DZIAŁANIE ROLNO-ŚRODOWISKOWO-KLIMATYCZNE W RAMACH PROW

Transkrypt

1 WARMIŃSKO-MAZURSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO Z SIEDZIBĄ W OLSZTYNIE DZIAŁANIE ROLNO-ŚRODOWISKOWO-KLIMATYCZNE W RAMACH PROW Olsztyn, 2017 r.

2 WARMIŃSKO-MAZURSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO z siedzibą w Olsztynie Ewa Dzierzęcka Agnieszka Sołtysiak Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne w ramach PROW Olsztyn, 2017 r.

3 Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, Olsztyn, tel./fax , sekretariat@w-modr.pl, WMODR Oddział w Olecku ul. Kolejowa 31, Olecko tel , , fax olecko.sekretariat@w-modr.pl Dyrektor WMODR mgr inż. Damian Godziński I Zastępca Dyrektora WMODR mgr Małgorzata Micińska-Wąsik II Zastępca Dyrektora WMODR mgr Sonia Solarz-Taciak Dyrektor Oddziału w Olecku mgr inż. Zdzisław Kamiński Druk: Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, Olsztyn tel./fax , redakcja@w-modr.pl, Nakład: 100 egz. Wydanie I

4 Spis treści Wstęp... 4 I. PAKIETY I WARIANTY PODSTAWOWE INFORMACJE O PAKIETACH I WYMOGI Pakiet 1. Rolnictwo zrównoważone Pakiet 2. Ochrona gleb i wód Pakiet 3. Zachowanie sadów tradycyjnych odmian drzew owocowych Pakiet 4. Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura Pakiet 5. Cenne siedliska poza obszarami Natura II. JAKIE SIEDLISKA CHRONI SIĘ W PAKIETACH PRZYRODNICZYCH I JAKIE SĄ WYMOGI Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (warianty 4.1. i 5.1.) Zalewowe łąki selernicowe i słonorośla (warianty 4.2. i 5.2.) Murawy (warianty 4.3. i 5.3.) Półnaturalne łąki wilgotne (warianty 4.4. i 5.4.) Półnaturalne łąki świeże (warianty 4.5. i 5.5.) Torfowiska (warianty , , i ) Ekstensywne użytkowanie na obszarach specjalnej ochrony ptaków (OSO) (wariant 4.7.) VII. WARIANTY UKIERUNKOWANE NA OCHRONĘ SIEDLISK LĘGOWYCH OKREŚLONYCH GATUNKÓW PTAKÓW Wariant4.8. Ochrona siedlisk lęgowych ptaków: rycyka, kszyka, krwawodzioba lub czajki Wariant 4.9. Ochrona siedlisk lęgowych ptaków: wodniczki Wariant Ochrona siedlisk lęgowych ptaków: dubelta lub kulika wielkiego Wariant Ochrona siedlisk lęgowych ptaków: derkacza VIII. PAKIET 6. ZACHOWANIE ZAGROŻONYCH ZASOBÓW GENETYCZNYCH ROŚLIN W ROLNICTWIE IX. PAKIET 7. ZACHOWANIE ZAGROŻONYCH ZASOBÓW GENETYCZNYCH ZWIERZĄT W ROLNICTWIE Literatura WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

5 WSTĘP Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne jest jednym z działań Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Jego realizacja ma przyczynić się do zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich i zachowanie na nich cennej różnorodności biologicznej. Zasadniczym celem działania rolno-środowiskowo-klimatycznego jest zachęcenie rolników do ochrony środowiska i przyrody w swoim gospodarstwie rolnym, stosując metody, które wykraczają poza zwykłą dobrą praktykę rolniczą. Działanie rolno-środowiskowo-kilmatyczne sprzyja zachowaniu walorów przyrodniczych obszarów rolniczych, trwałych użytków zielonych i elementów krajobrazu nieużytkowanych rolniczo stanowiących ostoje przyrody. Ogólne zasady wdrażania Działania są określone w prawodawstwie Unii Europejskiej, a na poziomie krajowym określono szczegółowe warunki jego realizacji: Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW ): Wsparcie-rolnictwa/Program-Rozwoju-Obszarow-Wiejskich ; Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata (Dz. U. poz. 349 z późn. zm.); Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 marca 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata (Dz. U. poz. 415, z późn. zm.(ostatnia zmiana z kwietnia 2017 r. poz. 806)), zwane dalej rozporządzeniem rolno-środowiskowo-klimatycznym, w którym są określone szczegółowe przepisy dotyczące zasad realizacji Działania: ZE WSPARCIA W RAMACH DZIAŁANIA MOŻE SKORZYSTAĆ: rolnik prowadzący działalność rolniczą w gospodarstwie położonym na terenie Polpod pojęciem rolnika rozumie się osobę fizyczną lub prawną, bądź grupę osób fizycznych lub prawnych, bez względu na status prawny takiej grupy i jej członków, zarządca gruntów - podmiot (osoba fizyczna, osoba prawna, grupa osób fizycznych lub prawnych) gospodarujący na obszarach przyrodniczych, czyli gruntach nie będących użytkami rolnymi, na których występują określone typy siedlisk przyrodniczych lub siedlisk lęgowych ptaków, grupa rolników lub grupa rolników i zarządców gruntów. Podmiot realizujący Działanie (lub zamierzający do niego przystąpić) w dalszej części broszury będziemy nazywać beneficjentem. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 5

6 Płatności w ramach działania są przyznawane corocznie, przez okres 5-letniego zobowiązania, beneficjentom, którzy dobrowolnie przyjmują na siebie zobowiązanie rolno-środowiskowo-klimatyczne w zakresie danego pakietu lub wariantu. Płatność w całości lub w części rekompensuje utracony dochód i dodatkowo poniesione koszty. ROLNIK MOŻE UBIEGAĆ SIĘ O POMOC FINANSOWĄ, JEŻELI: Posiada gospodarstwo rolne położone na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, o powierzchni użytków rolnych nie mniej niż: 1 ha w przypadku realizacji poniższych pakietów * Pakiet 2. Ochrona gleb i wód; Pakiet 3. Zachowanie sadów tradycyjnych odmian drzew owocowych; Pakiet 4. Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarze Natura 2000; Pakiet 5. Cenne siedliska poza obszarami Natura 2000; Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie; Pakiet 7. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie; 3 ha w przypadku realizacji Pakietu 1. Rolnictwo zrównoważone; 1 ha obszarów przyrodniczych * ma numer identyfikacyjny producenta nadany przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR). Jeżeli beneficjent sam nie posiada gospodarstwa o powierzchni 1 ha może realizować to Działanie razem z innym rolnikiem lub rolnikami lub z innym rolnikiem i zarządcą gruntów, wraz z którymi wspólnie spełni ten warunek. Należy pamiętać, że beneficjent dobrowolnie podejmuje się realizacji wybranego przez siebie pakietu lub wariantu Działania przez okres kolejnych 5 lat. Beneficjent może realizować w swoim gospodarstwie jednocześnie jeden lub więcej pakietów/ wariantów, z tym że nie może realizować jednocześnie takich samych zobowiązań rolno-środowiskowo-klimatycznych, chyba że kontynuuje realizację takiego samego zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego podjętego przez innego rolnika lub zarządcę. Co do zasady nie można jednak realizować dwóch różnych zobowiązań na tej samej działce rolnej. Zakaz ten dotyczy także łączenia zobowiązania w ramach Działania ze zobowiązaniem w ramach działania Rolnictwo ekologiczne. Ponadto nie można realizować Pakietu 1., jeżeli w gospodarstwie realizowane są jednocześnie zobowiązania w ramach Pakietu 2. lub Pakietu 6. 6 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

