GtL (Gas to Liquid) Processes

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "GtL (Gas to Liquid) Processes"

Transkrypt

1 Krzysztof BIERNAT Wojciech GIS PTNSS-2012-SS1-124 GtL (Gas to Liquid) Processes The paper presents the natural gas and biomass as feedstocks for GTL processes. Also presents a synthesis gas production technologies. Additionally, shows the applicability of the Fisher-Tropsch synthesis in GTL processes. Also presents the process of gasoline production Mobil MTG ("methanol to gasoline") as a process of better economic and technological terms in confrontation to the FT synthesis. A comprehensive natural gas processing plants for liquid fuels was presented also. Key words: natural gas, biomass, GTL processes Procesy GtL (Gas to Liquid) W artykule zaprezentowano gaz ziemny oraz biomasę jako surowce do procesów GtL. Zaprezentowano również technologie wytwarzania gazu syntezowego. Dodatkowo przedstawiono możliwości zastosowania syntezy Fisher-Tropscha w procesach GtL. Omówiono proces produkcji benzyn Mobil MtG ( methanol to gasoline ) jako proces lepszy pod względem ekonomicznym i technologicznym w odniesieniu do do syntezy F-T. Przedstawiono także kompleksowe instalacje przetwarzania gazu ziemnego do paliw ciekłych. Słowa kluczowe: gaz ziemny, biomasa, procesy GTL 1. Wprowadzenie Proces wytwarzania paliw płynnych według technologii GtL polega generalnie na uzyskaniu gazu syntezowego z różnych surowców, a następnie przetworzenie tego gazu do postaci gazu płynnego, benzyn, paliw do turbinowych silników lotniczych, oleju napędowego oraz parafin. Uzyskane w tym procesie węglowodory w 85% (v/v) mieszczą się w składzie benzyn silnikowych, w 10% (v/v) w składzie olejów napędowych, a w 5% (v/v) jako frakcje olejów opałowych. Podstawowym surowcem, do tej pory rozważanym w procesach GtL jest gaz ziemny, a dokładniej węglowodorowe gazy ziemne, których podział przedstawiono na rys. 1. Podziału węglowodorowych gazów ziemnych dokonuje się ze względu na ich skład. Kryterium klasyfikacji jest procentowa zawartość kondensatu, azotu, siarkowodoru, wodoru i ditlenku węgla. Klasyfikację węglowodorowych gazów ziemnych przedstawia tabeli Gaz ziemny jako surowiec Gazy ziemne zawierają w swoim składzie nie tylko węglowodory gazowe, jak metan, etan, propan i butan, lecz także węglowodory ciekłe (zawierające więcej niż cztery atomy węgla) oraz składniki niewęglowodorowe, np. azot, ditlenek węgla, siarkowodór, a niekiedy również wodór, gazy szlachetne, tlenek węgla, oraz znacznie rzadziej siarka elementarna i pary rtęci. Skład gazu ziemnego zmienia się wraz z głębokością. Gaz wysokometanowy, ze złóż umiejscowionych płytko, zawiera mało węglowodorów C2-C5. Obecność tych węglowodorów wzrasta wraz ze zwiększaniem się głębokości do 5 km. Gdy zaś złoża znajdują się na głębokości 5 7 km wzrasta na powrót zawartość metanu, a maleje cięższych węglowodorów. Skład gazu ziemnego decyduje o sposobie jego przygotowania i wykorzystania. Ze względu na skład można wyróżnić Rys. 1. Występowanie węglowodorowych gazów ziemnych w przyrodzie [1] cztery podstawowe typy gazów ziemnych, co pokazano na rys. 2. Gaz ziemny wysokometanowy, kondensatowy i zaazotowany mogą być używane jako paliwo, bądź surowiec do syntez chemicznych. W przypadku gazu o dużej zawartości siarki konieczne jest uprzednie wydzielenie siarkowodoru, dopiero wtedy pozostałą część można wykorzystać do celów paliwowych lub jako surowiec. Bezpośrednie wykorzystanie gazu bogatego w siarkę w celach opałowych jest także niedopuszczalne, a to ze względu na ochronę środowiska naturalnego. Opłacalność używania gazu zaazotowanego do celów opałowych jest niska, gdyż ma on małą wartość opałową. Gaz ten odazotowuje się najczęściej zaraz po wy- 71

2 dobyciu ze złoża, ponieważ jego transport jest nieopłacalny pod względem ekonomicznym. Wszystkie cztery typy gazów ziemnych mogą zostać przekształcone w gaz syntezowy przy pomocy metody katalitycznej konwersji z parą wodną. Jedynie gaz wysokometanowy lub kondensatowy może być bezpośrednio konwertowany 1). Na rys. 2 przedstawiono podstawowe ścieżki technologiczne przekształcania gazów węglowodorowych. Perspektywiczne zasoby gazu ziemnego jako surowca energetycznego w Polsce, przedstawiono w tabeli 2. System energetyczny w Polsce opiera się na wykorzystaniu następujących rodzajów paliw gazowych: gaz ziemny wysokometanowy z importu i ze złóż krajowych, gaz ziemny zaazotowany, gaz koksowniczy, Tabela 1. Klasyfikacja gazów węglowodorowych według składu [1] Kryterium klasyfikacji Przedział wartości Typ gazu Zawartość homologów metanu, % obj Zawartość kondensatu węglowodorowego, g/m 3 < > 500 Zawartość azotu, % obj >50 Zawartość siarkowodoru, % obj. 0,001 0,001 0,3 0,3 1,0 1,0 10,0 10,0 30,0 30,0 50,0 > 50,0 Zawartość wodoru, % obj. < > 30 Zawartość ditlenku węgla, % obj > 50 Tabela 2. Możliwości wydobycia gazu ziemnego ze złóż będących w posiadaniu PGNiG do 2015 r. (w mln m3) [28] Rok Gaz wysokometanowy Gaz zaazotowany ) Gaz ten jednakże najczęściej poddawany jest rozdzieleniu na część metanową i frakcje zawierające etan, propan i butan, stanowiące surowce do pozyskiwania olefin, butadienu i innych związków organicznych. Metanowy Suchy Lekki Ciężki Bardzo ciężki Bezkondensatowy Niskokondensatowy Średniokondensatowy Wysokokondensatowy Unikalnie wysokokondensatowy Niskoazotowy Średnioazotowy Azotowo-węglowodorowy Bezsiarkowy Małosiarkowy Średniosiarkowy Wysokosiarkowy Unikalnie wysokosiarkowy Siarkowo-węglowodorowy Węglowodorowo siarkowy Niskowodorowy Średniowodorowy Wysokowodorowy Unikalnie wysokowodorowy Wodorowo-węglowodorowy Węglowodorowo-wodorowy O małej zawartości CO 2 O średniej zawartości CO 2 O dużej zawartości CO 2 O unikalnie dużej zawartości CO 2 Gazy zawierające głównie CO 2 z domieszką węglowodorów gaz z gazowni lokalnych wytwarzany metodą niskotemperaturowego odgazowania węgla. Każdy z wyżej wymienionych gazów musi spełniać wymagania stawiane przez normę PN-C :2002 [29] pod względem charakterystyki energetycznej (ciepło spalania, liczba Wobbego) i maksymalnej dopuszczalnej zawartości niewęglowodorowych zanieczyszczeń, takich jak związki siarki i azotu, ditlenku węgla, pary wodnej. Norma PN-C-04752:2002 dotyczy wymagań stawianych gazom, które są kierowane do sieci gazociągów magistralnych. W przypadku gazu ziemnego przeznaczonego do wykorzystania jako surowiec do syntez chemicznych, konieczne staje się doczyszczanie gazu, tak aby spełniał wymagania odpowiednich procesów technologicznych. W przypadku konwersji gazu ziemnego na gaz syntezowy przeprowadzane jest jego uprzednie głębokie odsiarczanie, do zawartości siarki poniżej 0,5 mg/m 3. Stopień usunięcia węglowodorów cięższych oraz składników niewęglowodorowych jest zależny od przeznaczenia gazu oraz parametrów, które muszą być osiągnięte przy transporcie rurociągowym. W zależności od przeznaczenia gazu ziemnego stosuje się odpowiednie technologie wydzielania i rozdzielania węglowodorowych składników gazu. Przygotowanie gazu ziemnego odbieranego z odwiertów rozpoczyna usunięcie zanieczyszczeń mechanicznych. 72

3 Rys. 2. Podstawowe sposoby wykorzystania gazów ziemnych o różnych składach [2] Kolejne procesy oczyszczania gazu ziemnego to osuszanie, usuwanie CO 2, związków siarki i azotu. Z kolei do procesów rozdzielania gazu ziemnego na poszczególne składniki węglowodorowe zalicza się: procesy odgazolinowania (rozdzielenia węglowodorów C3 +), procesy rozdzielania gazoliny niestabilizowanej na stabilizowaną i gaz płynny, procesy rozdzielania gazu płynnego na propan i butany, procesy wydzielania etanu z wysokoetanowych suchych gazów ziemnych, niskotemperaturowe procesy odazotowania gazu ziemnego. Gaz ziemny wydobywany ze złoża praktycznie zawsze zawiera parę wodną. Przed transportem lub przeróbką konieczne jest osuszanie gazu, gdyż duża wilgotność gazu ziemnego powoduje korozję, skroplenie się wody oraz tworzenie lodu i krystalicznych hydratów blokujących rurociągi. Osuszanie gazu ziemnego powinno być przeprowadzone do takiego stopnia, aby jego temperatura punktu rosy 2) była o 3 10 C niższa od najniższej temperatury, w jakiej może on się znaleźć w czasie transportu lub przeróbki. Do produkcji alternatywnych paliw ciekłych gaz ziemny powinien ponadto zostać odsiarczony. Siarkowodór jest bowiem związkiem powodującym korozję, a więc niszczenie gazociągów i aparatury w instalacjach przerabiających gaz. Także gazociągowy przesył gazu zawierającego siarkowodór jest utrudniony, a to z powodu silnych właściwości hydratotwórczych siarkowodoru. Stosowanie gazu ziemnego do syntezy Fischer- Tropsch wymaga głębokiego usunięcia siarkowodoru, gdyż dezaktywuje on katalizatory. Kolejnym składnikiem gazu ziemnego, który w obecności wody staje się przyczyną korozji gazociągów jest ditlenek węgla. Do usuwania z gazu składników kwaśnych (H 2 S, CO 2 ) stosuje się metody absorpcyjne. Do wytworzenia gazu syntezowego konieczne jest zastosowanie głębokiego odsiarczania, które polega na katalitycznym uwodornieniu organicznych związków siarki (np. RSH + H 2 H 2 S + RH), a następnie na adsorpcji otrzymanego siarkowodoru na tlenku cynku. W przypadku kondensatowego gazu ziemnego, gaz suchy potrzebny do syntezy Fischera-Tropscha można otrzymać poprzez odgazolinowanie, czyli usunięcie węglowodorów o masie cząsteczkowej większej niż etan. Dopiero odpowiednio oczyszczony gaz ziemny może być transportowany gazociągami lub przechowywany w podziemnych magazynach. Łączna pojemność podziemnych magazynów gazu ziemnego wynosi w Polsce ok. 1,6 mld m 3. Jest to wielkość niewystarczająca aby zapewnić możliwość pokrycia zapotrzebowania na gaz w okresach szczytowych lub w przypadku awarii. Pojemność magazynowa powinna być zwiększona o 1,2 mld m Biomasa jako surowiec w procesach GtL Źródłem do produkcji alternatywnych paliw ciekłych w procesie F-T może być nie tylko gaz ziemny, ale rów- 2) Temperatura punktu rosy lub punkt rosy - jest to temperatura, w której przy danym składzie gazu lub mieszaniny gazów i ustalonym ciśnieniu może rozpocząć się proces skraplania gazu lub wybranego składnika mieszaniny gazu. 73

