tendencja do znacznego zmniejszenia tej liczby na terenie większości gmin omawianego obszaru. Spowodowane jest to zapewne podnoszeniem standardu obiektów, a co za tym idzie powiększaniem powierzchni poszczególnych pomieszczeń przy jednoczesnym braku rozbudowy budynków, czego dowodem są inwestycje zrealizowane m.in. na terenie Stegny i Krynicy Morskiej. 33

34 Tabela 3. Liczba miejsc noclegowych w gminach obszaru opracowania w latach Gmina Elbląg (gm) Elbląg (gw) Gronowo Elbląskie (gw) Frombork (m) Frombork (ow) Krynica Morska (gm) Lichnowy (gw) Malbork (gw) Markusy (gw) Milejewo (gw) Młynary (m) Młynary (ow) Nowy Dwór Gdański (m) Nowy Dwór Gdański (ow) Nowy Staw (m) Nowy Staw (ow)) Ostaszewo (gw) Stare Pole (gw) Stegna (gw) Sztutowo (gw) Tolkmicko (m) Tolkmicko (ow) m miasto ow obszar wiejski gw gmina wiejska gm gmina miejska Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Należy podkreślić, że z wyjątkiem zestawień statystycznych GUS nie istnieją żadne inne źródła pozwalające ocenić dynamikę dwóch wyżej opisanych parametrów bazy noclegowej na obszarze Nadleśnictwa Elbląg. Dane te pozwalają jedynie na wskazanie ogólnych trendów. Wykazują bowiem szereg nieścisłości i podważają tym samym ich potencjalne znaczenie dla ewentualnych analiz porównawczych. Rozbieżność danych tam zawartych z rzeczywistym stanem zaplecza (m.in. noclegowego) może wynikać z braku prowadzenia odpowiednich rejestrów danych w niektórych jednostkach uwzględnionych obliczeń stąd też według zestawień GUS dla gmin, w których podczas opracowywania bazy na potrzeby niniejszego projektu zidentyfikowano konkretne ilości obiektów z danej kategorii, niejednokrotnie wykazywana była zerowa liczba obiektów. Dlatego też dokładne wyliczenie wielkości bazy noclegowej na ich podstawie nie jest możliwe. W ramach projektu dokonano zgromadzenia i weryfikacji terenowej danych dotyczących obiektów elementów zagospodarowania turystycznego, w tym bazy noclegowej, na obszarze opracowania. Na potrzeby niniejszej diagnozy przyjęto typologię obiektów stosowaną przez GUS, zmodyfikowaną na potrzeby ujednolicenia i uproszczenia przedstawiania danych. Podczas analizy okazało się bowiem, że wiele z nich pełni bardzo zróżnicowane funkcje i posiada szeroki zakres usług, które nie pozwalały ich przyporządkować do jednej kategorii. Bazę noclegową na analizowanym obszarze podzielono na następujące kategorie: hotel (obiekt stały), ośrodek wczasowy (obiekt stały), pensjonat (obiekt stały), 34

35 szkolne schronisko młodzieżowe (obiekt stały), gospodarstwo agroturystyczne (obiekt stały), kwatera prywatna (obiekt stały), kemping (obiekt sezonowy), pole namiotowe (obiekt sezonowy), pozostałe nieklasyfikowane (obiekt sezonowy). Z zebranych w trakcie inwentaryzacji terenowej materiałów oraz danych zawartych na stronach internetowych wynika, iż w 2015 r. baza noclegowa analizowanego obszaru jest silnie zróżnicowana. Większość obiektów, przede wszystkim prywatnych, jest dostępna w okresie letnim (od maja do września). Przyczyną tego stanu jest wciąż zauważalna wyraźna sezonowość miejscowości nadmorskich. Tabela 4. Obiekty noclegowe w obszarze opracowania (stan na 2015 r.). Lp. Typ obiektu Liczba obiektów 1. hotel ośrodek wczasowy pensjonat szkolne schronisko młodzieżowe 1 5. gospodarstwo agroturystyczne kwatera prywatna kemping 8 8. pole namiotowe 4 9. pozostałe nieklasyfikowane 3 Suma 947 Źródło: opracowanie własne na podstawie kwerendy danych i wizji terenowych Kwerenda danych przeprowadzona w jednostkach osadniczych położonych w zasięgu terytorialnym LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie wskazuje na wyraźną dominację Stegny, Krynicy Morskiej i Sztutowa wśród miejsc zakwaterowania turystów. Liczba obiektów waha się tu od 147 w pasie miejscowości Sztutowo-Kąty Rybackie do 430 w pasie Stegna-Jantar- Mikoszewo. Należy zaznaczyć, że dzięki rozwojowi komunikacji samochodowej stopniowo wzrasta także rola Tolkmicka i Kadyn (23 obiekty), położonych nad Zalewem Wiślanym. Dominującym typem obiektu na tym obszarze (patrz ryc. 6) są kwatery prywatne, których łączna liczba wynosi 654 (spośród wszystkich 947 zinwentaryzowanych obiektów). Najmniej liczną grupę stanowią natomiast szkolne schroniska młodzieżowe (1 obiekt) i pozostałe obiekty nieklasyfikowane (3 placówki), do których zaliczono bursy szkolne i miejsca w domu studenckim. Struktura rodzajowa obiektów wykazuje pewne zależności. W miejscowościach pasa nadmorskiego i nad Zalewem Wiślanym dominują kwatery prywatne, które stanowią od 59% w miejscowościach Sztutowo-Kąty Rybackie do 76% na terenie gminy Krynica Morska. W miejscowościach żuławskich dominują z kolei gospodarstwa agroturystyczne, co związane jest z rolniczym charakterem tego regionu. Również na terenie niektórych miejscowości Wysoczyzny Elbląskiej obserwuje się podobną strukturę. Na tym tle wyraźnie wyróżnia się miasto Elbląg, w którym ponad 55% obiektów stanowią hotele i pensjonaty, co związane jest z charakterem miasta, stanowiącego regionalne centrum przemysłowe i biznesowe. 35

36 Rycina 6. Struktura bazy noclegowej w obszarze opracowania (stan na 2015 r.). Źródło: opracowanie własne na podstawie kwerendy danych i wizji terenowych Rosnące wymagania współczesnych turystów, tak zagranicznych jak i polskich, wywarły ogromny wpływ na poziom oferowanych obecnie usług noclegowych. Znaczna większość obiektów, niezależnie od kategorii czy właściciela, spełnia podstawowe standardy oferty turystycznej (m.in. pokój z własnym, pełnym węzłem sanitarnym). Obiekty sezonowe, które podczas okresu urlopowego muszą zarobić na tzw. martwy sezon i zapewnić sobie obłożenie na kolejny rok, przyciągają klientów schludnością, czystością i estetycznym umeblowaniem, choć nie zawsze nowym i nowoczesnym. Coraz większego znaczenia w rozwoju funkcji turystycznych tego regionu nabiera baza noclegowa gospodarstw agroturystycznych. Jej dynamiczny rozwój obserwuje się zwłaszcza na obszarze miejscowości położonych na Wysoczyźnie Elbląskiej oraz w pasie nadzalewowym. Z roku na rok rozszerza się oferta wynajmu domków letniskowych. Są to prywatne obiekty (zwykle kilka domków na ogrodzonym terenie), w pełni wyposażone, mogące pomieścić do 6 osób. Jest to doskonała forma wypoczynku dla grup składających się z kilku rodzin wynajęcie domków letniskowych gwarantuje przebywanie w sobie tylko znanym i dobranym gronie. 36

37 Fotografia 1. Przykład gospodarstwa agroturystycznego zlokalizowanego w miejscowości Milejewo. Źródło: Na analizowanym obszarze w ostatnich latach zauważa się również intensywny rozwój terenów rekreacyjnych przeznaczonych pod tzw. drugie domy. Proces ten objął początkowo głównie tereny położone w pobliżu miasta Elbląg, gdzie powstało kilka kompleksów zabudowy tego typu. Aktualnie procesy inwestycyjne obejmują głównie miejscowości Łęcze (w gminie Tolkmicko), Jagodnik (w gminie Milejewo) oraz Próchnik (część administracyjna miasta Elbląg) Baza żywieniowa Obok bazy noclegowej kluczowe znaczenie w rozwoju turystyki odgrywa baza gastronomiczna. Do głównych jej zadań należy zaspokajanie potrzeb żywnościowych okresowo przebywających w danej miejscowości turystów, jak również potrzeb ludności zamieszkałej w niej na stałe. Zaznacza się to przede wszystkim w dużych miastach oraz miejscowościach turystycznych, gdzie styl i tempo życia odsuwa na bok posiłki przygotowywane samodzielnie na rzecz konsumpcji w lokalach gastronomicznych. W jej skład wchodzą urządzenia gastronomiczne, urządzenia zaopatrujące turystów w artykuły żywnościowe (np. sklepy), warunkujące odpowiednie zaopatrzenie zakładów gastronomicznych i sklepów (Kowalczyk 2002). W bazie gastronomicznej wyróżnia się najczęściej następujące kategorie obiektów: restauracja, bar, obiekt małej gastronomii. W oparciu o wizje terenowe przeprowadzone na potrzeby niniejszego projektu na terenie miejscowości położonych w zasięgu terytorialnym LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie wyróżniono łącznie 166 obiektów gastronomicznych. 37

38 Tabela 5. Obiekty gastronomiczne w obszarze opracowania (stan na 2015 r.). Lp. Typ obiektu Liczba obiektów 1. bar restauracja mała gastronomia 11 Suma 166 Źródło: opracowanie własne na podstawie kwerendy danych i wizji terenowej Blisko 58% wszystkich obiektów tego typu stanowią restauracje (97 placówek). Zaledwie 11 placówek to obiekty małej gastronomii, co może dziwić zważywszy na ich raczej sezonowy charakter i dominację turystyki wypoczynkowej na tym obszarze. W miejscowościach nadmorskich znaczna część obiektów gastronomicznych to obiekty działające w sezonie letnim, trudne do zweryfikowania lokalizacji i poziomu świadczonych usług, o nie potwierdzonej ciągłości funkcjonowania z roku na rok. Z uwagi na ten fakt do bazy stworzonej na potrzeby niniejszego projektu wpisywano tylko obiekty funkcjonujące przez cały rok. Rycina 7. Struktura obiektów gastronomicznych w obszarze opracowania (stan na 2015 r.). Źródło: opracowanie własne na podstawie kwerendy danych i wizji terenowej Największą liczbą placówek gastronomicznych charakteryzuje się miasto Elbląg 82 placówki, co stanowi blisko połowę obiektów w regionie (ryc. 7). Zdecydowana większość z nich to restauracje, co jest typowe dla średnich i dużych miast. Liczne placówki gastronomiczne znaleźć można także w pasie nadmorskim, zwłaszcza na terenie takich miejscowości jak Stegna i Krynica Morska, a także na Żuławach Wiślanych w Nowym Dworze Gdańskim. 38

39 W Krynicy Morskiej, Kątach Rybackich, Sztutowie, Stegnie i Jantarze duże znaczenie mają usługi świadczone przez indywidualnych restauratorów. Spośród dostępnych w tych miejscowościach restauracji największą liczbą miejsc konsumpcyjnych dysponują te znajdujące się w hotelach i ośrodkach wypoczynkowych. Tylko nieliczne z nich oferują regionalne produkty kulinarne. Liczną grupę zakładów gastronomicznych stanowią bary i pizzerie. Są to przeważnie lokale sezonowe, na świeżym powietrzu, serwujące dania z grilla, pizze lub popularne dania typu fast-food. Rosnąca w całej Polsce popularność tzw. chat grillowych ma także swoje odzwierciedlenie w miejscowościach nadmorskich. Na omawianym obszarze w sezonie letnim oblegane są ponadto smażalnie ryb. W przestrzeni dwóch głównych miejscowości nadmorskich znajdziemy także liczne kawiarnie, (w tym także kafejki internetowe), cukiernie i lodziarnie, a także puby. Tego typu obiekty znajdziemy również w pozostałych miejscowościach regionu (głównie gminnych). Dużym mankamentem lokalnych placówek gastronomicznych jest ich w większości sezonowy charakter. Poza okresem wakacji letnich skorzystanie z tego typu punktów jest problematyczne, zwłaszcza w mniejszych miejscowościach regionu. Fotografia 2. Przykład obiektu gastronomicznego na terenie Krynicy Morskiej. Źródło: Poza wymienionymi typami obiektów działalność gastronomiczną prowadzą również obiekty noclegowe oferujące wyżywienie swoim gościom. Część z nich świadczy usługi żywieniowe również dla osób niekorzystających z noclegów. W gospodarstwach agroturystycznych często oferowany jest pieczony w gospodarstwie chleb oraz własne produkty żywnościowe takie jak: mięso, wędliny, nabiał, owoce i warzywa. Infrastrukturę żywieniową uzupełnia oferta licznych sklepów spożywczych, a także wędzarnie ryb, zlokalizowane głównie w pobliżu drogi wojewódzkiej nr 501 łączącej Mikoszewo z Krynicą Morską oraz przystanie rybackie, gdzie można kupić świeżą lub wędzoną rybę od miejscowych rybaków. 39

40 5.3. Dostępność komunikacyjna Poza walorami naturalnymi i kulturowymi niezbędnym czynnikiem dla występowania ruchu turystycznego jest dostępność komunikacyjna. Im miejsce recepcji turystycznej jest bliższe lub lepiej skomunikowane ze stałym miejscem zamieszkania potencjalnego turysty, tym większe prawdopodobieństwo jego przyjazdu w trakcie czasu wolnego. Dostępność komunikacyjna miejscowości w zasięgu terytorialnym LKP Lasy Elbląsko- Żuławskie jest silnie zróżnicowana i uzależniona od warunków fizyczno-geograficznych. Najlepiej skomunikowany z resztą kraju jest obszar Żuław Wiślanych, przez który przebiega kilka tras o znaczeniu międzynarodowym, w tym trasa E77 (w Polsce oznaczona jako S7, łącząca m.in. Gdańsk z Warszawą) oraz E28 (na analizowanym terenie oznaczona jako S7 oraz S22, łącząca Elbląg z Kaliningradem). Do najbardziej zainwestowanych turystycznie miejscowości położonych w pasie nadmorskim dochodzą jedynie drogi asfaltowe o znaczeniu regionalnym lub lokalnym. Z Gdańska do Krynicy Morskiej dojazd możliwy jest drogą wojewódzką nr 501 (promem przez Wisłę), a od strony Nowego Dworu Gdańskiego drogą nr 502 (Nowy Dwór Gdański-Stegna), na której w trakcie letniego sezonu turystycznego występuje znaczna kongestia, spowodowana zwiększoną liczbą pojazdów. Pozostałe drogi pełnią rolę wspierającą dla wewnętrznego ruchu turystycznego, ułatwiając przemieszczanie się pomiędzy najważniejszymi atrakcjami regionu. Komfort podróży istotnie poprawiają inwestycje modernizujące stan nawierzchni i poboczy dróg. Duże znaczenie mają działania poprawiające informację o lokalnych atrakcjach i miejscowych produktach turystycznych w postaci znakowania dróg dużymi tablicami informacyjnymi oraz znakami kierunkowymi. Przykładem inwestycji zwiększających potencjalną atrakcyjność turystyczną regionu jest droga wojewódzka 503 wiodąca z Elbląga do miejscowości Pogrodzie, przebiegająca fragmentami przez obszar Wysoczyzny Elbląskiej i tereny nadzalewowe, na której w 2014 r. zakończono prace modernizacyjne. Ponadprzeciętny poziom dochodów mieszkańców wielkich miast oraz koncentracja społeczeństwa w aglomeracjach miejskich powoduje, że są one kluczowymi miejscami emisji ruchu turystycznego (Brzeska-Gonera 2013). Również w przypadku miejscowości położonych w w zasięgu terytorialnym LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie mieszkańcy aglomeracji stanowią kluczową grupę odbiorców. W poniższym zestawieniu uwzględniono, poza liczbą mieszkańców i odległością danego ośrodka miejskiego, szacowany czas dojazdu za pomocą środków komunikacji samochodowej, który to czynnik bywa kluczowy przy podejmowaniu przez turystów decyzji o wyborze miejsca podróży. Ze względu na fakt, że zasięg terytorialny LKP Lasy Elbląsko- Żuławskie obejmuje wiele gmin, jako punkt docelowy w analizie odległości i czasu dojazdu przyjęto miejscowość Elbląg, która stanowi centrum regionu. W przypadku aglomeracji, za miejsce początkowe podróży przyjmowano miasto wojewódzkie. Wyjątkiem w tym aspekcie była aglomeracja województwa kujawsko-pomorskiego, gdzie za punkt startowy przyjęto Solec Kujawski znajdujący się pomiędzy Bydgoszczą, a Toruniem. Otrzymane odległości zaokrąglono do dziesiątek kilometrów, a szacowany czas dojazdu do dziesiątek minut. 40

41 Tabela 6. Dostępność komunikacyjna Elbląga (stan na 2015 r.) Aglomeracja Liczba mieszkańców aglomeracji (tys. osób) Odległość od centrum regionu Szacowany czas dojazdu gdańska km 1 h 00 min bydgosko-toruńska 753* 200 km 2 h 50 min warszawska km 3 h 30 min łódzka km 3 h 40 min poznańska km 4 h 30 min szczecińska km 5 h 30 min wrocławska km 5 h 50 min górnośląska km 6 h 30 min krakowska km 7 h 00 min * za środek aglomeracji przyjęto Solec Kujawski Źródło: opracowanie własne Najbliższym analizowanemu regionowi skupiskiem ludności jest obszar aglomeracji gdańskiej, którą zamieszkuje łącznie około 1,1 mln osób. Jednak ze względu na położenie blisko Morza Bałtyckiego oraz krótszy czas dojazdu do wielu innych nadmorskich gmin, należy przypuszczać, że obszar ten nie będzie stanowił dla większości mieszkańców tej aglomeracji miejsca tzw. pierwszego wyboru. Najważniejszej grupy odbiorców LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie należy upatrywać przede wszystkim wśród mieszkańców środkowej Polski, skupionych w aglomeracjach: bydgoskotoruńskiej, warszawskiej i łódzkiej (czas dojazdu poniżej 4 godz.). Osoby z tych obszarów stanowią obecnie duży odsetek odwiedzających region, co wykazały badania ankietowe przeprowadzone w ramach projektu wiosną i latem 2015 r. Dla mieszkańców tych obszarów wyjazd nad morze jest często najdłuższym i najważniejszym urlopem w roku. Ponadto mieszkańcy centralnej Polski chętnie wybierają wybrzeże Bałtyku także na krótsze wypady, takie jak długie weekendy. Na obszarze czterech aglomeracji położonych w tych granicach czasowych mieszka łącznie ponad 4,6 miliona osób. Oprócz mieszkańców wskazanych powyżej dużych ośrodków miejskich istotną część turystów na obszarze regionu mogą stanowić osoby zamieszkujące nieodległe miejscowości zlokalizowane na obszarze województwa pomorskiego i warmińsko-mazurskiego. W znacznej jednak części osoby te nie będą korzystać z noclegu na miejscu i przyjadą tu tylko na jeden dzień. Komunikacja zbiorowa realizującą powiązania zewnętrzne miejscowości w zasięgu terytorialnym LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie w skali regionu oraz w skali krajowej jest silnie zróżnicowana i uzależniona w dużej mierze od jakości i klasy dróg, a także popytu. Poza regionalnym centrum, jakim jest Elbląg, oraz głównymi trasami komunikacyjnymi wymienionymi powyżej, połączenia komunikacyjne głównych aglomeracji miejskich z miejscowościami turystycznymi pasa nadmorskiego (Krynica Morska, Stegna) zapewniony jest tylko w sezonie letnim. Sezonowość połączeń zauważalna jest również w połączeniach między poszczególnymi miejscowościami położonymi nad Zalewem Wiślanym (Tolkmicko, Frombork) (tabela 6). 41

42 Tabela 7. Liczba bezpośrednich połączeń autobusowych realizowanych w zasięgu opracowania (stan na 2015 r.) Połączenia autobusowe poza sezonem turystycznym w sezonie turystycznym dni robocze dni świąteczne dni robocze dni świąteczne Nowy Dwór Gdański Krynica Morska Nowy Dwór Gdański Jantar Elbląg Tolkmicko Elbląg Młynary Źródło: opracowanie własne na podstawie Z wyjątkiem Elbląga i wybranych miejscowości żuławskich (m.in. Stare Pole), do których dochodzi linia kolejowa, pozostałe miejscowości położone w zasięgu opracowania nie posiadają całorocznych połączeń kolejowych. W trakcie letniego sezonu turystycznego oraz w wybrane weekendy roku połączenia kolejowa uruchamiane są na trasie kolei wąskotorowej (Żuławskiej Kolei Dojazdowej) zapewniającej skomunikowanie z Nowego Dworu Gdańskiego do Stegny, Jantaru, Mikoszewa i Sztutowa. Ze względu na niewielką częstotliwość kursowania oraz brak połączenia z innymi szlakami kolejowymi kolej ta ma jedynie charakter lokalnej atrakcji turystycznej. Niewykorzystany potencjał drzemie w tzw. kolei nadzalewowej łączącej Elbląg z miejscowościami położonymi nad Zalewem Wiślanym (m.in. Kadyny, Tolkmicko), którą zarządca linii (Polskie Linie Kolejowe) w 2015 r. wyłączył z użytkowania. Wcześniej (do 2013 r.) w sezonie letnim na tej trasie realizowane były połączenia kolejowe. Dostęp do poszczególnych miejscowości regionu zapewniają również dwie trasy żeglugi pasażerskiej na Zalewie Wiślanym. W letnim sezonie turystycznym połączenia realizowane są pomiędzy Krynicą Morską a Tolkmickiem. Dużą atrakcyjnością odznacza się także zmodernizowana w 2015 r. linia wiodąca z Elbląga do Ostródy poprzez Kanał Elbląski. Omawiając zagadnienie dostępności komunikacyjnej, warto wspomnieć także o innych urządzeniach istotnych z punktu widzenia podróży turystycznych, jakimi są szlaki turystyczne. Szlaki turystyczne należą do podstawowych elementów zagospodarowania turystycznego terenu, stanowiąc wytyczone trasy turystyczne, oznakowane w terenie tablicami lub znakami informacyjnymi, łączące atrakcyjne miejsca i obiekty pod względem widokowym, przyrodniczym, kulturowym (Kurek 2007). Poza tym, że umożliwiają turyście poruszanie się po odwiedzanym przez niego obszarze, dają także możliwość właściwej z punktu widzenia obszaru recepcji organizacji ruchu turystycznego, np. odciążania miejsc zbytnio narażonych na dewastację. Na potrzeby niniejszego opracowania szlaki podzielone zostały według następujących kategorii: piesze, nordic walking, rowerowe, konne, kajakowe, żeglugowe. 42

43 Poniżej zestawiono długości poszczególnych typów szlaków na całym obszarze opracowania. Tabela 8. Liczba i długość szlaków turystycznych na obszarze opracowania (stan na 2015 r.). Lp. Rodzaj Liczba Długość (km) 1. szlak pieszy ,0 2. ścieżka nordic walking 3 49,9 3. ścieżka edukacyjna 11 23,5 4. szlak rowerowy 897,6 5. szlak konny 2 54,2 6. szlak kajakowy 9 204,3 7. szlak żeglugowy 340,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie kwerendy danych i wizji terenowych Na obszarze LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie zauważalna jest duża koncentracja szlaków w rejonach: nadmorskim (zwłaszcza w okolicach miejscowości Sztutowo i Kąty Rybackie), nadzalewowym (głównie w okolicach Kadyn) oraz w zachodniej części Wysoczyzny Elbląskiej (patrz ryc. 8). * pominięto szlaki żeglugowe, nordic walking oraz ścieżki edukacyjne Rycina 8. Szlaki turystyczne w obszarze opracowania (stan na 2015 r.) Źródło: opracowanie własne na podstawie kwerendy danych i wizji terenowych Turystyczne szlaki piesze są stosunkowo najprostszą formą umożliwiającą poznawania regionu. Oznakowane trwale, w specjalistyczny sposób udostępniają najciekawsze i najpiękniejsze fragmenty danego terenu. 43