7 Tab. 1. Możliwość łączenia pakietów na obszarze gospodarstwa (+ dozwolone, zabronione). Pakiet 1. Pakiet 2. Pakiet 3. Pakiet 4. Pakiet 5. Pakiet 6. Pakiet 7. Pakiet Pakiet Pakiet Pakiet Pakiet Pakiet Pakiet Jeśli rolnik nie spełni warunków przyznania płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej w pierwszym roku zobowiązanie rolno-środowiskowo-klimatyczne nie zostaje podjęte. Natomiast jeśli rolnik nie spełni warunków przyznania płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej w roku drugim i latach następnych zobowiązanie rolno-środowiskowo-klimatyczne jest kontynuowane. CZYM JEST ZOBOWIĄZANIE ROLNO-ŚRODOWISKOWO-KLIMATYCZNE? Beneficjent podejmuje zobowiązanie dotyczące prowadzenia produkcji w sposób zgodny z wymogami określonymi dla odpowiedniego pakietu (pakietów) lub wariantu (wariantów) na okres 5 lat. Zobowiązanie jest realizowane od dnia 15 marca roku, w którym beneficjent rozpoczyna realizację zobowiązania (czyli składa pierwszy wniosek o płatność rolno-środowiskowo-klimatyczną), do dnia 14 marca piątego roku zobowiązania. Zobowiązanie rolno-środowiskowo-klimatyczne dotyczy realizacji przez beneficjenta wskazanego pakietu (jeśli dany pakiet nie jest podzielony na warianty) lub wariantu zgodnie z ustalonymi dla tego pakietu lub wariantu wymogami. W przypadku pakietów związanych z produkcją roślinną zobowiązanie w ramach pakietu/wariantu dotyczy konkretnych działek rolnych. W przypadku Pakietu 7 zobowiązanie dotyczy zwierząt określonej jednej rasy lokalnej. Beneficjent może jednocześnie realizować więcej niż jedno zobowiązanie rolno-środowiskowo- -klimatyczne. Beneficjent nie musi rozpoczynać wszystkich zobowiązań w tym samym roku. Zobowiązania mogą być podjęte w każdym roku (a nie jak dotychczas w 1 i 2 roku) - dotyczy to również rolników, którzy rozpoczęli Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne w 2015 i 2016 r. Ważne jest to, że obszar i miejsce realizacji danego zobowiązania rolno-środowiskowo- -klimatycznego są co do zasady niezmienne podczas całego okresu zobowiązania. Oznacza to, że rolnik nie może ani zmniejszyć, ani zwiększyć powierzchni gruntów, na których realizuje to zobowiązanie, ani też realizować go w innym miejscu. W przypadku gdy całość lub część gruntów objętych zobowiązaniem rolno-środowiskowo-klimatycznym lub całe gospodarstwo rolne jest przekazywane innemu rolnikowi w okresie trwania tego zobowiązania, to rolnik, któremu zostały przekazane grunty (lub całe gospodarstwo rolne) może przejąć zobowiązanie realizowane przez poprzedniego rolnika i kontynuować je do końca 5 letniego okresu zobowiązania. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 7

8 Zmiana osoby realizującej dane zobowiązanie rolno-środowiskowo-klimatyczne dokonywana jest poprzez złożenie do ARiMR w określonym czasie i trybie odpowiednich dokumentów. 8 Co zrobić, aby otrzymać płatność rolno-środowiskowo-klimatyczną? Beneficjent składa wniosek o płatność w każdym roku realizacji zobowiązania, tj. przez 5 kolejnych lat, w terminie od dnia 15 marca do dnia 15 maja. Można też złożyć wniosek o płatność za dany rok po dniu 15 maja, ale nie później niż w terminie 25 dni kalendarzowych od tego dnia - wtedy jednak przysługująca płatność rolno-środowiskowo-klimatyczna pomniejszona zostanie o 1% za każdy dzień roboczy opóźnienia. Co do zasady, zmiany do wniosku można zgłaszać w terminie do 31 maja. Zmiany złożone po 31 maja, ale przed upływem 25 dni kalendarzowych od dnia 15 maja skutkują pomniejszeniem płatności o 1%. Istnieje również możliwości dokonywania zmiany rośliny na inną roślinę, po terminie składania wniosków, w ramach: Pakietu 1. Rolnictwo zrównoważone, wariantu 2.1. Międzyplony oraz Pakietu 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie. Takich zmian we wniosku można dokonać do momentu poinformowania rolnika przez ARiMR o zamiarze przeprowadzenia kontroli na miejscu lub o jakichkolwiek niezgodnościach w tym wniosku. Wniosek składa się w odpowiednim do miejsca zamieszkania lub siedziby rolnika Biurze Powiatowym ARiMR (BP ARiMR). Pomoc jest przyznawana decyzją administracyjną właściwego kierownika BP ARiMR. W przypadku, gdy beneficjent będzie miał zastrzeżenia do decyzji, może skorzystać z drogi odwoławczej, o której powinien zostać pouczony w decyzji. Beneficjent otrzyma przysługującą mu płatność rolno-środowiskowo-klimatyczną od dnia 16 października roku złożenia wniosku do dnia 30 czerwca roku następnego po roku złożeniu wniosku. Od 2018 r. płatności rolno-środowiskowo-klimatyczne będą wypłacane tak jak płatności bezpośrednie tj. od dnia 1 grudnia roku złożenia wniosku do dnia 30 czerwca roku następnego po roku złożenia wniosku. Należy pamiętać, że w trakcie realizacji 5-letniego zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego beneficjent jest zobowiązany do dostarczenia do ARiMR różnych dokumentów dodatkowych, w tym załączników do wniosku, które są związane z realizowanym zobowiązaniem, takich jak np. kopia niektórych stron (pierwsza, trzecia strona) planu działalności rolnośrodowiskowej, czy też wyniki analiz gleb. Informacje o tym, jakie dokumenty są wymagane oraz jaki jest termin ich złożenia zostały określone w rozporządzeniu rolno-środowiskowo-klimatycznym, a ich wzory zostały zamieszczone na stronie internetowej ARiMR ( WYSOKOŚĆ PŁATNOŚCI Płatność jest ryczałtowa, przyznawana w zależności od realizowanego pakietu do hektara (gruntu ornego/ TUZ-u/ obszaru przyrodniczego) lub do sztuk zwierząt (samic danej rasy). CO TO JEST PLAN DZIAŁALNOŚCI ROLNOŚRODOWISKOWEJ Przystępując do realizacji Działania beneficjent, przy udziale doradcy rolnośrodowiskowego, opracowuje plan działalności rolnośrodowiskowej. Plan obejmuje cały okres zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego, czyli 5 lat. Zawiera opis gospodarstwa, określa jakie pakiety (warianty) będą realizowane oraz przedstawia inne informacje dotyczące realizowanego zobowiązania odnośnie WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

9 np. płodozmianu, wypasu zwierząt, terminów koszenia. Plan musi zostać opracowany najpóźniej 25 dni przed upływem terminu składania wniosków o przyznanie płatności bezpośrednich, tj. zazwyczaj do dnia 9 czerwca. ARiMR na swojej stronie internetowej udostępnia formularz planu działalności rolnośrodowiskowej. W przypadku gdy zostało stwierdzone, że rolnik nie posiada planu działalności rolnośrodowiskowej, jest on zobowiązany do sporządzenia tego planu i złożenia kopii wymaganych stron tego planu do ARiMR najpóźniej w terminie składania wniosków o przyznanie kolejnej płatności rolno- -środowiskowo-klimatycznej. CZYM JEST REJESTR DZIAŁALNOŚCI ROLNOŚRODOWISKOWEJ? Rejestr działalności rolnośrodowiskowej jest prowadzony przez beneficjenta i pełni rolę dziennika, w którym na bieżąco i chronologicznie zapisywane są wszelkie zabiegi agrotechniczne wykonane na poszczególnych działkach rolnych objętych zobowiązaniem rolno-środowiskowo-klimatycznym wraz z datą ich wykonania, zastosowane dawki środków ochrony roślin i nawozów oraz - w przypadku wypasu zwierząt - informacje dotyczące tego wypasu. Rejestr ten musi być prowadzony rzetelnie przez okres całego zobowiązania tj. przez 5 lat. KTO POMAGA W PRZYGOTOWANIU SIĘ DO REALIZACJI DZIAŁANIA? W przygotowaniu się do uczestniczenia w Działaniu i przygotowaniu planu działalności rolnośrodowiskowej pomagają doradcy rolnośrodowiskowi. Są to wyspecjalizowani pracownicy ośrodków doradztwa rolniczego, izb rolniczych oraz doradcy prywatni, którzy posiadają uprawnienia do doradzania w powyższym zakresie. Aby przystąpić do realizacji działania rolnik współpracuje z doradcą rolnośrodowiskowym w celu przygotowania planu działalności rolnośrodowiskowej. Lista doradców rolnośrodowiskowych znajduje się na stronie internetowej Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie ( CZYM JEST DEGRESYWNOŚĆ PŁATNOŚCI? Degresywność polega na tym, że pełne stawki płatności są wypłacane tylko do 50 ha powierzchni gospodarstwa objętej Działaniem. Jeśli gospodarstwo realizuje Działanie na powierzchni większej niż 50 ha to: do powierzchni od 50,01 ha do 100,00 ha wypłaca się pomoc wg stawki obniżonej do 75%; do powierzchni od 100,01 ha wypłaca się pomoc wg stawki obniżonej do 60%. Wyjątkiem od tej zasady są powierzchnie zgłaszane do płatności w ramach: Pakietu 3. Zachowanie sadów tradycyjnych odmian drzew owocowych; Pakietu 4. Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000, dla powierzchni położonych w granicach parków narodowych, gdzie degresywność nie ma zastosowania. Pakietu 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 9