4 nież biogaz syntezowy, czyli gaz pozyskiwany ze zgazowania biomasy. Skład chemiczny takiego gazu jest zbliżony do składu gazu ziemnego Tereny rolnicze, które z powodu mocnego zanieczyszczenia gleb nie mogą być wykorzystane do uprawy roślin jadalnych, nadają się do uprawy roślin energetycznych, takich jak wierzba energetyczna, przeznaczonych do produkcji biopaliw. Rośliny energetyczne mogą być wykorzystane albo do bezpośredniej produkcji biopaliw albo jako surowiec do wytwarzania gazu syntezowego. Szacuje się, że udokumentowane zasoby biomasy na świecie wynoszą ponad 276 EJ/rok. Jest to wielkość sześciokrotnie wyższa od obecnego stopnia ich wykorzystania. Największą barierą dla wzrostu wytwarzania energii z biomasy jest konieczność przeznaczenia dużych obszarów ziemi pod uprawę roślin energetycznych. Jednak do tego celu mogą być wykorzystywane obszary zdegradowane, które nie nadają się do uprawy roślin jadalnych. Potencjał techniczny biomasy przeznaczonej na cele energetyczne zależy od przyjętego modelu gospodarki leśnej i rolnictwa oraz konkurencji o dostępną ziemię pod alternatywne sposoby jej użytkowania. Konkurencja taka nie dotyczy biogazu, którego pozyskiwanie odbywa się niejako przy okazji powstawania organicznych odpadów w rolnictwie i gospodarce komunalnej. Wykorzystanie biogazu wydzielającego się ze składowisk odpadów komunalnych niesie za sobą dużo pozytywnych skutków, zarówno pod względem energetycznym, jak i ekologicznym, np.: Tabela 3. Potencjał techniczny biomasy w Polsce [31] Rodzaj biomasy Pozostałości rolnicze Potencjał [PJ/rok] Plantacje energetyczne 424 Słoma 195 Drewno z leśnictwa 35,7 Drewno odpadowe 58,1 Biogaz rolniczy 15,2 Biogaz wysypiskowy 11,5 Biogaz komunalny 7,3 Ogółem 746,8 Tabela 4. Charakterystyka niektórych surowców z biomasy oraz węgla [11] Skład % (m/m) w suchej masie Właściwości (sucha masa) % (m/m) Wartość opałowa (MJ/kg) C H N O S Popiół Wilgoć Substancje lotne Pozostałość węglowa Trociny 50,0 6,3 0,8 43,0 0,03 0,03 7,8 74,0 25,5 19,3 Wytłoki trzciny cukrowej Kolby kukurydzy Krótkoterminowe uprawy drewna Drewno bukowe Rośliny jednoroczne 48,0 6,0 42,0 4,0 1,0 80,0 15,0 17,0 49,0 5,4 0,4 44,6 1,0 5,8 76,5 15,0 17,0 50,4 7,2 0,3 41,0 0 1,0 19,0 85,0 14,0 18,4 Trawa 43,0 5,6 0,5 46,0 0,10 4,5 8,4 73,0 13,5 15,4 Słoma 43,5 4,2 0,6 40,3 0,20 10,1 7,6 68,8 13,5 17,0 Ścieki komunalne Szlam ze ścieków (suchy) Węgiel 20,5 3,2 2,3 17,5 0,60 56,0 4,7 41,6 2,3 8,0 Brunatny 67,8 4,7 0,9 17,2 0,60 8,7 31,0 43,6 47,7 24,6 Kamienny 61,5 4,2 1,2 6,0 5,10 21,9 8,7 36,1 42,0 27,0 redukcja emisji gazów cieplarnianych a zwłaszcza niekontrolowanej emisji metanu, który zatrzymuje na Ziemi aż 21-krotnie więcej cieplnego promieniowania słonecznego niż CO 2, masa pofermentacyjna po wysuszeniu i zmieszaniu z 10% mas. pyłu skalnego jest wysokiej jakości nawozem, mniejsza emisja zanieczyszczeń podczas produkcji energii niż w przypadku paliw kopalnych. Biogaz pozyskiwany z wysypisk nie jest niestety wykorzystywany do produkcji płynnych biopaliw transportowych. Główne jego zastosowanie to wytwarzanie ciepła i energii elektrycznej. Potencjał techniczny biomasy wynosi w Polsce ok. 746,8 PJ na rok, w tym największy jest udział plantacji energetycznych (424 PJ/rok). Znacznie mniejszy udział wykazuje drewno odpadowe (58,1 PJ/rok) i drewno z leśnictwa (35,7 PJ). Powyższe wielkości uwidocznia tabela 3. Do procesu BTL stosuje się jako surowiec gaz pochodzący ze zgazowania biomasy. Udokumentowane światowe zasoby biomasy szacowane są na ponad 276 EJ/rok. Są one źródłem od 9 do 13% energii zużywanej na świecie. Obecnie wykorzystuje się jedynie jedną szóstą światowych zasobów biomasy. Zasoby prognostyczne są znacznie większe -szacowane są na około 2900 EJ/rok. W skali roku światowa produkcja energii z biomasy wynosi ok. 44 EJ/rok, ale na paliwa ciekłe przypada zaledwie 0,33 EJ/rok. Większość, bo aż 38 EJ/rok, przypada na tradycyjne zastosowanie, czyli na opał. Biomasa charakteryzuje się znaczną niejednorodnością składu. Cechami wspólnymi biomasy są: wysoka wilgotność, włóknista struktura (spowodowana obecnością ligniny 74

5 i węglowodanów), zawartość popiołu. Tabela 4 zawiera informacje odnośnie źródeł i składników biomasy. Wartość opałowa biomasy jest znacznie mniejsza niż węgla, niska jest więc także wartość opałowa gazu otrzymanego z jej zgazowania (< 2,5 MJ/m 3 ). Najbardziej opłacalne pod względem ekonomicznym jest wytwarzanie biogazu z drewna i odpadów rolniczych ze względu na ich wysoką wartość opałową (a tym samym i wysoką wartość opałową biosyngazu) i niską wilgotność. Drewno odpadowe z zakładów przemysłowych i tartaków jest jednak w Polsce prawie w całości wykorzystywane. Szansą więc dla tego typu technologii stają się specjalne szybko rosnące uprawy (np. miskant olbrzymi), wyhodowane na potrzeby energetyczne. 4. Technologie wytwarzania gazu syntezowego Surowym gazem syntezowym nazywa się mieszaninę składającą się głównie z tlenku węgla i wodoru (CO + H 2 ponad 80% obj.) oraz z ditlenku węgla [1]. Surowcem do Rys. 3. Metoda produkcji gazu syntezowego i jego wykorzystanie do produkcji paliw płynnych jego produkcji jest przede wszystkim gaz ziemny. Może on jednak być wytwarzany także z produktów przeróbki ropy naftowej, węgla i biogazu. Gaz ten jest źródłem mieszaniny CO + H 2 (czasem z domieszką CO 2 ), z której dzięki procesowi syntezy Fischera-Tropscha mogą powstać jako produkty odpowiednie frakcje benzynowe i olejowe. Gaz syntezowy jest więc jednym z ogniw w procesie GtL (rys. 3). Kierunek wykorzystania surowego gazu syntezowego decyduje o metodzie oczyszczania i korygowania jego składu. Do syntezy związków organicznych stosuje się gaz syntezowy, który tworzy mieszanina wodoru i tlenku węgla. Obecne w surowym gazie związki siarki powinny zostać usunięte, zaś ditlenek węgla należy usunąć częściowo lub całkowicie. Istotny jest odpowiedni stosunek objętościowy H 2 :CO w mieszaninie. Dobranie właściwego stosunku wodoru do tlenku węgla jest łatwe w aspekcie technologicznym, stwarza zaś niekiedy trudności pod względem ekonomiczny. Czynnikami od których zależy wybór technologii wytwarzania gazu syntezowego są: dostępność i proporcja cen podstawowych surowców energochemicznych, posługiwanie się odpowiednimi procesami ich przeróbki, Tabela 5. Skład surowego gazu syntezowego otrzymywanego z gazu ziemnego metodą konwersji z parą wodną (pod ciśnieniem 2-35 MPa) [1] Składniki gazu surowego % obj. H 2 76 CO 13 CH 4 2 CO 2 9 Stosunek H 2 :CO 5,85 stopień przydatności otrzymywanego gazu. Skład gazu syntezowego warunkuje koszty i sposób produkowania z gazu surowego określonych mieszanin gazowych.. Skład takiego gazu przedstawia tabela 5. Metan jest najczęstszym surowcem w wyżej wymienionym procesie. (etan, propan i butany znacznie rzadziej). Proces polega na przepuszczaniu mieszaniny par metanu i pary wodnej nad katalizatorem niklowym. Zachodząca tu reakcja przedstawia się następująco: H = 206 kj/mol p = 3,1 MPa Rys. 4. Zależność stopnia przereagowania metanu z parą wodną od temperatury przy różnych składach wyjściowych gazu (nadmiarach pary wodnej) [1] Przedstawiona reakcja jest reakcją silnie endotermiczną, a więc szybkość reakcji oraz stopień przereagowania metanu rośnie ze wzrostem temperatury (równowaga reakcji przesuwa się na prawo). Na stopień przereagowania metanu z parą wodną ma wpływ temperatura, w której przebiega proces oraz stężenie reagentów. Im stosunek pary do metanu jest większy, tym bardziej równowaga reakcji przesuwa się w prawo. Wydajność reakcji poprawia także zwiększenie temperatury lub obniżenie ciśnienia. Wpływ ciśnienia na przebieg reakcji maleje jednak ze wzrostem temperatury, a przy 1200 C metan ulega całkowitej konwersji nawet pod ciśnieniem 10 MPa. Wzrost temperatury, a co za tym idzie również i wzrost konwersji metanu, powoduje odpowiednie zmiany równowagowe składu gazu, a mianowicie wzrost wydajności wodoru i tlenku węgla, co przedstawiono na rys. 4 i 5. Powstały w procesie konwersji metanu z parą wodną gaz syntezowy ma duży stosunek objętościowy H 2 :CO. Jest to niekorzystna sytuacja jeśli gaz syntezowy chcemy użyć do syntezy organicznej. W takim przypadku optymalny stosunek H 2 :CO wynosi od 1:1 do 2 2,3:1. Gaz taki można otrzymać poprzez dodawanie do pary wodnej ditlenku węgla: 75

6 H = 247 kj/mol Rys. 5. Równowagowy skład gazu przy konwersji metanu z parą wodną w zależności od temperatury (p = 3 MPa, H 2 O:CH 4 = 4:1) [1] ziemnego przedstawia rys.6. Najważniejszym elementem instalacji jest konwertor (piec), gdzie znajdują się pionowe rury reakcyjne wypełnione katalizatorem (ok. 900 rur). Połączony jest on bezpośrednio z komorą, w której utylizuje się ciepło spalin ze spalania gazu ziemnego. Umieszczenie palników w bocznych ścianach konwertora sprzyja przekazywaniu rurom reakcyjnym dużych ilości ciepła poprzez promieniowanie od rozgrzanych powierzchni ścian. Mieszanina metanu i pary wodnej wstępnie ogrzewa się w komorze 2, a następnie przepływając przez warstwę nagrzanego od ścianek rur reakcyjnych katalizatora osiąga temperaturę C i ulega endotermicznej reakcji konwersji. Mieszanina opuszczająca rurę reakcyjną zawiera, oprócz dużej zawartości wodoru i tlenku węgla, kilka procent nie przereagowanego metanu oraz kilkanaście procent pary wodnej, pochodzącej z użycia jej w nadmiarze. Gaz poreakcyjny odpływa z rury do kolektora zbiorczego, zbierającego gaz z kilkunastu lub kilkudziesięciu rur należących do jednego rzędu. Kolektor zbiorczy jest tak projektowany, aby miał tylko jedno kolano i to w miejscu jego przejścia w pionową rurę centralną dopalacza (5) w odstojniku płaszcza wodnego. To wszystko sprawia, ze kolano jest chłodzone, dzięki czemu zmniejsza się awaryjność kolektora. W dopalaczu gaz poreakcyjny miesza się z powietrzem tłoczonym sprężarką 1, podgrzanym uprzednio w komorze 2. Ilość doprowadzanego powietrza powinna być taka, aby wniesiony z nim tlen całkowicie przereagował w reakcji spalania metanu, przebiegającej w warstwie katalizatora (a). Nie wszystkie instalacje tego typu mają dopalacz jest on zbędny gdy gaz syntezowy wykorzystywany jest do produkcji wodoru lub do syntez organicznych, które mogą być przeprowadzane z substratów zawierających niewielkie ilości metanu. Ciepło gazów z dopalacza lub konwertora (gdy nie ma dopalacza) używa się Szybkość tej reakcji jest jednak mniejsza niż konwersji metanu z parą wodną. Na skalę przemysłową gaz syntezowy wytwarza się metodą katalitycznej konwersji metanu z parą wodną w temperaturze C i pod ciśnieniem 3 4 MPa. Warunki procesu wymagają użycia sporego nadmiaru pary względem metanu (np. 4:1). Zawartość siarki w surowcu nie może przekraczać 0,5 mg/m 3, gdyż stosowane w procesie katalizatory łatwo ulegają zatruciu tym pierwiastkiem. Technologia otrzymywania gazu syntezowego wymaga więc użycia odsiarczonego gazu ziemnego. Schemat podstawowej części instalacji do przemysłowej produkcji gazu 76 Rys. 6. Podstawowa część instalacji do produkcji gazu syntezowego metodą katalitycznej konwersji wysokometanowego gazu ziemnego z parą wodną; 1 sprężarka, 2 komora utylizacji ciepła spalin, 3 konwertor rurowy opalany palnikami usytuowanymi w ścianach bocznych, 4 kolektor zbiorczy, 5 dopalacz (a warstwa katalizatora, b płaszcz wodny, c tzw. odstojnik płaszcza wodnego), 6 kocioł utylizator [1]