44 Przez analizowany obszar przebiega łącznie 11 pieszych szlaków turystycznych o całkowitej długości 415 km. Największe znaczenie w obsłudze ruchu turystycznego ma pięć szlaków o najdłuższych przebiegach: żółty szlak turystyczny tzw. Jantarowy (47,3 km) - wzdłuż Mierzei Wiślanej. Jest fragmentem Europejskiego długodystansowego szlaku pieszego E9. Szlak rozpoczyna się w Mikoszewie przy przeprawie promowej i wiedzie przez nadmorskie lasy do portu jachtowego w Krynicy Morskiej; czerwony Szlak Kopernikowski prowadzący głównie przez miejsca związane z pobytem i pracą Mikołaja Kopernika; w granicach obszaru opracowania znajduje się jedynie fragment szlaku (111,3 km), który dzięki swojemu przebiegowi pozwala zapoznać się turyście z przebiegiem procesów nadbrzeżnych, różnymi zbiorowiskami leśnymi oraz z morfologią krajobrazu w strefie Wysoczyzny Elbląskiej; niebiesko-żółty szlak Pomorska Droga Świętego Jakuba - w granicach opracowania fragment biegnący po obszarze Wysoczyzny Elbląskiej a także brzegami Zalewu Wiślanego; niebieski Szlak Nadwiślański (41,2 km) prowadzący wzdłuż Wisły z Mikoszewa do Sztumu. niebieski Szlak św. Wojciecha (35,0 km) - jest to szlak łączący Elbląg z miejscem śmierci św. Wojciecha w Świętym Gaju; jego trasa prowadzi w obszarze opracowania przez tereny Żuław Elbląskich; Zestawienie szlaków pieszych przebiegających przez obszar opracowania przedstawiono w formie tabelarycznej poniżej. Tabela 9. Liczba i długość szlaków pieszych w obszarze opracowania (stan na 2015 r.). Lp. Nazwa szlaku Typ Znakowanie Długość (km)* 1 Szlak Kopernikowski szlak pieszy czerwony 111,3 2 Pomorska Droga św. Jakuba szlak pieszy niebiesko-żółty 104,9 3 Szlak Jantarowy szlak pieszy żółty 47,3 4 Szlak Nadwiślański szlak pieszy niebieski 41,2 5 Szlak św. Wojciecha szlak pieszy niebieski 35,0 6 Śladami Grodzisk Pruskich szlak pieszy żółty 22,9 7 Szlak Wielkich Żuław szlak pieszy brak danych 22,7 8 Szlak Żuławski szlak pieszy zielony 8,3 9 Szlak Okólny szlak pieszy żółty 7,8 10 Szlak Okrężny szlak pieszy niebieski 7,7 11 Ścieżka Jaszczurek szlak pieszy zielony 5,9 * - w granicach opracowania Źródło: opracowanie własne na podstawie kwerendy danych i wizji terenowych Większa gęstość pieszych szlaków turystycznych (ryc. 9) cechuje również miejscowości położone w centralnej części Żuław Wiślanych, przez którą przebiega Szlak Żuławski. 44

45 Rycina 9. Gęstość szlaków turystycznych w obszarze opracowania (stan na 2015 r.) Źródło: opracowanie własne na podstawie kwerendy danych i wizji terenowych Przez analizowany obszar przebiegają również trasy rowerowe. Podczas kwerendy danych wykonanych na potrzeby projektu wyróżniono blisko 900 km szlaków rowerowych. Należy przy tym zaznaczyć, że długość ta nie jest do końca jasna. Wiele odcinków szlaków rowerowych powiela się bowiem fragmentami lub na większej długości, w materiałach pochodzących z różnych źródeł. Brak oznakowania niektórych szlaków w terenie nie pozwolił na jednoznaczną ich weryfikację. Z roku na rok coraz większe znaczenie w obsłudze ruchu turystycznego zyskują dwa z wyróżnionych (patrz tabela 11) szlaków rowerowych: Międzynarodowy Szlak Rowerowy R1 - prowadzący od granicy z Niemcami w Kostrzynie do granicy z Obwodem Kaliningradzkim w Gronowie; w granicach opracowania prowadzący przez Żuławy Elbląskie i Wysoczyznę Elbląską; Transgraniczny Szlak Rowerowy R64 - poprowadzony wokół Zalewu Wiślanego; jego początek znajduje się w Piaskach, zaś koniec - w Braniewie; w granicach opracowania prowadzi przez teren Mierzei Wiślanej, Żuław Wiślanych oraz Wysoczyzny Elbląskiej. 45

46 Tabela 10. Liczba i długość szlaków rowerowych w obszarze opracowania (stan na 2015 r.) Lp. Nazwa Długość (km) 1 Do miejskich wód 17,94 2 Duża Pętla Żuławska 24,61 3 Green Velo - Wschodni Szlak Rowerowy 49,79 4 Mała Nadzalewowa Pętla Żuławska 10,71 5 MTB Kadyny 23,01 6 R1 57,17 7 R-10 Nadmorski Szlak Hanzeatycki 15,51 8 R64 - Nadzalewowa trasa rowerowa 146,77 9 Regionalny Szlak Kanału Elbląskiego 38,19 10 Szlak Grodzisk Pruskich 29,69 11 Szlak Kormoranów 12,53 12 Szlak Mennonitów 157,96 13 Szlak Nadmorski 8,38 14 Szlak Pocztyliona 14,66 15 Szlak Węzina - Jelonki 4,81 16 Szlak wokół Jeziora Druzno 44,93 17 Trasa Kadyńska 25,22 18 Wiślana Trasa Rowerowa 17,46 19 Lokalny szlak rowerowy Tolkmicko -Kadyny 5,26 20 Pozostałe lokalne szlaki rowerowe 192,98 Źródło: opracowanie własne na podstawie kwerendy danych i wizji terenowych Spośród szlaków wodnych na analizowanym obszarze znajduje się 6 głównych, i 3 mniejsze szlaki kajakowe, o łącznej długości blisko 205 km. Tabela 11. Liczba i długość szlaków kajakowych w obszarze opracowania (stan na 2015 r.) Lp. Nazwa Długość (km) 1 Elbląg - Kanał Elbląski 26,1 2 Szlak kajakowy Nogatu 41,3 3 Szlak kajakowy Szkarpawy 26,4 4 Szlak kajakowy Wielkiej Świętej i Tugi 37,1 5 Szlak kajakowy Wisły 14,4 6 Szlak kajakowy Wisły Królewieckiej 11,8 7 Szlak kajakowy Linawy 22,7 8 Szlak kajakowy Panieńskiej Łachy 13,5 9 Szlak kajakowy (łącznikowy) 11,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie kwerendy danych i wizji terenowych Do liniowych elementów istniejącego zagospodarowania turystycznego należą także szlaki żeglugowe. Największa ich liczba to lokalne szlaki żeglugi pasażerskiej obejmujące akwen Zalewu Wiślanego, stanowiące albo lokalne połączenie pomiędzy miejscowościami (Tolkmicko Krynica Morska, Frombork Piaski, Frombork Krynica Morska), albo realizujące rejsy i wycieczki przybrzeżne. Do ważniejszych żeglownych dróg wodnych należą natomiast: Międzynarodowa Droga Wodna E70 wiodąca Nogatem od Białej Góry, poprzez Zalew Wiślany do granicy państwa, rzeka Wisła. 46

47 Poza wymienionymi trasami na obszarze opracowania wyróżniono także trasy nordic walking (w Elblągu, Sztutowie i Kątach Rybackich) oraz dwa szlaki konne (Szlak Pocztyliona i Szlak konny Mierzei Wiślanej). Na analizowanym obszarze znajduje się także 11 ścieżek edukacyjnych o łącznej długości blisko 24 km, z czego większość (6) na terenach rezerwatów przyrody. Spośród nich największe znaczenie w obsłudze ruchu turystycznego mają: ścieżka przyrodnicza na Wielbłądzi Garb oraz ścieżka przyrodniczo-historyczna w Kadynach Baza towarzysząca Istotne dla obsługi ruchu turystycznego są urządzenia bazy towarzyszącej. Stanowią one uzupełnienie bazy podstawowej (Płocka 2002). Do bazy towarzyszącej należą urządzenia i instytucje o charakterze: usługowym, handlowym, rozrywkowym, kulturalnym czy sportowym. Mogą stać się dodatkowym walorem turystycznym danego miejsca. Ze względu na to, czy te elementy stworzono w celu obsługi przede wszystkim turystów, czy też stałych mieszkańców, można wyodrębnić urządzenia turystyczne i paraturystyczne. Do infrastruktury wspomagającej realizację turystyki i wypoczynku zaliczono: wypożyczalnie sprzętu turystycznego, stadniny, baseny, kąpieliska, przystanie żeglugi przybrzeżnej, przystanie jachtowe, pomosty, pola biwakowe, obiekty edukacyjne, miejsca na ognisko, parkingi oraz urządzenia sanitarne. Podobnie jak w przypadku obiektów noclegowych, tak i tutaj rozmieszczenie poszczególnych elementów jest bardzo nierównomierne w przestrzeni LKP. Wynika to z koncentracji terenów uznanych do tej pory za atrakcyjne turystycznie w zasięgu Mierzei Wiślanej, terenów leśnych w sąsiedztwie Elbląga (obszar Wysoczyzny Elbląskiej) oraz miejscowości nadzalewowych (Kadyny, Tolkmicko i Suchacz). Łącznie podczas prac kameralnych i terenowych zaewidencjonowano 555 obiektów. Poniższe zestawienie (tabela 12) przedstawia liczebność poszczególnych typów obiektów. Największym zainteresowaniem wśród turystów cieszą się te z nich, które zlokalizowane są w pobliżu głównych miejscowości turystycznych regionu. W celu skanalizowania ruchu i minimalizacji presji na obszarach cennych przyrodniczo oraz podniesienia atrakcyjności zwiedzania, na niektórych terenach stworzono sieć punktów widokowych na szlakach turystycznych oraz ścieżkach przyrodniczych, w postaci pomostów, platform i wież widokowych, umożliwiających obserwację przyrody w strefie udostępnianej dla ruchu turystycznego. Należy wymienić tu przede wszystkim: Parasol w Lesie Bażantarnia, punkt edukacji leśnej w Kadynach, Lipowe Wzgórze oraz zagrodę adaptacyjną - dostrzegalnię dzików w Leśnictwie Przebrno na Mierzei Wiślanej. Obsłudze ruchu turystycznego służą również punkty informacji turystycznej działające w 18 miejscach regionu, przede wszystkim w miejscowościach pasa nadmorskiego (m.in. w Krynicy Morskiej, Stegnie). W granicach opracowania funkcjonują także obiekty umożliwiające realizację form turystyki kwalifikowanej. Wśród nich wymienić należy przede wszystkim: przystanie żeglarskie (m.in. w Krynicy Morskiej), ośrodki jazdy konnej (m.in. w Kadynach w pasie nadzalewowym, w Sztutowie w pasie nadmorskim i Milejewie na Wysoczyźnie Elbląskiej). W największych miejscowościach turystycznych obszaru działają wypożyczalnie rowerów oraz innego sprzętu sportowo-rekreacyjnego. W Elblągu na Górze Chrobrego w sezonie zimowym funkcjonuje ponadto ośrodek narciarski z 400 metrową trasą zjazdową o różnicy poziomów 58 m. 47

48 Tabela 12. Pozostałe obiekty zagospodarowania w obszarze opracowania (stan na 2015 r.) Lp. Typ obiektu Liczba obiektów 1 basen 11 2 informacja turystyczna 18 3 kąpielisko 14 4 latarnia morska 1 5 leśniczówka 14 6 miejsce biwakowe 12 7 miejsce rekreacji obiekt edukacyjny 16 9 parking parking leśny prom 2 12 przystań nieczynna 6 13 przystań żeglarska przystań rybacka port 5 16 punkt widokowy siedziba Nadleśnictwa 1 18 stacja narciarska 1 19 stajnia świetlica miejska 3 21 świetlica wiejska wejście na plażę Zielony Punkt Kontrolny 21 Suma końcowa 555 Źródło: opracowanie własne na podstawie kwerendy danych i wizji terenowych Ciekawym przykładem infrastruktury towarzyszącej są Zielone Punkty Kontrolne, które stanowią oryginalną polską koncepcję powierzchni z siecią stałych punktów kontrolnych do uprawiania orienteeringu. 48

49 6. Charakterystyka ruchu turystycznego Jednym z bardziej istotnych elementów warunkujących właściwe zarządzanie sferą turystyki jest rejestracja ruchu turystycznego. Odgrywa ona kluczową rolę w zakresie działań związanych z określeniem ilościowym oraz jakościowym udostępnienia turystycznego danych obszarów oraz koniecznością monitorowania wpływu ruchu turystycznego na poszczególne komponenty środowiska (Matczak 2002). W rejestracji ruchu turystycznego stosuje się zwykle trzy rodzaje metod: pośrednie, bezpośrednie, metody wykorzystujące urządzenia mechaniczne i elektroniczne. Metody pośrednie polegają na rejestracji obecności odwiedzających lub środków transportu na danym terenie w postaci: wpisów do ksiąg gości, wielkości sprzedaży biletów wstępu uprawniających do wejścia na dany teren lub biletów parkingowych, wydanych zezwoleń na polowanie lub wędkowanie oraz na podstawie liczby biletów sprzedanych do ośrodków edukacyjnych, muzeów przyrodniczych oraz sprzedaży biletów na wieże widokowe, itp. Metody bezpośrednie wiążą się z bezpośrednimi obserwacjami i pomiarami liczby odwiedzających dany region oraz z wykorzystaniem zdjęć lotniczych i satelitarnych. Urządzenia mechaniczne i elektroniczne umożliwiają permanentny pomiar osób na szlakach turystycznych, w charakterystycznych punktach koncentracji ruchu turystycznego oraz rejestrację samochodów i innych środków transportu na wyznaczonych parkingach Wielkość ruchu turystycznego Analiza ilościowa ruchu turystycznego jest trudnym zagadnieniem badawczym. Trudność wynika z funkcjonowania w wielu miejscowościach dwóch sektorów turystycznych: formalnego i nieformalnego. Pierwszy obejmuje rozległą bazą noclegową w postaci hoteli, pensjonatów i ośrodków wczasowych, prowadzących zarejestrowaną działalność gospodarczą. Drugi to z kolei baza noclegowa nieformalna, której kreatorami są indywidualni mieszkańcy, udzielający turystom noclegów w prywatnych mieszkaniach, niezarejestrowani i nieujmowani w związku z tym w oficjalnych zestawieniach statystycznych w sektorze obsługi ruchu turystycznego. Równoległe istnienie formalnego i nieformalnego sektora widoczne jest w Polsce zwłaszcza w miejscowościach o wyraźnie wyodrębnionej sezonowości ruchu turystycznego, w tym w szczególności w kurortach nadmorskich. Efektem tego jest brak rzetelnych statystyk ruchu turystycznego w oficjalnych dokumentach sporządzanych przez Program Badań Statystycznych Statystyki Publicznej i upublicznionych w postaci urzędowych raportów. Tym samym statystyki GUS obejmujące zagadnienia ruchu turystycznego w miejscowościach nadmorskich są znacznie zaniżone. Według niektórych autorów błąd ten może sięgać nawet 30-40% (Potocki 2004). Dane Głównego Urzędu Statystycznego, pomimo istotnych braków, stanowią dotychczas jedyne w skali całego kraju źródło informacji dotyczącej ruchu turystycznego. Poszczególne wartości są agregowane przez tę instytucję tylko na poziomie gmin. Niemożliwe jest tym samym pozyskanie danych w układzie sołectw założonych w specyfikacji zamówienia. Danymi takimi nie dysponują również instytucje samorządowe, jak urzędy gmin 49

50 czy starostwa powiatowe. Gestorzy poszczególnych obiektów noclegowych nie są zaś skorzy do podawania takich informacji. Dotyczy to zwłaszcza właścicieli kwater prywatnych. Tym samym niemożliwe jest dokładne określenie liczby noclegów udzielonych w poszczególnych obiektach bazy noclegowej w minionych latach. Wg oficjalnych danych statystycznych największym ośrodkiem turystycznym analizowanego obszaru jest miasto Elbląg. W 2014 r. z usług noclegowych w tym mieście skorzystało ponad 60 tys. osób. Blisko 75% z nich jako miejsce noclegu wybrało hotel (tabela 13). Dużo mniejsze znaczenie w obsłudze ruchu turystycznego mają w tym ośrodku domy studenckie (8%) oraz miejscowy kemping (8%). Interesujący jest fakt, że blisko 30% turystów to osoby spoza kraju, co spowodowane jest zapewne przygranicznym położeniem miasta, a także rozwiniętą turystyką sentymentalną. Tabela 13. Liczba turystów w zasięgu opracowania w 2014 r. Gmina Korzystający Udzielone Średnia długość z noclegów noclegi pobytu Elbląg (gm) ,13 Elbląg (gw) ,12 Frombork (m) ,97 Gronowo Elbląskie (gw) Krynica Morska (gm) ,02 Lichnowy (gw) Malbork (gw) ,60 Markusy (gw) Milejewo (gw) Młynary (m) Młynary (ow) Nowy Dwór Gdański (m) Nowy Dwór Gdański (ow) Nowy Staw (m) Ostaszewo (gw) Stare Pole (gw) ,13 Stegna (gw) ,17 Sztutowo (gw) ,85 Tolkmicko (m) ,04 Tolkmicko (ow) ,80 m miasto ow obszar wiejski gw gmina wiejska gm gmina miejska Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS Na obszarze dwóch gmin nadmorskich notowana jest rokrocznie zbliżona do siebie liczba turystów. W 2014 r. było to odpowiednio 43,7 tys. osób w Krynicy Morskiej i 42,7 osób w Stegnie. Należy zwrócić przy tym uwagę, że gminy te charakteryzują się najdłuższą średnią długością pobytu gości w całym regionie (odpowiednio 5,02 i 5,15 dnia), co związane jest z wybitnie wypoczynkowym charakterem tych obszarów. Zdecydowana większość turystów na tym obszarze korzysta z ośrodków wczasowych (32% w Krynicy Morskiej i 25% w Stegnie) oraz kempingów (odpowiednio 20% i 23%). 50

51 Rycina 10. Liczba turystów korzystających z bazy noclegowej na obszarze opracowania w 2014 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS W 2014 r. blisko 20 tys. turystów skorzystało z noclegów na terenie trzeciej z gmin nadmorskich Sztutowa. Podobnie jak w przypadku wcześniej opisanych jednostek największą liczbę turystów notują tu ośrodki wypoczynkowe (46%), a także hotele (20%). Większe ilości korzystających z noclegów notowane są jeszcze na terenie Fromborka (8,7 tys. osób). Miejscowość ta cechuje się zarazem najwyższym, ponad 50-procentowym udziałem turystów zagranicznych w ogólnej ich liczbie (większość z nich stanowią obywatele Niemiec). Analiza ilościowa ruchu turystycznego w gminach obszaru opracowania, przeprowadzona dla okresu , wskazuje na systematyczny wzrost liczby turystów. Największy przyrost ich liczby notowany jest na obszarze gmin nadmorskich (zwłaszcza na terenie Krynicy Morskiej). Wskaźniki dynamiki pokazują też, że ruch turystyczny na tym obszarze ma wybitnie sezonowy charakter. Jedynie gminy położone wzdłuż ważniejszych dróg (m.in. gmina Stare Pole), a także centrum regionalne jakim jest miasto Elbląg, osiągają podobne wartości przez cały rok. Wyższą frekwencję turystów odnotowuje się także w niektórych miejscowościach regionu w miesiącach maju, czerwcu i wrześniu, co jest efektem wzmożonej liczby przyjazdów młodzieży szkolnej na tzw. zielone szkoły. 51

52 hotele motele pensjonaty inne obiekty hotelowe domy wycieczkowe schroniska młodzieżowe schroniska szkolne ośrodki wczasowe ośrodki kolonijne ośrodki szkoleniowowypoczynkowe hostele domy pracy twórczej zespoły domków turystycznych kempingi pola biwakowe pozostałe obiekty Tabela 14. Udzielone noclegi na obszarze opracowania w podziale na typy obiektów w 2014 r. Gmina/Typ obiektu Elbląg (gm) Elbląg (gw) Gronowo Elbląskie Frombork (ow) Frombork (m) Krynica Morska (gm) Lichnowy (gw) Malbork (gw) Markusy (gw) Milejewo (gw) Młynary (m) Młynary (ow) Nowy Dwór Gdański (m) Nowy Dwór Gdański (ow) Nowy Staw (m) Ostaszewo (gw) Stare Pole (gw) Stegna (gw) Sztutowo (gw) Tolkmicko (ow) Tolkmicko (m) Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. 52

53 Liczbę turystów można też w sposób pośredni oszacować na podstawie ilości sprzedawanych biletów do lokalnych atrakcji turystycznych, biletów do muzeów, obiektów edukacyjnych oraz tzw. obiektów specjalnych (np. rezerwatów), które są usytuowane na danym terenie. Dane te nie dają jednak wyczerpującej informacji o rzeczywistej frekwencji turystów na terenie analizowanego regionu, co wynika z braku możliwości uzyskania informacji od wszystkich właścicieli obiektów. Na potrzeby niniejszego projektu zwrócono się z zapytaniem do organów administracji samorządowej, placówek muzealnych, a także właścicieli płatnych parkingów i wypożyczalni sprzętu z prośbą o podanie danych na temat frekwencji za rok Niestety informacje zwrotne uzyskano jedynie z placówek muzealnych oraz z firmy świadczącej usługi żeglugowe na obszarze Zalewu Wiślanego. Większość prywatnych właścicieli zasłaniało się tajemnicą handlową. Tabela 15. Liczba odwiedzających ważniejsze atrakcje turystyczne regionu (stan na 2014 r.) Lp Nazwa obiektu Liczba odwiedzających Muzeum Zalewu Wiślanego Izba Historii i Tradycji Gminy Ostaszewo Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku Muzeum Regionalne w Tolkmicku 2311 Muzeum Bursztynu Bursztynowa Komnata 6300 Muzeum Bursztynnictwa Żuławski Park Historyczny 6600 Wioska Indiańska Letnia wystawa kolekcji zabawek z Kinder Niespodzianek 4000 Muzeum Stutthof w Sztutowie Muzeum Zamkowe w Malborku Źródło: opracowanie własne Największy udział w obsłudze ruchu turystycznego w regionie ma Muzeum Zamkowe w Malborku, które w 2014 r. odwiedziło blisko pół miliona osób. Liczba ta po kilku latach spadków, od 2013 r. zaczęła ponownie wzrastać. Wpływ na ten fakt miała zapewne zwiększona ilość turystów z obszaru Federacji Rosyjskiej, którzy stanowią drugą grupę narodowościową. Jednak od lat najliczniejszą grupę zagranicznych odwiedzających są Niemcy, których udział w ogólnej liczbie turystów stanowi blisko 10%. Głównie są to osoby odwiedzające nasz kraj ze względów sentymentalnych, często przedwojenni mieszkańcy Pomorza czy Mazur albo potomkowie tych osób, którzy chcą zobaczyć miejsca ważne dla przodków. Malborskie muzeum to równocześnie jedna z nielicznych placówek mogąca pochwalić się dużą różnorodnością pochodzenia turystów. W 2014 r. obiekt odwiedzili obywatele ponad 80 państw świata. Drugą pod względem frekwencji placówką w regionie jest Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku. Pomimo peryferyjnego położenia względem głównych szlaków komunikacyjnych placówkę tę odwiedziło w 2014 r. około 150 tys. turystów. Muzeum jest często wybierane jako obowiązkowy punkt wycieczek szkolnych. Spośród pozostałych obiektów jedynie Muzeum Stutthof w Sztutowie notuje wyższą liczbę odwiedzin ( osób). Szczegółowe określenie liczby odwiedzających w pozostałych placówkach zestawiono powyżej w formie tabelarycznej. b.d. b.d. b.d. 53