10 Płatność przysługuje do maksymalnej powierzchni 5 ha dla poszczególnych gatunków /odmian roślin uprawnych. GDZIE MOŻNA ZNALEŹĆ WZORY POTRZEBNYCH DOKUMENTÓW? Wzory obowiązujących dokumentów tj. m.in. wniosku o płatność, planu działalności rolnośrodowiskowej, dokumentacji przyrodniczej (siedliskowej i ornitologicznej) są zamieszczone na stronach internetowych ARiMR ( i MRiRW ( a wniosek o wydanie zaświadczenia o objęciu programem ochrony zasobów genetycznych stada zwierząt ras zagrożonych jest zamieszczony na stronie internetowej ( JAKI JEST SYSTEM KONTROLI I Z JAKIEGO POWODU PŁATNOŚĆ MOŻE ZOSTAĆ ZMNIEJSZONA LUB ODMÓWIONA? Przestrzeganie przez beneficjenta wymogów jest sprawdzane w ramach prowadzonych corocznie przez ARiMR kontroli zarówno administracyjnej jak i kontroli na miejscu u beneficjenta. Wszyscy beneficjenci realizujący to Działanie podlegają corocznej kontroli administracyjnej tzn. ARiMR sprawdza wszystkie wnioski o przyznanie płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej. W trakcie kontroli administracyjnej sprawdza się, czy zostały spełnione wszystkie warunki udziału w działaniu i pakiecie/ wariancie takie jak np. minimalna powierzchnia gospodarstwa, minimalna powierzchnia działki rolnej, posiadanie numeru indentyfikacyjnego producenta. Natomiast kontrola na miejscu, czyli w gospodarstwie i na gruntach rolnika, dotyczy 5% gospodarstw realizujących to działanie i pozwala przede wszystkim na szczegółowe sprawdzenie, czy realizowane są wymogi danego pakietu/ wariantu. Z każdej kontroli na miejscu sporządzany jest raport. Rolnik otrzymuje kopię tego raportu, a jeśli nie zgadza się z jego ustaleniami powinien na piśmie zgłosić swoje umotywowane zastrzeżenia. Może to zrobić bezpośrednio po zakończeniu czynności kontrolnych lub w ciągu 14 dni od otrzymania kopii raportu. Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne jest działaniem wieloletnim - beneficjent podejmuje zobowiązanie do prowadzenia określonej produkcji na zadeklarowanej powierzchni lub w odniesieniu do zadeklarowanej liczby zwierząt i przestrzegania warunków i wymogów przez okres 5 lat. Naruszenie zobowiązania wiąże się z sankcjami finansowymi. W przypadku niespełnienia wymogów działania stosuje się proporcjonalny system zmniejszeń płatności. Jest on uzależniony od procentowego udziału powierzchni, na której wystąpiło uchybienie w stosunku do powierzchni obszaru, na którym powinny być przestrzegane dane wymogi w ramach danego pakietu, z zastosowaniem współczynników dotkliwości danego uchybienia i współczynników trwałości tego uchybienia. Sankcje finansowe w zależności od dotkliwości, trwałości oraz skali danego uchybienia wynoszą od kilku do 100% należnej płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej. Jeżeli w danym roku zostanie stwierdzone, że rolnik nie realizuje wymogów Działania zgodnie z przepisami rozporządzenia rolno-środowiskowo-klimatycznego to sankcje finansowe z tytułu danego uchybienia dotyczą zarówno roku, w którym je stwierdzono, jak i wszystkich wcześniejszych lat realizacji danego zobowiązania. Zgodnie bowiem z przepisami Unii Europejskiej, w ramach Działania rolnośrodowiskowo- klimatycznego zastosowanie mają tzw. sankcje wsteczne. 10 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

11 Uchybienia w ramach zobowiązań rolno-środowiskowo-klimatycznych skutkują, zatem nie tylko utratą określonej części płatności w danym roku, ale także koniecznością zwrotu odpowiedniej części pieniędzy, które rolnik otrzymał w latach poprzednich. Ponadto, brane jest pod uwagę, czy rolnik nie wywiązał się z któregoś z wymogów jednorazowo, czy też po raz kolejny. Jeżeli rolnik po raz kolejny nie wywiązał się z danego wymogu - w takim przypadku nastąpi dodatkowe (obok obniżenia płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej w danym roku i sankcji wstecznych) obniżenie płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej ze względu na tzw. powtarzalność uchybień. Kwota sankcji związanych z powtarzalnością uchybień stanowi iloczyn 7% kwoty, którą rolnik otrzymałby, gdyby to uchybienie nie wystąpiło oraz liczby lat, w których wcześniej stwierdzono podobne niezgodności. Jeśli rolnik nie spełni warunków przyznania płatności rolno- -środowiskowo-klimatycznej w pierwszym roku zobowiązanie rolno-środowiskowo-klimatyczne nie zostaje podjęte. Natomiast jeśli rolnik nie spełni warunków przyznania płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej w roku drugim i latach następnych zobowiązanie rolno-środowiskowo-klimatyczne jest kontynuowane. Jeżeli zostanie stwierdzone, że rolnik nie spełnia warunków przyznania płatności - cała płatność rolnośrodowiskowo- klimatyczna w danym zakresie za dany rok nie przysługuje i zastosowanie mają 100% sankcje wsteczne. Sankcji nie stosuje się jednak, jeśli niedopełnienie warunków, zobowiązań lub wymogów nastąpiło wskutek działania siły wyższej albo nadzwyczajnych okoliczności, a rolnik zgłosił ten fakt do ARiMR w odpowiednim terminie. Zobowiązanie beneficjenta realizującego Działanie. Każdy beneficjent Działania zobowiązany jest do spełniania następujących wymogów: musi posiadać tzw. plan działalności rolnośrodowiskowej; musi prowadzić rejestr działalności rolnośrodowiskowej; nie może przekształcać występujących w gospodarstwie trwałych użytków zielonych (TUZ); musi zachowywać w swoim gospodarstwie elementy krajobrazu rolniczego nieużytkowane rolniczo, które stanowią ostoje przyrody. Ponadto dla każdego pakietu/wariantu obowiązują szczegółowe wymogi, które są w dalszej części broszury. PAKIETY I WARIANTY W ramach zobowiązań rolno-środowiskowo-klimatycznych rolnik ma możliwość wyboru spośród 7 pakietów podzielonych na 28 wariantów (tabela 1). WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 11

12 Nr Pakiet / wariant Nazwa Stawka płatności [zł/ha]. Pakiet 7. zł/szt. zwierząt. 1. Rolnictwo zrównoważone Ochrona gleb i wód. 2.1 Międzyplony Pasy ochronne na stokach o nachyleniu powyżej 20% Zachowanie sadów tradycyjnych odmian drzew owocowych Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarze Natura Cenne siedliska poza obszarami Natura i 5.1 Zmiennowilgotne łąki trzęś licowe i 5.2 Zalewowe łąki selernicowe i słonorośla i 5.3 Murawy i 5.4 Półnaturalne łąki wilgotne i 5.5 Półnaturalne łąki świeże i Torfowiska - wymogi obowiązkowe i Torfowiska - wymogi obowiązkowe i uzupełniające Ekstensywne użytkowanie na obszarach specjalnej ochrony ptaków (OSO) Ochrona siedlisk lęgowych ptaków: rycyka, kszyka, krwawodzioba lub czajki Ochrona siedlisk lęgowych ptaków: wodniczki Ochrona siedlisk lęgowych ptaków: dubelta lub kulika wielkiego Ochrona siedlisk lęgowych ptaków: derkacza Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie - w przypadku uprawy. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie - w przypadku wytwarzania nasion lub materiału siewnego. 7. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie Zachowanie lokalnych ras bydła Zachowanie lokalnych ras koni małopolskie i wielkopolskie pozostałe rasy Zachowanie lokalnych ras owiec Zachowanie lokalnych ras świń Zachowanie lokalnych ras kóz WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