7 do wytwarzania pary w kotle 6. Gaz z kotła jest przeważnie prowadzony do instalacji konwersji tlenku węgla. Oprócz katalitycznej konwersji metanu z parą wodną istnieje druga metoda produkcji gazu syntezowego, a mianowicie konwersja utleniająca. W procesie tym substratami są metan, para wodna oraz tlen. Zachodzą tu dwie równoległe reakcje, a mianowicie endotermiczna konwersja węglowodorów z parą wodną oraz ich egzotermiczne spalanie, w wyniku którego powstają te same produkty co w przypadku konwersji: H = 206 kj/mol H = 35,6 kj/mol Proces konwersji z dodatkiem tlenu bywa nazywany półspalaniem, gdyż pół metanu ulega konwersji z parą wodną, a pół spala się dostarczając ciepło niezbędne do zajścia konwersji. Technologia Konwersja metanu z parą wodną Półspalanie (częściowe utlenianie) Konwersja autotermiczna Konwersja metanu z parą wodną + Konwersja autotermiczna Konwersja ogrzewana gazem procesowym + konwersja autotermiczna Konwertor kompaktowy Gaz powstały w utleniającej konwersji metanu zawiera ok. 65% mol H 2 i ok. 35% mol CO. W zakresie produkcji gazu syntezowego z metanu na przemysłową skalę bywa także stosowana technologia konwersji autotermicznej lub jej połączenie z konwersją metanu z parą wodną. Porównanie technologii wytwarzających gaz syntezowy przedstawia tabela 5. W wytwórni GtL pracują instalacje głębokiego odsiarczania wyjściowego gazu ziemnego. Są to instalacje kosztowne zarówno pod względem inwestycyjnym, jak i eksploatacyjnym. Niemniej jednak ich obecność jest konieczna, gdyż katalizatory kobaltowe używane w procesie syntezy F-T, wymagają aby gaz syntezowy miał zawartość siarki poniżej 1 ppm. Także katalizatory konwersji gazu ziemnego szybko ulegają zatruciu siarką. Przed wytworzeniem gazu syntezowego potrzebne jest więc dwustopniowe odsiarczanie gazu ziemnego: katalityczne hydroodsiarczanie oraz adsorpcja powstałego siarkowodoru na tlenku cynku. Bywa również, iż niezbędne staje się ówczesne odsiarczanie absorpcyjne (np. aminowe). Tak głębokie odsiarczanie wyjściowego gazu ziemnego sprawia, że nie tylko pierwotne produkty Tabela 5. Porównanie dostępnych technologii produkcji gazu syntezowego z gazu ziemnego [30] Skrót nazwy Sprzedawca Główna zaleta Główna wada Koszt instalacji SMR 1) Liczni Dobrze rozwinięta technologia, nie wymaga produkcji tlenu POX 2) Chevron Texaco, Stell, Lurgi Łatwe kontrolowanie stosunku H 2 :CO, strumień odpadów łatwiejszy do usunięcia, dobrze rozwinięta technologia ATR 3) Liczni Może mieć duży szereg pojedynczych jednostek SMR + ATR GHR 4) + ATR CR 5) Liczni Johnson Matthey (Synetix) Davy Process Technology 1) Steam Methane Reforming 2) Partial Oxidation 3) Autothermal Reforming 4) Gas-Heated Reforming 5) Compact Reformer 6) Bbl jednostka objętości baryłka (1bbl = 0, m 3 ). Zużywa o połowę mniej O 2 niż ATR, dużo większy szereg pojedynczych jednostek od SMR, nadmiar wody Zużywa mniej tlenu niż ATR, dobry bilans ciepła Nie wymaga produkcji tlenu, kompaktowy, modułowy, dobry bilans ciepła Ograniczona produkcja pojedynczej jednostki do bbl 6) na dzień, duże zużycie wody Duży nadmiar pary Duże zapotrzebowanie na O2 Potrzebna instalacja do rozdzielania składników powietrza Nie wykorzystywana na skalę przemysłową Nie wykorzystywana na skalę przemysłową, duże zużycie wody Wydajność węglowa, % Miejsce zastosowania Najniższy 60 Odległe usytuowanie Najwyższy 55 Niskie ceny gazu Średni 60 Bardzo duże pojedyncze łańcuchy instalacji Średni 60 Niewystarczające zasoby wody Wysoki 65 Wysokie ceny gazu Niski 65 Wysokie ceny gazu 77

8 Rys. 7. Schemat prawdopodobnego mechanizmu reakcji w syntezie Fischera-Tropscha; S (od surfach powierzchnia) aktywne centra na powierzchni katalizatora; I, II, III, IV, V poszczególne kompleksy. Kropkowane linie oznaczają wiązania o nie określonym charakterze [2] syntezy F-T mają krańcowo niską zawartość siarki, ale również otrzymywane podczas ich dalszej przeróbki paliwa silnikowe i oleje bazowe. Najbardziej prawdopodobny mechanizmem w syntezie F-T, jest mechanizm pokazany na rysunku 7. Jak wynika z tego rysunku, istotnym czynnikiem mogącym wpłynąć na przerwanie łańcucha reakcji jest ilość wodoru zaadsorbowanego na powierzchni katalizatora. Spora część gazu syntezowego jest tracona w syntezie F-T na utworzenie produktów ubocznych, jakimi są woda H 2 O i ditlenek węgla CO 2. Jest to niekorzystne z ekonomicznego punktu widzenia, gdyż zwiększa się zużycie gazu syntezowego na 1 Mg wytworzonego produktu. Benzyna z procesu GtL może powstawać jednak na innej drodze, a mianowicie z wykorzystaniem metanolu. W przypadku syntezy metanolu cała ilość użytego gazu syntezowego przereagowuje w pożądaną postać produktu 2H 2 + CO CH 3 OH. Na otrzymanie 1Mg produktu w syntezie F-T potrzeba jako surowca dwukrotnie więcej gazu syntezowego (ok m 3 ) niż na wyprodukowanie 1 tony metanolu. Jest to powodem dla którego synteza F-T jest obecnie nieekonomiczna. Rozwinęła się na skalę przemysłową tylko w miejscach, gdzie istnieją specyficzne warunki lokalne (np. Republika Południowej Afryki ma tani węgiel ze złóż odkrywkowych, brak zaś własnych złóż ropy naftowej). W roku 1955 uruchomiono w Sasolburgu w Republice Południowej Afryki (RPA) zakład Sasol oparty na technologii F-T, wykorzystując jako surowiec wyjściowy węgiel. Dysponując korzystnymi warunkami lokalnymi płytko położone zasoby węgla, wydobywane metodą odkrywkową w Republice Południowej Afryki uruchomiono kolejne zakłady: w 1981 Sasol I, w 1983 Sasol II. W 1994 roku przemysłowe zastosowanie znalazła trochę inna koncepcja technologiczna z wykorzystaniem specjalnie opracowanego wariantu syntezy Fischera-Tropscha (proces Heavy Parafin Synthesis), opracowana przez firmę Shell. Polega ona na następującej sekwencji procesów: 5. Synteza Fisher-Tropscha w procesach GtL 78 Około połowa z otrzymanych produktów woskowych jest poddawana hydrokrakingowi 3), reszta zaś uwodornieniu do rozpuszczalników i surowców dla przemysłu środków powierzchniowo czynnych. Firma Shell w 1994 roku uruchomiła w Bintulu (Malezja), oparty na tej technologii, duży zakład wytwarzający olej napędowy i naftę. Zastosowany proces nazwano Shell Middle Distillate Synthesis (SMDS). Zakład GTL w Bintulu ma rozmiary małej rafinerii, a 3) Hydrokraking termiczny, katalityczny rozpad węglowodorów ciężkich przebiegający z jednoczesnym uwodornieniem produktów rozpadu. Hydrokraking umożliwia przeróbkę ciężkich surowców naftowych na produkty o mniejszej masie molowej i niższej temperaturze wrzenia (gazy, benzynę hydrokrakingowi, frakcje olejowe). Proces prowadzi się w temperaturze do 450 C i pod ciśnieniem 7-15 MPa.