54 Z roku na rok coraz większe znaczenie w obsłudze ruchu turystycznego zyskują linie żeglugowe operujące po Zalewie Wiślanym. Pozwalają na znaczne skrócenie czasu podróży do Krynicy Morskiej, drogą wodną, z któregoś z portów położonych na skraju Wysoczyzny Elbląskiej. W roku 2012 funkcjonowały dwie linie żeglugowe - S1 i S2 (Nowa Pasłęka - Piaski oraz Frombork - Piaski). Ze względu na remont portu w Piaskach rejsy do tej miejscowości zostały zawieszone. Alternatywą stały się kursy z Tolkmicka do Krynicy Morskiej. O skali popularności tramwaju wodnego świadczy 14 tys. pasażerów w roku 2013 i 12 tys. w roku Natężenie ruchu turystycznego Metody pośrednie monitoringu ruchu turystycznego nie pozwalają na wychwycenie dynamiki zmian ruchu turystycznego, określenie głównych kierunków przemieszczania się turystów, realizowanych form aktywności turystycznej oraz na charakterystykę struktury ruchu turystycznego (wieku i płci turystów, zasięgu pochodzenia odwiedzających, długości pobytu, motywacji, form organizacji przyjazdu, dominujących form aktywności turystycznej, statusu ekonomicznego oraz społecznego turystów). Dlatego też dla uzyskania dokładniejszych informacji nt. ruchu turystycznego na obszarze opracowania konieczne było zastosowanie metod bieżącej rejestracji ruchu turystycznego. W tym celu wykonano pomiar ilościowy turystów i rekreantów w oparciu o metodę PAPI (Paper and Pencil Interview) w wybranych miejscach zwiększonej koncentracji turystów. Metoda ta polega na dokonywaniu przez ankieterów obserwacji połączonych z pomiarem w wyznaczonych punktach w ciągu kilku dni spodziewanej wysokiej intensywności ruchu turystycznego. Zgodnie z szczegółowym opisem przedmiotu zamówienia na etapie wstępnym zostały wybrane poligony badawcze w celu przeprowadzenia badania ruchu turystycznego. Obszary te zostały wskazane wg określonego w specyfikacji klucza terytorialnego: dwa na Mierzei Wiślanej, dwa na Żuławach Wiślanych, dwa na Wysoczyźnie Elbląskiej oraz jeden na południowym brzegu Zalewu Wiślanego. Przy wyznaczaniu poligonów badawczych wzięto pod uwagę rozmieszczenie dotychczasowego zagospodarowania turystycznego (baza noclegowa, obiekty gastronomiczne, szlaki turystyczne itp.) i występowanie atrakcji turystycznych. Istotnym kryterium delimitacji rejonów badań była wielkość bazy noclegowej i liczba udzielonych noclegów wg danych GUS. Umożliwiło to na wytypowanie obszarów o największym znaczeniu dla turystyki, jako kluczowych dla dalszego jej rozwoju i uzyskania miarodajnych danych służących opracowaniu koncepcji zagospodarowania turystycznego obszaru opracowania. Za rejony takie, zdecydowanie dominujące pod względem wielkości ruchu i aktualnego zagospodarowania turystycznego, należy uznać obszar Krynicy Morskiej i Stegny. Po weryfikacji terenowej wyznaczono ostatecznie następujące lokalizacje badania ruchu turystycznego: - Elbląg Bażantarnia (parking leśny ul. Marymoncka), - Jagodnik-Smoki (parking leśny przy Jez. Martwym, centrum miejscowości Jagodnik), - Krynica Morska (wejście na molo ul. Gdańska, wejście na plażę Bulwar Słoneczny), - Raczki Elbląskie (parking przy pomniku depresji), - Stare Pole (centrum miejscowości ul. Marynarki Wojennej), - Stegna (wejście na plażę - ul. Morska), - Tolkmicko (port ul. Świętojańska, ul. Parkowa). 54

55 Pierwszy etap badania ruchu turystycznego na obszarze opracowania został przeprowadzony w dniach 31 maja 7 czerwca 2015 roku. Przesunięcie terminu w stosunku do pierwotnie zakładanego (kwiecień-maj) spowodowane było niekorzystnymi warunkami pogodowymi oraz brakiem dłuższych okresów weekendowych, generujących większy ruch turystyczny i rekreacyjny. Drugi etap badania przeprowadzono w szczycie sezonu turystycznego, w dniach 26 lipca 2 sierpnia 2015 roku. W każdym z tych okresów pierwszy dzień został przeznaczony na badania próbne. Właściwe badania prowadzone były w dwóch cyklach 7-dniowych, od poniedziałku do niedzieli włącznie, w godz i agregowane w przedziałach jednogodzinnych. Monitoringiem natężenia ruchu turystycznego objęto łącznie turystów i rekreantów w dwóch sezonach turystycznych. Należy przy tym zastrzec, że liczba ta jest zapewne mocno przeszacowana, ze względu na fakt, że te same osoby w ciągu tygodniowego okresu badań mogły przechodzić przez dany punkt pomiarowy kilka-, a nawet kilkanaście razy. Blisko 94% wszystkich badanych zostało zarejestrowanych w dwóch punktach: Krynicy Morskiej ( osób) i Stegnie ( osób). Charakterystykę wielkości ruchu turystycznego w poszczególnych punktach pomiarowych omówiono dla każdego z nich oddzielnie. Elbląg Bażantarnia Na terenie Elbląga punkt pomiarowy został wyznaczony na obszarze parkingu położonego przy ul. Marymonckiej na skraju zabytkowego parku leśnego Bażantarnia. Zdecydowana większość badanych to osoby uprawiające różne formy sportu i rekreacji w pobliskim kompleksie leśnym. Obszar ten ma więc charakter wybitnie rekreacyjny. Tabela 16. Liczba turystów i rekreantów w punkcie pomiarowym Elbląg Bażantarnia (sezon niski i wysoki) Termin badania Liczba osób Termin badania Liczba osób poniedziałek ( ) 87 poniedziałek ( ) 38 wtorek ( ) 74 wtorek ( ) 9 środa ( ) 73 środa ( ) 39 czwartek ( ) 104 czwartek ( ) 2 piątek ( ) 94 piątek ( ) 0 sobota ( ) 106 sobota ( ) 86 niedziela ( ) 84 niedziela ( ) 90 RAZEM RAZEM 622 RAZEM Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych Analizując rozkład dzienny dla obu sezonów turystycznych zauważalna jest wyraźna, zwiększona liczba osób przechodzących przez punkt pomiarowy w okresie dni wolnych od pracy. W sezonie niskim były to 4, 6 i 7 czerwca, a w przypadku drugiego okresu badań 1-2 sierpnia 2015 r. 55

56 Rycina 11. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Elbląg Bażantarnia (sezon niski). Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych W sezonie niskim liczba osób objętych badaniem, poza wymienionymi wcześniej dniami, była stosunkowo równomierna. Rozkład godzinowy pozwala przy tym wyróżnić dwa główne okresy wzmożonego ruchu: poranny (8-10) i popołudniowo-wieczorny (16-18). Jest to związane z typowymi formami rekreacji, takimi jak: bieganie, nordic walking, które uprawiane są przez mieszkańców Elbląga przed lub po pracy. Rycina 12. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Elbląg Bażantarnia (sezon wysoki). Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych W sezonie wysokim wyraźnie zaznacza się stosunkowo niewielka liczba osób korzystających z analizowanego terenu w dniach lipca, co spowodowane było panującymi w tych dniach niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi. Zauważalne jest także przesunięcie godzin wykorzystania parku w dni wolne od pracy (szczyt wykorzystania w te dni notowany jest w godzinach 13-16). 56

57 Jagodnik-Smoki Na Wysoczyźnie Elbląskiej punkt pomiarowy został wyznaczony na obszarze parkingu leśnego przy Jez. Martwym (tzw. Smoki). Badaniem objęto również centrum miejscowości Jagodnik. Teren ten odznacza się, podobnie jak w przypadku Elbląga, rekreacyjnym charakterem. Miejscowość Jagodnik to również obszar występowania tzw. drugich domów, a co za tym idzie turystyki weekendowej. Tabela 17.Liczba turystów i rekreantów w punkcie pomiarowym Jagodnik-Smoki - sezon niski i wysoki Termin badania Liczba osób Termin badania Liczba osób poniedziałek ( ) 63 poniedziałek ( ) 48 wtorek ( ) 38 wtorek ( ) 19 środa ( ) 46 środa ( ) 43 czwartek ( ) 91 czwartek ( ) 4 piątek ( ) 95 piątek ( ) 7 sobota ( ) 92 sobota ( ) 78 niedziela ( ) 117 niedziela ( ) 91 RAZEM RAZEM 542 RAZEM Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych Rozkład dzienny ruchu dla przedmiotowej lokalizacji wykazuje wyraźną dominację sezonu niskiego, co spowodowane może być okresem urlopowym, a co za tym idzie zmniejszoną liczbą rekreantów w drugim z analizowanych terminów. Rycina 13. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Jagodnik-Smoki (sezon niski). Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych W sezonie niskim największe obciążenie przypadało na środek dnia (godziny 10-14), co może dziwić zważywszy na fakt, że obszar ten stanowi jeden z ważniejszych terenów rekreacji ruchowej dla pracujących w tych godzinach mieszkańców pobliskiego Elbląga. 57

58 Rycina 14. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Jagodnik-Smoki (sezon wysoki). Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych Również w drugim z okresów badania stwierdzono podobne zależności. Ponadto zauważalne jest zerowe zainteresowanie tym obszarem w trakcie dni o niesprzyjających warunkach pogodowych. Krynica Morska Krynica Morska to jedna z najbardziej rozpoznawalnych miejscowości regionu. Ze względu na przestrzenne rozmieszczenie głównych atrakcji turystycznych punkty pomiarowe zostały wyznaczone w dwóch lokalizacjach: przy wejściu na molo w pobliżu ul. Gdańskiej oraz przy wejściu na plażę przy tzw. Bulwarze Słonecznym. W przeciwieństwie do wcześniej omówionych miejsc, Krynica Morska cechuje się wybitnie wypoczynkowych charakterem. Tabela 18. Liczba turystów i rekreantów w punkcie pomiarowym Krynica Morska -sezon niski i wysoki Termin badania Liczba osób Termin badania Liczba osób poniedziałek ( ) 1146 poniedziałek ( ) 4027 wtorek ( ) 2012 wtorek ( ) 1471 środa ( ) 1963 środa ( ) 3543 czwartek ( ) 3442 czwartek ( ) 669 piątek ( ) 2912 piątek ( ) 619 sobota ( ) 3674 sobota ( ) 4236 niedziela ( ) 2567 niedziela ( ) 6458 RAZEM RAZEM RAZEM Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych Charakter miasta powoduje, że rozwinięta jest w nim tzw. turystyka weekendowa i świąteczna, co można zaobserwować analizując rozkład dzienny dla obu sezonów turystycznych. Dodatkowo wpływ na liczebność ma tu turystyka wypoczynkowa, długopobytowa, co potwierdzają znaczące wartości wypoczywających nawet w okresach występowania niekorzystnych warunków atmosferycznych. 58

59 Rycina 15. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Krynica Morska (sezon niski). Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych Analizując dane w rozkładzie godzinowym dla sezonu niskiego można zaobserwować, że największe obciążenie punktów pomiarowych występuje w godzinach (od 324 do 412 osób). Niższe wartości w tych godzinach w dniach 1-3 czerwca spowodowane były gorszymi warunkami pogodowymi. Rycina 16. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Krynica Morska (sezon wysoki). Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych W sezonie wysokim wyraźnie odznacza się dzień 2 sierpnia, kiedy to temperatura powietrza zbliżyła się do 30 stopni Celsjusza, co spowodowało masowy napływ turystów. Tego dnia pomiędzy godzinami 11 a 12 zaobserwowano maksymalne wartości spośród wszystkich punktów pomiarowych w regionie, przekraczające 1000 osób. 59

60 Raczki Elbląskie Jednym z punktów pomiarowych wyznaczonych na obszarze Żuław Wiślanych były Raczki Elbląskie. Miejscem przeprowadzania badań był tu parking przy pomniku depresji. Ze względu na specyfikę terenu dominuje tutaj turystyka poznawcza. Tabela 19. Liczba turystów i rekreantów w punkcie pomiarowym Raczki Elbląskie - sezon niski i wysoki Termin badania Liczba osób Termin badania Liczba osób poniedziałek ( ) 3 poniedziałek ( ) 8 wtorek ( ) 2 wtorek ( ) 38 środa ( ) 5 środa ( ) 23 czwartek ( ) 35 czwartek ( ) 13 piątek ( ) 6 piątek ( ) 18 sobota ( ) 18 sobota ( ) 20 niedziela ( ) 8 niedziela ( ) 12 RAZEM RAZEM 77 RAZEM Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych Dane dotyczące natężenia ruchu turystycznego w tej miejscowości są mocno zróżnicowane. W sezonie niskimi wyraźnie odznaczają się dni wolne od pracy (Boże Ciało, sobota i niedziela). W sezonie wysokim trudno zaś znaleźć takie zależności. Rycina 17. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Raczki Elbląskie (sezon niski). Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych W sezonie niskim liczba osób objętych badaniem, poza wymienionymi wcześniej dniami, oscylowała na poziomie 0-3 osób na godzinę. Niemożliwe jest wyznaczenie tu tym samym okresów wzmożonego ruchu. 60

61 Rycina 18. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Raczki Elbląskie (sezon wysoki). Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych Jeszcze trudniejsze do zinterpretowania są dane uzyskane w sezonie wysokim. Maksymalne wartości w tym okresie zostały odnotowane bowiem w środku tygodnia. Może to wynikać z faktu, że liczba osób notowana na tym punkcie jest na tyle mała, że pojawienie się w trakcie godziny 2-3 samochodów z turystami (główny środek transportu na tym obszarze) powoduje zaburzenie całości wyników. Stare Pole Druga z miejscowości żuławskich Stare Pole charakteryzuje się tranzytowym położeniem. Większość turystów przejeżdża przez miejscowość zatrzymując się jedynie na chwilę na zakupy w miejscowych sklepach, czy na posiłek w jednej z placówek gastronomicznych. Punkt pomiarowy został wyznaczony tu w centrum miejscowości przy ul. Marynarki Wojennej. Tabela 20. Liczba turystów i rekreantów w punkcie pomiarowym Stare Pole (sezon niski i wysoki) Termin badania Liczba osób Termin badania Liczba osób poniedziałek ( ) 97 poniedziałek ( ) 66 wtorek ( ) 72 wtorek ( ) 52 środa ( ) 83 środa ( ) 31 czwartek ( ) 40 czwartek ( ) 30 piątek ( ) 53 piątek ( ) 31 sobota ( ) 32 sobota ( ) 16 niedziela ( ) 36 niedziela ( ) 21 RAZEM RAZEM 413 RAZEM Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych Analizując rozkład dzienny danych zauważalna jest wyraźna różnica miedzy liczbą osób odnotowaną w sezonie niskim a wysokim. Wynika to zapewne z faktu, że zdecydowana większość osób przechodzących przez punkt pomiarowy to mieszkańcy pobliskich miejscowości, w dużej mierze uczniowie zmierzający do szkoły. 61

62 Rycina 19. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Stare Pole (sezon niski). Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych W sezonie niskim wyraźnie odznacza się szczyt obciążenia, przypadający na godziny poranne (8-9). Co ciekawe jest to zauważalne głównie w trakcie dni roboczych. Może być to spowodowane porannymi przejazdami do pracy i szkół mieszkańców regionu w kierunku pobliskiego Malborka. Rycina 20. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Stare Pole (sezon wysoki). Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych Analizując dane dla sezonu wysokiego również i w tym przypadku zauważalny jest poranny szczyt komunikacyjny. W późniejszych godzinach odnotowane liczby są mocno zróżnicowane i tym samym trudne do zinterpretowania. 62

63 Stegna Punkt pomiarowy na terenie drugiej z miejscowości nadmorskich Stegny wyznaczony został przy głównym wejściu na plażę, od strony ul. Morskiej. Podobnie jak w przypadku Krynicy Morskiej na obszarze miejscowości dominuje turystyka wypoczynkowa, co ma swoje odzwierciedlenie w danych zestawionych w tabeli poniżej. Tabela 21. Liczba turystów i rekreantów w punkcie pomiarowym Stegna - sezon niski i wysoki Termin badania Liczba osób Termin badania Liczba osób poniedziałek ( ) 75 poniedziałek ( ) 3019 wtorek ( ) 323 wtorek ( ) 2345 środa ( ) 595 środa ( ) 3072 czwartek ( ) 1029 czwartek ( ) 598 piątek ( ) 981 piątek ( ) 499 sobota ( ) 2147 sobota ( ) 3401 niedziela ( ) 870 niedziela ( ) 5960 RAZEM RAZEM 6020 RAZEM Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych Interpretując dane w układzie dziennym dla obu sezonów turystycznych zauważalna jest wyraźna, zwiększona liczba osób przechodzących przez punkt pomiarowy w okresie dni wolnych od pracy, a także w okresie występowania korzystnych dla wypoczynku warunków pogodowych. Maksymalne wartości (5960 osób) zostały odnotowane w dniu 2 sierpnia. Rycina 21. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Stegna (sezon niski). Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych Szczyt natężenia ruchu w sezonie niskim w poszczególnych dniach przypada na godziny 13-16, czyli na okres największego usłonecznienia, sprzyjającego wypoczynkowi. 63

64 Rycina 22. Natężenie ruchu turystycznego w punkcie pomiarowym Stegna (sezon wysoki). Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych Zgoła inaczej wygląda to dla wartości odnotowanych w sezonie wysokim. Tu szczyt wejść na plażę przypada na godziny przedpołudniowe (9-12), co spowodowane jest zapewne chęcią zajęcia jak najlepszego miejsca do wypoczynku. Tolkmicko Na terenie Tolkmicka punkty pomiarowe zostały wyznaczone w bezpośrednim sąsiedztwie nabrzeży portowych, przy ul. Świętojańskiej i ul. Parkowej. Zdecydowana większość badanych to osoby zainteresowane turystyką poznawczą, przebywające na terenie miejscowości do kilku godzin. Tabela 22. Liczba turystów i rekreantów w punkcie pomiarowym Tolkmicko - sezon niski i wysoki Termin badania Liczba osób Termin badania Liczba osób poniedziałek ( ) 10 poniedziałek ( ) 40 wtorek ( ) 23 wtorek ( ) 33 środa ( ) 56 środa ( ) 40 czwartek ( ) 126 czwartek ( ) 18 piątek ( ) 280 piątek ( ) 22 sobota ( ) 335 sobota ( ) 212 niedziela ( ) 37 niedziela ( ) 273 RAZEM RAZEM 867 RAZEM Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych Porównując dane dla obu sezonów turystycznych zauważa się wyraźną, zwiększoną liczbę osób przechodzących przez punkty pomiarowe w okresie sezonu niskiego. Również maksymalne wartości na terenie tej miejscowości zostały odnotowane w trakcie tego okresu. Spowodowane było to trwającym w dniu 6 czerwca zlotem motocyklistów, jedną z największych imprez odbywających się rokrocznie w Tolkmicku. 64

65 Rycina 23. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Tolkmicko (sezon niski). Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych W przeciwieństwie do wcześniej omawianych miejscowości szczyt natężenia przypada tu na godziny popołudniowe. Wyraźnie zaznacza się przy tym minimalna liczba osób w godzinach porannych. Rycina 24. Natężenie ruchu w punkcie pomiarowym Tolkmicko (sezon wysoki). Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych W sezonie wysokim wyraźnie zaznaczają się dwa ostatnie dni badania, kiedy to zanotowano najwyższą aktywność wśród turystów i rekreantów. Zauważalne jest równocześnie przesunięcie maksymalnego obłożenia punktów pomiarowych na wcześniejsze godziny, co spowodowane było panującymi wówczas warunkami atmosferycznymi (duże nasłonecznienie, wysoka temperatura). 65

66 Do wykonania szczegółowego badania natężenia ruchu turystycznego w sezonie wysokim na plażach w miejscowościach Stegna oraz Krynica Morska wykorzystano bezzałogowe statki powietrzne tzw. drony. Do niedawna drony kojarzyły się wyłącznie z technologią stosowaną przez armię. Dzisiaj wykorzystuje się je także m.in. do monitorowania upraw, liczenia populacji zagrożonych wyginięciem zwierząt, pomiarów grubości warstwy ozonowej czy także przeprowadzania badań w trudno dostępnych miejscach. Zarówno w polskiej, jak i anglojęzycznej literaturze przedmiotu, trudno jednak doszukiwać się informacji o wykorzystaniu bezzałogowych statków powietrznych do monitoringu ruchu turystycznego w miejscach jego recepcji. Opisywane są przykłady zastosowań zdjęć i wideo z powietrza wykonanych przez drony do promocji walorów turystycznych, obiektów infrastruktury turystycznej, kontroli stanu zabytków czy tworzenia wirtualnych wycieczek z lotu ptaka czy próby wykorzystania dronów do ratownictwa wysokogórskiego czy wodnego (poszukiwanie zaginionych turystów za pomocą kamery). Jednakże monitoring w takiej formie i na taką skalę, jaki został wykonany na plażach w Stegnie i Krynicy Morskiej, z pewnością należy uznać w Polsce za badanie pionierskie. Aktualnie (sierpień 2015) Urząd Morski w Słupsku podpisał umowę na dostawę zestawu bezzałogowego, który będzie od przyszłego roku, wykorzystywany do monitoringu części wybrzeża Morza Bałtyckiego oraz tworzenia ortofotomap. Zdjęcia lotnicze oraz nagrania wideo na podstawie których określono wielkość i natężenie ruchu turystycznego na plażach w Stegnie i w Krynicy Morskiej wykonano przy pomocy dronów wyposażonych w kamery o wysokiej rozdzielczości (2K). Wykorzystaną metodę można uznać za najskuteczniejszą na tego typu obszarach, gdyż dzięki wykorzystaniu zdjęć lotniczych możliwości analityczne zostały znacznie poszerzone obejmując relatywnie duże fragmenty plaż i terenów bezpośrednio do nich przyległych. Błąd pomiaru szacowany jest na 1-2%. Na jego wartość wpływ miał przede wszystkim styl plażowania turystów, którzy często schowani byli za parawanami, parasolami oraz zadaszonymi obiektami plażowymi (przebieralnie, bary, wypożyczalnie sprzętu wodnego, itp.), przez co ich dokładne policzenie było w niektórych miejscach utrudnione lub wręcz niemożliwe. Monitoring ruchu turystycznego przy użyciu dronów na plażach w Stegnie i w Krynicy Morskiej jako głównych miejscach koncentracji ruchu turystycznego w rejonie Mierzei Wiślanej i jednocześnie w LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie został przeprowadzony w dniach 27 lipca 2 sierpnia 2015 roku (poniedziałek-niedziela). Objął on łącznie 7 dni pomiarowych w okresie wakacyjnym, uznawanym w Polsce za tzw. sezon wysoki. Przeloty, w trakcie których wykonywano zdjęcia lotnicze i nagrania wideo odbywały się w dwugodzinnych interwałach czasowych, w godzinach 9:00-19:00. Wykonywano je nad wyznaczonymi odcinkami plaż w każdej w miejscowości o długości ok m na których notuje się największą koncentrację turystów. Wyjątkami od przyjętych założeń były niesprzyjające warunki atmosferyczne tj. opady deszczu przewyższające 2 mm i/lub wiatr o prędkości powyżej 7 m/s. W takich sytuacjach oczekiwano na poprawę warunków pogodowych, aby przelot mógł odbyć się przy zachowaniu wszelkich zasad bezpieczeństwa. Badania przebiegały bez zakłóceń przez pięć spośród siedmiu zaplanowanych dni badawczych. W dniach lipca (czwartek-piątek) zdołano wykonać tylko po jednym porannym przelocie w Stegnie (spośród zaplanowanych 6 na każdy dzień) oraz po dwa przedpołudniowe loty (także spośród 6 zaplanowanych) w Krynicy Morskiej. W godzinach późniejszych wykonanie lotów bezzałogowymi statkami powietrznymi było niemożliwe ze względu na niekorzystane warunki atmosferyczne, w tym przede wszystkim deszcz 66

67 (w Krynicy Morskiej nawet powyżej 3,5 mm opadu) oraz silny wiatr przekraczający prędkość 10 m/s. Liczba turystów wypoczywających na plażach nad Morzem Bałtyckim jest ściśle powiązana z warunkami atmosferycznymi, jakie danego dnia panują w konkretnej miejscowości. Powiązanie uzyskanych danych o wielkości ruchu turystycznego z danymi pogodowymi dało podstawy do rozpoznania prawidłowości rozkładu ruchu turystycznego na plażach w Stegnie i w Krynicy Morskiej i jego korelacji z konkretnymi sytuacjami pogodowymi. Na podstawie wyników badań można stwierdzić, że ruch turystyczny na wybranych odcinkach plaż w Stegnie i w Krynicy Morskiej cechuje nierównomierny rozkład czasowy i przestrzenny. Największą liczbę turystów zanotowano w dni wolne od pracy, do czego znacznie przyczyniali się turyści jednodniowi i weekendowi, przyjeżdżający w rejon Mierzei Wiślanej w celach wypoczynkowych z miejscowości oddalonych o około km. Z rozmów z plażowiczami wynikało, że często decyzja o takim jednodniowym wyjeździe podejmowana była dopiero wczesnym rankiem, kiedy sprawdzona została (np. telefonicznie) panująca aura w miejscu docelowym. Dlatego też w przypadku niedzieli 2 sierpnia zauważalne są bardzo duże różnice między wartościami pomiaru z godziny 9:00 i 11:00. Ta druga wartość w Stegnie jest wyższa 5-krotnie, zaś w Krynicy Morskiej aż 18-krotnie (tabela 23, tabela 24). Warto zwrócić uwagę, że dzięki zastosowanej metodzie monitoringu ruchu turystycznego na zdjęciach lotniczych uchwycono podczas weekendu liczne grupy zorganizowane (skupiska plażowiczów po ok osób) co potwierdza przyjazdy grup autokarowych wyłącznie na jeden dzień, a to właśnie wyjazdy jednodniowe do miejsc recepcji turystycznej są najtrudniejszym do uchwycenia elementem ruchu turystycznego. Tabela 23. Frekwencja turystów na plaży w Stegnie w dniach r. Dzień Godzina pomiaru 09:00 11:00 13:00 15:00 17:00 19:00 poniedziałek ( ) wtorek ( ) środa ( ) czwartek ( ) 136 b.p. b.p. b.p. b.p. b.p. piątek ( ) 100 b.p. b.p. b.p. b.p. b.p. sobota ( ) niedziela ( ) b.p. brak pomiaru ze względu na niekorzystne warunki atmosferyczne Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych 67