13 PODSTAWOWE INFORMACJE O PAKIETACH PAKIET 1. ROLNICTWO ZRÓWNOWAŻONE Stawki płatności PROW Pakiet 1. Rolnictwo zrównoważone 400 zł/ha Degresywność Płatność rolno-środowiskowo-klimatyczna jest przyznawana do gruntów ornych w wysokości: 100 % stawki - 0,10 ha - 50 ha 75% stawki - powyżej 50 ha ha 60 % stawki - powyżej 100 ha Rolnictwo zrównoważone jest systemem gospodarowania polegającym na racjonalnym wykorzystywaniu zasobów przyrody i ograniczeniu negatywnego wpływu rolnictwa na środowisko. Podstawą jest odpowiednie zmianowanie i dobór roślin, optymalizacja nawożenia oraz poprawa bilansu materii organicznej. Uznaje się, że beneficjent realizujący Pakiet 1. spełnia praktykę dywersyfikacji upraw, jednego z elementów zazielenienia, gdyż wymogiem tego pakietu jest coroczne prowadzenie co najmniej czterech upraw w plonie głównym z zachowaniem odpowiedniego udziału procentowego tych upraw. Jest to tzw. działanie równoważne do jednej z praktyk zazielenienia dywersyfikacji upraw. Zazielenienie, czyli płatność z tytułu praktyk rolniczych korzystnych dla klimatu i środowiska, to obowiązkowy komponent systemu płatności bezpośrednich w ramach obecnej perspektywy finansowej. Pakiet ten może być realizowany w gospodarstwie o powierzchni co najmniej 3 ha użytków rolnych i muszą nim zostać objęte wszystkie użytki rolne tego gospodarstwa. Gospodarstwo uprawniające tytoń lub posiadające ugory nie może realizować zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego w zakresie Pakietu 1. Wymogi pakietu odnoszą się do wszystkich użytków rolnych (gruntów ornych, trwałych użytków zielonych oraz sadów) w gospodarstwie, ale płatność rolno-środowiskowo-klimatyczna przyznawana jest tylko do działek rolnych użytkowanych jako grunty orne. Beneficjent zobowiązany jest do odpowiedniego zmianowania, polegającego na zastosowaniu minimum 3 grup upraw* w ciągu 5-letniego zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego, z wyłączeniem roślin wieloletnich na działce rolnej. Pojęcie uprawy jest rozumiane podobnie jak w wymogach zazielenienia w ramach płatności bezpośrednich. Za odrębną uprawę uznawany jest m. in. Rodzaj w klasyfikacji botanicznej upraw, forma ozima i jara tego samego rodzaju, gatunki z rodzin krzyżowych (Brassicaceae), psiankowatych (Solanaceae) i dyniowatych (Cucurbitaceae). Grupy upraw wykorzystywane do zmianowania obejmują rośliny o podobnych wymaganiach odnośnie stanowiska, tj. warunków glebowych oraz wymagań przedplonowych i agrotechniki. Pełna lista upraw i grup upraw znajduje się w załączniku nr 4 do rozporządzenia rolno-środowiskowo-klimatycznego. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 13

14 Wymogi, jakie muszą zostać spełnione w ramach pakietu 1: Zastosowanie minimum 4 upraw* w plonie głównym w danym roku na gruntach ornych w gospodarstwie, przy czym: udział uprawy, która zajmuje największą powierzchnię gruntów ornych w gospodarstwie, nie może przekraczać 65% powierzchni wszystkich gruntów ornych w gospodarstwie; udział upraw zbóż nie może przekraczać 65% powierzchni wszystkich gruntów ornych w gospodarstwie; udział każdej z czterech upraw nie może być mniejszy niż 10% powierzchni wszystkich gruntów ornych w gospodarstwie; dwukrotna chemiczna analiza gleby (ph, P, K, Mg i węgiel organiczny) wykonana w pierwszym (lub poprzedzającym) i w piątym (lub poprzedzającym) roku realizacji pakietu; W pierwszym roku kopia analizy gleby, którą rolnik ma obowiązek dostarczyć do ARiMR będzie zawierała wyniki dotyczące poszczególnych działek rolnych położonych na gruntach ornych objętych zobowiązaniem rolno-środowiskowo-klimatycznym. W piątym roku analiza gleby, którą rolnik ma obowiązek dostarczyć do ARiMR będzie zawierała wyniki dotyczące działek rolnych położnych na gruntach ornych będących w jego posiadaniu i dla których była wykonana pierwsza analiza gleby. Ponadto oświadczenie, w którym rolnik wskazuje, jakich działek rolnych dotyczą przekazane wyniki analizy gleby, będzie sporządzane na formularzu udostępnionym przez ARiMR. Analizę gleby na potrzeby Pakietu 1. wykonują laboratoria okręgowych stacji chemiczno- -rolniczych lub inne laboratoria posiadające akredytację Polskiego Centrum Akredytacji w zakresie badań agrochemicznych gleb. Obowiązek corocznego opracowania i przestrzegania planu nawozowego, opartego na bilansie azotu oraz chemicznej analizie gleby, określającego dawki N, P, K, Mg i potrzeby wapnowania; Zastosowanie m.in. w celu uzyskania dodatniego bilansu materii organicznej na działce rolnej: w zmianowaniu minimum 3 grup upraw w ciągu 5 lat zobowiązania rolno-środowiskowo- -klimatycznego, z wyłączeniem roślin wieloletnich; w jednym roku realizacji zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego, lecz nie później niż w 4 roku realizacji tego zobowiązania, następującej praktyki dodatkowej międzyplon (wysiewany w terminie do 1 października, przy jednoczesnym zakazie wznawiania zabiegów agrotechnicznych przed 15 lutego); Deklarację wykonania powyższych praktyk beneficjent wskazuje we wniosku o przyznanie płatności na dany rok, a ich wykonanie potwierdza w rejestrze działalności rolnośrodowiskowej w innym roku realizacji zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego, lecz nie później niż w 4 roku realizacji tego zobowiązania, jednej z poniższych praktyk dodatkowych: międzyplon (wysiewany w terminie do 1 października, przy jednoczesnym zakazie wznawiania zabiegów agrotechnicznych przed 15 lutego); przyoranie słomy; 14 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

15 przyoranie obornika; niestosowanie komunalnych osadów ściekowych. W przypadku działek rolnych, na których są uprawiane rośliny inne niż wieloletnie należy wykonać koszenie w terminie do dnia 31 lipca i zebranie skoszonej biomasy (w tym zakaz pozostawienia rozdrobnionej biomasy)w terminie do 2 tygodni po pokosie biomasa powinna zostać usunięta z działki rolnej lub ułożona w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi, lub wypasanie w okresie wegetacyjnym na trwałych użytkach zielonych. W przypadku równoczesnej realizacji na tym samym obszarze pakietu 4 lub 5, koszenie w odpowiednim terminie określonym dla tych pakietów. Czy możliwa jest zmiana wielkości zobowiązania? Wielkość obszaru, na którym realizowane jest zobowiązanie nie może ulec ani zwiększeniu, ani zmniejszeniu przez 5 lat jego trwania. Niemniej jednak w przypadku nabycia przez beneficjenta nowych gruntów ornych w drugim lub kolejnych latach realizacji zobowiązania w zakresie Pakietu 1. Rolnictwo zrównoważone, wymóg corocznego stosowania 4 upraw w plonie głównym odnoszony będzie do całości gruntów ornych w gospodarstwie, a więc także nowo nabytych. Na nowych gruntach realizowany jest tylko jeden wymóg pakietu i grunty te nie są objęte zobowiązaniem przez pięć lat. Dlatego też płatność rolno-środowiskowo-klimatyczna nie jest do tych nowych gruntów przyznawana. W ramach Pakietu 1. płatność rolno-środowiskowo-klimatyczna przysługuje wyłącznie do gruntów ornych (nie przysługuje zatem do TUZ i sadów). W związku z tym, grunty będące trwałymi użytkami rolnymi, na których występują określone siedliska przyrodnicze lub siedliska lęgowe ptaków mogą być zgłaszane do płatności w ramach Pakietu 4. lub Pakietu 5. (o ile spełniają warunki przyznania tych płatności), natomiast sady, w których występuje odpowiednia liczba drzew określonych gatunków i odmian, mogą być zgłaszane do płatności w ramach Pakietu 3. Szczegółowe informacje dotyczące tych pakietów znajdują się w dalszej części broszury. PAKIET 2. OCHRONA GLEB I WÓD Stawki płatności PROW Degresywność Pakiet 2. Ochrona gleb i wód (dotyczy pasów ochronnych na stokach o nachyleniu powyżej 20%) 650 zł/ha (dotyczy międzyplonów) Płatność rolno-środowiskowo-klimatyczna jest przyznawana do gruntów ornych w wysokości: 100 % stawki 0,1 ha 50 ha 75% stawki powyżej 50 ha 100 ha 60 % stawki powyżej 100 ha W działalności rolniczej wykorzystywane są podstawowe zasoby środowiska przyrodniczego, do których zaliczamy glebę i wodę. Gleby w Polsce są zróżnicowane, dominują jednak lekkie, o małej (i obniżającej się) zasobności w próchnicę i kwaśnym odczynie. Ze względu na wzrost powierzchni gospodarstw i pól uprawnych oraz intensyfikację produkcji, a także uproszczenie płodozmianu, na- WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 15