9 zdolność wytwórcza wynosi w przeliczeniu ok baryłek ropy naftowej na dzień. Selektywność procesu F-T ściśle zależy od dobranych parametrów(temperatura i ciśnienie), typu reaktora oraz od katalizatora. Aby ukierunkować proces na dużą wydajność paliw silnikowych i węglowodorów olefinowych najczęściej stosowanym katalizatorem jest żelazo z dodatkiem 0,5% mas. K 2 O, Al 2 O 3 lub MgO. Warunkami w jakich katalizator najlepiej działa zapewniając procesowi wysoką wydajność paliw silnikowych i węglowodorów olefinowych jest temperatura C i ciśnienie 1,5 2,7 MPa. Stosowany jest również katalizator kobaltowy (przeważnie w nowych wytwórniach) lub mieszany. Gdy zaś synteza ukierunkowana jest na otrzymanie z dużą wydajnością związków organicznych, używa się katalizatora rodowego. W zakładach Sasol I do syntezy F-T stosowany jest reaktor rurowy ze stacjonarną warstwą katalizatora (Fe 2 O 3 z dodatkiem promotorów alkalicznych). Na selektywność procesu Fischera-Tropscha wpływa nie tylko rodzaj ale także sposób przygotowania katalizatora, skład gazu syntezowego, temperatura, ciśnienie całkowite oraz krotność recyrkulacji nie przereagowanego gazu. W przypadku reaktora niskotemperaturowego z warstwą stacjonarną selektywność procesu zależy także wprost od stosunku H 2 :CO. W innych reaktorach nie obserwuje się tej zależności. Selektywność tworzenia się produktów o mniejszej masie molowej wzrasta wraz ze wzrostem temperatury, przy czym węglowodory aromatyczne tworzą się tylko w wysokich temperaturach. Aby otrzymać więcej ciekłych paliw alternatywnych, mniej zaś parafin, należy zwiększyć temperaturę procesu. Benzyna powstała w niskotemperaturowym reaktorze z warstwą stacjonarną zawiera ok. 32% mas. olefin, 60% mas. parafin i śladowe ilości węglowodorów aromatycznych. Pracujący w wysokiej temperaturze reaktor Synthol produkuje natomiast benzynę zawierającą aż 65% olefin i ok. 7% masowych węglowodorów aromatycznych. W procesie GTL najczęściej używanymi katalizatorami są katalizator żelazowy i kobaltowy. W zależności od produktu, który chcemy otrzymać, wskazane jest zastosowanie katalizatora żelazowego dla produktów bardziej olefinowych i o wyższej masie cząsteczkowej, zaś katalizatora kobaltowego dla produktów zawierających więcej parafin i mających niższą masę molekularną. Porównując powyższe katalizatory warto zwrócić uwagę na ich długość życia. Z jednej strony użycie katalizatora żelazowego jest bardziej opłacalne ze względu na jego niższą cenę, z drugiej mniej korzystne z powodu krótszego czasu życia. Produktami ubocznymi w Rys. 8. Schemat ideowy instalacji produkującej benzynę z metanolu proces typu Mobil MTG; 1 wymiennik ciepła, 2 reaktory (a I stopnia, b II stopnia), 3 separator, 4 sprężarka, 5 kolumna rektyfikacyjna 4) [2] procesie GTL oprócz pary wodnej są CO 2 w przypadku zastosowania katalizatora żelazowego, woda kobaltowego. Zakres wykorzystania katalizatora żelazowego, w zależności od składu gazu syntezowego, jest szerszy niż kobaltowego: stosunek H 2 :CO wynosi od 0,7:1 do 2:1 (dla katalizatora kobaltowego H 2 :CO = 2:1). 6. Proces Mobil MtG Methanol to gasoline Proces Mobil MtG, przedstawiony na rys.8 został opracowany w celu stworzenia lepszej pod względem ekonomicznym i technologicznym od procesu Fischera- Tropscha metody produkcji benzyn z węgla. Pierwsze zastosowanie procesu w przemyśle opierało się jednak na wykorzystaniu gazu ziemnego jako surowca (gaz ziemny gaz syntezowy metanol benzyna). Był to ogromny zakład uruchomiony w Nowej Zelandii (Montunui) w 1986 roku, który przerabia na metanol gaz ziemny zawierający 70% metanu i wytwarza ok. 750 mln. Mg benzyny wysokooktanowej rocznie. Sumaryczną produkcję benzyn z metanolu da się przedstawić poniższym równaniem reakcji lub węglowodory Pośredni eter dimetylowy tworzy się prawdopodobnie na słabo kwaśnych centrach aktywnych katalizatora, zaś tworzenie się węglowodorów występuje w centrach o właściwościach silnie kwasowych. 4) Rektyfikacja destylacja podczas której w kolumnie występujące pary płyną w przeciwprądzie do spływającego kondensatu, aby umożliwić kolejne wymiany substancji między cieczą i parą. Tego rodzaju destylację prowadzi się w sytuacjach, gdy w rozdzielanej mieszaninie znajduje się wiele składników, których temperatury wrzenia są zbliżone. [H. Gertner, M. Hoffmann, H. Schaschke, I. M. Schuermann. Chemia Kompendium, świat Książki, Warszawa 2006 r. 79

10 Tabela 6. Ogólne informacje o kompleksach GTL/F-T [13] Lokalizacja (termin uruchomienia) Escarvos, Nigeria (2005 r.) Ras Laffan, Katar (2005 r.) Burrup Penisula, Nowa Zelandia (2004 r.) Inwestor, joint venture 1) NNPC-CNL 2) Sasol-Quatar Petroleum Technologia: 1) Wytwarzania gazu syntezowego 2) Syntezy F-T Zdolność produkcyjna pierwotnego produktu F-T, mln t/rok Surowiec wyjściowy 1. Hallor 1,50 Gaz ziemny towarzyszący 2. Topsle SSPD 3) wydobywanej ropie (dotychczas spalany w pochodniach) 2. SSPD 1,55 Gaz ziemny ze złóż w północnym Katarze 1. ATR 4) 2. Syntroleum 0,45 Gaz ziemny ze złóż szelfowych 1) Joint venture - Jedna z form międzynarodowej kooperacji przemysłowej o charakterze kapitałowym, polegająca na podjęciu przez co najmniej dwóch partnerów wspólnej działalności w ramach utworzonego w tym celu podmiotu gospodarczego (źródło: 2) NNPC Nigerian National Petroleum Corporation; CNL Chevron Nigerian Ltd. 3) SSPD Sasol Slurry Phase Distillate. 4) ATR Autothermal Reforming kombinacja półspalania z konwersją metanu z parą wodną w jednym stopniu technologicznym (w tym wypadku chodzi o wersję procesu opracowaną przez Syntroleum, w której w miejsce tlenu zastosowane zostało powietrze. Proces Mobil może być prowadzony zarówno w stacjonarnej, jak i we fluidalnej warstwie katalizatora. W pierwszym wypadku ciepło reakcji odbierane jest dwustopniowo poprzez zastosowanie dwóch szeregowych reaktorów adiabatycznych, pracujących w temperaturze C, pod ciśnieniem około 2 MPa.. W pierwszym reaktorze powstaje eter dimetylowy, w drugim węglowodory. Benzyna stanowi 80% otrzymanego produktu. Rysunek 8 przedstawia schemat ideowy procesu Mobil MTG prowadzony w stacjonarnej warstwie katalizatora. W procesie Mobil można także produkować olefiny. Prowadzone są badania nad opracowaniem przemysłowej technologii i odpowiedniego katalizatora, tak aby w temperaturze C wydajność procesu wynosiła 35 50% etylenu i 70 75% sumy etylenu i propylenu. Dla porównania w procesie pirolizy olefinowej prowadzonym przy wyższej temperaturze ( C) uzyskuje się dużo mniejszą wydajność olefin: 28 30% etylenu i 45 50% sumy etylenu i propylenu. 7. Kompleksowe instalacje GtL Światowym potentatem zakresie stosowania technologii przeróbki gazu ziemnego do paliw ciekłych (GtL) jest Trynidad, gdzie dziennie produkuje się około 8500 Mg paliwa z tego procesu. Na przestrzeni ostatnich kilku lat opracowano około 20 technologii GTL, przy czym niektóre z nich stosowane są na skalę przemysłową. Do nich należy między innymi proces Chevron/Sasol, którego istota polega na przeróbce gazu zimnego towarzyszącego ropie naftowej oraz proces Syntroleum Corporation (Australia). Istnieją dwa typy wytwórni GtL różniące się etapami technologicznymi i produktami końcowymi: Gaz ziemny gaz odsiarczony gaz syntezowy paliwa silnikowe, ciekły produkt F-T oleje bazowe Gaz ziemny gaz odsiarczony gaz syntezowy metanol benzyna (LOB ~95) gdzie:1 głębokie odsiarczanie, 2 konwersja z parą wodną lub półspalanie. Procesem rafineryjnym stosowanym w wytwórni GTL/ F-T jest łagodny hydrotreating lub hydrokraking. Przykładem hydrokrakingu jest Isocracking firmy Chevron. Istnieją dwie główne kategorie procesu GTL opartego na syntezie F-T, a mianowicie wersja wysoko i niskotemperaturowa. Proces wysokotemperaturowy prowadzony jest przy zastosowaniu katalizatora żelazowego i prowadzi do takich produktów końcowych jak benzyna i olej napędowy, które są wolne od siarki ale zawierają węglowodory aromatyczne. Proces niskotemperaturowy prowadzony jest z kolei na katalizatorze kobaltowym. Frakcje oleju napędowego otrzymywane w tym procesie są niezmiernie czyste, wolne zarówno od siarki jak i od związków aromatycznych. Zestawienie kompleksów GtL, przedstawiono w tabeli 6. Metodą syntezy Fischera-Tropscha można otrzymać z gazu ziemnego syntetyczną, niskooktanową benzynę o liczbie oktanowej ~55 oraz olej napędowy o liczbie cetanowej ok Proces ten zastosowano na skalę przemysłową w kilku krajach. Łączna zdolność produkcyjna wytwórni GTL/F-T wyniosła w 2005 r. około 6 mln Mg na rok. Jest to wielkość porównywana ze zdolnością przerobową średnich rozmiarów rafinerii ropy naftowej, a więc w światowej puli benzyn, olejów napędowych i silnikowych jest to bardzo niewiele. Ze względu na ograniczoną objętość w niniejszym artykule nie podano opisu technologii BtL rezalizowanych na drodze zgazowania biomasy, a następnie przetworzenia tak otrzymanego gazu syntezowego w procesach GtL, na paliwa płynne. 80

11 Literatura [1] Molenda J.: Gaz ziemny. Paliwo i surowiec, WNT, Warszawa [2] Grzywa E., Molenda J.: Technologia podstawowych syntez organicznych, WNT, Warszawa [3] Gertner H., Hoffmann M., Schaschke H., Schuermann I.M.: Chemia Kompendium, Świat Książki, Warszawa [4] Bilans gospodarki surowcami mineralnymi Polski i świata , pod redakcją Neya R., Smakowskiego T., Polska Akademia Nauk, Kraków [5] Molenda J., Steczko K.: Ochrona środowiska w gazownictwie i wykorzystaniu gazu, WNT, Warszawa [6] Guibet J. C.: Fuels and engines. Technology, energy, environment, Editions TECHNIP, Paris [7] Vielstich W., Lamm A., Gasteiger H.A.: Handbook of Fuel Cells. Fundamentals Technology and Applications. Volume 3, John Wiley & Sons Ltd, Wiley [8] Sitnik L.J.: Ekopaliwa silnikowe, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław [9] Kupczyk A.: Wykorzystanie biopaliw transportowych w Polsce na tle UE. Część I. Wskaźniki i bariery wykorzystania biopaliw transportowych, Energetyka 2006, nr 8. [10] Kotowski W.: Wyłapać metan, Energia-Gigawat, nr 10/2006. [11] Jęczmionek Ł.: Biomasa jako surowiec do produkcji paliw węglowodorowych Zgazowanie biomasy do syngazu i jego wykorzystanie, Nafta-Gaz, nr 2/2006. [12] Kotowski W.: Wkrótce zaistnieją w Polsce warunki do budowy fabryki paliw silnikowych, Paliwa, Oleje i Smary w eksploatacji, nr 106. [13] Molenda J.: Nowe życie starej technologii synteza Fischera-Tropscha w wytwórniach GTL, Paliwa, Oleje i Smary w eksploatacji, nr 106. [14] Kotowski W.: Sposób na drogą ropę naftową? Upłynnianie biomasy, Energia Gigawat, nr 05/2007. [15] Mnich J.: Paliwa ciekłe z gazu ziemnego. Technologia czystych paliw, Nafta & Gaz Biznes, nr 12/2004. [16] Ginalski P.: Gazowe technologie na niespokojne czasy? Skraplanie, destylowanie, Energia-Gigawat, nr 2/2004. [17] Kowalczyk-Juśko A., Rusak S.: Biogaz z zastosowaniem biomasy roślinnej technologia, Czysta Energia, nr 10/2006. [18] PGNiG S.A., Górnictwo Naftowe w Polsce wyniki i perspektywy rozwoju, Nafta-Gaz, nr 9/2005. [19] Kochanowski K.: PGNiG chce zaspokoić 40% zapotrzebowania gazem krajowym, Świat Energii, nr. 5/2006. [20] Kupczyk A.: Biopaliwa transportowe w Polsce, Czysta Energia, nr 9/2006. [21] Stec T.: Dodać gazu krajowego, Nafta & Gaz Biznes, nr 2-4/2006. [22] Kotowski W.: Ewolucja w rozwoju produkcji paliw silnikowych, Czysta Energia, nr 2/2006. [23] Kupczyk A.: Stan obecny I perspektywy wykorzystania biopaliw transportowych w Polsce na tle UE. Część III. Instrumenty wsparcia rozwoju biopaliw, Energetyka, nr 6-7/2007. [24] Skręt I., Pałuchowska M., Kaczmarczyk A.: Paliwa silnikowe dzisiaj i jutro, Nafta-Gaz, nr 12/2005. [25] Biofuels in the Europen Union. A vision for 2030 and beyond. Final report of the Biofuels Research Advisory Council. European Communities, [26] 6th International Colloquium Fuels, January 10-11, 2007, Stuttgart Ostfildern, Germany. R. H. Clark, I. Lampeira, R. J. Stradling, R. W. M. Wardle: Emissions Performance of Shell GTL Fuel in Future World Markets [27] 6th International Colloquium Fuels, January 10-11, 2007, Stuttgart Ostfildern, Germany. B. Geringer, P. Hofmann: Potentials and Challenges of 1st and 2nd Generation Alternative Fuels for Internal Combustion Engines (ICE). [28] Państwowy Instytut Geologiczny [29] PN-C-04752:2002 Gaz ziemny. Jakość gazu w sieci przesyłowej. [30] [31] Rola i znaczenie odnawialnych zasobów energii w zaopatrzeniu kraju w paliwa i energię w perspektywie długookresowej, Europejskie Centrum Energii Odnawialnej, Warszawa 2004 r. Dr inż. Krzysztof Biernat Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Dr inż. Wojciech Gis Instytut Transportu Samochodowego 81

WYSOKOTEMPERATUROWE ZGAZOWANIE BIOMASY. INSTYTUT BADAWCZO-WDROŻENIOWY MASZYN Sp. z o.o.