68 Tabela 24. Frekwencja turystów na plaży w Krynicy Morskiej w dniach r. Dzień Godzina pomiaru 09:00 11:00 13:00 15:00 17:00 19:00 poniedziałek ( ) wtorek ( ) środa ( ) czwartek ( ) b.p. b.p. b.p. b.p. piątek ( ) b.p. b.p. b.p. b.p. sobota ( ) niedziela ( ) b.p. brak pomiaru ze względu na niekorzystne warunki atmosferyczne Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych Z tego też powodu w weekendy (sobota-niedziela) zauważalny jest wolniejszy odpływ plażowiczów w godzinach popołudniowych, gdyż osoby, które zdecydowały się na wizytę jednodniową nad morzem, pragną wykorzystać dzień wypoczynku do samego końca. Na dzień 2 sierpnia (niedziela) przypadły także najwyższe wartości frekwencji na plażach w obu miejscowościach. Tego dnia w szczycie czyli ok. godziny 13:00 zarejestrowano na każdej z plaż ponad 6000 osób, przy czym nieznacznie więcej turystów wypoczywało w Krynicy Morskiej (6606 osób, w stosunku do 6490 w Stegnie). Na tak wysoką frekwencję w tym dniu, poza faktem dnia wolnego od pracy, miały wpływ przede wszystkim temperatura powietrza, która wynosiła maksymalnie C w obu miejscowościach i temperatura wody wynosząca 21 C. Rycina 25. Frekwencja o godzinie 13:00 na plaży w Stegnie w dniach Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych 68

69 Podczas całego okresu badawczego to właśnie w okolicach godziny 13:00 notowano najwyższą frekwencję plażowiczów w obu miejscowościach (ryc. 25, 26). Wyjątkami były tutaj tylko dwa dni w Krynicy Morskiej poniedziałek (27 lipca) i sobota (1 sierpnia) kiedy to wyższe wartości zarejestrowano odpowiednio o godzinie 11:00 i 15:00 (tabela 23, 24). Na rycinach 22 i 23 w czwartek (30.07) i piątek (31.07) wykazano minimalną liczbę turystów (nie przekraczającą 100 osób) na monitorowanych odcinkach plaż, gdyż pomimo braku możliwości wykonania przelotów dronami (jak wspomniano wcześniej ze względu na opady deszczu i/lub silny wiatr), pomiar przeprowadzono w sposób bezpośredni licząc osoby przebywające na określonych odcinkach plaż lub w ich najbliższym sąsiedztwie (plażowe kawiarnie, bary, deptaki itp.). Dlatego w tabeli 23 i 24 wpisano brak pomiaru przy użyciu dronów (b.p.) ze względu na niemożność wykonania zdjęć lotniczych w wybranych godzinach w ww. dniach i na ich podstawie wyliczenia frekwencji na plażach. Rycina 26. Frekwencja o godzinie 13:00 na plaży w Krynicy Morskiej w dniach Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych Poza sobotą i niedzielą, tendencję wzrostową w liczbie wypoczywających na plażach w Stegnie i w Krynicy Morskiej, zauważyć można także w poniedziałek (27.07) i środę (29.07). Wpływ na to miały przede wszystkim korzystne warunki atmosferyczne (temperatura powietrza powyżej 20 C, wody morskiej około C, brak opadów). W przypadku poniedziałku można także mówić o efekcie pierwszego dnia, gdyż wielu turystów poprzedniego dnia dotarło nad morze i pierwszy dzień pobytu od godzin porannych chcieli spędzić na plaży. Na tle pozostałych, powszednich dni tygodnia, wyróżnia się także zwiększona liczba turystów przebywających na obu plażach w godzinach wieczornych w środę (29.07), kiedy to wielu turystów obserwowało spektakularny zachód słońca. Wartości najniższe, oscylujące wokół liczby osób na każdej z plaż (tabela 23, 24), zostały odnotowane w godzinach porannych, najczęściej przy jednocześnie niskiej temperaturze powietrza, silnym wietrze lub opadach deszczu. Dniem o najniższej średniej frekwencji plażowiczów w obu miejscowościach był wtorek (28.07) oraz czwartek (30.07) i piątek (31.07), kiedy to warunki atmosferyczne praktycznie uniemożliwiły 69

70 plażowanie. Maksymalną i minimalną frekwencję turystów w miejscach największego natężenia ruchu turystycznego prezentują fotografie 3 dla plaży w Stegnie oraz 4 dla plaży w Krynicy Morskiej. Rozkład przestrzenny ruchu turystycznego na plażach w Stegnie i Krynicy Morskiej jest nieodłącznie związany z lokalizacją parkingów, obiektów gastronomicznych oraz miejsc świadczenia usług plażowych (wypożyczalnie leżaków, przebieralnie, prysznice, atrakcje dla dzieci itp.). Wejścia na plaże w pobliżu tego typu obiektów cieszą się największym powodzeniem wśród turystów, co powoduje, że odcinki plaż w bezpośrednim ich sąsiedztwie charakteryzują się największą koncentracją ruchu turystycznego. W wyniku przeprowadzonych lotów i porównania wykonanych zdjęć lotniczych stwierdzono, że w Stegnie można wyróżnić jeden taki odcinek pomiędzy wejściami 69 i 67 z naturalnym centrum przy przystani rybackiej, na wysokości wejścia nr 68 (fotografia 3). Miejsce to ma także największą przepustowość na odcinku plaży w Stegnie, który był monitorowany. Fotografia 3. Minimalna i maksymalna frekwencja na plaży w Stegnie przy przystani rybackiej (w pobliżu wejścia na plażę nr 68 i Centrum Usług Przyplażowych). Źródło: zbiory własne 70

71 W Krynicy Morskiej w części plaży, nad którą przeprowadzono monitoring można wyróżnić dwa odcinki plaży o nasilonej koncentracji ruchu turystycznego. Do miejsc gdzie gromadzi się dużo osób wypoczywających należą: okolice wejścia nr 28 (fotografia 4) wzdłuż Bulwaru Słonecznego, aż za wejście nr 26 oraz odcinek między wejściami 25 i 24 i dalej w kierunku wejścia 23. Na plaży w Krynicy Morskiej zwraca także uwagę w porównaniu do plaży w Stegnie większa liczba urządzeń sportowych i atrakcji turystycznych dla dzieci, a także np. scena z muzyką i aqua-aerobikiem, co zachęca plażowiczów do aktywnego wypoczynku. Na plażach w obu miejscowościach zauważalny był także zaskakujący trend zajmowania miejsc przez turystów, którzy w godzinach porannych ustawiali parawany lub parasole w miejscach niedaleko wejść na plażę lub bezpośrednio nad samym morzem, aby w godzinach późniejszych odpoczywać w najlepszej części plaży. Fotografia 4. Minimalna i maksymalna frekwencja na plaży w Krynicy Morskiej w pobliżu wejścia na plażę nr 28 Źródło: zbiory własne 71

72 6.3. Struktura ruchu turystycznego Istotnym elementem uzupełniającym analizy ilościowe ruchu turystycznego są badania jakościowe. W tym zakresie najpowszechniej wykorzystywanymi narzędziami badawczymi są wywiady z turystami oraz badania ankietowe. Niekiedy wykorzystuje się również kombinacje metod badań ilościowych, zarówno pośrednich jak i bezpośrednich, łącząc ją z badaniami ankietowymi przeprowadzanymi wśród turystów w wybranych punktach. Ten ostatni sposób pozyskiwania danych zastosowano również w niniejszym projekcie. Dla potrzeb realizacji badania ruchu turystycznego na obszarze Nadleśnictwa Elbląg, skonstruowano narzędzia badawcze, pozwalające uzyskać odpowiedzi na kluczowe pytania postawione na etapie konceptualizacji. Dlatego też stworzone zostały dwa typy kwestionariuszy ankietowych przeznaczone dla różnych kategorii respondentów: kwestionariusz nr 1 przeznaczony dla gości (osób odwiedzających badany obszar przez okres nie dłuższy niż jeden dzień bez noclegu) oraz rekreantów (osób miejscowych wypoczywających na analizowanym terenie), kwestionariusz nr 2 przeznaczony dla turystów (osób spędzających na badanym terenie przynajmniej jedną noc). Przy konstruowaniu kwestionariuszy wzięto pod uwagę kilka szczegółowych celów badawczych: określenie częstotliwości wyjazdów na analizowany obszar, określenie charakterystyki turysty i rekreanta odwiedzającego obszar opracowania, ze szczególnym uwzględnieniem: - profilu i struktury odwiedzających, - sposobu dotarcia na miejsce wypoczynku, - celu przyjazdu, - formy zakwaterowania, - długości pobytu, - preferowanych form aktywności, - źródeł informacji o obszarze. ocenę elementów zagospodarowania turystycznego i jakości oferty turystycznej, określenie stopnia zadowolenia z pobytu w regionie, stworzenie listy najczęściej odwiedzanych miejscowości i obiektów/atrakcji turystycznych na obszarze opracowania. W celu osiągnięcia maksymalnie wysokiej reprezentatywności próby oraz racjonalizacji organizacyjnej przyjęto następujące założenia: badania prowadzone były zarówno w dni robocze jak i w weekendy, równocześnie z pomiarami natężenia ruchu turystycznego; ich celem było, aby w badanej próbie znaleźli się różnego typu turyści, zależnie od miejscowości i specyfiki turystów określano graniczne godziny dolną i górną prowadzenia badań. W obu okresach badania (sezon niski i wysoki) zastosowano tą samą metodę i posługiwano się tymi samymi narzędziami badawczymi. Stwarza to możliwość pełnej porównywalności uzyskanych wyników. W obydwu terminach badania przeprowadzono w miejscach opisanych w rozdziale dotyczącym natężenia ruchu turystycznego. W tracie realizacji badań nie zaobserwowano przesłanek do zmiany bądź korekty tej metody. Ta sama lokalizacja badań dała dodatkową korzyść wynikającą z możliwości porównania wyników obu tur badania. W trosce o wiarygodność badań, praca ankieterów podlegała kontroli. 72

73 Dokładną lokalizację poszczególnych poligonów badawczych wraz z punktami pomiaru natężenia przedstawiono na rycinie poniżej. Badaniem objęto łącznie 554 respondentów, z czego 289 osób stanowili goście (osoby odwiedzające badany obszar przez okres krótszy niż jeden dzień) oraz rekreanci (osoby miejscowe wypoczywające na analizowanym terenie), a 265 osób stanowili turyści (osoby spędzające na badanym terenie przynajmniej jedną noc). Szczegółową liczbę poszczególnych kategorii respondentów w określonych punktach wskazano w tabeli poniżej. Ze względu na niewielki ruch turystyczny na terenie miejscowości obejmujących swoim zasięgiem tzw. Żuławy Wielkie (Stare Pole, Raczki Elbląskie) niemożliwe okazało się przeprowadzenie ankiet w zakładanej w specyfikacji liczbie (100 sztuk), na co wykonawcy zwracali wcześniej uwagę w sprawozdaniu z pierwszego etapu prac nad projektem. Tabela 25. Liczba respondentów w poszczególnych rejonach badawczych (sezon niski). Lp. Miejscowość Liczba respondentów Liczba gości i rekreantów Liczba turystów 1. Elbląg Jagodnik-Jelenia Dolina Krynica Morska Raczki Elbląskie Stare Pole-Kaczynos Stegna-Jantar Tolkmicko-Kadyny RAZEM Źródło: opracowanie własne na podstawie badań kwestionariuszowych Również drugi etap badania został przeprowadzony równocześnie z pomiarem natężenia ruchu. Badaniem objęto łącznie 609 respondentów, z czego 226 osób stanowili goście oraz rekreanci (37%), a 383 osób - turyści (63%). Tabela 26. Liczba respondentów w poszczególnych rejonach badawczych (sezon wysoki). Lp. Miejscowość Liczba respondentów Liczba gości i rekreantów Liczba turystów 1. Elbląg Jagodnik-Jelenia Dolina Krynica Morska Raczki Elbląskie Stare Pole-Kaczynos Stegna-Jantar Tolkmicko-Kadyny RAZEM Źródło: opracowanie własne na podstawie badań kwestionariuszowych Okres wzmożonego ruchu turystycznego ukazał duże różnice między liczbą turystów i rekreantów na obszarze Mierzei Wiślanej (Stegna, Krynica Morska), a pozostałymi terenami objętymi badaniem. Wg danych GUS w gminach położonych na terenie Żuław Wiślanych objętych niniejszym opracowaniem średnia liczba osób korzystających z noclegów osiąga wartości od 48 osób miesięcznie na terenie gminy wiejskiej Elbląg do 245 osób miesięcznie w gminie Stare Pole. Podobne wyniki notowane są również na terenie analizowanych gmin Wysoczyzny Elbląskiej. Z tego też powodu niemożliwe okazało się wykonanie w tych lokalizacjach zakładanej w specyfikacji liczby ankiet (200 szt.) w przeciągu założonego 7-dniowego okresu badań. 73

74 Rycina 27. Miejsca pomiaru ruchu i ankietyzacji. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych 74

75 Łącznie w trakcie sezonu niskiego i wysokiego badaniem objęto 1163 respondentów, z czego 515 osób stanowili goście oraz rekreanci (44%), a 648 osób - turyści (56%). Skrótową analizę danych uzyskanych w oparciu o badania terenowe przeprowadzono oddzielnie dla każdego wydzielonego poligonu badawczego. Szczegółowe zestawienia danych dla poszczególnych punktów przedstawiono w formie elektronicznej w dokumentacji kwestionariuszy ankietowych zamieszczonych na płycie CD. Przedstawiona poniżej analiza zachowań turystów, gości i rekreantów nie obejmuje podziału na sezon niski i wysoki. Różnice te bowiem są zauważalne w zasadzie tylko w odniesieniu do pytań dotyczących długości pobytu w danym okresie. Elbląg Bażantarnia Wśród ogółu uczestników badania (115 osób) przeprowadzonego na terenie parku Bażantarnia w Elblągu aż 92,2% stanowili rekreanci i goście, a pozostałe 7,8% to turyści. W badanej populacji przeważały kobiety (60,9% ogółu respondentów). Rycina 28. Struktura wiekowa turystów odwiedzających obszar parku Bażantarnia w Elblągu Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Największymi grupami ankietowanych były osoby w przedziale lat (36% ogółu badanej populacji) oraz osoby w wieku lat (23% badanej populacji). Większość badanych to osoby z wykształceniem wyższym (59%) oraz średnim (29%). Prawie 81% z nich stanowiły osoby aktywne zawodowo. 75

76 Rycina 29. Pochodzenie turystów odwiedzających obszar Bażantarni w Elblągu Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Analizując miejsce pochodzenie turystów można zaobserwować, że dominującą grupę stanowią mieszkańcy województwa mazowieckiego (44%). Wśród odwiedzających i rekreantów 98% to mieszkańcy województwa warmińsko-mazurskiego, w zdecydowanej większości elblążanie. Podstawowym źródłem informacji o regionie były informacje uzyskane od rodziny i znajomych (28% wskazań), a także Internet (25% wskazań). Rycina 30. Rodzaj środka transportu wykorzystany w celu dotarcia do parku Bażantarnia w Elblągu. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Zdecydowana większość respondentów dotarła na miejsce badania samochodem (77% badanej populacji). Wśród pozostałych środków transportu badani wskazywali również autobus kursowy (13%) oraz inny środek transportu (19%), którym był najczęściej rower. 76

77 Rycina 31. Forma zakwaterowania turystów przybyłych do parku Bażantarnia w Elblągu. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Ze względu na niewielką próbę badanych wskazanie prawidłowości w odniesieniu do form zakwaterowania turystów jest w tym wypadku obarczone dużym marginesem błędu. Spośród przebadanych osób równa ich liczba wskazała jako miejsce noclegu hotel, pensjonat i rodzinę/znajomych. Większość respondentów to osoby, które zatrzymały się w regionie na dłuższy pobyt (4-7 nocy). Potwierdza to wcześniejsze spostrzeżenie, że obszar ten jest odwiedzany przez turystów nocujących w okolicznych miejscowościach turystycznych, którzy przyjeżdżają do Elbląga na krótkie, jednodniowe pobyty o charakterze krajoznawczym. Rycina 32. Długość pobytu turystów ankietowanych na obszarze parku Bażantarnia w Elblągu. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Ponad 55% respondentów odwiedzało miejsce przeprowadzania badań w towarzystwie rodziny, a 24,3% w gronie znajomych. Analiza preferowanych przez ankietowanych form turystyki w trakcie ich pobytu na obszarze opracowania wskazuje na zdecydowaną dominację turystyki pieszej (35%) i rowerowej (43%). Tak wysoki udział tych form może wskazywać na wysoki poziom świadomości ekologicznej osób odwiedzających badany obszar. Z pozostałych rodzajów 77

78 turystyki wskazywanych przez ankietowanych częściej pojawiała się turystyka kajakowa oraz narciarska, a także nordic walking. Praktycznie wszyscy respondenci to osoby, które podczas pobytu w regionie przebywały na terenach leśnych. Wśród najczęściej wymienianych mankamentów zagospodarowania podawano: małą ilość tablic dydaktycznych, słabo zadbane miejsca biwakowe, brak śmietników i ławek przy szlakach, a także słabe oznakowanie szlaków. Zdecydowana większość ankietowanych oceniała poszczególne składniki atrakcyjności turystycznej jako dobre. Najniżej spośród 12 czynników oceniono walory kulturowe. Tylko niewielki odsetek respondentów nie zamierza powrócić do tego miejsca. Wyniki badań ankietowych pozwalają wnioskować, że ruch turystyczny na tym obszarze wiąże się najczęściej z krótkimi wizytami turystów a nade wszystko mieszkańców regionu przyjeżdżających do parku leśnego na krótkie, kilkugodzinne wizyty. Jagodnik-Smoki Wśród ogółu uczestników badania (125 osób) przeprowadzonego na terenie poligonu Jagodnik-Smoki 83,2% stanowili rekreanci i goście, a pozostałe 16,8% to turyści. W badanej populacji przeważali mężczyźni (59,2% ogółu respondentów). Rycina 33. Struktura wiekowa turystów odwiedzających obszar Jagodnika i Smoków Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych W strukturze wieku respondentów zdecydowanie dominowały osoby w przedziale lat (29% ogółu badanej populacji) oraz osoby w wieku lat (24% badanej populacji). Większość badanych to osoby z wykształceniem średnim (36,5%) oraz wyższym (34,8%). Prawie 75% z nich stanowiły osoby aktywne zawodowo. 78

79 Rycina 34. Pochodzenie turystów odwiedzających obszar Jagodnika i Smoków Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Analizując miejsce pochodzenie turystów można zaobserwować, że dominującą grupę stanowią mieszkańcy województwa warmińsko-mazurskiego (43%). Wśród odwiedzających i rekreantów 98% to mieszkańcy województwa warmińsko-mazurskiego, którzy w dużej mierze na tym obszarze zlokalizowali swoje domki rekreacyjne. Podstawowym źródłem informacji o regionie była rodzina i znajomi (41% wskazań). Aż 49% respondentów w ogóle nie szukało informacji na ten temat. Rycina 35. Rodzaj środka transportu wykorzystany w celu dotarcia na obszar Jagodnika i Smoków. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Zdecydowana większość respondentów dotarła na miejsce badania samochodem (81% badanej populacji). Wśród pozostałych środków transportu badani wskazywali również inny środek transportu (17%) - rower, bądź wędrówkę pieszą. 79

80 Rycina 36. Forma zakwaterowania turystów przybyłych na obszar Jagodnika i Smoków. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Podobnie jak we wcześniejszym przypadku, ze względu na niewielką próbę badanych wskazanie prawidłowości w odniesieniu do form zakwaterowania turystów jest obarczone dużym marginesem błędu. Spośród przebadanych osób większość jako miejsce noclegu wskazała rodzinę lub znajomych. Największą grupę ankietowanych stanowiły osoby, które zatrzymały się w regionie na dłuższy pobyt (4-7 nocy). Obszar ten, podobnie jak w przypadku Elbląga, jest odwiedzany przez turystów przebywających w okolicznych miejscowościach wypoczynkowych, którzy w ramach pobytu organizują sobie we własnym zakresie wycieczki krajoznawcze po regionie. Rycina 37. Długość pobytu turystów ankietowanych na obszarze Jagodnika i Smoków. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych 60% respondentów odwiedzało miejsce przeprowadzania badań w towarzystwie rodziny, a 22,4% w gronie znajomych. Wśród najczęściej wymienianych przez ankietowanych preferowanych form turystyki w trakcie ich pobytu w badanym regionie wyróżnia się dominacja turystyki pieszej (55%) i rowerowej (45%). Poza wcześniej wymienionymi turyści dość często wskazywali także na chęć uprawiania turystyki kajakowej. 80

81 Duża liczba respondentów (69,6% populacji) to osoby, które podczas pobytu w regionie przebywały na terenach leśnych. Wśród najczęściej wymienianych mankamentów regionu podawano: czystość, brak kontroli nad istniejącymi elementami infrastruktury (wandalizm), słabą infrastrukturę turystyczną (ścieżki turystyczne, leśne, ławki, miejsca na ognisko, place kempingowe, toalety), jakość dróg oraz kiepską promocję. Spora część ankietowanych dość nisko oceniła poszczególne składniki atrakcyjności turystycznej. Najniżej spośród 12 czynników oceniono kolejno: dostępność, transport lokalny oraz gastronomię. Pomimo tego faktu tylko niewielki odsetek respondentów nie zamierza powrócić do tego miejsca. Podobnie jak we wcześniejszym przypadku ruch turystyczny na tym obszarze wiąże się głównie z krótkimi wizytami turystów. Dodatkowo w ostatnich latach na analizowanym terenie rozwija się także turystka weekendowa związana z budową tzw. drugich domów. Krynica Morska Wśród ogółu uczestników badania (306 osób) przeprowadzonego na terenie miejscowości Krynica Morska 82% stanowili turyści, a pozostałe 18,0% to rekreanci i goście. W badanej populacji przeważały kobiety (63,4% ogółu respondentów). Rycina 38. Struktura wiekowa turystów odwiedzających Krynicę Morską. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Inaczej aniżeli na obszarach wysoczyznowych w strukturze wieku respondentów zdecydowanie dominowały osoby w przedziale lat (37% ogółu badanej populacji) oraz osoby w wieku lat (26% badanej populacji). Większość badanych to osoby z wykształceniem wyższym (55,2%) oraz średnim (30,7%). Prawie 70% z nich stanowiły osoby aktywne zawodowo. 81

82 Rycina 39. Pochodzenie turystów odwiedzających Krynicę Morską. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Analizując miejsce pochodzenie turystów można zaobserwować, że dominującą grupę stanowią mieszkańcy województwa mazowieckiego (41%). Wśród odwiedzających i rekreantów ponad 85% wszystkich respondentów to mieszkańcy województwa warmińskomazurskiego, pomorskiego i kujawsko-pomorskiego. Podstawowym źródłem informacji o regionie był Internet (50% wskazań), co nie powinno dziwić zważywszy na strukturę wiekową respondentów. Rycina 40. Rodzaj środka transportu wykorzystany w celu dotarcia do Krynicy Morskiej. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Zdecydowana większość respondentów dotarła na miejsce badania samochodem (72% badanej populacji). Wśród pozostałych środków transportu badani wskazywali również autobus kursowy (13% badanych) i autobus wycieczkowy (10%). 82

83 Rycina 41. Forma zakwaterowania turystów przybyłych do Krynicy Morskiej. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Ponad 35% ogółu badanych turystów (najwyższy wynik) jako formę zakwaterowania wskazało kwatery prywatne, co pokazuje jak mało miarodajne są oficjalne dane statystyczne GUS, wg których wykorzystanie tego rodzaju miejsc jest w tej miejscowości zerowe. Dość duży udział stanowią również noclegi udzielone w pensjonatach (29% wskazań) i ośrodkach wczasowych (13%). Ponad 1/3 respondentów to osoby, które zatrzymały się w regionie na pobyt krótki (2-3 nocy), co może wynikać z faktu występowania w trakcie terminu badania tzw. długiego weekendu. Dominującą grupą są tu turyści przyjeżdżający na wypoczynek połączony ze zwiedzaniem miejscowych atrakcji. Rycina 42. Długość pobytu turystów ankietowanych na obszarze Krynicy Morskiej. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych 51,3% respondentów odwiedzało miejsce przeprowadzania badań w towarzystwie rodziny, a 31% w gronie znajomych. Wśród najczęściej wymienianych przez ankietowanych preferowanych form turystyki w trakcie ich pobytu w badanym regionie wyróżnia się dominacja turystyki pieszej (85%) i rowerowej (49%). Dość często wśród wymienionych form respondenci wskazywali także na turystykę kajakową, narciarską i żeglarską. 83