16 stępuje realne zagrożenie degradacji gleby na skutek erozji wodnej, wietrznej i spadku zawartości próchnicy. Zasoby wodne w Polsce są relatywnie małe. Głównym źródłem zanieczyszczenia wód pochodzenia rolniczego są składniki pokarmowe (azot, fosfor) dostarczane w nawozach naturalnych i mineralnych, pozostałości chemicznych środków ochrony roślin oraz innych substancji toksycznych, w tym metali ciężkich. Niska jakość gleb w powiązaniu z częstymi okresami niedoborów opadów i zanieczyszczeniem wód wpływa negatywnie na produktywność rolnictwa. Konieczna zatem jest ochrona gleb i wód przed erozją wodną, przeciwdziałanie utracie substancji organicznej oraz ochrona wód przed zanieczyszczeniami; służy temu Pakiet 2. Realizowany tylko na wyznaczonych obszarach tj.: obszarach szczególnie zagrożonych erozją wodną; obszarach problemowych o niskiej zawartości próchnicy; obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego (OSN). Zasięg powyższych obszarów został wskazany w rozporządzeniu rolno-środowiskowo-klimatycznym, w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9 marca 2015 r. w sprawie norm w zakresie dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska (Dz.U. poz. 344, zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 330), a także na karcie informacyjnej, którą beneficjent otrzymuje wraz ze spersonalizowanym wnioskiem o przyznanie płatności. Dodatkowo, w przypadku wariantu 2.2., co najmniej część gruntów położonych na działce ewidencyjnej, na której będzie realizowany ten wariant, musi być położona na stoku o nachyleniu powyżej 20%. W ramach pakietu wyróżnia się dwa warianty: Wariant 2.1. Międzyplony; Wariant 2.2. Pasy ochronne na stokach o nachyleniu powyżej 20%. JAKIE SĄ WYMOGI W PAKIECIE 2.? Wymogi, jakie muszą zostać spełnione w ramach Wariantu 2.1 Międzyplon: siew mieszanki roślin międzyplonowych w terminie do 15 września; zakaz wznawiania zabiegów agrotechnicznych przed 1 marca; stosowanie jako międzyplon wyłącznie mieszanki złożonej z minimum 3 gatunków roślin, przy czym gatunek rośliny dominującej w mieszance lub gatunki zbóż wykorzystane w mieszance nie mogą przekroczyć 70% jej składu; zakaz stosowania mieszanki składającej się wyłącznie z gatunków zbóż; zakaz nawożenia międzyplonu; zakaz stosowania pestycydów w międzyplonie; niestosowanie komunalnych osadów ściekowych. Ze względu na specyfikę pakietu, w kolejnych latach zobowiązania dopuszczalne jest zwiększanie lub zmniejszanie powierzchni objętej zobowiązaniem o nie więcej niż 15% w każdym roku, w odniesieniu do wielkości powierzchni objętej zobowiązaniem w pierwszym roku. 16 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

17 Wymogi dla Wariantu 2.2. Pasy ochronne na stokach o nachyleniu powyżej 20%: q założeniu w poprzek stoku pasa traw o szerokości nie mniejszej niż 6 metrów w pierwszym roku realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowo- klimatycznego; q wysiewanie mieszanki traw (2 lub 3 gatunkowej z jednakowym udziałem gatunków roślin w mieszance) do dnia 15 kwietnia lub w okresie od 15 sierpnia do 10 września; q zakaz spasania traw na pasie ochronnym w roku założenia pasa ochronnego, a w przypadku wysiania mieszanki traw w terminie od dnia 15 sierpnia do dnia 10 września - również zakaz koszenia traw na pasie ochronnym w tym roku; q niestosowanie komunalnych osadów ściekowych; q wypasanie pasów ochronnych w okresie od dnia 20 maja do dnia 1 października lub ich wykaszanie przynajmniej raz w roku w okresie od dnia 15 czerwca do dnia 30 września; q zebranie i usunięcie skoszonej biomasy (w tym zakaz pozostawienia rozdrobnionej biomasy) w terminie do 2 tygodni po pokosie biomasa powinna zostać usunięta z działki rolnej lub ułożona w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi. Co do zasady, w ramach Działania w trakcie realizacji zobowiązania, wielkość obszaru oraz miejsce jego realizacji nie mogą ulec zmianie. Wariant 2.1. Międzyplony jest pod tym względem wyjątkowy, ponieważ zobowiązanie w ramach tego wariantu może być realizowane na różnych działkach w kolejnych latach. Zróżnicowanie wielkości działek rolnych i zasady zmianowania powodują, że zachowanie stałej w każdym roku powierzchni zasiewu międzyplonów nie jest możliwe. Dlatego dopuszczalne jest zwiększanie lub zmniejszanie powierzchni objętej zobowiązaniem o nie więcej niż 15%, w odniesieniu do wielkości powierzchni objętej zobowiązaniem w pierwszym roku. O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ REALIZUJĄC PAKIET 2? Wariant 2.1. a normy w zakresie dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska. Przepisy w sprawie norm w zakresie dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska wymagają, aby na powierzchni co najmniej 30% gruntów ornych, położonych na obszarach zagrożonych erozją wodną, określonych w powyższych przepisach, wchodzących w skład gospodarstwa pozostawiana była okrywa ochronna gleby w okresie zimowym tj. od dnia 1 listopada do dnia 15 lutego. Każdy beneficjent, który posiada w gospodarstwie grunty orne położone na obszarach zagrożonych erozją wodną jest zobowiązany, zatem do utrzymania na tych gruntach wymaganej okrywy ochronnej. Jest to wymóg podstawowy, niepłatny. Zatem okrywa ochronna gleby w takim przypadku powinna być utrzymywana zarówno na gruntach ornych, objętych wariantem 2.1. (wymóg płatny Pakietu 2.) jak i na gruntach ornych, na których wariant ten nie jest realizowany tj. na 30% powierzchni gruntów ornych położonych na obszarach zagrożonych erozją wodną (wymóg niepłatny). Oznacza to, że grunty, na których w celu spełnienia wymogów wzajemnej zgodności, utrzymywana jest okrywa ochronna gleby, nie mogą być deklarowane w ramach tego wariantu. Tym samym, płatność rolno- -środowiskowo-klimatyczna za realizację tego wariantu na gruntach ornych położonych na obszarach zagrożonych erozją wodną może być przyznana do powierzchni nie większej niż 70% całkowitej powierzchni tych gruntów. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 17

18 Wariant 2.1. a obszary proekologiczne (EFA) w ramach zazielenienia. Jak wskazano wcześniej, wszyscy rolnicy uprawnieni do jednolitej płatności obszarowej są zobowiązani do realizacji zazielenienia. Jedna z praktyk zazielenienia tj. utrzymanie obszarów proekologicznych (EFA) może być realizowana przez rolnika m.in. poprzez uprawę międzyplonów. Jednakże jeżeli rolnik uprawia międzyplony na potrzeby realizacji EFA nie może tych międzyplonów zadeklarować w ramach wariantu 2.1. Międzyplony. Innymi słowy, beneficjent wariantu 2.1. musi pamiętać, że powierzchni, na której uprawia w danym roku międzyplony w ramach zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego, nie może jednocześnie zadeklarować jako obszaru EFA. Natomiast, jeżeli w gospodarstwie uprawianych jest więcej międzyplonów, ponad powierzchnię wynikającą ze zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego, wtedy międzyplony te mogą być zadeklarowane jako obszar EFA. PAKIET 3. ZACHOWANIE SADÓW TRADYCYJNYCH ODMIAN DRZEW OWOCOWYCH Stawki płatności PROW Degresywność Pakiet 3. Zachowanie sadów tradycyjnych drzew owocowych zł/ha Brak degresywności. Płatność jest przyznawana tylko do sadów. Ważnym elementem krajobrazu wiejskiego są nie tylko pola i łąki, ale także sady z tradycyjnymi odmianami drzew owocowych. Sady tradycyjne stanowią również ostoję dla rzadko występujących, zagrożonych gatunków zwierząt, w tym ptaków i owadów zapylających, oraz są miejscem ich żerowania, a więc przyczyniają się do zachowania różnorodności biologicznej. Pakiet 3. ukierunkowany jest na ochronę dawnych odmian drzew owocowych środowiska życia wielu organizmów, tradycyjnego sposobu uprawy i charakterystycznego elementu krajobrazu wiejskiego, których upraw w znacznej mierze zaniechano. Odmiany te są określone w rozporządzeniu rolno-środowiskowo-klimatycznym (załącznik nr 4) i należą do nich np. jabłoń Antonówka, grusza Bojka, wiśnia Hiszpanka, czy śliwa Renkloda Zielona. JAKIE SĄ WARUNKI I WYMOGI? Aby otrzymać płatność w ramach Pakietu 3. należy odpowiednio utrzymywać sad tradycyjnych odmian drzew owocowych tj. jabłoni, gruszy, czereśni, wiśni i śliw. W ramach zobowiązania beneficjent musi utrzymywać sad, w którym jest : co najmniej 12 starych tj. co najmniej 15-letnich drzew, z 4 różnych odmian lub gatunków; prowadzonych jako drzewa pienne lub wysokopienne (minimalna wysokość pnia 1,20 m); 18 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