WYSOKOTEMPERATUROWE ZGAZOWANIE BIOMASY. INSTYTUT BADAWCZO-WDROŻENIOWY MASZYN Sp. z o.o. WYSOKOTEMPERATUROWE ZGAZOWANIE BIOMASY ZASOBY BIOMASY Rys.2. Zalesienie w państwach Unii Europejskiej Potencjał techniczny biopaliw stałych w Polsce oszacowano na ok. 407,5 PJ w skali roku. Składają się

Bardziej szczegółowo

Nazwisko...Imię...Nr albumu... ZGAZOWANIE PALIW V ME/E, Test 11 (dn )

Nazwisko...Imię...Nr albumu... ZGAZOWANIE PALIW V ME/E, Test 11 (dn ) Nazwisko...Imię...Nr albumu... ZGAZOWANIE PALIW V ME/E, Test 11 (dn. 2008.01.25) 1. Co jest pozostałością stałą z węgla po procesie: a) odgazowania:... b) zgazowania... 2. Który w wymienionych rodzajów

Bardziej szczegółowo

Biogaz i biomasa -energetyczna przyszłość Mazowsza

Biogaz i biomasa -energetyczna przyszłość Mazowsza Biogaz i biomasa -energetyczna przyszłość Mazowsza Katarzyna Sobótka Specjalista ds. energii odnawialnej Mazowiecka Agencja Energetyczna Sp. z o.o. k.sobotka@mae.mazovia.pl Biomasa Stałe i ciekłe substancje

Bardziej szczegółowo

o skondensowanych pierścieniach.

o skondensowanych pierścieniach. Tabela F Wykaz złożonych ropopochodnych znajdujących się w wykazie substancji niebezpiecznych wraz z ich opisem, uporządkowany wg wzrastających mumerów indeksowych nr indeksowy: 649-001-00-3 nr WE: 265-102-1

Bardziej szczegółowo

Krzysztof Stańczyk. CZYSTE TECHNOLOGIE UśYTKOWANIA WĘGLA

Krzysztof Stańczyk. CZYSTE TECHNOLOGIE UśYTKOWANIA WĘGLA Krzysztof Stańczyk CZYSTE TECHNOLOGIE UśYTKOWANIA WĘGLA GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA Katowice 2008 Spis treści Wykaz skrótów...7 1. Wprowadzenie...11 1.1. Wytwarzanie i uŝytkowanie energii na świecie...11

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wykaz ważniejszych skrótów i symboli... XIII VII

Spis treści. Wykaz ważniejszych skrótów i symboli... XIII VII Spis treści Wykaz ważniejszych skrótów i symboli................... XIII 1. Wprowadzenie............................... 1 1.1. Definicja i rodzaje biopaliw....................... 1 1.2. Definicja biomasy............................

Bardziej szczegółowo

Wydział Mechaniczno-Energetyczny

Wydział Mechaniczno-Energetyczny Polska Geotermalna Asocjacja im. prof. J. Sokołowskiego Wydział Mechaniczno-Energetyczny Lokalna energetyka geotermalna jako podstawowy składnik OZE w procesie dochodzenia do samowystarczalności energetycznej

Bardziej szczegółowo

Urządzenie do rozkładu termicznego odpadów organicznych WGW-8 EU

Urządzenie do rozkładu termicznego odpadów organicznych WGW-8 EU GREEN ENERGY POLAND Sp. z o.o. Urządzenie do rozkładu termicznego odpadów organicznych WGW-8 EU dr hab. inż. Andrzej Wojciechowski e-mail: andrzej.wojciechowski@imp.edu.pl www.imp.edu.pl Ochrony Środowiska

Bardziej szczegółowo

Gazy rafineryjne w Zakładzie Produkcyjnym PKN ORLEN SA w Płocku gospodarka gazami rafineryjnymi

Gazy rafineryjne w Zakładzie Produkcyjnym PKN ORLEN SA w Płocku gospodarka gazami rafineryjnymi Gazy rafineryjne w Zakładzie Produkcyjnym PKN ORLEN SA w Płocku gospodarka gazami rafineryjnymi Wrzesień 2012 1 PKN ORLEN SA informacje ogólne PKN ORLEN Jesteśmy jedną z największych korporacji przemysłu

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wykaz ważniejszych skrótów i symboli

Spis treści. Wykaz ważniejszych skrótów i symboli Spis treści Wykaz ważniejszych skrótów i symboli XIII 1. Wprowadzenie 1 1.1. Definicja i rodzaje biopaliw 1 1.2. Definicja biomasy 3 1.3. Metody konwersji biomasy w biopaliwa 3 1.4. Biopaliwa 1. i 2. generacji

Bardziej szczegółowo

CIEPŁO (Q) jedna z form przekazu energii między układami termodynamicznymi. Proces przekazu energii za pośrednictwem oddziaływania termicznego

CIEPŁO (Q) jedna z form przekazu energii między układami termodynamicznymi. Proces przekazu energii za pośrednictwem oddziaływania termicznego CIEPŁO, PALIWA, SPALANIE CIEPŁO (Q) jedna z form przekazu energii między układami termodynamicznymi. Proces przekazu energii za pośrednictwem oddziaływania termicznego WYMIANA CIEPŁA. Zmiana energii wewnętrznej

Bardziej szczegółowo

PIROLIZA BEZEMISYJNA UTYLIZACJA ODPADÓW

PIROLIZA BEZEMISYJNA UTYLIZACJA ODPADÓW PIROLIZA BEZEMISYJNA UTYLIZACJA ODPADÓW Utylizacja odpadów komunalnych, gumowych oraz przerób biomasy w procesie pirolizy nisko i wysokotemperaturowej. Przygotował: Leszek Borkowski Marzec 2012 Piroliza

Bardziej szczegółowo

Otrzymywanie paliw płynnych z węgla

Otrzymywanie paliw płynnych z węgla Główny Instytut Górnictwa Central Mining Institute Katowice, POLAND Otrzymywanie paliw płynnych z węgla J. Dubiński, K. Czaplicka, K. Stańczyk, J. Świądrowski 1 Prezentowane zagadnienia Metody upłynniania

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczno-techniczne aspekty wykorzystania gazu w energetyce

Ekonomiczno-techniczne aspekty wykorzystania gazu w energetyce Ekonomiczno-techniczne aspekty wykorzystania gazu w energetyce Janusz Kotowicz W1 Wydział Inżynierii i Ochrony Środowiska Politechnika Częstochowska Układ prezentacji wykładów W1,W2,W3 1. Wprowadzenie

Bardziej szczegółowo

Metan z procesów Power to Gas - ekologiczne paliwo do zasilania silników spalinowych.

Metan z procesów Power to Gas - ekologiczne paliwo do zasilania silników spalinowych. XXXII Konferencja - Zagadnienia surowców energetycznych i energii w energetyce krajowej Sektor paliw i energii wobec nowych wyzwań Metan z procesów Power to Gas - ekologiczne paliwo do zasilania silników

Bardziej szczegółowo

(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego:

(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP 1912922 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 26.06.2006 06776078.5 (13) T3 (51) Int. Cl. C07C1/04 C10G2/00

Bardziej szczegółowo

Wybrane procesy oparte na gazie syntezowym

Wybrane procesy oparte na gazie syntezowym Wybrane procesy oparte na gazie syntezowym Produkcja gazu syntezowego z gazu ziemnego i lekkich węglowodorów Dr hab. inŝ. Anna Skwierawska Przygotowanie surowca metan Usunięcie zanieczyszczeń stałych Metody

Bardziej szczegółowo

Energia słoneczna i cieplna biosfery Pojęcia podstawowe

Energia słoneczna i cieplna biosfery Pojęcia podstawowe Dr inż. Mariusz Szewczyk Politechnika Rzeszowska im. I. Łukasiewicza Wydział Budowy Maszyn i Lotnictwa Katedra Termodynamiki 35-959 Rzeszów, ul. W. Pola 2 Energia słoneczna i cieplna biosfery Pojęcia podstawowe

Bardziej szczegółowo

4. ODAZOTOWANIE SPALIN

4. ODAZOTOWANIE SPALIN 4. DAZTWANIE SPALIN 4.1. Pochodzenie tlenków azotu w spalinach 4.2. Metody ograniczenia emisji tlenków azotu systematyka metod 4.3. Techniki ograniczania emisji tlenków azotu 4.4. Analiza porównawcza 1

Bardziej szczegółowo

Układ zgazowania RDF

Układ zgazowania RDF Układ zgazowania RDF Referencje Od 2017, wraz z firmą Modern Technologies and Filtration Sp. z o.o, wykonaliśmy 6 instalacji zgazowania, takich jak: System zgazowania odpadów drzewnych dla Klose Czerska

Bardziej szczegółowo

PROCESY OPARTE NA WĘGLU

PROCESY OPARTE NA WĘGLU CHARAKTERYSTYKA WĘGLI PROCESY OPARTE NA WĘGLU ANNA SKWIERAWSKA TYPY WĘGLI Zawartość części lotnych Spiekalność według Rogi (RI) Właściwości dylatometryczne Ciepło spalania Oznaczenia paliw stałych GŁÓWNE

Bardziej szczegółowo

Węgiel raz jeszcze? Zamiennik ropy

Węgiel raz jeszcze? Zamiennik ropy Węgiel raz jeszcze? Zamiennik ropy Autor: Włodzimierz Kotowski ( Nafta & Gaz Biznes- wiosna 2006) Szybkie zbliżanie się gospodarki światowej do apogeum wydobycia ropy co nastąpi w najbliższych latach wymusza

Bardziej szczegółowo

Od uwęglania wysegregowanych odpadów komunalnych w wytwórniach BIOwęgla do wytwarzania zielonej energii elektrycznej

Od uwęglania wysegregowanych odpadów komunalnych w wytwórniach BIOwęgla do wytwarzania zielonej energii elektrycznej INNOWACYJNE TECHNOLOGIE dla ENERGETYKI Od uwęglania wysegregowanych odpadów komunalnych w wytwórniach BIOwęgla do wytwarzania zielonej energii elektrycznej Autor: Jan Gładki (FLUID corporation sp. z o.o.

Bardziej szczegółowo

PROCESY OPARTE NA WĘGLU ANNA SKWIERAWSKA

PROCESY OPARTE NA WĘGLU ANNA SKWIERAWSKA PROCESY OPARTE NA WĘGLU ANNA SKWIERAWSKA CHARAKTERYSTYKA WĘGLI Zawartość części lotnych Spiekalność według Rogi (RI) Właściwości dylatometryczne Ciepło spalania TYPY WĘGLI Oznaczenia paliw stałych GŁÓWNE

Bardziej szczegółowo

Inżynieria procesów przetwórstwa węgla, zima 15/16

Inżynieria procesów przetwórstwa węgla, zima 15/16 Inżynieria procesów przetwórstwa węgla, zima 15/16 Ćwiczenia 1 7.10.2015 1. Załóżmy, że balon ma kształt sfery o promieniu 3m. a. Jaka ilość wodoru potrzebna jest do jego wypełnienia, aby na poziomie morza

Bardziej szczegółowo

Każdego roku na całym świecie obserwuje się nieustanny wzrost liczby odpadów tworzyw sztucznych pochodzących z różnych gałęzi gospodarki i przemysłu.