84 Ze względu na typowo wypoczynkowo-rozrywkowy charakter miejscowości wyraźnie zaznacza się mniejsza liczba respondentów (57,8% populacji), którzy podczas pobytu w regionie przebywali na terenach leśnych. Wśród najczęściej wymienianych mankamentów regionu podawano: brak dróg rowerowych, brak wypożyczalni rowerów, braki w transporcie lokalnym, wysokie ceny, słabe oznakowanie dojść do plaży, trudny dojazd (wąska i kręta droga), tłok i hałas, a także brak wystarczającej liczby parkingów. Zdecydowana większość ankietowanych dość wysoko oceniła poszczególne składniki atrakcyjności turystycznej. Najwyżej spośród 12 czynników oceniono kolejno: walory przyrodnicze i bazę noclegową. Najniżej zaś czystość. Podobnie jak we wcześniejszych przypadkach, ponad 90% ankietowanych zamierza powrócić do tego miejsca. Jeżeli chodzi o występujące formy turystyki na tym obszarze, to na czoło wybija się tu turystyka wypoczynkowa, charakteryzująca się dużą sezonowością, co ma swoje odzwierciedlenie we wcześniej opisanych danych dotyczących natężenia. Raczki Elbląskie Wśród ogółu uczestników badania (57 osób) przeprowadzonego na terenie miejscowości Raczki Elbląskie, 71,9% stanowili rekreanci i goście, a pozostałe 20,1% to turyści. W badanej populacji przeważali mężczyźni (57,9% ogółu respondentów). Rycina 43. Struktura wiekowa turystów odwiedzających miejscowość Raczki Elbląskie. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych W strukturze wieku respondentów zdecydowanie dominowały osoby w przedziale lat (37% ogółu badanej populacji) oraz osoby w wieku lat (30% badanej populacji). Zdecydowana większość badanych to osoby z wykształceniem wyższym (56,1%). Ponad 70% z nich stanowiły osoby aktywne zawodowo. 84

85 Rycina 44. Pochodzenie turystów odwiedzających miejscowość Raczki Elbląskie. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Analizując miejsce pochodzenie turystów można zaobserwować, że dominującą grupę stanowią mieszkańcy województwa warmińsko-mazurskiego (38%) i ościennego kujawskopomorskiego (13%). Wśród gości i rekreantów blisko 60% wszystkich respondentów to mieszkańcy województwa warmińsko-mazurskiego. Do najważniejszych źródeł informacji o regionie należał Internet (35% wskazań), a także rodzina i znajomi oraz przewodniki. Rycina 45. Rodzaj środka transportu wykorzystany w celu dotarcia do miejscowości Raczki Elbląskie Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Ponad 90% respondentów dotarło na miejsce badania samochodem, co nie powinno dziwić ze względu na mocno ograniczona dostępność innymi środkami transportu. Wśród pozostałych środków transportu badani wskazywali rower (10%). 85

86 Rycina 46. Forma zakwaterowania turystów odwiedzających miejscowość Raczki Elbląskie. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Podobnie jak we wcześniejszym przypadku, ze względu na niewielką próbę badanych wskazanie prawidłowości w odniesieniu do form zakwaterowania turystów jest obarczone dużym marginesem błędu. Spośród przebadanych osób większość z nich jako miejsce noclegu wskazało pensjonat. Połowa respondentów to osoby, które zatrzymały się w regionie na dłuższy pobyt (4-7 nocy) w jednej z miejscowości regionu (najczęściej wskazywano tu Elbląg) i w ramach pobytu odwiedzają lokalne atrakcje. Rycina 47. Długość pobytu turystów ankietowanych na obszarze miejscowości Raczki Elbląskie. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych 64,9% ogólnej liczby respondentów odwiedzało miejsce przeprowadzania badań w towarzystwie rodziny, a 26,3% w gronie znajomych. Wśród najczęściej wymienianych przez ankietowanych preferowanych form turystyki w trakcie ich pobytu w badanym regionie wyróżnia się dominacja turystyki rowerowej (77%) 86

87 i pieszej (46%). Dość często wśród wymienionych form respondenci wskazywali także na turystykę żeglarską i kajakową. Ze względu na typowo rolniczy charakter miejscowości i brak występowania lasów w jej pobliżu, wyraźnie zaznacza się mniejsza liczba respondentów (40,3% populacji), którzy podczas pobytu w regionie przebywali na terenach leśnych. Wśród najczęściej wymienianych mankamentów regionu podawano: brak ścieżek rowerowych, brak czytelnych map z atrakcjami turystycznym regionu, słaba promocja regionu, duża ilość nie zainwestowanych terenów. Zdecydowana większość ankietowanych stosunkowo wysoko oceniła poszczególne składniki atrakcyjności turystycznej. Najwyżej spośród 12 czynników oceniono kolejno: walory przyrodnicze i atmosferę/gościnność mieszkańców. W przeciwieństwie do wcześniej omawianych miejscowości wyraźnie zaznacza się tu wysoki odsetek (54%) niezadowolonych z pobytu w miejscowości. Wpływa na to ma zapewne niewielka atrakcyjność pomnika depresji, a także brak urządzonego parkingu w tym miejscu (brak toalet). Jeżeli chodzi o występujące formy turystyki na tym obszarze to na czoło wybija się tu turystyka krajoznawcza, obejmująca pobyty w ciągu całego roku. Na podstawie wywiadu przeprowadzonego z mieszkańcami pobliskich nieruchomości największe natężenie odwiedzin przez turystów w tym punkcie występuje w czerwcu i wrześniu, kiedy przyjeżdżają tu zorganizowane grupy szkolne. Stare Pole Wśród ogółu uczestników badania (55 osób) przeprowadzonego na terenie miejscowości Stare Pole, 76,4% stanowili rekreanci i goście, a pozostałe 23,6% to turyści. W badanej populacji przeważali mężczyźni (56,4% ogółu respondentów). Rycina 48. Struktura wiekowa turystów odwiedzających miejscowość Stare Pole. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych W strukturze wieku respondentów dominowały osoby w przedziale lat (27% ogółu badanej populacji) oraz osoby w wieku lat (22% badanej populacji). 40% badanych to osoby z wykształceniem średnim, 20% z wykształceniem wyższym. Zauważalny jest także znaczny udział osób z wykształceniem zawodowym. Blisko 50% z nich stanowiły osoby aktywne zawodowo. Wśród respondentów duży udział stanowili uczniowie. 87

88 Rycina 49. Pochodzenie turystów odwiedzających miejscowość Stare Pole. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Dominującą grupę turystów na tym obszarze stanowią mieszkańcy województwa pomorskiego (58%), a także warmińsko-mazurskiego (17%). Należy przy tym zaznaczyć, że niewielka liczba respondentów może powodować zafałszowanie prawdziwego obrazu. Wśród gości i rekreantów ponad 65% wszystkich respondentów stanowili mieszkańcy województwa pomorskiego. Ponad połowa respondentów nie poszukiwała informacji o regionie, co może być spowodowane faktem wysokiego udziału wśród ankietowanych osób zamieszkujących ten obszar. Rycina 50. Rodzaj środka transportu wykorzystany w celu dotarcia do miejscowości Stare Pole. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Blisko 70% respondentów dotarło na miejsce badania samochodem. Zauważalny jest także wysoki udział innych środków transportu, z których najpopularniejsze stanowił rower i motocykl. 88

89 Rycina 51. Forma zakwaterowania turystów odwiedzających miejscowość Stare Pole. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Niewielka liczba ankietowanych turystów sprawiła, że wśród wyróżnionych form zakwaterowania znalazły się tylko gospodarstwa agroturystyczne (46%) oraz noclegi u rodziny lub znajomych (54%). Blisko 70% respondentów to osoby, które zatrzymały się w regionie na krótki pobyt (2-3 nocy). Pozostałe osoby pozostawały w regionie elbląskim przez zaledwie jedną noc. Rycina 52. Długość pobytu turystów ankietowanych na obszarze miejscowości Stare Pole. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Blisko połowę badanych stanowiły osoby, które przebywały na terenie miejscowości same. Wśród najczęściej wymienianych przez ankietowanych preferowanych form turystyki w trakcie ich pobytu w badanym regionie, wyróżnia się dominacja turystyki rowerowej (76%) i pieszej (47%). Dość często wśród wymienionych form respondenci wskazywali także na turystykę kajakową. Ze względu na typowo rolniczy charakter miejscowości i brak występowania lasów w pobliżu wyraźnie zaznacza się mniejsza liczba respondentów (74,5% populacji), którzy 89

90 podczas pobytu w regionie przebywali na terenach leśnych. Wśród najczęściej wymienianych mankamentów regionu podawano: duży ruch na głównych drogach, mało infrastruktury turystycznej, mało festynów i imprez, niewielką ilość infrastruktury rekreacyjnowypoczynkowej, słabą promocję i jakość dróg. Większość ankietowanych ocenia przeciętnie poszczególne składniki atrakcyjności turystycznej. Najwyżej spośród 12 czynników oceniono kolejno: walory przyrodnicze i stan środowiska. W przeciwieństwie do wcześniej omawianych miejscowości, wyraźnie zaznacza się tu wysoki odsetek (54%) niezadowolonych z pobytu w miejscowości. Wpływa na to ma mała atrakcyjność miejscowości, będącej dla większości jedynie przystankiem na trasie. Jeżeli chodzi o występujące formy turystyki na tym obszarze, to na czoło wybija się tu turystyka tranzytowa, niekiedy o podłożu poznawczym. Stegna Wśród ogółu uczestników badania (318 osób) przeprowadzonego na terenie miejscowości Stegna 74,2% stanowili turyści, a pozostałe 25,8% to rekreanci i goście. W badanej populacji nieznacznie przeważały kobiety (51,3% ogółu respondentów). Rycina 53. Struktura wiekowa turystów odwiedzających miejscowość Stegna. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Inaczej aniżeli na obszarach wysoczyznowych w strukturze wieku respondentów zdecydowanie dominowały osoby w przedziale lat (49% ogółu badanej populacji) oraz osoby w wieku lat (30% badanej populacji). Większość badanych to osoby z wykształceniem średnim (50,6%) oraz wyższym (41,5%). Ponad 80% z nich stanowiły osoby aktywne zawodowo. 90

91 Rycina 54. Pochodzenie turystów odwiedzających miejscowość Stegna. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Analizując miejsce pochodzenie turystów można zaobserwować, że dominującą grupę stanowią mieszkańcy województwa mazowieckiego (32%). Wśród odwiedzających i rekreantów blisko 95% wszystkich respondentów to mieszkańcy województwa pomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Podstawowym źródłem informacji o regionie był Internet (66% wskazań), na co wpływ ma zapewne niski wiek respondentów. Rycina 55. Rodzaj środka transportu wykorzystany w celu dotarcia do Stegny. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Zdecydowana większość respondentów dotarła na miejsce badania samochodem (75% badanej populacji). Wśród pozostałych środków transportu badani wskazywali również autobus kursowy (9% badanych) oraz inny środek transportu, jak rower lub motocykl (6%). 91

92 Rycina 56. Forma zakwaterowania turystów odwiedzających miejscowość Stegna. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Typową formą zakwaterowania dla 33% badanych turystów była kwatera prywatna. Dość duży udział stanowią również noclegi udzielone w pensjonatach (21% wskazań) i ośrodkach wczasowych (23%). Blisko połowa respondentów to osoby, które zatrzymały się w regionie na pobyt krótki (2-3 nocy), co może wynikać z faktu występowania w trakcie terminu badania tzw. długiego weekendu. Podobnie jak w przypadku Krynicy Morskiej dominują tu turyści, których głównym celem jest tu wypoczynek, niekiedy połączony ze zwiedzaniem miejscowych atrakcji. Rycina 57. Długość pobytu turystów ankietowanych na obszarze miejscowości Stegna. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych 44% respondentów odwiedzało miejsce przeprowadzania badań w towarzystwie rodziny, a 33% w gronie znajomych. Wśród najczęściej wymienianych przez ankietowanych preferowanych form turystyki w trakcie ich pobytu w badanym regionie wyróżnia się dominacja turystyki pieszej (70%) 92

93 i rowerowej (67%). Dość często wśród wymienionych form respondenci wskazywali także na turystykę kajakową, narciarską i żeglarską. Ze względu na typowo wypoczynkowo-rozrywkowy charakter miejscowości wyraźnie zaznacza się mniejsza liczba respondentów (52,2% populacji), którzy podczas pobytu w regionie przebywali na terenach leśnych. Wśród najczęściej wymienianych mankamentów regionu podawano: trudny dojazd nad morze, niewielką ilość śmietników, brak toalet, wysokie ceny, małą ilość miejsc postojowych, tłok na plażach. Zdecydowana większość ankietowanych dość wysoko oceniła poszczególne składniki atrakcyjności turystycznej. Najwyżej spośród 12 czynników oceniono kolejno: walory przyrodnicze i bazę noclegową. Najniżej zaś czystość i dojazd. Podobnie jak we wcześniejszych przypadkach, ponad 95% ankietowanych zamierza powrócić do tego miejsca. Tolkmicko Wśród ogółu uczestników badania (187 osób) przeprowadzonego na terenie miejscowości Tolkmicko 52,9% stanowili turyści, a pozostałe 47,1% to rekreanci i goście. W badanej populacji przeważali mężczyźni (59,9% ogółu respondentów). Rycina 58. Struktura wiekowa turystów odwiedzających miejscowość Tolkmicko Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych W strukturze wieku respondentów dominowały osoby w przedziale lat (33% ogółu badanej populacji) oraz osoby w wieku lat (24% badanej populacji). Większość badanych to osoby z wykształceniem wyższym (58,2%) oraz średnim (26,1%). Blisko 80% z nich stanowiły osoby aktywne zawodowo. 93

94 Rycina 59. Pochodzenie turystów odwiedzających miejscowość Tolkmicko. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Analizując miejsce pochodzenie turystów można zaobserwować, że największą grupę stanowią mieszkańcy województwa warmińsko-mazurskiego (23%) oraz mazowieckiego (18%). Również wśród odwiedzających i rekreantów blisko 50% wszystkich respondentów to również mieszkańcy Warmii i Mazur. Podstawowym źródłem informacji o regionie był Internet (66% wskazań), na co wpływ ma zapewne stosunkowo niski wiek respondentów. Rycina 60. Rodzaj środka transportu wykorzystany w celu dotarcia do Tolkmicka Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Zdecydowana większość respondentów dotarła na miejsce badania samochodem (75% badanej populacji). Wśród pozostałych środków transportu badani wskazywali również autobus kursowy (9% badanych) oraz inny środek transportu, jak rower lub motocykl (6%). 94

95 Rycina 61. Forma zakwaterowania turystów odwiedzających miejscowość Tolkmicko. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych Typową formą zakwaterowania dla 24% badanych turystów była kwatera prywatna. Dość duży udział stanowią również noclegi udzielone w hotelach (19% wskazań), co spowodowane jest zapewne bliskością luksusowego kompleksu hotelowego położonego w Kadynach. Blisko połowa respondentów to osoby, które zatrzymały się w regionie na pobyt krótki (2-3 nocy), co może wynikać z faktu występowania w trakcie terminu badania tzw. długiego weekendu. Podobnie jak w przypadku Krynicy Morskiej, dominują tu turyści, których głównym celem jest wypoczynek, niekiedy połączony ze zwiedzaniem miejscowych atrakcji. Rycina 62. Długość pobytu turystów ankietowanych na obszarze miejscowości Tolkmicko. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych 44% respondentów odwiedzało miejsce przeprowadzania badań w towarzystwie rodziny, a 30% w gronie znajomych. 95

96 Ankietowani wśród preferowanych form turystyki najczęściej wskazywali na turystykę pieszą (77%), a w dużo mniejszym stopniu także na turystykę motorową i kajakową. Zaledwie 46,5% ankietowanych w trakcie pobytu w regionie przebywało na terenach leśnych. Wśród najczęściej wymienianych mankamentów regionu podawano: niewykorzystany potencjał kolei nadzalewowej, brak promocji, słabe oznakowanie, brak ścieżek turystycznych. Zdecydowana większość ankietowanych dość wysoko oceniła poszczególne składniki atrakcyjności turystycznej. Najwyżej spośród 12 czynników oceniono kolejno: walory przyrodnicze i walory kulturowe. Podobnie jak we wcześniejszych przypadkach blisko 95% ankietowanych zamierza powrócić do tego miejsca. Jeżeli chodzi o występujące formy turystyki na tym obszarze, to na czoło wybija się tu turystyka wypoczynkowa, w mniejszym stopniu poznawcza i sentymentalna. Przedmiotowa charakterystyka ruchu turystycznego obejmuje tylko wybrane fragmenty analizy danych pozyskanych w ramach badań terenowych na omawianym terenie. Ze względu na charakter opracowania pozostałe wyniki zestawiono w formie elektronicznych arkuszy kalkulacyjnych dołączonych w formie dokumentacji do kwestionariuszy ankietowych. Podsumowując wyniki przeprowadzonych badań można zauważyć, że głównym kierunkiem napływu turystów na obszar LKP jest województwo mazowieckie. Jednym z powodów takiego stanu rzeczy może być dobre skomunikowanie z regionem. Biorąc jednak pod uwagę zmiany zachodzące w stylach życia, ucieczka od miejskiego zgiełku, hałasu na łono natury staje się głównym priorytetem ludności zamieszkującej duże aglomeracje. Pozwala to na oderwanie się od codziennego pędu, wyciszenie się i odpoczynek. Duży odsetek turystów stanowiły także osoby z obszaru województw ościennych: pomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Zdecydowana większość z respondentów to osoby zamieszkujące na co dzień w miastach (ponad 95%). Większość osób przybywających na analizowany obszar (ponad 70%) to osoby młode, samodzielnie organizujące swój pobyt. W trakcie przeprowadzonych badań ankietowych dominowały dwie grupy respondentów: w wieku lat oraz lat. Dlatego też zdecydowana większość gości to osoby aktywne zawodowo. Głównym celem pobytu wymienianym przez turystów był wypoczynek (głównie plażowanie), co ma również odzwierciedlenie w fakcie długości pobytu w regionie (dominowały pobyty kilkudniowe). Wyniki badań wskazują, iż turystów w największym stopniu urzekają walory przyrodnicze, jakie posiada analizowany region. Na nie wskazało aż 59% ankietowanych. Według badanych w regionie panuje niezmiernie przyjazny klimat społeczno-kulturowy. Zwracali przy tym dużą uwagę na gościnność i życzliwość miejscowej ludności. Walory kulturowe regionu zostały docenione przez blisko 20% badanych. Doznań estetycznych, ale również duchowych dostarczają przede wszystkim obiekty sakralne (m.in. katedra we Fromborku, katedra w Elblągu), a także zabytki świeckie, z których najczęściej wymienianym był zamek w Malborku. Specjały kuchni regionalnej cieszyły podniebienie 12% respondentów. Przy wyborze miejsca pobytu względami czysto towarzyskimi (odwiedzenie krewnych/znajomych) kierowało się 6% badanych. Jedynie 2% dostrzegło uwarunkowania prozdrowotne panujące na tym obszarze. Region oferuje liczne szlaki rowerowe oraz piesze, pozwalające dotrzeć do lokalnych atrakcji turystycznych. Doceniają to także turyści, którzy spośród wszystkich wskazań 96

97 najczęściej wybierali właśnie te formy turystyki kwalifikowanej. Inną często wymienianą formą spędzania wolnego czasu były spływy kajakowe. Promocja regionu opiera się przede wszystkim na szeroko zakrojonej akcji informacyjnej (dostępność do informacji turystycznej za pośrednictwem wielu kanałów komunikacji). Badani najczęściej czerpali informacje z Internetu (42%). Blisko 20% ankietowanych turystów postanowiła poznać walory tego obszaru po poleceniu ich przez znajomych/rodzinę, którzy gościli tutaj już z wizytą i polecili jego odwiedzenie. Niezbędnym elementem promocji są różnego rodzaju publikacje (foldery, przewodniki, katalogi) przedstawiające atrakcje turystyczne regionu, usługi z branży (gastronomia, noclegi itp.). Z tego typu źródeł skorzystało zaledwie 12% badanych. Dla dużej grupy badanych (24%) była to pierwsza wizyta w regionie. Spora część turystów to jednak osoby regularnie wypoczywające na tym obszarze. Zdecydowana większość z nich to osoby przebywające tu raz w roku, w trakcie sezonu letniego. Ze względu na specyfikę obszaru głównym środkiem transportu umożliwiającym dotarcie do regionu, a także poruszanie się w jego obrębie jest samochód (ponad 85% wskazań). Generuje to duże problemy w szczycie sezonu (brak miejsc parkingowych, korki, itp.). Turyści przebywający do poszczególnych miejscowości regionu preferują zakwaterowanie w kwaterach prywatnych, na co wpływ ma zapewne stosunkowo niska cena noclegów. W miejscowościach nadmorskich duże znaczenie w obsłudze ruchu turystycznego mają także ośrodki wczasowe. Z innych elementów zagospodarowania turystycznego wykorzystywanych przez turystów najczęściej wskazywano na kąpieliska (ponad 95% wskazań), parkingi (74%) oraz tablice edukacyjne (ponad 50% odpowiedzi). Goście regionu najwyżej ocenili walory przyrodnicze, najniżej zaś dojazd i czystość w miejscach publicznych. Ankietowani wskazywali także na niedogodności związane z ruchem turystycznym oraz jego organizacją na badanym obszarze. Wśród najczęściej wymienianych znalazły się następujące wady: zbyt duży tłok na drogach w sezonie turystycznym, zły stan dróg, brak lub słaba jakość zaopatrzenia sanitarnego (np. dostęp do wody, toalet), niedostateczna komunikacja, wysokie ceny usług, mała ilość miejsc biwakowych, niewystarczająca ilość szlaków turystycznych oraz słabe oznakowanie już istniejących, niewystarczająca ilość atrakcji, nieporządek, powstające nowoczesne budownictwo (np. hotele, pensjonaty) nie zachowujące miejscowego klimatu, podejście do ochrony przyrody (tzw. bierna ochrona). Wiodącym czynnikiem przyciągającym turystów do regionu są walory przyrodnicze, przede wszystkim plaże i nadmorskie lasy. Uwarunkowania przyrody i ukształtowanie terenu sprzyja rozwojowi turystyki aktywnej (pieszej, rowerowej, wodnej). W gestii samorządów lokalnych, branży turystycznej jest zapewnienie dogodnych warunków dla jej uprawiania. Wciąż istnieje potrzeba rozbudowy sieci ścieżek rowerowych, utrzymania w dobrym stanie już funkcjonujących szlaków turystycznych. Pod tym względem przyszłościowym priorytetem 97

98 dla podmiotów branży turystycznej powinna być rozbudowa bazy wypożyczalni sprzętu (głównie rowerów, sprzętu do uprawiania nordic walkingu, kajaków). Koniecznym zadaniem do zrealizowania okazuje się rozbudowa ogólnodostępnego zaplecza sanitarnego (dostęp do wody i toalet) w miejscach najczęściej uczęszczanych przez turystów. Utrzymujący się w przestrzeni lokalnej klimat życia i kultury wiejskiej spotyka się z podziwem turysty. Niestety coraz częściej można zauważyć elementy burzące ten krajobraz. Szczególnie widoczne jest to w budownictwie. Niezmiernie ważnym zadaniem w tym aspekcie jest zachowywanie ładu przestrzennego, który pozwoli na zachowanie tradycyjnych wzorów architektonicznych. Mimo działania w przestrzeni lokalnej wielu form informacji turystycznej (punkty IT, broszury, foldery, portale internetowe) wyniki badań wskazują, iż nadal odczuwany jest jej niedosyt. Rozwój społeczeństwa informacyjnego siłą rzeczy wymusza na większości dziedzin życia gospodarczego, ekonomicznego wprowadzanie swoich usług do sieci internetowej. Staje się ona także istotnym narzędziem promocji. Dla branży turystycznej może się okazać szczególnie efektywna. Biorąc pod uwagę Internet jako znaczące źródło pozyskiwania informacji na temat regionu pojawia się konieczność wzmocnienia jego promocji w sieci. Prócz tego instytucje, podmioty posiadające oferty turystyczne powinny dać możliwość rezerwacji noclegów, biletów wstępu itp. on-line. 98