19 uprawa drzew musi być prowadzona w odpowiedniej rozstawie tak, aby w przeliczeniu na 1 ha było ich co najmniej 90; W sadzie należy wykonywać podstawowe zabiegi pielęgnacyjne takie jak; cięcia sanitarne drzew oraz formujące i prześwietlające nadmiernie zagęszczone korony; usuwanie odrostów i samosiewów; bielenie pni drzew starszych i zabezpieczanie pni młodych drzew przed ogryza niem przez zwierzęta. Zakres tych zabiegów określa doradca rolnośrodowiskowy w planie działalności rolnośrodowiskowej. Ponadto w sadzie nie wolno stosować herbicydów, a międzyrzędzia należy odpowiednio często kosić i usuwać skoszoną trawę lub wypasać w sezonie wegetacyjnym. Zebranie i usunięcie skoszonej biomasy (w tym zakaz pozostawienia rozdrobnionej biomasy) w terminie do 2 tygodni po pokosie biomasa powinna zostać usunięta z działki rolnej lub ułożona w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi. W starych sadach mogą wystąpić wypady drzew. Po uzyskaniu pierwszej płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej w ramach tego pakietu, wypady takie należy uzupełnić, w miejscach, gdzie nie ma zapewnionej ciągłości nasadzenia. Aby zachować charakter tradycyjnego sadu dozwolone jest uzupełnienie nie więcej niż do 40% obsady wszystkich drzew z odmian określonych w rozporządzeniu rolno-środowiskowo-klimatycznym. Oznacza to, że pomimo wykonania uzupełnienia, w sadzie nadal powinno być co najmniej 12 drzew (przynajmniej 15 letnich) z czterech różnych odmian lub gatunków, prowadzonych jako drzewa pienne lub wysokopienne. Do uzupełnień należy stosować drzewa odmian tradycyjnych. Jeśli w sadzie dosadzane są drzewa, to należy użyć drzew innych gatunków lub odmian niż te, które były dotychczas uprawiane tak, aby zwiększyć różnorodność sadu. W przypadku uzupełnienia sadu o trzy lub więcej drzew wymagane jest użycie co najmniej trzech nowych odmian lub gatunków. Przy dosadzaniu jednego lub dwóch drzew, sad uzupełnia się odpowiednio o jedną lub dwie odmiany lub gatunki. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 19

20 PAKIET 4. CENNE SIEDLISKA I ZAGROŻONE GATUNKI PTAKÓW NA OBSZARACH NATURA 2000 Stawki płatności PROW Degresywność Pakiet 4. Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000 Ekstensywne użytkowanie na OSO Rycyk a także Kszyk, Krwawodziób i Czajka 600 zł/ha 890 zł/ha 100 % stawki 0,10 ha 50 ha Wodniczka Dubelt, a także Kulik Wielki zł/ha zł/ha 75% stawki powyżej 50 ha 100 ha Derkacz Łąki trzęślicowe Łąki selernicowe i słonorośla Murawy Półnaturalne łąki wilgotne Półnaturalne łąki świeże Torfowiska (wymogi obowiązkowe) Torfowiska (wymogi obowiązkowe i uzupełniające). 642 zł/ha zł/ha zł/ha zł/ha 911 zł/ha zł/ha 600 zł/ha 1206 zł/ha 60 % stawki powyżej 100 ha Dla obszarów Natura 2000 położonych w granicach Parków Narodowych nie stosuje się progów degresywności PAKIET 5. CENNE SIEDLISKA POZA OBSZARAMI NATURA 2000 Stawki PROW Degresywność Pakiet 5. Cenne siedliska poza obszarami Natura 2000 Łąki trzęślicowe Łąki selernicowe i słonorośla Murawy zł/ha zł/ha zł/ha 100 % stawki 0,10 ha 50 ha Półnaturalne łąki wilgotne Półnaturalne łąki świeże Torfowiska (wymogi obowiązkowe) 911 zł/ha zł/ha 600 zł/ha 75% stawki powyżej 50 ha 100 ha 60 % stawki powyżej 100 ha Torfowiska (wymogi obowiązkowe i uzupełniające) zł/ha Łąki i pastwiska są cennym elementem krajobrazu. Warunkiem ich zachowania jest regularne wypasanie lub wykaszanie oraz usuwanie siana. Gdy łąki są nieużytkowane, stopniowo w sposób naturalny zarastają krzewami i drzewami, i w końcu najczęściej przekształcają się w las. Powyższy 20 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

21 proces zarastania łąk i pastwisk od wielu setek lat jest powstrzymywany dzięki ich rolniczemu użytkowaniu, dzięki któremu wykształciły się cenne siedliska. Odpowiednio prowadzona gospodarka rolna sprzyja więc zachowaniu bogactwa przyrodniczego kraju. Z drugiej strony zbyt intensywna eksploatacja łąk i pastwisk połączona z intensywnym nawożeniem powoduje ubożenie składu runi i w konsekwencji zmniejszanie się różnorodności biologicznej, zarówno roślin jak i zwierząt. Łąki i pastwiska stanowią specyficzne środowisko życia dla wielu charakterystycznych dla nich i nierozerwalnie z nimi związanych, cennych gatunków roślin i zwierząt, m.in. zagrożonych gatunków ptaków. Warunkiem przetrwania tych specyficznych gatunków roślin i zwierząt jest zachowanie ich środowiska życia tj. łąk i pastwisk, poprzez ich właściwe użytkowanie. Celem pakietów przyrodniczych Działania jest przywracanie lub utrzymanie tradycyjnego i ekstensywnego użytkowania łąk i pastwisk. Realizacja tych pakietów ma zapobiec zanikowi cennych siedlisk przyrodniczych (łąk i pastwisk) oraz polepszyć warunki gniazdowania gatunków ptaków związanych z krajobrazem rolniczym. Wyróżnia się dwa pakiety przyrodnicze: Pakiet 4. Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000 i Pakiet 5. Cenne siedliska poza obszarami Natura Głównym celem funkcjonowania sieci Natura 2000 jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy. Pakiet 4. ukierunkowany jest właśnie na te szczególnie cenne przyrodniczo obszary cenne siedliska przyrodnicze oraz siedliska lęgowe zagrożonych gatunków ptaków. Cenne siedliska przyrodnicze występują również na obszarach nieobjętych siecią Natura Pakiet 5. jest dedykowany właśnie tym siedliskom przyrodniczym. W ramach powyższych pakietów beneficjenci otrzymują wsparcie za tradycyjne i przyjazne dla środowiska użytkowanie łąk i pastwisk, co ma przyczynić się do zachowania różnorodności biologicznej. Wybierając te pakiety beneficjent decyduje się prowadzić ekstensywne gospodarowanie na cennych łąkach i pastwiskach (czyli m.in. nie stosuje w ogóle lub ogranicza stosowanie nawozów, środków ochrony roślin) oraz stosować określone ilości i terminy pokosów lub określoną intensywność wypasu. JAKIE SĄ WARUNKI PRZYSTĄPIENIA DO PAKIETÓW PRZYRODNICZYCH? W ramach pakietów przyrodniczych (tj. Pakietu 4. i Pakietu 5.) płatność jest przyznawana do określonych cennych siedlisk przyrodniczych położonych zarówno na obszarach Natura 2000, jak i poza nimi lub w przypadku Pakietu 4. również siedlisk lęgowych (położonych na obszarach specjalnej ochrony ptaków(oso)) określonych zagrożonych gatunków ptaków tj.: Ponadto w ramach Pakietu 4. wdrażany jest wariant 4.7. Ekstensywne użytkowanie na obszarach specjalnej ochrony ptaków (OSO), w przypadku, którego nie jest wymagane potwierdzenie występowania na działkach rolnych ww. gatunków ptaków w dokumentacji przyrodniczej sporządzonej przez eksperta przyrodniczego. Należy pamiętać, że powyższe siedliska przyrodnicze i siedliska lęgowe ptaków, do których przyznana może być płatność rolno-środowiskowo-klimatyczna, mogą występować na trwałych użytkach zielonych, a niektóre z nich również na tzw. obszarach przyrodniczych, czyli gruntach niebędących użytkami rolnymi i niekwalifikujących się do płatności bezpośrednich. Co do zasady, występowanie danego siedliska przyrodniczego lub siedliska lęgowego ptaków potwierdza ekspert przyrodniczy, o którym mowa w dalszej części broszury. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 21