Każdego roku na całym świecie obserwuje się nieustanny wzrost liczby odpadów tworzyw sztucznych pochodzących z różnych gałęzi gospodarki i przemysłu. Każdego roku na całym świecie obserwuje się nieustanny wzrost liczby odpadów tworzyw sztucznych pochodzących z różnych gałęzi gospodarki i przemysłu. W większości przypadków trafiają one na wysypiska śmieci,

Bardziej szczegółowo

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 10.2.2016 L 33/3 ROZPORZĄDZENIE DELEGOWANE KOMISJI (UE) 2016/172 z dnia 24 listopada 2015 r. w sprawie uzupełnienia rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 691/2011 w odniesieniu do określenia

Bardziej szczegółowo

Wymagania gazu ziemnego stosowanego jako paliwo. do pojazdów

Wymagania gazu ziemnego stosowanego jako paliwo. do pojazdów Wymagania gazu ziemnego stosowanego jako paliwo mgr inż. Paweł Bukrejewski do pojazdów Kierownik Pracowni Analitycznej Starszy Specjalista Badawczo-Techniczny Laboratorium Produktów Naftowych i Biopaliw

Bardziej szczegółowo

TECHNOLOGIA PLAZMOWA W ENERGETYCZNYM ZAGOSPODAROWANIU ODPADÓW

TECHNOLOGIA PLAZMOWA W ENERGETYCZNYM ZAGOSPODAROWANIU ODPADÓW Jerzy Wójcicki Andrzej Zajdel TECHNOLOGIA PLAZMOWA W ENERGETYCZNYM ZAGOSPODAROWANIU ODPADÓW 1. OPIS PRZEDSIĘWZIĘCIA 1.1 Opis instalacji Przedsięwzięcie obejmuje budowę Ekologicznego Zakładu Energetycznego

Bardziej szczegółowo

Wykorzystanie biogazu jako paliwa transportowego

Wykorzystanie biogazu jako paliwa transportowego Wykorzystanie biogazu jako paliwa transportowego dr Tadeusz Zakrzewski Prezes Krajowej Izby Biopaliw 12 marzec 2010 r Kielce. Wykorzystanie biomasy rolniczej do celów energetycznych. Biogazownie rolnicze

Bardziej szczegółowo

CIEPŁO (Q) jedna z form przekazu energii między układami termodynamicznymi. Proces przekazu energii za pośrednictwem oddziaływania termicznego

CIEPŁO (Q) jedna z form przekazu energii między układami termodynamicznymi. Proces przekazu energii za pośrednictwem oddziaływania termicznego CIEPŁO, PALIWA, SPALANIE CIEPŁO (Q) jedna z form przekazu energii między układami termodynamicznymi. Proces przekazu energii za pośrednictwem oddziaływania termicznego WYMIANA CIEPŁA. Zmiana energii wewnętrznej

Bardziej szczegółowo

Materiały pomocnicze do laboratorium z przedmiotu Metody i Narzędzia Symulacji Komputerowej

Materiały pomocnicze do laboratorium z przedmiotu Metody i Narzędzia Symulacji Komputerowej Materiały pomocnicze do laboratorium z przedmiotu Metody i Narzędzia Symulacji Komputerowej w Systemach Technicznych Symulacja prosta dyszy pomiarowej Bendemanna Opracował: dr inż. Andrzej J. Zmysłowski

Bardziej szczegółowo

Konwersja biomasy do paliw płynnych. Andrzej Myczko. Instytut Technologiczno Przyrodniczy

Konwersja biomasy do paliw płynnych. Andrzej Myczko. Instytut Technologiczno Przyrodniczy Konwersja biomasy do paliw płynnych Andrzej Myczko Instytut Technologiczno Przyrodniczy Biopaliwa W biomasie i produktach jej rozkładu zawarta jest energia słoneczna. W wyniku jej: spalania, fermentacji

Bardziej szczegółowo

PERSPEKTYWICZNE WYKORZYSTANIE WĘGLA W TECHNOLOGII CHEMICZNEJ

PERSPEKTYWICZNE WYKORZYSTANIE WĘGLA W TECHNOLOGII CHEMICZNEJ PERSPEKTYWICZNE WYKORZYSTANIE WĘGLA W TECHNOLOGII CHEMICZNEJ SEMINARIUM STAN I PERSPEKTYWY ROZWOJU PRZEMYSŁU U CHEMICZNEGO W POLSCE Marek Ściążko WARSZAWA 15 MAJA 2012 1/23 STRATEGIA działalno alności

Bardziej szczegółowo

Energetyczne wykorzystanie odpadów z biogazowni

Energetyczne wykorzystanie odpadów z biogazowni Energetyczne wykorzystanie odpadów z biogazowni Odpady z biogazowni - poferment Poferment obecnie nie spełnia kryterium nawozu organicznego. Spełnia natomiast definicję środka polepszającego właściwości

Bardziej szczegółowo

Wartości opałowe (WO) i wskaźniki emisji CO 2 (WE) w roku do raportowania w ramach. Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji.

Wartości opałowe (WO) i wskaźniki emisji CO 2 (WE) w roku do raportowania w ramach. Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji. Wartości opałowe (WO) i wskaźniki emisji CO 2 (WE) w roku 2015 do raportowania w ramach Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji za rok 2018 Warszawa, grudzień 2017 r. Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania

Bardziej szczegółowo

SZYBKOŚĆ REAKCJI CHEMICZNYCH. RÓWNOWAGA CHEMICZNA

SZYBKOŚĆ REAKCJI CHEMICZNYCH. RÓWNOWAGA CHEMICZNA SZYBKOŚĆ REAKCJI CHEMICZNYCH. RÓWNOWAGA CHEMICZNA Zadania dla studentów ze skryptu,,obliczenia z chemii ogólnej Wydawnictwa Uniwersytetu Gdańskiego 1. Reakcja między substancjami A i B zachodzi według

Bardziej szczegółowo

Planowanie Projektów Odnawialnych Źródeł Energii Oleje resztkowe

Planowanie Projektów Odnawialnych Źródeł Energii Oleje resztkowe Slajd 1 Lennart Tyrberg, Energy Agency of Southeast Sweden Planowanie Projektów Odnawialnych Źródeł Energii Oleje resztkowe Przygotowane przez: Mgr inż. Andrzej Michalski Zweryfikowane przez: Dr inż. Andrzej

Bardziej szczegółowo

Zużycie Biomasy w Energetyce. Stan obecny i perspektywy

Zużycie Biomasy w Energetyce. Stan obecny i perspektywy Zużycie Biomasy w Energetyce Stan obecny i perspektywy Plan prezentacji Produkcja odnawialnej energii elektrycznej w Polsce. Produkcja odnawialnej energii elektrycznej w energetyce zawodowej i przemysłowej.

Bardziej szczegółowo

Warszawa, dnia 19 maja 2017 r.

Warszawa, dnia 19 maja 2017 r. Warszawa, dnia 19 maja 2017 r. Informacja Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki Nr 34 /2017 w sprawie zasad ustalania poziomu emisyjności CO2 na potrzeby aukcyjnego systemu wsparcia, o którym mowa przepisach

Bardziej szczegółowo

Otrzymywanie wodoru M

Otrzymywanie wodoru M Otrzymywanie wodoru M Własności wodoru Wodór to najlżejszy pierwiastek świata, składa się on tylko z 1 protonu i krążącego wokół niego elektronu. W stanie wolnym występuje jako cząsteczka dwuatomowa H2.

Bardziej szczegółowo

BioMotion. Wprowadzenie do dyskusji

BioMotion. Wprowadzenie do dyskusji BioMotion IBMER- Warszawa Wprowadzenie do dyskusji Doc. dr hab. inż. Anna Grzybek Europa weszła w nową erę energetyczną Dostęp do energii ma kluczowe znaczenie dla codziennego życia każdego Europejczyka.

Bardziej szczegółowo

KOLOKWIUM ZALICZENIOWE TEMIN 2

KOLOKWIUM ZALICZENIOWE TEMIN 2 2016-1-21 WIŚ PWR KOLOKWIUM ZALICZENIOWE TEMIN 2 Informatyczne Podstawy Projektowania 1 Kamila Kozłowska I. SPIS TREŚCI II. Streszczenie... 2 III. Gaz ziemny... 2 1. Charakterystyka... 2 2. Zasoby... 2

Bardziej szczegółowo

Wartości opałowe (WO) i wskaźniki emisji CO 2 (WE) w roku do raportowania w ramach. Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji.

Wartości opałowe (WO) i wskaźniki emisji CO 2 (WE) w roku do raportowania w ramach. Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji. Wartości opałowe (WO) i wskaźniki emisji CO 2 (WE) w roku 2016 do raportowania w ramach Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji za rok 2019 Warszawa, grudzień 2018 r. Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wstęp 11

Spis treści. Wstęp 11 Technologia chemiczna organiczna : wybrane zagadnienia / pod red. ElŜbiety Kociołek-Balawejder ; aut. poszczególnych rozdz. Agnieszka Ciechanowska [et al.]. Wrocław, 2013 Spis treści Wstęp 11 1. Węgle

Bardziej szczegółowo

Rada Unii Europejskiej Bruksela, 26 listopada 2015 r. (OR. en)

Rada Unii Europejskiej Bruksela, 26 listopada 2015 r. (OR. en) Rada Unii Europejskiej Bruksela, 26 listopada 2015 r. (OR. en) 14624/15 ADD 1 PISMO PRZEWODNIE Od: Data otrzymania: 24 listopada 2015 r. Do: ENV 742 STATIS 88 ECO 145 FIN 848 DELACT 160 Sekretarz Generalny

Bardziej szczegółowo

Bezemisyjna energetyka węglowa

Bezemisyjna energetyka węglowa Bezemisyjna energetyka węglowa Szansa dla Polski? Jan A. Kozubowski Wydział Inżynierii Materiałowej PW Człowiek i energia Jak ludzie zużywali energię w ciągu minionych 150 lat? Energetyczne surowce kopalne:

Bardziej szczegółowo

gospodarki energetycznej...114 5.4. Cele polityki energetycznej Polski...120 5.5. Działania wspierające rozwój energetyki odnawialnej w Polsce...

gospodarki energetycznej...114 5.4. Cele polityki energetycznej Polski...120 5.5. Działania wspierające rozwój energetyki odnawialnej w Polsce... SPIS TREŚCI Wstęp... 11 1. Polityka energetyczna Polski w dziedzinie odnawialnych źródeł energii... 15 2. Sytuacja energetyczna świata i Polski u progu XXI wieku... 27 2.1. Wstęp...27 2.2. Energia konwencjonalna

Bardziej szczegółowo

ODNAWIALNE I NIEODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII. Filip Żwawiak

ODNAWIALNE I NIEODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII. Filip Żwawiak ODNAWIALNE I NIEODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII Filip Żwawiak WARTO WIEDZIEĆ 1. Co to jest energetyka? 2. Jakie są konwencjonalne (nieodnawialne) źródła energii? 3. Jak dzielimy alternatywne (odnawialne ) źródła

Bardziej szczegółowo

KRAJOWE CENTRUM INWENTARYZACJI EMISJI NATIONAL EMISSION CENTRE. Wartości opałowe (WO) i wskaźniki emisji CO2 (WE) w roku 2003

KRAJOWE CENTRUM INWENTARYZACJI EMISJI NATIONAL EMISSION CENTRE. Wartości opałowe (WO) i wskaźniki emisji CO2 (WE) w roku 2003 KRAJOWE CENTRUM INWENTARYZACJI EMISJI NATIONAL EMISSION CENTRE Wartości opałowe (WO) i wskaźniki emisji 2 (WE) w roku 2003 WARSZAWA, czerwiec 2005 UWAGA! Poniższe wskaźniki emisji odpowiadają wyłącznie

Bardziej szczegółowo

Potencjał biomasy nowe kierunki jej wykorzystania

Potencjał biomasy nowe kierunki jej wykorzystania INSTYTUT GÓRNICTWA ODKRYWKOWEGO Dominika Kufka Potencjał biomasy nowe kierunki jej wykorzystania Transnational Conference 25 th 26 th of November 2014, Wrocław Fostering communities on energy transition,