99 7. Atrakcyjność turystyczno-rekreacyjna 7.1. Ocena walorów środowiska przyrodniczego Spośród walorów środowiska przyrodniczego decydujących o atrakcyjności danego obszaru, dla turystyki za najistotniejsze powszechnie uznaje się : 1. zróżnicowanie rzeźby terenu, 2. występowanie obszarów leśnych, 3. występowanie wód powierzchniowych, w tym zwłaszcza dużych akwenów wodnych oraz większych rzek i cieków, przydatnych do różnych form rekreacji. Dwa ostatnie z wymienionych czynników zaliczają się do kategorii użytkowania i pokrycia terenu, są jednak determinowane w dużej mierze (zwłaszcza wody powierzchniowe) przez rzeźbę terenu i procesy naturalne (przede wszystkim procesy morfodynamiczne). Wymienione czynniki należy uznać za pierwszorzędne dla oceny atrakcyjność środowiska przyrodniczego dla potrzeb turystyki i rekreacji. Z punktu widzenia atrakcyjności środowiska dla potrzeb rekreacji należy rozpatrzyć również drugą grupę czynników - uzupełniających, decydujących o indywidualnej specyfice terenu, jego wyrazistości i wyrażających się przede wszystkim w wartości przyrodniczej danego obszaru. W niniejszym opracowaniu do tej grupy zaliczono następujące elementy: występowanie form ochrony przyrody występowanie atrakcyjnych obiektów przyrodniczych o charakterze powierzchniowym i punktowym, w tym geostanowisk 5. Do atrakcyjnych obiektów przyrodniczych o znaczeniu turystycznym zaliczono elementy wstępnie wytypowane w I etapie prac kameralnych, a następnie zweryfikowane w terenie w trakcie II etapu opracowania. Do elementów takich zaliczają się: atrakcyjne akweny wodne jeziora, większe, atrakcyjne rzeki i kanały, formy morfologiczne wydmy, doliny erozyjne wąwozy, wyróżniające się wzniesienia, głazy narzutowe, geostanowiska. Geostanowisko definiowane jako miejsce o szczególnej roli dla poznania dziejów Ziemi, o istotnym znaczeniu naukowym, poznawczym, estetycznym, a także kulturowym i historycznym (Migoń 2012). Przykładami geostanowisk mogą być odsłonięcia geologiczne, interesujące formy krajobrazu, głazy narzutowe, miejsca występowania minerałów, nagromadzenia fauny i flory kopalnej itp. Są to zatem obiekty i miejsca szczególnie predysponowane do rozwoju geoturystyki turystyki bazującej na zainteresowaniu historią naszej planety, budową geologiczną zwiedzanych okolic, ciekawością poznawczą, którą budzić mogą interesujące formy morfologiczne i skalne, sztuczne lub naturalne odsłonięcia geologiczne, wystąpienia ciekawych skał, minerałów, czy skamieniałości. Geoturystyka to pojęcie stosunkowo młode, powstałe w latach 90-tych ubiegłego wieku (Migoń 2012), które pojawiło się jako wynik wzrostu społecznego zainteresowania wyżej wymienionymi elementami środowiska. 5 geostanowiska wg Centralnego Rejestru Geostanowisk Polski, opracowanego przez PIG. 99

100 Powyższe czynniki, zaliczone do 2 grup: czynników podstawowych i uzupełniających, poddano bonitacji punktowej w celu uzyskania zbiorczej oceny dla poszczególnych pól (jednostek). Sposób punktacji zaprezentowano w tabeli poniżej. Tabela 27. Kryteria oceny poszczególnych elementów środowiska z punktu widzenia atrakcyjności turystycznej obszaru opracowania. Podstawa oceny Kryteria oceny Punktacja I. Walory podstawowe Rzeźba terenu Równina aluwialna 4 Obszary wydmowe 10 Wysoczyzna Rzeźba erozyjna, krawędzi 20 morenowa wysoczyzn Wierzchowiny i podnóża 10 Użytkowanie i pokrycie terenu Formy ochrony przyrody Inne obiekty przyrodnicze Udział obszarów leśnych wysoczyzn Lasy 0-5% 2 Lasy 6-20% 4 Lasy 21-40% 10 Lasy 41-60% 16 Lasy >61% 20 Zatoka Gdańska 20 Duże akweny wodne 6 10 Wisła 10 Gęstość rzek I i II rzędu < 10 km/100km km/100km km/100km 2 6 > 50 km/100km 2 8 II. Walory uzupełniające Rezerwat przyrody N /pole podstawowe 10 Natura 2000 N / pole podstawowe 8 Park krajobrazowy N / pole podstawowe 5 OChK N / pole podstawowe 3 Pomnik przyrody N / pole podstawowe 1 Użytek ekologiczny N / pole podstawowe 1 Planowany rezerwat N / pole podstawowe 3 przyrody Udział powierzchniowy 0% 0 1-5% % 8 >10% 10 Geostanowisko N / pole podstawowe 3 Punktowe Bez walorów 0 Walor niski 1 Walor przeciętny 2 Walor wysoki 3 Źródło: opracowanie własne 6 Zalew Wiślany, jezioro Druzno 100

101 Jak wynika z tabeli, największe znaczenie przypisano rzeźbie terenu, występowaniu lasów i dużych akwenów wodnych. Przyjęty podział rzeźby terenu w czytelny sposób obrazuje mapa wysokości względnych (ryc. 63 poniżej). Rycina 63. Zróżnicowanie wysokości względnych w poszczególnych polach podstawowych. Źródło: opracowanie własne W drugiej grupie - walorów uzupełniających, punktacji poddano także występowanie form ochrony przyrody takich jak: rezerwaty przyrody, obszary Natura 2000, parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu formy indywidualne pomniki przyrody i użytki ekologiczne. Punktowano także inne obiekty indywidualne (obiekty przyrodnicze por. rozdz. 4.3), posługując się indywidualną oceną atrakcyjności, określonej podczas weryfikacji terenowej. Podczas weryfikacji tej określano atrakcyjność obiektów, przypisując odpowiednią bonitację punktową (skala 0 3), odpowiadającą atrakcyjności obiektu i możliwości jego wykorzystania turystycznego. Największe znaczenie dla oceny atrakcyjności turystyczno-rekreacyjnej odgrywa pierwsza grupa walorów podstawowych (grupa I - tab. 27), mniejsze grupa walorów uzupełniających. Uzyskanych ocen dla obu grup nie sumowano, przedstawiono je jako odrębne wartości zaprezentowane na mapie (ryc. 64). W ocenie syntetycznej na mapie wielkoformatowej (Mapa oceny atrakcyjności turystycznej) uwzględniono waloryzację przeprowadzoną na podstawie czynników podstawowych. 101

102 Rycina 64. Ocena atrakcyjności walorów środowiska przyrodniczego obszaru opracowania dla potrzeb turystyki. Wartości liczbowe w poszczególnych polach - bonitacja punktowa podstawowych walorów naturalnych Źródło: opracowanie własne. 102

103 Uznano je za najbardziej istotne z punktu widzenia oceny atrakcyjności środowiska przyrodniczego dla potrzeb turystyki i rekreacji. Wyniki analizy atrakcyjności turystyczno-rekreacyjnej środowiska przyrodniczego potwierdzają dane dotyczące ruchu turystycznego i użytkowania przestrzeni przez wypoczywających. Najwyższą ocenę podstawowej grupy czynników uzyskały jednostki położone na Mierzei Wiślanej (A1-A pkt por. ryc. 64 i mapa oceny atrakcyjności turystycznej), gdzie grupuje się najwyższy ruch turystyczny i największa intensywność zagospodarowania. Niższe oceny uzyskały jednostki położone na Wysoczyźnie Elbląskiej, jednak pod względem cech drugorzędnych (indywidualnych) wyróżniają się one największymi walorami (północna i północno-zachodnia część obszaru por. ryc. 64). Obrazuje to, większe zróżnicowanie i liczbę indywidualnych obiektów przyrodniczych występujących na tym terenie, co jednak nie przekłada się na masowy ruch turystyczny na tym obszarze Ocena środowiska kulturowego W ocenie walorów środowiska kulturowego posłużono się bazą danych obiektów kulturowych, zgromadzoną w trakcie prac kameralnych (I etap prac) i weryfikacji terenowej (II etap opracowania). Podczas weryfikacji obiektów określano ich atrakcyjność przypisując odpowiednią bonitację punktową (skala 0 3), odpowiadającą atrakcyjności obiektu i możliwości jego wykorzystania turystycznego. Atrakcyjność obiektów została określona na podstawie następujących kryteriów: status konserwatorski (objęcie wojewódzkim lub gminnym rejestrem zabytków); stan zachowania - reprezentatywność obiektu; dostępność (możliwość udostępnienia dla zwiedzających położenie względem dróg). Ocena walorów środowiska kulturowego w polach podstawowych została dokonana na podstawie zliczenia sumy iloczynów ilości obiektów i przypisanych im wartości ocen bonitacyjnych, odnoszących się do ich atrakcyjności. Sumaryczną wartość punktową dla poszczególnych pól wyznaczono zatem ze wzoru (nie sumowano wartości punktowej = 0): Wk = Ok I 1 + Ok II 2 + Ok III 3 gdzie: Wk łączna ocena walorów środowiska kulturowego, Ok I liczba obiektów z oceną bonitacji punktowej = 1 OkI I liczba obiektów z oceną bonitacji punktowej = 2 Ok III liczba obiektów z oceną bonitacji punktowej = 3 Miernikiem atrakcyjności środowiska kulturowego jest także zagęszczenie występowania obiektów kulturowych, obliczone jako liczba obiektów przypadająca na 100 km 2 powierzchni. Wyniki obu ocen przedstawiono na mapie (ryc. 65), a sumaryczną wartość punktową także na mapie wielkoformatowej (Mapa oceny atrakcyjności turystycznej). Jak widać z przeprowadzonej oceny, najwyższą wartość środowiska kulturowego dla potrzeb turystyki 103

104 uzyskał rejon Elbląga (B6) 264 pkt, gdzie znajduje się także najwyższe zagęszczenie obiektów kulturowych, przypadających na 100 km 2 powierzchni. Do wyróżniających się obszarów należy także fragment Wysoczyzny Elbląskiej w rejonie Kadyn, obejmujący dwie jednostki odniesienia (B1 i B2), a także położony na Żuławach rejon Nowego Dworu Gdańskiego (C7). Ponadto większe zagęszczenie obiektów kulturowych notuje się na obszarach położonych na Mierzei Wiślanej, zwłaszcza w jednostce Krynicy Morskiej (A3). Najniższe oceny łączne uzyskały powierzchnie na północnych wybrzeżach jez. Druzno oraz jednostki położone na południowy-zachód od Zalewu Wiślanego (C4, C5, C8, C9). Tabela 28. Waloryzacja środowiska kulturowego w granicach pól podstawowych oceny Lp. Jednostka Liczba zinwentaryzowanych obiektów środowiska kulturowego ogółem brak walorów niski przeciętny wysoki Łączna bonitacja punktowa 1 A A A B B B B B B B B C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C Źródło: opracowanie własne 104

105 Rycina 65. Ocena walorów środowiska kulturowego obszaru opracowania. W poszczególnych polach oceny podano liczbowo ogólną liczbę obiektów środowiska kulturowego Źródło: opracowanie własne. 105

106 7.3. Ocena walorów krajobrazowych Ocena walorów krajobrazowych danego regionu należy do zagadnień najbardziej złożonych metodycznie, z uwagi na jej wielopłaszczyznowość (Kistowski i in. 2006). Posiada ona wymiar zarówno przestrzenny, jak i psychologiczny i socjologiczny, w związku z czym obarczona jest zawsze mniejszą lub większą dozą subiektywizmu. W niniejszym opracowaniu dla oceny walorów krajobrazowych przyjęto jako podstawę przede wszystkim 2 główne kryteria, decydujące o wizualnym zróżnicowaniu krajobrazu: ukształtowanie terenu, typy pokrycia terenu (użytkowania). Dodatkowo, jako kryterium uzupełniające, uwzględniono punkty i otwarcia widokowe, zinwentaryzowane w trakcie prac kameralnych (I etap prac) i weryfikacji terenowej (II etap opracowania). W takim podejściu metodycznym nie brano pod uwagę kwestii kulturowych, które zostały kompleksowo ocenione w poprzedniej części opracowania (rozdz. 7.2), przy uwzględnieniu zróżnicowania walorów kulturowych analizowanego obszaru, w tym walorów podlegających ochronie konserwatorskiej. Nie było zatem celowe powielanie w niniejszym podejściu metodologicznym oceny krajobrazu elementów, wziętych pod uwagę w trakcie oceny walorów kulturowych obszaru opracowania. Tabela 29. Kryteria oceny walorów krajobrazowych Lp. Kryteria oceny walorów krajobrazowych Punkty Typy rzeźby terenu 1. równina aluwialna 1 2. obszary wydmowe 3 3. rzeźba erozyjna, krawędzi wysoczyzn 5 4. wierzchowiny i podnóża wysoczyzn 3 Typy pokrycia (użytkowania) terenu Kod CLC Użytkowanie zabudowa miejska luźna tereny przemysłowe lub handlowe lotniska budowy tereny zielone tereny sportowe i wypoczynkowe grunty orne nienawadniane sady i plantacje łąki i pastwiska złożone systemy upraw i działek tereny rolnicze z udziałem roślinności naturalnej lasy ogółem (liściaste, iglaste, mieszane) lasy i roślinność krzewista w stanie zmian plaże, wydmy, piaski bagna śródlądowe cieki zbiorniki wodne laguny przybrzeżne morze 5 Źródło: opracowanie własne 106

107 Podstawą dokonanej oceny walorów krajobrazowych była ocena wartości krajobrazowej poszczególnych głównych form rzeźby i użytkowania terenu. Została ona przedstawiona w tabeli powyżej. Wśród form pokrycia terenu połączono w jedno wydzielenie zróżnicowane typy krajobrazu leśnego (liściasty, iglasty, mieszany), aby uniknąć zafałszowania wyników zróżnicowania typów użytkowania terenu, co z pewnością nastąpiłoby, zwłaszcza przy uwzględnieniu wysokiej punktacji przyznanej użytkowaniu leśnemu w ocenie krajobrazu. W ten sposób wyeliminowano możliwość uzyskania wysokiej oceny zróżnicowania pokrycia terenu w polach z dominacją użytkowania leśnego, różniących się wyłącznie typem drzewostanu (wizualnie obszar leśny pozostaje jedną podstawową formą użytkowania, bez względu na typ drzewostanu). W oparciu o dane dotyczące zróżnicowania pokrycia terenu obliczono różne wskaźniki ujmujące liczbę wydzieleń typów użytkowania w poszczególnych polach podstawowych oceny oraz wartości ich bonitacji punktowej, a także długość i gęstość granic poszczególnych typów pokrycia terenu. Ostatecznie za najbardziej miarodajny dla waloryzacji zróżnicowania użytkowania terenu uznano syntetyczny wskaźnik zróżnicowania krajobrazu, bazujący na obliczeniu sumy iloczynów długości granic poszczególnych typów pokrycia terenu i wartości punktowych oceny ich atrakcyjności (tabela 29), odniesionej do powierzchni poszczególnych pól podstawowych (w przeliczeniu na 1 km 2 ). SW pk n i1 L ij A W ij gdzie: SW pk syntetyczny wskaźnik wartości krajobrazowej pokrycia terenu, L ij długość granicy i-tego typu użytkowania w polu podstawowym (j) W ij wartość oceny (bonitacji punktowej) i-tego typu użytkowania w polu podstawowym (j) A powierzchnia pola podstawowego (km 2 ) Skonstruowany w ten sposób wskaźnik spełnia kilka istotnych z punktu widzenia jego miarodajności warunków: uwzględnia zróżnicowanie ilości typów użytkowania terenu i punktową ocenę atrakcyjności krajobrazowej każdego z nich, uwzględnia długości granic poszczególnych typów pokrycia, co w większym stopniu przekłada się na mozaikowość fizjonomii krajobrazu, uwzględnia jednocześnie powierzchnię typów pokrycia terenu (długość granic wydzieleń użytkowania jest wprost proporcjonalna do zajmowanej przez nie powierzchni uzyskane współczynniki korelacji r pomiędzy liczbą typów pokrycia a długością granic oraz wartością iloczynów długości granic i wartości krajobrazowej kształtują się na poziomie 0,85-0,88), jest niezależny od pola powierzchni pola podstawowego (otrzymane wartości odnoszone są do wielkości powierzchni pola). 107

108 Syntetyczną ocenę walorów krajobrazowych uzyskano poprzez standaryzację wartości uzyskanych ocen dla 2 użytych kryteriów głównych rzeźby i pokrycia terenu, do wartości z przedziału <0-10>, co umożliwiło nadanie ocenom uzyskanym w obu kategoriach jednolitej wagi. Końcowa ocena walorów krajobrazu uwzględnia zatem czynniki związane z rzeźbą oraz użytkowaniem terenu jako równoważne. Tabela 30. Oceny cząstkowe (dane pierwotne i wartości standaryzowane) i łączna wartość oceny walorów krajobrazu obszaru LKP Lasy Elbląsko Żuławskie. Lp. Kod Typ rzeźby terenu Ocena rzeźby terenu Ocena pokrycia terenu Ocena łączna [pkt] stand. [pkt] stand. 1 A1 mierzejowa - wydmowa ,6 5,9 10,9 2 A2 mierzejowa - wydmowa ,2 5,2 10,2 3 A3 mierzejowa - wydmowa , B1 wierzchowiny i podnóża wysoczyzn 4 7,5 15,5 6,8 14,3 5 B2 erozyjna - krawędzi wysoczyzn ,2 4,7 14,7 6 B3 erozyjna - krawędzi wysoczyzn ,6 4,9 14,9 7 B4 erozyjna - krawędzi wysoczyzn ,9 6,5 16,5 8 B5 erozyjna - krawędzi wysoczyzn ,4 3,9 13,9 9 B6 wierzchowiny i podnóża wysoczyzn 4 7,5 7,0 2,7 10,2 10 B7 erozyjna - krawędzi wysoczyzn ,7 5,4 15,4 11 B8 erozyjna - krawędzi wysoczyzn ,6 5,4 15,4 12 C1 równina aluwialna 1 0 6,1 2,3 2,3 13 C2 równina aluwialna 1 0 3,8 1,2 1,2 14 C3 równina aluwialna 1 0 3,7 1,1 1,1 15 C4 równina aluwialna 1 0 5, C5 równina aluwialna ,3 4,3 4,3 17 C6 równina aluwialna 1 0 5,8 2,1 2,1 18 C7 równina aluwialna 1 0 1,8 0,2 0,2 19 C8 równina aluwialna 1 0 8,5 3,4 3,4 20 C9 równina aluwialna 1 0 5,8 2,1 2,1 21 C10 równina aluwialna 1 0 6,7 2,6 2,6 22 C11 równina aluwialna 1 0 1, C12 równina aluwialna 1 0 1,6 0,1 0,1 24 C13 równina aluwialna 1 0 2,5 0,6 0,6 25 C14 równina aluwialna 1 0 6,9 2,7 2,7 26 C15 równina aluwialna 1 0 6,0 2,2 2,2 27 C16 równina aluwialna 1 0 5,7 2,1 2,1 28 C17 równina aluwialna 1 0 3,8 1,2 1,2 29 C18 równina aluwialna 1 0 9,1 3,7 3,7 30 C19 równina aluwialna 1 0 9,0 3,7 3,7 31 C20 równina aluwialna ,2 4,2 4,2 32 C21 równina aluwialna ,6 4,4 4,4 Źródło: opracowanie własne. 108

109 Rycina 66. Zróżnicowanie typów pokrycia (użytkowania) terenu obszaru opracowania Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Corine Land Cover

110 Rycina 67. Ocena walorów krajobrazowych obszaru opracowania (niebieskie etykiety wartości wskaźnika zróżnicowania pokrycia terenu) Źródło: opracowanie własne. 110

111 7.4. Syntetyczna ocena atrakcyjności turystyczno-rekreacyjnej Syntetyczną ocenę atrakcyjności turystyczno rekreacyjnej, uwzględniającą przeprowadzone wcześniej oceny cząstkowe (rozdz ) wyznaczono jako średnią ważoną standaryzowanych ocen : walorów przyrodniczych (I i II grupy) walorów kulturowych walorów krajobrazowych. Standaryzację ocen cząstkowych przeprowadzono, sprowadzając wartości do przedziału 0,10. Uzyskano dzięki temu pełną równoważność ocen we wszystkich kategoriach. Przy obliczaniu wartości syntetycznej oceny atrakcyjności ocenom cząstkowym przypisano równe wagi (=1,0), jedynie w przypadku oceny uzupełniających walorów przyrodniczych (II grupa czynników por. rozdz. 7.1) przyjęto dla niej wagę 0,25. Uniknięto w ten sposób zbyt istotnego wpływu indywidualnych atrakcji przyrodniczych na finalną ocenę końcową. Obliczona ocena syntetyczna wyrażona jest formułą: WpI 0,25WpII Wk Wkr ATs 3,25 gdzie: AT s syntetyczna ocena atrakcyjności turystyczno-rekreacyjnej, WpI wartość standaryzowana waloryzacji atrakcyjności przyrodniczej (ocena podstawowa), WpII wartość standaryzowana waloryzacji atrakcyjności przyrodniczej (ocena uzupełniająca), Wk wartość standaryzowana waloryzacji atrakcyjności kulturowej, Wkr wartość standaryzowana waloryzacji atrakcyjności krajobrazowej. Pełne wyniki ocen zostały przedstawione w tabeli poniżej a także kartograficznie na mapie w tekście (ryc. 68). Wykonana ocena syntetyczna potwierdza zasadniczo uprzednie oceny cząstkowe. Najwyższą atrakcyjnością turystyczno-rekreacyjną cechują się obszary Mierzei Wiślanej (głównie jednostki A1 i A3 - rejon Stegny i Krynicy Morskiej) oraz Wysoczyzny Elbląskiej. Na terenie wysoczyzny wyróżniają się jednostki położone w obrębie jej strefy krawędziowej w północnej i północno - zachodniej części (jednostki B1-B4), a także Elbląg (B6) - z uwagi na walory kulturowe (najwyższa ocena w tej kategorii - por. tab. 25 i 30). Niezależnie od tego rozwiązaniem korzystniejszym, pozwalającym na pełniejszą interpretację zróżnicowania poszczególnych walorów, jest prezentacja kartograficzna bazująca na nałożeniu 3 ocen cząstkowych (metoda nakładkowa). Taką prezentację kartograficzną przedstawia wielkoformatowa Mapa oceny atrakcyjności turystycznej. Daje ona możliwość zarówno powiązania poszczególnych ocen cząstkowych, jak i umożliwia interpretację analityczną, co ma istotne znacznie przy planowaniu profilu turystyki i wypoczynku oraz kierunków kształtowania zagospodarowania rekreacyjnego. 111

112 Tabela 31. Ocena walorów przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych i syntetyczna oceny atrakcyjności turystyczno-rekreacyjnej - AT s Lp. Kod Walory przyrodnicze (I) Walory przyrodnicze (II) Walory kulturowe Walory krajobrazowe Ocena syntetyczna [pkt] stand. [pkt] stand. [pkt] stand. [pkt] stand. (AT s ) 1 A ,8 38 1,4 11 6,5 5,7 2 A2 69 9,2 31 1,7 25 0,9 10 5,9 5,0 3 A3 70 9, ,8 15 8,8 6,3 4 B1 37 4, , ,7 14 8,2 5,8 5 B2 57 7, ,4 18 0,6 15 8,8 5,6 6 B3 58 7, ,8 15 8,8 6,7 7 B4 52 6,7 86 4,6 50 1, ,1 8 B5 37 4,4 27 1, ,2 4,3 9 B6 25 2,6 8 0, ,9 5,7 10 B7 42 5,2 31 1,7 31 1,1 15 8,8 4,8 11 B8 36 4,2 6 0,3 36 1,3 15 8,8 4,4 12 C1 25 2,6 17 0,9 23 0,8 2 1,2 1,5 13 C2 25 2,6 16 0, ,6 1,0 14 C3 27 2,9 13 0,7 60 2,2 1 0,6 1,8 15 C4 15 1, ,5 2 1,2 0,9 16 C5 31 3,5 36 1,9 12 0,4 4 2,4 2,1 17 C6 25 2,6 13 0,7 46 1,7 2 1,2 1,8 18 C7 10 0,3 11 0, , ,3 19 C8 17 1,4 4 0, ,8 1,0 20 C9 15 1, ,2 1,0 21 C ,6 14 0, ,8 1,7 22 C ,1 23 0, ,2 23 C ,3 12 0,6 44 1, ,6 24 C ,1 4 0,2 18 0,6 1 0,6 0,7 25 C ,7 1 0,1 19 0,7 3 1,8 1,3 26 C ,7 7 0,4 21 0,8 2 1,2 1,2 27 C ,3 13 0,7 13 0,5 2 1,2 0,7 28 C , ,6 1 0,6 0,9 29 C ,9 8 0,4 51 1,9 4 2,4 1,6 30 C ,4 32 1,7 36 1,3 4 2,4 2,0 31 C ,4 26 1, ,4 1,6 32 C ,1 29 1,6 20 0,7 4 2,4 1,7 112

113 Rycina 68. Zróżnicowanie syntetycznej oceny atrakcyjności turystyczno-rekreacyjnej (AT s ) obszaru LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie. Źródło: opracowanie własne 113