22 Wyjątkiem jest wariant 4.7. Ekstensywne użytkowanie na obszarach specjalnej ochrony ptaków (OSO), gdzie udział eksperta nie jest wymagany. Beneficjent musi posiadać, oprócz planu działalności rolnośrodowiskowej, również przygotowaną przez eksperta przyrodniczego dokumentację przyrodniczą ornitologiczną (ptasią) lub botaniczną (siedliskową). Dokumentacja przyrodnicza nie jest wymagana w przypadku wariantu 4.7. JAKIE SĄ WYMOGI PAKIETÓW PRZYRODNICZYCH? W ramach wymogów wspólnych dla pakietów przyrodniczych i ich wariantów: zakazane jest stosowanie wybranych zabiegów agrotechnicznych np. bronowanie i przeorywanie, podsiew, wałowanie, wapnowanie, wałowania; zakazane jest stosowanie komunalnych osadów ściekowych oraz stosowanie podsiewu; zakazane jest włókowanie w okresie od dnia; 1 kwietnia do dnia 1 września na obszarach nizinnych (poniżej 300 m n.p m.); 15 kwietnia do dnia 1 września na obszarach wyżynnych i górskich (powyżej 300 m n.p m.); q zakazane jest tworzenie nowych, rozbudowa i odtwarzanie istniejących urządzeń melioracji wodnych szczegółowych, z wyjątkiem konstrukcji urządzeń mających na celu dostosowanie poziomu wód, wykorzystując istniejące urządzenia melioracji wodnych szczegółowych do wymogów siedliskowych gatunków lub siedlisk będących przedmiotem ochrony w danym pakiecie, jeżeli takie działania zostaną szczegółowo określone przez eksperta przyrodniczego, a w przypadku wariantu 4.7. przez doradcę rolnośrodowiskowego; q zakazane jest składowanie biomasy wśród kęp drzew i zarośli, w rowach, jarach i innych obniżeniach terenu (położonych na działkach zadeklarowanych we wniosku o przyznanie płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej); Poza tymi wymogami ogólnymi obowiązują wymogi szczegółowe, dobrane tak, aby stosując je, zachować dane cenne siedlisko przyrodnicze lub siedlisko lęgowe ptaków w jak najlepszym stanie. Cenne łąki w ramach pakietów przyrodniczych, w zależności od wariantu, można użytkować kośnie, pastwiskowo, kośno-pastwiskowo (tj. w jednym roku stosować i wypas, i koszenie) lub naprzemiennie (czyli w kolejnych latach stosować wypas, koszenie lub wypas i koszenie). W zależności od rodzaju użytkowania w każdym wariancie określone są wymogi dotyczące; terminów pokosów (zwykle jest to opóźnione koszenie od 15 czerwca do 30 września) lub wypasu; częstotliwości koszenia np. jeden lub dwa pokosy w roku; wielkości nieskoszonej powierzchni np. pozostawienie 15-20% powierzchni nieskoszonej; zebrania i usunięcia skoszonej biomasy. 22 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

23 CO TO JEST DOKUMENTACJA PRZYRODNICZA? Każdy, kto chce rozpocząć realizację Pakietu 4. lub 5. zgłasza się do eksperta przyrodniczego, aby ten opracował dla niego dokumentację przyrodniczą ornitologiczną lub botaniczną. Eksperci przyrodniczy to osoby wpisane na listę ekspertów prowadzoną przez Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, które odbyły stosowne szkolenia i posiadają odpowiednie uprawnienia do doradzania w zakresie sporządzania dokumentacji przyrodniczych. Lista ekspertów przyrodniczych znajduje się na stronie internetowej Centrum Doradztwa Rolniczego ( Dokumentacja przyrodnicza botaniczna potwierdza występowanie cennych siedlisk przyrodniczych objętych wariantami siedliskowymi ( oraz ). W celu udokumentowania siedliska kwalifikującego do wariantu ekspert spisuje charakterystyczne gatunki roślin, opisuje siedlisko oraz wykonuje fotografie. Dokumentacja przyrodnicza ornitologiczna określa występowanie na danym trwałym użytku zielonym/ obszarze przyrodniczym siedliska lęgowego gatunków ptaków objętych wariantami ptasimi ( ). Obecność gatunków ptaków kwalifikujących łąkę do płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej w ramach danego wariantu jest dokumentowana przez eksperta przyrodniczego podczas wizyty terenowej. W dokumentacji przyrodniczej ekspert przyrodniczy określa również szczegółowo wymogi, jakie na danych działkach beneficjent będzie musiał spełnić realizując zobowiązanie w ramach poszczególnych wariantów Pakietu 4. lub Pakietu 5. KIEDY NALEŻY ZACZĄĆ PRZYGOTOWYWANIE DOKUMENTACJI PRZYRODNICZEJ? Dokumentacja przyrodnicza może być przygotowana w tym samym roku, w którym złożony zostanie pierwszy wniosek o płatność lub rok wcześniej. Trzeba jednak pamiętać, że odpowiednia ocena siedliska przez eksperta przyrodniczego musi zostać wykonana w okresie wegetacyjnym, a w przypadku oceny ornitologicznej najkorzystniejszy jest sezon wiosenny. Dlatego też trzeba pamiętać, aby do eksperta przyrodniczego, zgłosić się odpowiednio wcześniej, tak, aby możliwe było wykonanie dokumentacji przyrodniczej w sprzyjającym i oczekiwanym przez rolnika terminie. Ekspert przyrodniczy współpracuje z rolnikiem podczas przygotowywania dokumentacji przyrodniczej. Podczas wizyty terenowej ekspert powinien wskazać beneficjentowi te gatunki roślin lub ptaków i cechy siedliska, które zadecydowały o kwalifikacji danej działki do konkretnego wariantu. KOSZTY TRANSAKCYJNE Beneficjent pokrywa koszty przygotowania dokumentacji przyrodniczej. Wraz z pierwszą wypłatą płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej beneficjent otrzyma dodatkową, jednorazową dopłatę zwrot tzw. kosztów transakcyjnych za przygotowaną dokumentację przyrodniczą. Wysokość kosztów transakcyjnych zależy od wielkości siedliska i kształtuje się od 260 zł do zł. Wysokość zwrotu kosztów transakcyjnych nie może przekroczyć 20% wysokości pierwszej płatności rolnośrodowiskowo- klimatycznej, dla której warunkiem przyznania jest posiadanie dokumentacji przyrodniczej. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 23

24 W przypadku realizacji zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego w zakresie pakietów przyrodniczych na obszarach Natura 2000, dla których został ustanowiony Plan Zadań Ochronnych (PZO) lub Plan Ochrony (PO), refundacja kosztów transakcyjnych jest pomniejszana o 10%. JAKIE DOKUMENTY TRZEBA DOSTARCZYĆ DO ARIMR W PRZYPADKU REALIZACJI PAKIETÓW 4. I 5.? W pierwszym roku realizacji zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego do ARiMR składa się: q Oświadczenie eksperta przyrodniczego, które zawiera wykaz działek rolnych zakwalifikowanych do danego wariantu Pakietu 4. lub 5.; q Oświadczenie eksperta przyrodniczego o tym, że wymogi realizowanego wariantu nie są sprzeczne z ustanowionymi dla danego obszaru chronionego działaniami obligatoryjnymi określonymi w PO lub w PZO (Pakiet 4.); q Oświadczenie doradcy rolnośrodowiskowego o tym, że wymogi realizowanego wariantu nie są sprzeczne z ustanowionymi dla danego obszaru chronionego działaniami obligatoryjnymi określonymi w PO lub w PZO - w przypadku wariantu 4.7,. dla którego nie sporządza się dokumentacji przyrodniczej. Formularze służące do sporządzenia ww. dokumentów znajdują się na stronie internetowej ARiMR. JAKIE SIEDLISKA CHRONI SIĘ W PAKIETACH PRZYRODNICZYCH I JAKIE SĄ WYMOGI? ZMIENNOWILGOTNE ŁĄKI TRZĘŚLICOWE (WARIANTY 4.1. I 5.1.) Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe należą do najcenniejszych i obecnie najsilniej zagrożonych siedlisk łąkowych. Występują najczęściej na niewielkich wyniesieniach pośród bagien lub na ich obrzeżach, na siedliskach charakteryzujących się wysokim poziomem wód gruntowych wiosną. Najważniejszą cechą tych zbiorowisk jest zmienny poziom wody gruntowej - na początku okresu wegetacyjnego jest on bardzo wysoki i łąki mogą być zalane, a w lecie opada nisko, często poza zasięg systemu korzeniowego wielu roślin. Zagrożeniem dla omawianego typu łąk jest intensyfikacja użytkowania, pozostawianie skoszonej biomasy na łące oraz zmiany stosunków wodnych. Wymogi dla Wariantów 4.1. i 5.1. Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (użytkowanie kośne, a w uzasadnionych przypadkach określonych przez eksperta przyrodniczego kośno-pastwiskowe; w przypadku gdy ekspert przyrodniczy dopuści użytkowanie kośno-pastwiskowe jest możliwe stosowanie również użytkowania naprzemiennego): q zakaz: nawożenia, wapnowania, mechanicznego niszczenia struktury gleby, w tym bronowania i przeorywania; częstotliwość koszenia: jeden pokos co roku, a w przypadkach określonych przez eksperta przyrod- 24 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