Bardziej szczegółowo

TERMOCHEMIA SPALANIA

TERMOCHEMIA SPALANIA TERMOCHEMIA SPALANIA I ZASADA TERMODYNAMIKI dq = dh Vdp W przemianach izobarycznych: dp = 0 dq = dh dh = c p dt dq = c p dt Q = T 2 T1 c p ( T)dT Q ciepło H - entalpia wewnętrzna V objętość P - ciśnienie

Bardziej szczegółowo

TECHNOLOGIA CHEMICZNA JAKO NAUKA STOSOWANA GENEZA NOWEGO PROCESU TECHNOLOGICZNEGO CHEMICZNA KONCEPCJA PROCESU

TECHNOLOGIA CHEMICZNA JAKO NAUKA STOSOWANA GENEZA NOWEGO PROCESU TECHNOLOGICZNEGO CHEMICZNA KONCEPCJA PROCESU PODSTAWY TECHNOLOGII OGÓŁNEJ wykład 1 TECHNOLOGIA CHEMICZNA JAKO NAUKA STOSOWANA GENEZA NOWEGO PROCESU TECHNOLOGICZNEGO CHEMICZNA KONCEPCJA PROCESU Technologia chemiczna - definicja Technologia chemiczna

Bardziej szczegółowo

Energetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu. Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego

Energetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu. Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Energetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Wzrost zapotrzebowania na

Bardziej szczegółowo

(12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) Sposób wytwarzania gazu syntezowego

(12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) Sposób wytwarzania gazu syntezowego RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 159297 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 276502 (51) IntC l5: C 0 1 B 3/38 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: 15.12.1988

Bardziej szczegółowo

Drewno jako surowiec energetyczny w badaniach Instytutu Technologii Drewna w Poznaniu

Drewno jako surowiec energetyczny w badaniach Instytutu Technologii Drewna w Poznaniu Drewno jako surowiec energetyczny w badaniach Instytutu Technologii Drewna w Poznaniu dr inż. Wojciech Cichy mgr inż. Agnieszka Panek Zakład Ochrony Środowiska i Chemii Drewna Pracownia Bioenergii Dotychczasowe

Bardziej szczegółowo

Raport z inwentaryzacji emisji wraz z bilansem emisji CO2 z obszaru Gminy Miasto Płońsk

Raport z inwentaryzacji emisji wraz z bilansem emisji CO2 z obszaru Gminy Miasto Płońsk Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013 Raport z inwentaryzacji emisji wraz z bilansem

Bardziej szczegółowo

Wykaz zawierający informacje o ilości i rodzajach gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza oraz dane, na podstawie których określono te ilości.

Wykaz zawierający informacje o ilości i rodzajach gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza oraz dane, na podstawie których określono te ilości. Załącznik nr 2 WZÓR Wykaz zawierający informacje o ilości i rodzajach gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza oraz dane, na podstawie których określono te ilości. Nazwa: REGON: WPROWADZANIE GAZÓW LUB

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 25 lipca 2011 r.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 25 lipca 2011 r. Dziennik Ustaw Nr 154 9130 Poz. 914 914 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 25 lipca 2011 r. w sprawie informacji wymaganych do opracowania krajowego planu rozdziału uprawnień do emisji Na podstawie

Bardziej szczegółowo

PARLAMENT EUROPEJSKI

PARLAMENT EUROPEJSKI PARLAMENT EUROPEJSKI 2004 Dokument z posiedzenia 2009 C6-0267/2006 2003/0256(COD) PL 06/09/2006 Wspólne stanowisko Wspólne stanowisko przyjęte przez Radę w dniu 27 czerwca 2006 r. w celu przyjęcia rozporządzenia

Bardziej szczegółowo

Wartości opałowe (WO) i wskaźniki emisji CO 2 (WE) w roku 2006 do raportowania w ramach Wspólnotowego Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji za rok

Wartości opałowe (WO) i wskaźniki emisji CO 2 (WE) w roku 2006 do raportowania w ramach Wspólnotowego Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji za rok Wartości opałowe (WO) i wskaźniki emisji CO 2 (WE) w roku 2006 do raportowania w ramach Wspólnotowego Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji za rok 2009 Prezentowane tabele zawierają dane na temat wartości

Bardziej szczegółowo

NOWOCZESNE KOMORY SPALANIA BIOMASY - DREWNA DREWNO POLSKIE OZE 2016

NOWOCZESNE KOMORY SPALANIA BIOMASY - DREWNA DREWNO POLSKIE OZE 2016 NOWOCZESNE KOMORY SPALANIA BIOMASY - DREWNA 2016 OPAŁ STAŁY 2 08-09.12.2017 OPAŁ STAŁY 3 08-09.12.2017 Palenisko to przestrzeń, w której spalane jest paliwo. Jego kształt, konstrukcja i sposób przeprowadzania

Bardziej szczegółowo

Biogazownie w energetyce

Biogazownie w energetyce Biogazownie w energetyce Temat opracował Damian Kozieł Energetyka spec. EGIR rok 3 Czym jest biogaz? Czym jest biogaz? Biogaz jest to produkt fermentacji metanowej materii organicznej przez bakterie beztlenowe

Bardziej szczegółowo

Możliwości wykorzystania recyklingu energetycznego odpadowych tworzyw sztucznych do sprężania gazu ziemnego dla potrzeb zasilania

Możliwości wykorzystania recyklingu energetycznego odpadowych tworzyw sztucznych do sprężania gazu ziemnego dla potrzeb zasilania Andrzej Kulczycki, Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych Możliwości wykorzystania recyklingu energetycznego odpadowych tworzyw sztucznych do sprężania gazu ziemnego dla potrzeb zasilania pojazdów w CNG

Bardziej szczegółowo

Odwracalność przemiany chemicznej

Odwracalność przemiany chemicznej Odwracalność przemiany chemicznej Na ogół wszystkie reakcje chemiczne są odwracalne, tzn. z danych substratów tworzą się produkty, a jednocześnie produkty reakcji ulegają rozkładowi na substraty. Fakt

Bardziej szczegółowo

Biomasa alternatywą dla węgla kamiennego

Biomasa alternatywą dla węgla kamiennego Nie truj powietrza miej wpływ na to czym oddychasz Biomasa alternatywą dla węgla kamiennego Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Szymona Szymonowica w Zamościu dr Bożena Niemczuk Lublin, 27 października

Bardziej szczegółowo

Wykorzystanie gazu ziemnego do produkcji energii elektrycznej. Grzegorz Rudnik, KrZZGi2211

Wykorzystanie gazu ziemnego do produkcji energii elektrycznej. Grzegorz Rudnik, KrZZGi2211 Wykorzystanie gazu ziemnego do produkcji energii elektrycznej Grzegorz Rudnik, KrZZGi2211 Gaz ziemny- najważniejsze Gaz ziemny jest to rodzaj paliwa kopalnianego zwany potocznie błękitnym paliwem, jest

Bardziej szczegółowo

Magdalena Borzęcka-Walker. Wykorzystanie produktów opartych na biomasie do rozwoju produkcji biopaliw

Magdalena Borzęcka-Walker. Wykorzystanie produktów opartych na biomasie do rozwoju produkcji biopaliw Magdalena Borzęcka-Walker Wykorzystanie produktów opartych na biomasie do rozwoju produkcji biopaliw Cele Ocena szybkiej pirolizy (FP), pirolizy katalitycznej (CP) oraz hydrotermalnej karbonizacji (HTC),

Bardziej szczegółowo

POTENCJAŁ WYKORZYSTANIA ODPADÓW BIODEGRADOWALNYCH NA CELE ENERGETYCZNE W WOJEWÓDZTWIE POMORSKIM

POTENCJAŁ WYKORZYSTANIA ODPADÓW BIODEGRADOWALNYCH NA CELE ENERGETYCZNE W WOJEWÓDZTWIE POMORSKIM DEPARTAMENT ŚRODOWISKA, ROLNICTWA I ZASOBÓW NATURALNYCH POTENCJAŁ WYKORZYSTANIA ODPADÓW BIODEGRADOWALNYCH NA CELE ENERGETYCZNE W WOJEWÓDZTWIE POMORSKIM Anna Grapatyn-Korzeniowska Gdańsk, 16 marca 2010

Bardziej szczegółowo

(54) Sposób wydzielania zanieczyszczeń organicznych z wody

(54) Sposób wydzielania zanieczyszczeń organicznych z wody RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 175992 (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zgłoszenia: 305151 (22) Data zgłoszenia: 23.09.1994 (51) IntCl6: C02F 1/26 (54)

Bardziej szczegółowo

Zakup. wartość w tys. wartość w tys. Nazwa nosnika energii Lp. Kod ilość. (bez podatku. VAT) Węgiel kamienny energetyczny z

Zakup. wartość w tys. wartość w tys. Nazwa nosnika energii Lp. Kod ilość. (bez podatku. VAT) Węgiel kamienny energetyczny z GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY, al. Niepodległości 28, -925 Warszawa Regon jednostki (firmy): 523577 Nazwa jednostki (firmy): URZĄD MIASTA HELU PKD: 8411Z Kierowanie podstawowymi rodzajami działalności publicznej

Bardziej szczegółowo

Przemysłowe procesy katalityczne Gaz syntezowy

Przemysłowe procesy katalityczne Gaz syntezowy Katedra Technologii Chemicznej Przemysłowe procesy katalityczne Gaz syntezowy dr hab. inż. Janusz Sokołowski Otrzymywanie gazu syntezowego Cel ciekłe węglowodory metanol gaz syntezowy H 2 i CO + N 2 -

Bardziej szczegółowo

PODSTAWOWE INFORMACJE DOTYCZĄCE WDRAŻANIA INSTALACJI BIOGAZOWYCH W POLSCE

PODSTAWOWE INFORMACJE DOTYCZĄCE WDRAŻANIA INSTALACJI BIOGAZOWYCH W POLSCE PODSTAWOWE INFORMACJE DOTYCZĄCE WDRAŻANIA INSTALACJI BIOGAZOWYCH W POLSCE Czym jest biogaz? Roztwór gazowy będący produktem fermentacji beztlenowej, składający się głównie z metanu (~60%) i dwutlenku węgla

Bardziej szczegółowo

PLAN DZIAŁANIA KT 137. ds. Urządzeń Cieplno-Mechanicznych w Energetyce

PLAN DZIAŁANIA KT 137. ds. Urządzeń Cieplno-Mechanicznych w Energetyce Strona 1 PLAN DZIAŁANIA KT 137 ds. Urządzeń Cieplno-Mechanicznych w Energetyce STRESZCZENIE KT 137 obejmuje swoim zakresem urządzenia cieplno-mechaniczne stosowane w elektrowniach, elektrociepłowniach

Bardziej szczegółowo

Prowadzący: dr hab. inż. Agnieszka Gubernat (tel. (0 12) 617 36 96; gubernat@agh.edu.pl)

Prowadzący: dr hab. inż. Agnieszka Gubernat (tel. (0 12) 617 36 96; gubernat@agh.edu.pl) TRANSPORT MASY I CIEPŁA Seminarium Transport masy i ciepła Prowadzący: dr hab. inż. Agnieszka Gubernat (tel. (0 12) 617 36 96; gubernat@agh.edu.pl) WARUNKI ZALICZENIA: 1. ZALICZENIE WSZYSTKICH KOLOKWIÓW

Bardziej szczegółowo

Instytut Maszyn Przepływowych im. R. Szewalskiego Polskiej Akademii Nauk Wysokotemperaturowe zgazowanie biomasy odpadowej

Instytut Maszyn Przepływowych im. R. Szewalskiego Polskiej Akademii Nauk Wysokotemperaturowe zgazowanie biomasy odpadowej Instytut Maszyn Przepływowych im. R. Szewalskiego Polskiej Akademii Nauk Wysokotemperaturowe zgazowanie biomasy odpadowej I. Wardach-Święcicka, A. Cenian, S. Polesek-Karczewska, D. Kardaś Plan prezentacji