114 8. Ocena zagęszczenia zagospodarowania i ruchu turystycznego Ocena zagospodarowania i ruchu turystycznego należy do zagadnień trudnych do realizacji ze względu na dostępność danych (Płocka 2004). Na potrzeby niniejszego opracowania dokonano kwerendy danych oraz inwentaryzacji terenowych obiektów zagospodarowania turystycznego. Wyniki badań opisano szerzej w rozdz. 5 niniejszego opracowania. W ramach projektu dokonano również badania natężenia ruchu turystycznego, które przeprowadzone zostało w dwóch okresach w sezonie niskim ( ) i wysokim ( ). W tym drugim okresie do analizy natężenia w dwóch lokalizacjach nadmorskich (Stegna i Krynica Morska) wykorzystano również bezzałogowe statki powietrzne. Szczegółowe omówienie uzyskanych wyników zostało przeprowadzone w rozdz W niniejszym opracowaniu dla oceny stopnia zagęszczenia zagospodarowania turystycznego przyjęto dane pozyskane z wizji terenowych. Ze względu na fakt, że informacje na temat natężenia ruchu turystycznego uzyskane w trakcie przeprowadzonych badań dotyczą tylko 7 lokalizacji w regionie, ocenę tej tematyki oparto na oficjalnych danych Głównego Urzędu Statystycznego. Wykonana ocena potwierdza zasadniczo uprzednie oceny cząstkowe zawarte w rozdz. 5 i 6. Infrastruktura turystyczna zlokalizowana jest głównie na obszarze Mierzei Wiślanej (głównie jednostki A1 i A3 - rejon Stegny i Krynicy Morskiej) oraz w rejonie Wysoczyzny Elbląskiej. Na terenie wysoczyzny wyróżniają się jednostki położone w obrębie jej strefy krawędziowej w północnej i północno - zachodniej części (jednostki B1-B4), a także Elbląg (B6). Prezentację kartograficzną tego zagadnienia przedstawia wielkoformatowa Mapa oceny zagęszczenia zagospodarowania i natężenia ruchu turystycznego, jak również mapa w tekście poniżej (ryc. 69). 114

115 Rycina 69. Ocena zagospodarowania turystycznego obiekty turystyczne punktowe. Wartości liczbowe ilość obiektów ogółem. Źródło: opracowanie własne. 115

116 9. Odporność i chłonność środowiska 9.1. Ocena odporności i chłonności rekreacyjnej terenów leśnych Chłonność według najczęściej używanych definicji oznacza maksymalną liczbę uczestników ruchu (rekreantów), mogących równocześnie przebywać na danym terenie nie powodując dewastacji i degradacji środowiska naturalnego, a tym samym pogorszenia warunków wypoczywania (Bródka 2010, Krzymowska-Kostrowicka 1997). Wyznaczenie chłonności turystycznej danego obszaru polega na określeniu maksymalnej ilości turystów, która może na danym terenie przebywać równocześnie jednego dnia, nie wywołując negatywnych skutków dla środowiska przyrodniczego, przy jednoczesnym zachowaniu pełnych korzyści rekreacyjnych dla wypoczywających (Stalski 1970). Chłonność rekreacyjna jest uznawana za podstawę racjonalnego planowania i wykorzystania turystycznego danego obszaru. W praktyce, w przypadku terenów leśnych, chłonność naturalna oznacza graniczną wielkość obciążenia 1 ha terenu w ciągu doby ruchem rekreacyjnym, bez wszczęcia procesów degeneracyjnych runa leśnego. Jej wielkość uzależniona jest od struktury roślinności, zwłaszcza runa, jego zwarcia i składu gatunkowego. Jest zatem specyficzna dla każdego zbiorowiska roślinnego. Badania podatności roślin na wydeptywanie na skutek ruchu rekreacyjnego prowadził m.in. Kostrowicki (1981). Wskaźniki chłonności dla różnych zespołów roślinnych Polski, w tym głównie dla zbiorowisk leśnych, zawiera praca A. Krzymowskiej-Kostrowickiej (1997). Zgodnie z metodyką przyjmowaną w literaturze przedmiotu (Bródka 2010, Krzymowska- Kostrowicka 1997, Kostrowicki 1982) za podstawę oceny chłonności rekreacyjnej obszarów leśnych uznano : typ siedliskowy lasu, roślinność rzeczywistą mapa zbiorowisk roślinnych terenów leśnych, uzupełniająco kryterium rzeźby terenu spadki i deniwelacje. Podstawowym źródłem informacji były dane z bazy urządzania lasu w postaci warstw cyfrowych w układzie 1992 oraz Opracowanie fitosocjologiczne zbiorowisk roślinnych Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Elbląsko Żuławskie (BULiGL Gdynia, 2015). W przypadku odporności brano pod uwagę głównie kryterium zróżnicowania typów siedlisk leśnych. Obliczenie bardziej precyzyjnych wskaźników naturalnej chłonności rekreacyjnej obszarów leśnych, na podstawie A. Krzymowskiej-Kostrowickiej (1997), umożliwiło natomiast wykorzystanie danych dotyczących roślinności rzeczywistej. W celu uproszczenia i jednocześnie odniesienia wyników do jednolitych powierzchni, reprezentujących wydzielenia leśne, dokonano korelacji typu siedliskowego lasu z określonym zbiorowiskiem leśnym. Takie podejście metodyczne powoduje pewną utratę informacji możliwych do wygenerowania na podstawie bezpośredniego zastosowania cyfrowej mapy zbiorowisk leśnych. W niniejszym opracowaniu jest merytorycznie uzasadnione, ze względu na: odniesienie informacji bezpośrednio do powierzchni wydzieleń leśnych, a nie powierzchni poszczególnych fitocenoz, 116

117 brak w literaturze i opracowaniach branżowych wyznaczonych wartości wskaźników chłonności dla niektórych typów zbiorowisk, a zwłaszcza dla ich różnych podzespołów i wariantów, które zostały skartowane i przedstawione na mapie roślinności. Jednocześnie w analizie chłonności wzięto pod uwagę regionalne zróżnicowanie zbiorowisk leśnych w zależności od typu i genezy siedliska, nawiązującego do zróżnicowania form rzeźby terenu i lokalizacji. W ten sposób uwzględniono występowanie na jednym typie siedliska leśnego możliwość występowania różnych zbiorowisk roślinnych (np. dla boru mieszanego świeżego typowym zbiorowiskiem w lasach Wysoczyzny Elbląskiej będzie Fago- Quercetum, natomiast na Mierzei Wiślanej Betulo-Quercetum). Ponadto, jak zaznaczono wcześniej, na chłonność wpływa rzeźba terenu, a zwłaszcza nachylenie stoków. Przy większych nachyleniach stoków dochodzi do stosunkowo szybkich zmian w podłożu glebowym, wraz z wszczęciem procesów przemieszczania materiału i wzmożenia erozji wodnej (zniszczenie pokrywy runa oraz zmniejszenie infiltracji gruntu wskutek wydeptywania). Jak wynika z opracowań Kostrowickiego (1981), przy obciążeniu 20 os./ha/dzień nachylenie terenu rzędu 15% powoduje zniszczenie runa zbiorowisk leśnych w ok. 20%, podczas gdy przy nachyleniu 30% - zniszczenie w 60-70% (w zależności od typu zbiorowiska). Rycina 70. Stopień zniszczenia roślinności zielnej w zależności od nachylenia stoku, przy obciążeniu 20 osób/dzień/ha. Źródło: Krzymowska-Kostrowicka (1997). W związku z tym w niniejszym opracowaniu przyjęto także wskaźniki redukcji chłonności naturalnej wynikające z nachylenia stoków. Zestawienie przyjętych w opracowaniu wartości przedstawia tabela poniżej. 117

118 Tabela 32. Współczynniki redukcji chłonności naturalnej w zależności od spadku terenu. Nachylenie 0-5 % 5-10% 10-20% 20-30% >30% Wskaźnik redukcji chłonności 1,0 0,8 0,6 0,4 0,3 Źródło: Krzymowska-Kostrowicka (1997). Pomimo uwzględniania w niektórych opracowaniach przy obliczaniu chłonności naturalnej również typu podłoża litologicznego, który ma znaczenie w procesach degradacji mechanicznej podłoża (zatem także roślinności i siedliska), nie użyto go jako czynnika dodatkowo wpływającego na chłonność rekreacyjną. Zostało to podyktowane dwoma następującymi względami merytorycznymi: 1. W opracowaniu przyjęto wskaźniki chłonności odnoszące się do zbiorowisk roślinnych, z którymi w warunkach naturalnych skorelowane są najczęściej określone typy litologiczne skał macierzystych podłoża (np. piaski gliniaste i gliny dla buczyn, piaski fluwioglacjalne lub wydmowe dla borów lub acydofilnych dąbrów, torfy dla brzezin bagiennych czy olsów). Należy zatem przyjąć, że wskaźniki te uwzględniają typowy charakter litologii podłoża, na którym dany typ zbiorowiska występuje, 2. Czynnikiem nadrzędnym, wpływającym na ograniczenie chłonności, jest zróżnicowanie spadków terenu, co zostało potwierdzone empirycznie m.in. w cytowanych badaniach A.S. Kostrowickiego (1981). Polem odniesienia do przedstawienia kartograficznego zróżnicowania chłonności były: wydzielenia siedlisk leśnych dla chłonności naturalnej, oddziały leśne dla chłonności całkowitej jako wartość agregowana do powierzchni indywidualnego wydzielenia leśnego (oddziału), dla terenów poza lasami wydzielenia typów użytkowania terenu identyfikowane z charakterem roślinności i określonymi wskaźnikami chłonności naturalnej. Agregacji danych z wydzieleń siedliskowych do każdego z oddziałów leśnych dokonano poprzez zsumowanie iloczynów powierzchni wydzieleń siedlisk i odpowiadającej im chłonności naturalnej, co wyraża formuła poniżej: n Cho Ai Chn i1 gdzie: Ch o całkowita chłonność oddziału [osoby/dzień], A i powierzchnia wydzielenia siedliskowego w granicach oddziału, Ch n chłonność naturalna siedliska leśnego [osoby/ha/dzień], n - liczba wydzieleń siedliskowych w granicach oddziału. W ten sposób dla poszczególnych oddziałów uzyskano łączną chłonność jako liczbę osób mogących użytkować teren danego oddziału w ciągu dnia. Wartości te są podstawową i szczególnie przydatną informacją przy planowaniu działań związanych z zagospodarowaniem rekreacyjnym. Zróżnicowanie chłonności naturalnej przedstawia kartograficznie Mapa oceny chłonności i pojemności turystycznej oraz w sposób poglądowy, zagregowany do poziomu oddziałów ryc. 71 (w tekście). 118

119 Tabela 33. Ocena odporności i chłonności rekreacyjnej siedlisk leśnych na terenie LKP Lasy Elbląsko Żuławskie Chłonność (os/ha/d) Lp. Oznaczenie Typ siedliskowy lasu Zbiorowiska roślinne Odporność wg danych lit. przyjęta w oprac. 1 Bb bór bagienny bór bagienny Vaccinio uliginosi-pinetum 1 b.d. (0-1) 1 2 BMb bór mieszany bagienny bór bagienny/ brzezina bagienna Vaccinio uliginosi-pinetum Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis 1 b.d. (0-1) 1 kwaśne dąbrowy Fago-Quercetum petraea, BMśw bór mieszany świeży acidofilny las brzozowo-dębowy Betulo-Quercetum 4 12 Las brzozowo dębowy Betulo-Quercetum, b.d. 4 BMw bór mieszany wilgotny podzespół wilgotny: B.-Q. molinietosum Bs bór suchy bór chrobotkowi Cladonio-Pinetum 2 b.d. (2-4) 4 6 Bśw bór świeży nadmorski bór bażynowy Empetro nigri-pinetum Bw bór wilgotny nadmorski bór bażynowy Empetro nigri-pinetum/ acidofilny las brzozowo-dębowy Betulo-Quercetum 3 b.d. 10 łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum, Lł las łęgowy podgórski łęg jesionowy Carici remotae-fraxinetum LMb las mieszany bagienny ubogie olsy Sphagno squarrosi-alnetum LMśw las mieszany świeży kwaśna buczyna niżowa Luzulo pilosae-fagetum LMw las mieszany wilgotny Zbiorowisko Quercus robur-molinia caerulea żyzna buczyna niżowa Galio odorati-fagetum, grąd 8-10 gwiazdnicowy Stellario holosteae-carpinetum 12 Lśw las świeży betuli 3 8 suboceaniczny grąd Stellario holosteae-carpinetum 5-10 betuli / łęgi jesionowo-wiązowe Ficario-Ulmetum 13 Lw las wilgotny minoris Ol ols ols porzeczkowy Ribeso nigri-alnetum OlJ ols jesionowy łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum, Skala oceny odporności : 1 bardzo niska (0-2 os/ha/d), 2 niska (3-4 os/ha/d), 3 - średnia (5-10 os/ha/d), 4 wysoka (>10 os/ha/d). 119

120 Rycina 71. Chłonność terenów leśnych w poszczególnych oddziałach (chłonność całkowita) oraz chłonność naturalna terenów nieleśnych. (z uwagi na zbyt mała skalę mapy nie przedstawiono chłonności dla wąskiego pasa plaży i terenów wydmowych) Źródło: opracowanie własne. 120

121 Na obszarze opracowania dominują typy siedlisk leśnych (i powiązane z nimi typy zbiorowisk roślinnych) cechujące się wysoką odpornością na użytkowanie rekreacyjne, a w związku z tym wysoką chłonnością naturalną. Należą do nich siedliska : boru mieszanego świeżego i lasu mieszanego świeżego, a także boru świeżego i lasu świeżego cechujące się nieco niższą chłonnością. Na obszarze Wysoczyzny Elbląskiej wartości chłonności naturalnej są redukowane poprzez wysokie wartości spadków terenu. Redukcja naturalnej chłonności siedlisk leśnych w pewnym stopniu dotyczy także terenów położonych na zalesionych wałach wydmowych Mierzei Wiślanej Całkowita chłonność terenów leśnych Jako chłonność całkowitą terenów leśnych obszaru opracowania rozumie się całkowitą liczbę rekreantów/turystów mogących przebywać jednocześnie jednego dnia na obszarach leśnych, nie powodując wszczęcia procesów degradacji zbiorowisk i siedlisk leśnych. Jest ona iloczynem wskaźnika chłonności naturalnej terenów leśnych i ich powierzchni. Wyniki obliczeń chłonności obszarów leśnych przedstawia tabela poniżej. Wyniki zestawiono w podziale na lasy państwowe, komunalne i administrowane przez - Urząd Morski. W wynikach przedstawionych w tabeli uwzględniono: wielkości potencjalnej chłonności całkowitej bez uwzględnienia ograniczeń w możliwości użytkowania terenu lub braku przydatności dla rekreacji, uwzględniającej wykluczenia powierzchni leśnych z użytkowania turystycznego (rezerwaty przyrody, tereny wojskowe, ostoje zwierzyny), z wykluczeniem terenów leśnych z drzewostanami w wieku < 40 lat jako nieprzydatnymi dla rekreacji. Tabela 34. Chłonność turystyczna terenów leśnych na obszarze opracowania Własność terenu Chłonność całkowita (os/dzień) z uwzględnieniem wykluczeń z uwzględnieniem wykluczeń potencjalna i terenów nieprzydatnych lasy państwowe RDLP lasy komunalne lasy UM Łącznie Źródło: opracowanie własne Ocena odporności i chłonności rekreacyjnej terenów poza lasami Podobnie jak w przypadku terenów leśnych, chłonność naturalna obszarów nieleśnych jest zależna od struktury roślinności, jej zwarcia i składu gatunkowego. Jest zatem specyficzna dla każdego zbiorowiska roślinnego. Zgodnie z metodyką przyjmowaną w literaturze przedmiotu (Bródka 2010, Krzymowska-Kostrowicka 1997, Kostrowicki 1982) za podstawę oceny chłonności rekreacyjnej obszarów nieleśnych uznano charakter zbiorowiska roślinnego (najczęściej klasa lub rząd zespołów). Dla obszaru plaż nadmorskich przyjęto wskaźnik chłonności na podstawie wielkości normatywnych użytkowania środowiska zgodnie z opracowaniem A. Krzymowskiej-Kostrowickiej (1988). Wskaźnik powierzchni, przypadającej na 1 osobę na terenach plaż urządzonych i nieurządzonych 121

122 przyjęto jako 10 m 2, co przekłada się na przyjęty do wyznaczenia chłonności wskaźnik 1000 os/ha/dzień. W przypadku terenów nieleśnych w granicach LKP nie było możliwe bezpośrednie powiązanie wskaźników chłonności z typami zbiorowisk roślinnych, ze względu na brak mapy roślinności rzeczywistej obszaru opracowania. Bazowano zatem na powiązaniu typów użytkowania gruntów ze zbiorowiskami roślinnymi, a częściej rzędami lub klasami zbiorowisk, których występowanie przy danym typie siedliska i użytkowania jest najbardziej prawdopodobne. Chłonność rekreacyjna obszarów nieleśnych została określona na podstawie analizy typów pokrycia terenu - użytkowania ziemi. W tym celu wykorzystano: dane BULiGL Gdynia dla terenów nadmorskich administrowanych przez Urząd Morski w pasie wydm i piasków akumulacji plażowej (wektorowe warstwy numeryczne z atrybutem typu powierzchni 7 ), wydzielenia typów użytkowania gruntów zaczerpnięte z danych programu Corine Land Cover 2012 (CLC). Wykorzystanie danych BULiGL dla terenów nadmorskich (administrowanych przez GUM), odpowiada najważniejszym potrzebom opracowania w zakresie nie dotyczącym stricte terenów leśnych. Dotyczy bowiem strefy najintensywniej wykorzystywanej rekreacyjnie, a ponadto położonej w ścisłej strefie styku z lasami na Mierzei Wiślanej. Z analizy danych pochodzących z programu CLC wykluczono tereny zabudowane (Poziom I - oznaczenie klasy pokrycia terenu 1). Z kolejnej grupy użytkowania terenu - terenów rolnych (klasa 2) zostały wykluczone z oceny dwie klasy użytkowania na poziomie II - grunty orne (21) i uprawy stałe (22). Założono, że tereny te z uwagi na funkcję gospodarczą nie mogą być obszarem penetracji turystycznej. Typy pokrycia terenu, które zostały uwzględnione w ocenie chłonności, wraz z przypisanymi im wartościami wskaźnika jej wielkości, zostały przedstawione w zestawieniu tabelarycznym poniżej. Tabela 35. Wskaźniki chłonności naturalnej terenów poza lasami w zależności od użytkowania gruntów. Użytkowanie Roślinność Chłonność Kod CLC (os/ha/d) Łąki, pastwiska Łąki i pastwiska świeże- klasa Molinio-Arrhenatheretea 60 Rząd Arrhenatheratalia Murawy i pastwiska naturalne Nardo-Callunetea, rząd Nardetalia 40 (30-60) Wrzosowiska i zakrzaczenia Nardo-Callunetea Koelerio glaucae-corynephoretea canescentis (murawy napiaskowe) i rząd Calluno-Ulicetalia (wrzosowiska) brak Plaże, wydmy, piaski (przyjęto zasięg na podstawie danych Murawy nawydmowe - Koelerio glaucaenumerycznych BULiGL) Corynephoretea canescentis Bagna śródlądowe Torfowiska niskie i przejściowe Torfowiska Scheuchzerio-Caricetea nigrae Źródło: opracowanie własne oryginalnie pole bazy danych AREA_TYPE zawierająca atrybuty opisowe : wydma, piasek pokrywające się przestrzennie z zasięgiem pasa wydmowego (nieleśna wydma szara) oraz pasem plaży. 122

123 Na analizowanym obszarze LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie wg danych programu Corine Land Cover 2012 nie wystąpiły klasy : murawy i pastwiska naturalne, wrzosowiska i zakrzaczenia, torfowiska. Jak zaznaczono wcześniej w przypadku terenów plaży i wydm, przy analizie użyto wektorowych danych numerycznych BULiGL, jako znacząco precyzyjniejszych jeśli chodzi o odzwierciedlenie ich faktycznego zasięgu przestrzennego i zajmowanej powierzchni. Wyróżnione w opracowaniu typy pokrycia i roślinności cechują się bardzo zróżnicowaną chłonnością naturalną. Łąki i pastwiska zaliczane są do typów użytkowania (zbiorowiska klasy Molinio-Arrhenatheretea, rząd Arrhenatheratalia) cechujących się najwyższą odpornością na użytkowanie rekreacyjne i zarazem wysoką chłonnością (por. tab. 102). Bagna i torfowiska cechują się bardzo niską chłonnością, a jednocześnie są praktycznie nieprzydatne dla celów turystycznych i rekreacyjnych (poza pewnymi specyficznymi formami kwalifikowanymi turystyka przyrodnicza, wędkarstwo). W wyznaczeniu chłonności terenów poza lasami zrezygnowano z uwzględnienia kryterium nachylenia terenu, z uwagi na fakt, że nieomal całość powierzchni dla których pozyskano dane umożliwiające określenie chłonności znajduje się na obszarze Żuław Wiślanych, oraz na fragmentach wybrzeża Zatoki Gdańskiej, gdzie wartości spadków nie przekraczają wartości 5%. Mieszczą się zatem w pierwszej grupie spadków, dla której współczynnik redukcji chłonności przyjęty został jako nie wpływając na wartość chłonności rekreacyjnej Akweny wodne i plaże Wskaźniki obciążenia granicznego akwenów wodnych wyznaczono zarówno dla korzystających z kąpielisk, jak też dla różnego rodzaju sprzętu pływającego oraz wędkarstwa. W praktyce na omawianym terenie jedynym akwenem, który może być rozpatrywany z punktu widzenia szerszego wykorzystania rekreacyjnego, jest Zalew Wiślany. Jeziora znajdujące się w granicach LKP, ze względu na swoje cechy morfologiczne (powierzchnia, głębokość), nie posiadają większego znaczenia rekreacyjnego. Nie ma też nad nimi kąpielisk. Z kolei jedyne jezioro o dużej powierzchni - Druzno - objęte jest w całości ochroną rezerwatową, która wyklucza możliwość zagospodarowania i użytkowania rekreacyjnego tego akwenu. Na terenie opracowania znajduje się łączenie 10 plaż i kąpielisk, w tym 4 nad Zalewem Wiślanym. Na potrzeby niniejszego opracowania wskazano wielkości obciążenia granicznego istniejących, wyznaczonych kąpielisk znajdujących się nad Zatoką Gdańską i Zalewem Wiślanym (tabela 37), przyjmując dla każdego z nich wykorzystywanie pasa akwenu w strefie odległości do 30 m od brzegu i normę psychofizyczną, zapewniającą komfort wypoczynku w wodzie (tabela 36). Obliczone wielkości dotyczą liczby osób jednorazowo przebywających w granicach kąpieliska. Wartości obciążeń granicznych przyjęto za opracowaniem A. Krzymowskiej-Kostrowickiej (1988), w którym przedstawiono najszersze spektrum wskaźników obciążenia granicznego, zarówno różnych elementów środowiska, jak i urządzonych terenów rekreacyjnych. 123

124 Tabela 36. Zestawienie wskaźników obciążenia rekreacyjnego kąpielisk i akwenów wodnych. Akweny wodne Norma technologiczna Norma psychofizyczna Kąpieliska 10m 2 /os. 50m 2 /os. Sprzęty pływające, wędkarstwo Skrajne wartości Wartość przyjęta w opracowaniu Łodzie wiosłowe 1-5 tys. m 2 /łódź 3,3 tys. m 2 /łódź Żaglówki 5-10 tys. m 2 /łódź 10 tys. m 2 /łódź Kajaki 2,5 tys. m 2 /kajak 2,5 tys. m 2 /kajak Rowery wodne 0,2-1 tys. m 2 /rower 0,5 tys. m 2 /rower Motorówki tys. m 2 /łódź 25 tys. m 2 /łódź Wędkarstwo łódkowe 0,5-1,0 tys. m 2 /łódź 1,0 tys. m 2 /łódź Wędkarstwo brzegowe os./km 10 os./km Źródło: opracowanie własne. Należy zaznaczyć, że uzyskane wartości graniczne dla kąpielisk strzeżonych nad Zatoką Gdańską należy traktować jako przybliżone (tabela 37). Na podstawie danych uzyskanych z gmin nie było możliwe dokładne ustalenia granic strzeżonych kąpielisk, a w konsekwencji ich powierzchni, będącej podstawą ustalenia wartości obciążeń. Do wyliczeń przyjmowano długości linii brzegowej pomiędzy wejściami na plażę podanymi przez gminy w zestawieniu danych dotyczących plaż strzeżonych, z buforem 25 m z każdej strony. Za precyzyjne należy natomiast uznać wyliczenia dotyczące kąpielisk nad Zalewem Wiślanym. W tym przypadku charakter linii brzegowej (zarośnięcie roślinności szuwarową) pozwalał na jednoznaczne określenie długości, a tym samym i powierzchni użytkowanego pasa plaży. Użytkowanie strefy brzegowej, plaż i kąpielisk Zalewu Wiślanego i Zatoki Gdańskiej jest całkowicie odmienne. Ze względu na charakter brzegu (głównie roślinność) kąpieliska i plaże nad Zalewem Wiślanym ograniczone są ściśle do miejsc urządzonych i zagospodarowanych. Natomiast możliwość korzystania z plaży i kąpieli nad Zatoką Gdańską jest praktycznie nieograniczona w całym pasie wybrzeża (poza rezerwatem Mewia Łacha). Oficjalne plaże i kąpieliska mają w tej sytuacji znaczenie nie tyle dla udostępniania terenu dla danej formy rekreacji, ale dla komfortu wypoczynku (baza gastronomiczna, sanitariaty, wypożyczalnie) i jego bezpieczeństwa. Stąd też rzeczywiste chłonności kąpielisk nad Zatoką Gdańską są wielokrotnie większe od podanych. Dane przedstawione w tabeli 36 należy traktować w związku z tym jako odnoszące się wyłącznie do kąpielisk strzeżonych i jednocześnie zapewniające komfort wypoczynku w wodzie. Należy zaznaczyć, że chłonności kąpielisk, przy zastosowaniu normy technologicznej będą 5-krotnie wyższe od podanych w tabeli 37. Faktyczna chłonność całkowita pasa plaży nad Zatoką Gdańską w granicach opracowania (48 km długości brzegu), o powierzchni 149,73 ha wynosi: osób/ dzień. Po uwzględnieniu ograniczenia powierzchni plaży o 5-metrowy pas bezpośrednio przy linii brzegowej (mokry piasek, falowanie) zredukowana chłonność plaż nadmorskich w granicach LKP wyniesienie: ok osób na dzień. Wartość ta, bardzo wysoka, znacząco przewyższa ilość wypoczywających nad brzegiem Bałtyku na analizowanym obszarze. Tym niemniej. wykonane w ramach opracowania 124

125 pomiary natężenia wykorzystania plaży wykazały, że obciążenia graniczne plaż są przekraczane (por. rozdz. 11.1). Jest to spowodowane bardzo silną koncentracją wypoczynku plażowego w wąskich strefach miejscowości nadmorskich. Tabela 37. Wartości obciążenia granicznego kąpielisk nad Zalewem Wiślanym i Zatoką Gdańską Opis Graniczna liczba użytkowników * Zalew Wiślany plaża w Tolkmicku 120 Stara Plaża w Kadynach 195 plaża Srebrna Riwiera w Kadynach 120 plaża w Suchaczu 60 Łącznie 495 Zatoka Gdańska Kąpielisko Morskie Bulwar Słoneczny Krynica Morska 390 plaża strzeżona Kąty Rybackie 180 plaża strzeżona Sztutowo 150 kąpielisko otwarte strzeżone Stegna 300 kąpielisko otwarte strzeżone Jantar 180 kąpielisko otwarte strzeżone Mikoszewo 210 Łącznie 1410 * - podane wartości odnoszą się do liczby osób mogących jednorazowo przebywać w granicach kąpieliska zgodnie z normą psychofizyczną (tab. 35) Źródło: opracowanie własne. Dla innych form rekreacji jak łodzie wiosłowe, kajaki, rowery wodne, w związku z koniecznością wykorzystania odpowiedniego sprzętu wodnego, możliwości te należy korelować z istniejącymi przystaniami wodnymi i portami nad Zalewem Wiślanym. Sam zalew, z uwagi na swoją bardzo dużą powierzchnię, wynoszącą w granicach obszaru opracowania ha, posiada bardzo wysokie wielkości obciążenia w odniesieniu do sprzętu pływającego (por. wskaźniki obciążenia w tabeli 36). Obliczenia obciążenia potencjalnego odniesione do całości tego akwenu nie są w tym przypadku miarodajne. Wynika to także z wysokich walorów przyrodniczych i objęcia akwenu oraz jego brzegów ochroną (obszar Natura 2000, rezerwaty przyrody Zatoka Elbląska i Ujście Nogatu). W związku z tym, do oszacowania wielkości obciążenia sprzętem pływającym przyjęto powierzchnię wyznaczonego akwenu sportowego przy Krynicy Morskiej (powierzchnia 1530 ha). Przyjmując obciążenia graniczne dla większych jednostek pływających daje to dopuszczalne obciążenie: żaglówek , motorówek Wyznaczone wartości są bardzo wysokie i znacznie przekraczają zapotrzebowanie na tego rodzaju usługi turystyczne. 125

126 10. Ocena przydatności rekreacyjnej obszaru LKP Lasy Elbląsko- Żuławskie Przydatność rekreacyjna lasów Ocenie w granicach opracowania poddano wszystkie obszary leśne podlegające zarządowi: nadleśnictwa Elbląg, administrowane przez miasto Elbląg (lasy komunalne), administrowane przez Urząd Morski. Z analizy wyłączono lasy prywatne. Ich wykluczenie z analizy podyktowane było kilkoma istotnymi kwestiami praktycznymi: brak całościowych danych urządzeniowych, uniemożliwiający ocenę atrakcyjności i przydatności tych terenów na poziomie równoważnym pozostałym powierzchniom leśnym, niewielka zajmowana powierzchnia na obszarze opracowania, struktura własnościowa (grunty prywatne) - brak możliwości przełożenia wyników koncepcji na realne działania podejmowane przez Nadleśnictwo Elbląg lub na zasadzie kooperacji Nadleśnictwa z władzami miasta Elbląg. Zgodnie z metodyką przyjmowaną w literaturze przedmiotu (Bródka 2010, Krzymowska- Kostrowicka 1997, Kostrowicki 1982), za podstawę oceny przydatności rekreacyjnej obszarów leśnych uznano: typ siedliskowy lasu (zbiorowiska leśnego na podstawie korelacji z siedliskiem por. tab. 31- rozdz. 9.1), wiek drzewostanu, typ drzewostanu (skład gatunkowy). Podstawowym źródłem informacji dla analizy przydatności turystycznej terenów leśnych były dane z bazy urządzania lasu w postaci warstw cyfrowych w układzie 1992 oraz Opracowanie fitosocjologiczne zbiorowisk roślinnych Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Elbląsko Żuławskie (BULiGL Gdynia, 2015). Z uwagi na użycie w tej ocenie kryterium wieku drzewostanu należy zwrócić uwagę na istotną kwestię jego zmienności w czasie. Przygotowana aktualnie ocena odnosi się do bieżącego stanu (wieku) drzewostanu, zawartego w warstwach informacyjnych leśnych map numerycznych. Z uwagi na użytkowanie gospodarcze drzewostanów na terenie leśnictwa, powierzchnie drzewostanów w wyższych klasach wieku, zaliczane do najbardziej przydatnych rekreacyjnie, przy osiągnięciu odpowiedniego dla gatunku wieku rębności, podlegać będą wyrębowi. Z kolei drzewostany w niższej klasie wiekowej (II-IV), będą w perspektywie kilku - kilkudziesięciu lat, cechować się wzrostem przydatności rekreacyjnej. Drzewostany w najniższej klasie wieku (I), zostały uwzględnione w niniejszej ocenie z przypisaną punktacją = 0 (por. tabela 39). Powinny być one traktowane jako czasowo nieprzydatne dla celów rekreacyjnych. Ich przydatność rekreacyjna będzie jednak stopniowo wzrastać w perspektywie kilkudziesięciu lat (por. również kolejny rozdz. 10.2). Należy zatem wyraźnie zaznaczyć, że ocena przydatności rekreacyjnej terenów leśnych jest w pewnym zakresie zmienna w czasie i będzie podlegać zmianom. 126

127 Tabela 38. Ocena przydatności turystycznej poszczególnych typów siedlisk leśnych. Lp Oznaczenie Typ siedliska Przydatność rekreacyjna (pkt) 1 Bb bór bagienny 1 2 BMb bór mieszany bagienny 1 3 BMśw bór mieszany świeży 4 4 BMw bór mieszany wilgotny 3 5 Bs bór suchy 2 6 Bśw bór świeży 3 7 Bw bór wilgotny 3 8 Lł las łęgowy 2 9 LMb las mieszany bagienny 1 10 LMśw las mieszany świeży 4 11 LMw las mieszany wilgotny 3 12 Lśw las świeży 4 13 Lw las wilgotny 2 14 Ol ols 1 15 OlJ ols jesionowy 1 Źródło: opracowanie własne. Tabela 39. Ocena przydatności drzewostanów do potrzeb rekreacji. Typ drzewostanu (gatunki) Ocena Wiek (klasa wiekowa) Ocena Ocena łączna (pkt) 1 - Bk, Db, So, Lp (I) (II) (III) (IV) 3 4 >81 (V) Brz, Gb, Dg, Jd, Jw, Js, Kl, Md, 0, (I) 0 0,5 Tp, Wz, Św (II) 1 1, (III) 2 2, (IV) 3 3,5 >81 (V) 4 4, (I) (II) pozostałe (III) (IV) >81 (V) 4 4 Źródło: opracowanie własne. Końcową ocenę przydatności terenów leśnych dla rekreacji stanowi suma bonitacji punktowej, wynikającej z typu siedliska leśnego i charakteru drzewostanu (tabele powyżej). W ten sposób uzyskano następujące klasy oceny przydatności dla rekreacji : 0,0 1,8 pkt - bardzo niska, 1,8 3,6 pkt - niska, 3,6 5,4 pkt - umiarkowana, 5,4 7,2 pkt - wysoka, 7,2 9,0 pkt - bardzo wysoka. 127

128 Podobnie jak w przypadku oceny chłonności, tak i przy ocenie przydatności rekreacyjnej terenów leśnych polami odniesienia do przedstawienia kartograficznego jej zróżnicowania były : wydzielenia siedlisk leśnych (pierwotna, szczegółowa ocena przydatności w skali bonitacyjnej) oddziały leśne - uśrednione wartości oceny bonitacyjnej dla oddziału jako wartość agregowana (z wydzieleń siedliskowych), Agregacji danych z wydzieleń siedliskowych do każdego z oddziałów leśnych dokonano poprzez obliczenie średniej ważonej wartości powierzchni wydzieleń siedlisk i odpowiadającej im oceny bonitacyjnej (punktowej), co wyraża formuła poniżej: A1 p1 A2 p2... An pn Pr A1 A2... An gdzie: P r uśredniona ocena przydatności rekreacyjnej oddziału [średnia punktów], A 1, A 2 A n - powierzchnia kolejnego wydzielenia siedliskowego w granicach oddziału, p 1, p 2, p n - kolejne wartości przydatności rekreacyjnej w wydzieleniu siedliska leśnego [punkty], n - liczba wydzieleń siedliskowych w granicach oddziału. Ocenę przydatności przedstawiono na mapie wielkoformatowej Mapa oceny przydatności terenu dla realizacji form turystyki i lokalizacji zagospodarowania turystycznego, natomiast poglądowo (tylko uśredniona ocena przydatności dla oddziałów) zaprezentowano również na ryc. 73 w tekście. Obszar opracowania charakteryzuje się bardzo wysokim udziałem lasów o najwyższej klasie przydatności (pow. 7,2 pkt). Zajmują one 48% ogólnej powierzchni lasów w LKP. Ogółem lasy o wysokiej i bardzo wysokiej przydatności (przedział 5,4-9,0 pkt) obejmują łącznie ponad 75% powierzchni leśnej (por. ryc. 72). Tak duży udział lasów o najwyższej przydatności rekreacyjnej wynika przede wszystkim z dominacji najbardziej przydatnych rekreacyjnie typów siedlisk leśnych: bór świeży i mieszany świeży oraz las świeży i mieszany świeży zajmujących łącznie 87,7% powierzchni obszaru opracowania. Z kolei lasy o niskiej i bardzo niskiej przydatności (0-3,6 pkt) obejmują niespełna 10 % ogólnej powierzchni terenów leśnych. Tabela 40. Przydatność rekreacyjna terenów leśnych LKP Lasy Elbląsko Żuławskie. Lp Przydatność Powierzchnia [ha] Powierzchnia [%] 1 bardzo wysoka 9465,64 48,4 2 wysoka 5632,82 28,8 3 średnia 2569,62 13,1 4 niska 1274,27 6,5 5 bardzo niska 623,78 3,2 Źródło: opracowanie własne. 128

129 Tereny o najwyższej przydatności turystyczno-rekreacyjnej grupują się w pasie Mierzei Wiślanej (zwłaszcza na obszarze między Stegną i Kątami Rybackimi, a także dalej w kierunku Krynicy Morskiej) oraz na Wysoczyźnie Elbląskiej (rejon Elbląg Bażantarnia, Kadyny i Tolkmicko oraz na zachód od Fromborka). Rycina 72. Procentowy udział lasów w poszczególnych klasach przydatności rekreacyjnej na terenie LKP Lasy Elbląsko Żuławskie. Źródło: opracowanie własne Ograniczenia przydatności rekreacyjnej lasów Przy ocenie przydatności turystycznej bardzo istotne jest także uwzględnienie czynników ograniczających lub nawet wykluczających możliwość wykorzystania i zagospodarowanie rekreacyjne lasów. Do takich zaliczają się: drzewostan w niskich klasach wieku (I i II klasa - do 40 lat) - wykluczający praktycznie aktualną możliwość wykorzystania rekreacyjnego, zwłaszcza w przypadku drzewostanów w I klasie wieku (do 20 lat), występowanie siedlisk bagiennych - niewskazanych dla wykorzystania rekreacyjnego i stałego pobytu człowieka (ze względu na niekorzystny bioklimat), duże spadki terenu i deniwelacje - w opracowaniu przyjęto spadki 20% za wartość graniczną dla terenów o ograniczonej przydatności rekreacyjnej. Dla terenów takich wskazana jest kanalizacja ruchu i ograniczanie dostępności terenu jedynie do penetracji liniowej - po wyznaczonych szlakach, występowanie specyficznych, wrażliwych ekosystemów, podlegających ochronie - jako takie wyróżniono pas wydm nadmorskich (głównie wydma szara), graniczących bezpośrednio od strony morza z terenami leśnymi, formalne wykluczenie ogólnej dostępności terenów - związane z ochroną walorów przyrodniczych (rezerwaty przyrody, ostoje zwierzyny) lub podyktowane innymi względami (tereny wojskowe, strefy ochrony bezpośredniej ujęcia wody). Jako siedliska bagienne nieprzydatne dla rekreacji potraktowano siedliska boru i boru mieszanego bagiennego, lasu mieszanego bagiennego, olsu i olsu jesionowego, niezależnie od stopnia uwilgotnienia. Przesłanką do takiej interpretacji był fakt, że na obszarze opracowania siedliska te posiadają stan naturalny, a zatem stopień ich uwilgotnienia i właściwy im wysoki poziom wód gruntowych nie uległ zmianie w wyniku melioracji. 129

130 Należy zwrócić uwagę, że siedliska tego typu, jakkolwiek traktowane jako nieprzydatne dla turystyki i rekreacji (Bródka 2010, Krzymowska - Kostrowicka 1997), mogą stanowić tereny atrakcyjne dla jej wybranych form - takich jak chociażby turystyka przyrodnicza, zorientowana na poznawanie specyficznych form szaty roślinnej czy fauny związanej z siedliskami bagiennymi. Istotna jest także odpowiednia interpretacja występowania drzewostanów w niskiej klasie wieku (I i II). Aktualnie z występowaniem tych drzewostanów wiąże się znaczne ograniczenie, lub w przypadku wieku do 20 lat praktycznie wykluczenie wykorzystania rekreacyjnego. Jednak w związku ze wzrostem drzewostanu, ograniczenia te będą stopniowo zanikać w perspektywie kilkudziesięciu lat. W związku z tym tereny te należy interpretować jako czasowo nieprzydatne (I klasa wieku do 20 lat), lub z czasowo ograniczoną przydatnością dla celów rekreacyjnych (II klasa do 40 lat). W odniesieniu do ograniczeń związanych z rzeźbą terenu - wysokimi spadkami, należy zwrócić uwagę, że również w tym przypadku czynniki te mogą być pożądane dla pewnych specyficznych form turystyki i rekreacji (por. rozdz. 10.6). Wymienione ograniczenia zostały uwzględnione na załącznikach kartograficznych: Mapa oceny przydatności terenu dla realizacji form turystyki i lokalizacji zagospodarowania turystycznego obejmującej część wskazanych wyżej ograniczeń - ze względu na zachowanie czytelności mapy, Mapa kompleksowej oceny terenu dla realizacji form turystyki i wypoczynku. Generalnie należy stwierdzić, że ograniczenia przydatności turystycznej i rekreacyjnej obszarów leśnych w granicach LKP są istotne zarówno w wymiarze przestrzennym, jak i w odniesieniu do możliwości realizacji funkcji wypoczynkowych. Obejmują one swym zasięgiem głównie lasy Wysoczyzny Elbląskiej, ale występują także w pasie leśnym Mierzei Wiślanej. Syntetycznie ograniczenia przydatności terenów leśnych dla turystyki przedstawiono na mapie wielkoformatowej Kompleksowa ocena terenu dla realizacji form turystyki. Na poglądowej mapce w tekście (ryc. poniżej) dla zachowania czytelności obrazu zaprezentowano jedynie ograniczenia dostępu z przyczyn formalnych oraz nieprzydatność terenów leśnych z uwagi na niskie klasy wieku drzewostanów. Na kolejnej mapie zamieszczonej w tekście (ryc. 73) przedstawiono tereny ograniczonej przydatności z uwagi na spadki terenu. Powierzchnie terenów leśnych o ograniczonej przydatności rekreacyjnej zestawiono w tabeli poniżej. Podane w tabeli powierzchnie przypadające na poszczególne rodzaje ograniczeń poz. 1-4 w tabeli poniżej) częściowo pokrywają się ze sobą, co graficznie przedstawia mapa kompleksowej oceny terenu dla realizacji form turystyki i wypoczynku. Tabela 41. Zestawienie powierzchni obszarów głównych ograniczeń przydatności turystycznej terenów leśnych w granicach LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie. Lp. Typ ograniczenia Powierzchnia [ha] 1 drzewostany I i II klasa wieku, w tym: 3 347,40 drzewostany w I klasie wieku 1 451,65 drzewostany w II klasie wieku 1 895,75 2 siedliska bagienne 1 321,35 3 Tereny o spadku > 12%, w tym: 8 498,35 tereny o spadku >12% 20% 4 604,14 tereny o spadku 20% 3 894,21 4 wykluczenie dostępności terenu ,00 Źródło: opracowanie własne. 8 ochrona rezerwatowa, ostoje zwierzyny, tereny wojskowe 130

131 Na terenach leśnych w obrębie Wysoczyzny Elbląskiej zdecydowanie przeważają spadki terenu powyżej 20%, ograniczające możliwość swobodnego wykorzystania rekreacyjnego i wykluczające lokalizację trwałej infrastruktury towarzyszącej (por. rozdz. 10.4). Wartości występujących tu spadków terenu i deniwelacji powodują silne zagrożenie terenów erozją, a także kwalifikują znaczne powierzchnie do obszarów zagrożonych ruchami masowymi. Ograniczenia związane z lokalizacją obiektów wypoczynkowych, spowodowane występowaniem spadków ponad 12%, występują także w lasach pasa wydmowego Mierzei Wiślanej (por. ryc. 74). 131

132 Rycina 73. Ocena przydatności terenów leśnych dla potrzeb turystyki w poszczególnych oddziałach. Źródło: opracowanie własne. 132

133 Rycina 74. Ograniczenia przydatności terenów leśnych dla zagospodarowania turystycznego z uwagi na spadki terenu. Źródło: opracowanie własne. 133

134 Ogółem spadki powyżej 12% na terenach leśnych obejmują powierzchnię 8 498,35 ha, z czego tereny przekraczające nachylenia 20% ,21 ha (por. tabela powyżej). Jak zaznaczono wcześniej, nachylenia powyżej 20% powinny wykluczać możliwość swobodnej penetracji terenu z uwagi na znacznie obniżoną odporność i chłonność siedlisk leśnych Przydatność bioterapeutyczna terenów leśnych Przydatność terenów leśnych dla potrzeb bioterapeutycznych wynika przede wszystkim za specyficznego bioklimatu obszarów leśnych. Na bioklimat ten składają się zarówno modyfikatory czynników meteorologicznych (osłonięcie przed wiatrem, złagodzenie temperatur, nasłonecznienia, wyrównanie wilgotności powietrza), jak również bodźce chemiczne i biologiczne, wynikające ze struktury i specyfiki danego zbiorowiska leśnego. Do tych ostatnich zalicza się (Krzymowska-Kostrowicka 1997): substancje gazowe, aerozole organiczne różnego rodzaju substancje chemiczne wytwarzane przez rośliny lub zwierzęta (np. olejki eteryczne), unoszące się w powietrzu, aeroplankton pyłki roślin,, zarodniki grzybów, bakterie, wirusy. Skład substancji gazowych, aerozoli i aeroplanktonu jest specyficzny dla różnych zbiorowisk roślinnych i w różny sposób oddziałuje farmakologicznie na organizm ludzki. W zależności od typu zbiorowiska roślinnego zmienia się zarówno kierunek, jak i siła oddziaływania bioterapeutycznego roślinności na człowieka. W ocenie przydatności bioterapeutycznej terenów leśnych na obszarze LKP Lasy Elbląsko - Żuławskie uwzględniono zróżnicowanie najważniejszych typów siedlisk leśnych na tym terenie, korelując je, podobnie jak w przypadku ocen chłonności i przydatności rekreacyjnej, z typami zbiorowisk roślinnych. Waloryzacji dokonano na podstawie badań A.S. Kostrowickiego i A. Krzymowskiej-Kostrowickiej (Krzymowska-Kostrowicka 1997). Ocenę poszczególnych typów siedlisk leśnych przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 42. Oddziaływanie bioterapeutyczne głównych typów siedlisk leśnych występujących na obszarze opracowania. Potencjał Siła Zakres działania Lp. Oznaczenie Typ siedliska leczniczy działania silne Rozszerzające naczynia krwionośne, 1 BMśw bór mieszany świeży 4 obniżające ciśnienie, uspokajające, silne antyseptyczne, przeciwastmatyczne, 2 Bśw bór świeży 4 przeciwbronchitowe, przeciwgruźlicze silne Pobudzające, kurczące naczynia 3 Lł las łęgowy 2 krwionośne, wzmacniające odporność, podnoszące ciśnienie 4 LMśw las mieszany świeży 4 średnie Pobudzające, kurczące naczynia krwionośne, wzmacniające odporność, podnoszące ciśnienie 5 Lśw las świeży 4 Źródło: opracowanie własne na podstawie Krzymowska-Kostrowicka

135 Na obszarze opracowania zdecydowanie dominują typy siedlisk leśnych cechujące się wysokimi walorami bioterapeutycznymi. Wynika to przede wszystkim z dominacji siedlisk świeżych najbardziej korzystnych bioklimatycznie dla organizmu człowieka (por. ryc. 75). Rycina 75. Zestawienie powierzchni siedlisk leśnych w Nadleśnictwie Elbląg (stan na r.). Źródło: Opracowanie fitosocjologiczne zbiorowisk roślinnych Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Elbląsko Żuławskie, BULiGL, Zakres ich oddziaływania na organizm ludzki jest jednak istotnie zróżnicowany. Wyraźnie różnicują się tu lasy występujące w pasie Mierzei Wiślanej (dominacja siedlisk borowych i zbiorowisk acidofilnych dąbrów) i na Wysoczyźnie Elbląskiej (dominacja siedlisk lasowych i zbiorowisk buczyn). Należy uznać, że najkorzystniejsze i zarazem silne oddziaływanie bioterapeutyczne mają zbiorowiska nadmorskich borów bażynowych (siedlisko boru świeżego) oraz towarzyszące im zbiorowiska lasów Betulo-Quercetum z sosną w drzewostanie, występujące w pasie wydmowym Mierzei Wiślanej. Słabsze oddziaływanie na organizm ludzki i w nieco ograniczonym zakresie mają zbiorowiska buczyn żyznej Galio odorati - Fagetum i kwaśnej Luzulo pilosae-fagetum, występujące powszechnie na Wysoczyźnie Elbląskiej Lokalizacja obiektów infrastruktury turystycznej Lokalizacja trwałego zagospodarowania turystycznego musi uwzględniać naturalne uwarunkowania ekofizjograficzne do lokalizacji danego typu obiektu. Wynikają one przede wszystkim z rzeźby terenu (spadki, deniwelacje), warunków wodnych (głębokość zalegania pierwszego poziomu wód gruntowych), litologii utworów powierzchniowych oraz odporności i chłonności naturalnej terenu, w tym także terenów przyległych. Czynniki te mają mniejsze znaczenie przy prowadzeniu infrastruktury turystycznej liniowej, jak szlaki piesze czy rowerowe po istniejących drogach. Są jednak niezwykle istotne dla lokalizacji obiektów trwałej infrastruktury towarzyszącej jak: wiaty, zadaszenia, miejsca na grill i ognisko, miejsca biwakowania, parkingi, boiska i place zabaw, czy też trwałej zabudowy kubaturowej (ośrodki, domy wypoczynkowe itp.). 135