Bardziej szczegółowo

DZIAŁ 2 ŹRÓDŁA ENERGII przygotowanie do sprawdzianu

DZIAŁ 2 ŹRÓDŁA ENERGII przygotowanie do sprawdzianu DZIAŁ 2 ŹRÓDŁA ENERGII przygotowanie do sprawdzianu I. RODZAJE PALIW KOPALNYCH. II. PRZERÓBKA ROPY NAFTOWEJ I WĘGLA KAMIENNEGO. III. BENZYNA IV. SPOSOBY POZYSKIWANIA ENERGII A ŚRODOWIKO NATURALNE. 1. Wymienić

Bardziej szczegółowo

Spalarnia. odpadów? jak to działa? Jak działa a spalarnia

Spalarnia. odpadów? jak to działa? Jak działa a spalarnia Grzegorz WIELGOSIŃSKI Politechnika Łódzka Spalarnia odpadów jak to działa? a? Jak działa a spalarnia odpadów? Jak działa a spalarnia odpadów? Spalarnia odpadów komunalnych Przyjęcie odpadów, Magazynowanie

Bardziej szczegółowo

UPRAWY ENERGETYCZNE W CENTRALNEJ I WSCHODNIEJ EUROPIE

UPRAWY ENERGETYCZNE W CENTRALNEJ I WSCHODNIEJ EUROPIE UPRAWY ENERGETYCZNE W CENTRALNEJ I WSCHODNIEJ EUROPIE Bioenergia w krajach Europy Centralnej, uprawy energetyczne. Dr Hanna Bartoszewicz-Burczy, Instytut Energetyki 23 kwietnia 2015 r., SGGW 1. Źródła

Bardziej szczegółowo

Zagospodarowanie pofermentu z biogazowni rolniczej

Zagospodarowanie pofermentu z biogazowni rolniczej Zagospodarowanie pofermentu z biogazowni rolniczej ERANET: SE Bioemethane. Small but efficient Cost and Energy Efficient Biomethane Production. Biogazownie mogą być zarówno źródłem energii odnawialnej

Bardziej szczegółowo

PGNiG TERMIKA nasza energia rozwija miasta

PGNiG TERMIKA nasza energia rozwija miasta PGNiG TERMIKA nasza energia rozwija miasta Kim jesteśmy PGNiG TERMIKA jest największym w Polsce wytwórcą ciepła i energii elektrycznej wytwarzanych efektywną metodą kogeneracji, czyli skojarzonej produkcji

Bardziej szczegółowo

Czym w ogóle jest energia geotermalna?

Czym w ogóle jest energia geotermalna? Energia geotermalna Czym w ogóle jest energia geotermalna? Ogólnie jest to energia zakumulowana w gruntach, skałach i płynach wypełniających pory i szczeliny skalne. Energia ta biorąc pod uwagę okres istnienia

Bardziej szczegółowo

KRAJOWE CENTRUM INWENTARYZACJI EMISJI NATIONAL EMISSION CENTRE. Wartości opałowe (WO) i wskaźniki emisji CO2 (WE) w roku 2003

KRAJOWE CENTRUM INWENTARYZACJI EMISJI NATIONAL EMISSION CENTRE. Wartości opałowe (WO) i wskaźniki emisji CO2 (WE) w roku 2003 KRAJOWE CENTRUM INWENTARYZACJI EMISJI NATIONAL EMISSION CENTRE Wartości opałowe (WO) i wskaźniki emisji CO2 (WE) w roku 2003 WARSZAWA, czerwiec 2005 UWAGA! Poniższe wskaźniki emisji odpowiadają wyłącznie

Bardziej szczegółowo

Dr Sebastian Werle, Prof. Ryszard K. Wilk Politechnika Śląska w Gliwicach Instytut Techniki Cieplnej

Dr Sebastian Werle, Prof. Ryszard K. Wilk Politechnika Śląska w Gliwicach Instytut Techniki Cieplnej OTRZYMYWANIE PALIWA GAZOWEGO NA DRODZE ZGAZOWANIA OSADÓW ŚCIEKOWYCH Dr Sebastian Werle, Prof. Ryszard K. Wilk Politechnika Śląska w Gliwicach Instytut Techniki Cieplnej Dlaczego termiczne przekształcanie

Bardziej szczegółowo

BIOETANOL Z BIOMASY KONOPNEJ JAKO POLSKI DODATEK DO PALIW PŁYNNYCH

BIOETANOL Z BIOMASY KONOPNEJ JAKO POLSKI DODATEK DO PALIW PŁYNNYCH Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie. INNOWACYJNE ROZWIĄZANIA DLA POLSKIEGO ROLNICTWA Polskie rośliny włókniste i zielarskie dla innowacyjnej

Bardziej szczegółowo

Proekologiczne odnawialne źródła energii / Witold M. Lewandowski. - Wyd. 4, dodr. Warszawa, Spis treści

Proekologiczne odnawialne źródła energii / Witold M. Lewandowski. - Wyd. 4, dodr. Warszawa, Spis treści Proekologiczne odnawialne źródła energii / Witold M. Lewandowski. - Wyd. 4, dodr. Warszawa, 2010 Spis treści Wykaz ważniejszych oznaczeń i jednostek 13 Przedmowa 17 Wstęp 19 1. Charakterystyka obecnego

Bardziej szczegółowo

G-02b Sprawozdanie bilansowe nośników energii i infrastruktury ciepłowniczej Edycja badania: rok 2013

G-02b Sprawozdanie bilansowe nośników energii i infrastruktury ciepłowniczej Edycja badania: rok 2013 GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY, al. Niepodległości 208, 00-925 Warszawa Regon jednostki (firmy): 00052357700000 Nazwa jednostki (firmy): URZĄD MIASTA HELU PKD: 8411Z Kierowanie podstawowymi rodzajami działalności

Bardziej szczegółowo

Kierunki i dobre praktyki wykorzystania biogazu

Kierunki i dobre praktyki wykorzystania biogazu Kierunki i dobre praktyki wykorzystania biogazu Paulina Łyko Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisław Staszica w Krakowie Wydział Górnictwa i Geoinżynierii Katedra Inżynierii Środowiska i Przeróbki Surowców

Bardziej szczegółowo

Wykaz ważniejszych oznaczeń i jednostek Przedmowa Wstęp 1. Charakterystyka obecnego stanu środowiska1.1. Wprowadzenie 1.2. Energetyka konwencjonalna

Wykaz ważniejszych oznaczeń i jednostek Przedmowa Wstęp 1. Charakterystyka obecnego stanu środowiska1.1. Wprowadzenie 1.2. Energetyka konwencjonalna Wykaz ważniejszych oznaczeń i jednostek Przedmowa Wstęp 1. Charakterystyka obecnego stanu środowiska1.1. Wprowadzenie 1.2. Energetyka konwencjonalna 1.2. l. Paliwa naturalne, zasoby i prognozy zużycia

Bardziej szczegółowo

Dr inż. Jacek Wereszczaka Agro-Eko-Land@o2.pl 601 749 567

Dr inż. Jacek Wereszczaka Agro-Eko-Land@o2.pl 601 749 567 Biologiczne metody przedłużania eksploatacji biogazu wysypiskowego w celach energetycznych na przykładzie składowiska odpadów komunalnych Dr inż. Jacek Wereszczaka Agro-Eko-Land@o2.pl 601 749 567 Czy Polskę

Bardziej szczegółowo

LABORATORIUM SPALANIA I PALIW

LABORATORIUM SPALANIA I PALIW 1. Wprowadzenie 1.1. Skład węgla LABORATORIUM SPALANIA I PALIW Węgiel składa się z substancji organicznej, substancji mineralnej i wody (wilgoci). Substancja mineralna i wilgoć stanowią bezużyteczny balast.

Bardziej szczegółowo

SEMINARIUM. Produkcja energii z odpadów w technologii zgazowania Uwarunkowania prawne i technologiczne

SEMINARIUM. Produkcja energii z odpadów w technologii zgazowania Uwarunkowania prawne i technologiczne SEMINARIUM Produkcja energii z odpadów w technologii zgazowania Uwarunkowania prawne i technologiczne Prelegent Arkadiusz Primus Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych 24.11.2017 Katowice Uwarunkowania

Bardziej szczegółowo

PODSTAWOWE INFORMACJE DOTYCZĄCE WDRAŻANIA INSTALACJI BIOGAZOWYCH W POLSCE

PODSTAWOWE INFORMACJE DOTYCZĄCE WDRAŻANIA INSTALACJI BIOGAZOWYCH W POLSCE PODSTAWOWE INFORMACJE DOTYCZĄCE WDRAŻANIA INSTALACJI BIOGAZOWYCH W POLSCE Czym jest biogaz? Roztwór gazowy będący produktem fermentacji beztlenowej, składający się głównie z metanu (~60%) i dwutlenku węgla

Bardziej szczegółowo

Geoinformacja zasobów biomasy na cele energetyczne

Geoinformacja zasobów biomasy na cele energetyczne Geoinformacja zasobów biomasy na cele energetyczne Anna Jędrejek Zakład Biogospodarki i Analiz Systemowych GEOINFORMACJA synonim informacji geograficznej; informacja uzyskiwana poprzez interpretację danych

Bardziej szczegółowo

REDUXCO. Katalizator spalania. Leszek Borkowski DAGAS sp z.o.o. D/LB/6/13 GreenEvo

REDUXCO. Katalizator spalania. Leszek Borkowski DAGAS sp z.o.o. D/LB/6/13 GreenEvo Katalizator spalania DAGAS sp z.o.o Katalizator REDUXCO - wpływa na poprawę efektywności procesu spalania paliw stałych, ciekłych i gazowych w różnego rodzaju kotłach instalacji wytwarzających energie

Bardziej szczegółowo

Dlaczego biopaliwa? biomasy,

Dlaczego biopaliwa? biomasy, BIOPALIWA Dlaczego biopaliwa? 1. Efekt cieplarniany 2. Wyczerpywanie się ropy naftowej 3. UzaleŜnienie krajów UE od importu paliw: import gazu i ropy naftowej wzrośnie do 70% do 2030 r. 4. Utrudnienia

Bardziej szczegółowo

W temperaturze 850 stopni... Zgazowanie zrębków parą wodną

W temperaturze 850 stopni... Zgazowanie zrębków parą wodną W temperaturze 850 stopni... Zgazowanie zrębków parą wodną Autor: Prof. dr hab. inż. Włodzimierz Kotowski ( Energia Gigawat luty 006) Wobec ograniczonych zasobów nieodnawialnych nośników energii oraz rosnącej

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN POTWIERDZAJĄCY KWALIFIKACJE W ZAWODZIE Rok 2018 CZĘŚĆ PRAKTYCZNA

EGZAMIN POTWIERDZAJĄCY KWALIFIKACJE W ZAWODZIE Rok 2018 CZĘŚĆ PRAKTYCZNA Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu Układ graficzny CKE 2018 Nazwa kwalifikacji: Organizacja i kontrolowanie procesów technologicznych w przemyśle chemicznym Oznaczenie

Bardziej szczegółowo

IV. PREFEROWANE TECHNOLOGIE GENERACJI ROZPROSZONEJ

IV. PREFEROWANE TECHNOLOGIE GENERACJI ROZPROSZONEJ IV. PREFEROWANE TECHNOLOGIE GENERACJI ROZPROSZONEJ Dwie grupy technologii: układy kogeneracyjne do jednoczesnego wytwarzania energii elektrycznej i ciepła wykorzystujące silniki tłokowe, turbiny gazowe,

Bardziej szczegółowo

Pilotowa instalacja zgazowania węgla w reaktorze CFB z wykorzystaniem CO 2 jako czynnika zgazowującego

Pilotowa instalacja zgazowania węgla w reaktorze CFB z wykorzystaniem CO 2 jako czynnika zgazowującego Pilotowa instalacja zgazowania węgla w reaktorze CFB z wykorzystaniem CO 2 jako czynnika zgazowującego A. Sobolewski, A. Czaplicki, T. Chmielniak 1/20 Podstawy procesu zgazowania węgla z wykorzystaniem

Bardziej szczegółowo