25 niczego co dwa lata; q termin koszenia: od dnia 1 września do dnia 31 października, a w uzasadnionych przypadkach określonych przez eksperta przyrodniczego od dnia 15 czerwca do dnia 30 czerwca, np. w sytuacjach wkraczania roślin niepożądanych w tym zbiorowisku; q zebranie i usunięcie skoszonej biomasy (w tym zakaz pozostawiania rozdrobnionej biomasy); w terminie do 2 tygodni po pokosie biomasa powinna zostać usunięta z działki rolnej lub ułożona w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi; w przypadku ułożenia biomasy w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi powinna ona zostać usunięta z działki rolnej nie później niż do dnia 1 marca kolejnego roku; q pozostawienie nieskoszonego fragmentu działki rolnej o powierzchni wynoszącej 15-20% powierzchni tej działki; w dwóch kolejnych pokosach (wykonywanych w odstępie roku lub 2 lat) należy pozostawić inne fragmenty nieskoszone; q dla działek rolnych nieprzekraczających powierzchni 0,5 ha jest dopuszczalne zrezygnowanie z pozostawiania powierzchni nieskoszonych i koszenie co roku całej działki rolnej lub pozostawienie nieskoszonego fragmentu działki rolnej o powierzchni wynoszącej 15 20% powierzchni tej działki, jeżeli ekspert przyrodniczy dopuści taką możliwość; q przy użytkowaniu kośno-pastwiskowym wypas po pokosie w terminie od dnia 1 września do dnia 15 października przy obsadzie zwierząt do 0,5 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu, jeżeli ekspert przyrodniczy dopuści taka możliwość. ZALEWOWE ŁĄKI SELERNICOWE I SŁONOROŚLA (WARIANTY 4.2. I 5.2.) Łąki selernicowe należą do najcenniejszych półnaturalnych zbiorowisk roślinnych w Polsce. Najczęściej występują w dolinach dużych rzek, miejscach okresowo lub regularnie zalewanych. Słonorośla z kolei występują w zasięgu działania wód słonych i słonawych wód powierzchniowych lub podziemnych. Tradycyjna gospodarka na łąkach selernicowych i słonoroślach to ekstensywne użytkowanie kośne lub pastwiskowe lub kośno-pastwiskowe. q wymogi obowiązkowe dla wszystkich typów użytkowania: zakaz nawożenia, wapnowania, mechanicznego niszczenia struktury gleby, w tym bronowania i przeorywania; q wymogi obowiązkowe przy użytkowaniu kośnym i kośno-pastwiskowym; częstotliwość koszenia przy użytkowaniu kośnym: wykonanie jednego lub dwóch pokosów w ciągu roku; liczba pokosów określona jest przez eksperta przyrodniczego, termin koszenia: od dnia 15 czerwca do dnia 30 września, zebranie i usunięcie skoszonej biomasy (w tym zakaz pozostawiania rozdrobnionej biomasy); w terminie do 2 tygodni po pokosie biomasa powinna zostać usunięta z działki rolnej lub ułożona w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi; w przypadku ułożenia biomasy w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi powinna ona zostać usunięta z działki rolnej nie później niż do dnia 1 marca kolejnego roku, pozostawienie nieskoszonego fragmentu działki rolnej o powierzchni wynoszącej 15-20% powierzchni tej działki; w przypadku stosowania dwóch pokosów w ciągu roku należy po- WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 25

26 zostawić te same fragmenty działki rolnej nieskoszone, a w przypadku pokosów w dwóch kolejnych latach należy pozostawić inne fragmenty nieskoszone, dla działek rolnych nieprzekraczających powierzchni 1 ha jest dopuszczalne zrezygnowanie z pozostawiania powierzchni nieskoszonych i koszenie co roku całej działki rolnej lub pozostawienie nieskoszonego fragmentu działki rolnej o powierzchni wynoszącej 15 20% powierzchni tej działki, jeżeli ekspert przyrodniczy dopuści taką możliwość, przy użytkowaniu kośno-pastwiskowym jeden pokos w terminie do dnia 15 października, przy obsadzie zwierząt do 1 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu wypas przy obsadzie zwierząt od 0,5 DJP do 1 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu, w terminie od dnia 1 maja do dnia 15 października, dopuszczalne jest wypasanie przez cały rok koników polskich i koni huculskich przy obsadzie zwierząt do 1 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu, jeżeli ekspert przyrodniczy dopuści taką możliwość, coroczne wykoszenie niedojadów (raz w roku) w terminie od dnia 15 lipca do dnia 31 października, zebranie i usunięcie skoszonej biomasy (w tym zakaz pozostawiania rozdrobnionej biomasy) dotyczy niedojadów; w terminie do 2 tygodni po pokosie biomasa powinna zostać usunięta z działki rolnej lub ułożona w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi; w przypadku ułożenia biomasy w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi powinna ona zostać usunięta z działki rolnej nie później niż do dnia 1 marca kolejnego roku. MURAWY (WARIANTY 4.3. I 5.3.) Murawy to ciepłolubne zbiorowiska trawiaste o wyraźnie kępowej budowie oraz bogatym i zróżnicowanym składzie gatunkowym. Są to jedne z najrzadszych zbiorowisk roślinnych Polski o szczególnym znaczeniu dla zachowania różnorodności biologicznej. Zachowanie ciepłolubnych muraw napiaskowych zależy w dużej mierze od ekstensywnej gospodarki pasterskiej. WYMOGI DLA WARIANTÓW 4.3. I 5.3. Murawy (użytkowanie pastwiskowe, a w uzasadnionych przypadkach określonych przez ekperta przyrodniczego kośne, kośno-pastwiskowe; w przypadku gdy ekspert przyrodniczy dopuścił użytkowanie kośne lub kośno-pastwiskowe jest możliwe stosowanie również użytkowania naprzemiennego): q wymogi obowiązkowe dla wszystkich typów użytkowania; q zakaz nawożenia; zakaz wapnowania; zakaz mechanicznego niszczenia struktury gleby, w tym bronowania i przeorywania; wymogi obowiązkowe przy użytkowaniu pastwiskowym; wypas przy obsadzie zwierząt od 0,3 DJP do 1 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu, w terminie od dnia 1 maja do dnia 15 października; 26 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

27 q Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne w ramach PROW obowiązkowe wykaszanie niedojadów raz w roku lub raz na 2 lata, w terminie od dnia 1 sierpnia do dnia 31 października; w przypadku niedojadów: zebranie i usunięcie skoszonej biomasy (w tym zakaz pozostawiania rozdrobnionej biomasy); w terminie do 2 tygodni po pokosie biomasa powinna zostać usunięta z działki rolnej lub ułożona w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi; w przypadku ułożenia biomasy w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi powinna ona zostać usunięta z działki rolnej nie później niż do dnia 1 marca kolejnego roku; wymogi obowiązkowe przy użytkowaniu kośnym i kośno-pastwiskowym; częstotliwość koszenia: jeden pokos co roku, a w przypadkach określonych przez eksperta przyrodniczego co dwa lata; termin koszenia od dnia 1 sierpnia do dnia 31 października; zebranie i usunięcie skoszonej biomasy (w tym zakaz pozostawiania rozdrobnionej biomasy); w terminie do 2 tygodni po pokosie biomasa powinna zostać usunięta z działki rolnej lub ułożona w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi; w przypadku ułożenia biomasy w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi powinna ona zostać usunięta z działki rolnej nie później niż do dnia 1 marca kolejnego roku; pozostawienie nieskoszonego fragmentu działki rolnej o powierzchni wynoszącej 15 20% powierzchni tej działki; w dwóch kolejnych pokosach (wykonywanych w odstępie roku lub 2 lat) należy pozostawić inne fragmenty nieskoszone; dla działek rolnych nieprzekraczających powierzchni 0,5 ha jest dopuszczalne zrezygnowanie z pozostawiania powierzchni nieskoszonych i koszenie co roku całej działki rolnej lub pozostawienie nieskoszonego fragmentu działki rolnej o powierzchni wynoszącej 15 20% powierzchni tej działki, jeżeli ekspert przyrodniczy dopuści taką możliwość; przy użytkowaniu kośno-pastwiskowym wypas w terminie od dnia 1 maja do dnia 15 października przy obsadzie zwierząt do 1 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu. PÓŁNATURALNE ŁĄKI WILGOTNE (WARIANTY 4.4. I 5.4.) Cechą swoistą łąk wilgotnych jest duży udział okazałych bylin i ziołorośli. Pod względem gospodarczym należą one do ekstensywnych, dość wydajnych użytków zielonych. Zbiorowiska te powinny być koszone najwyżej dwa razy w roku. W miarę zwielokrotnienia koszenia wzrasta w składzie ich runi udział traw, ale zmniejsza się liczba gatunków. Tradycyjne użytkowanie polega na maksymalnie dwukrotnym koszeniu, ograniczonym nawożeniu oraz użytkowaniu kośnym, w uzasadnionych przypadkach kośno-pastwiskowym. WYMOGI DLA WARIANTÓW 4.4. I 5.4. Półnaturalne łąki wilgotne (użytkowanie kośne, a w uzasadnionych przypadkach określonych przez eksperta przyrodniczego jest możliwy wypas po pokosie, przy użytkowaniu jednokośnym (użytkowanie kośno-pastwiskowe); w przypadku gdy ekspert przyrodniczy dopuścił użytkownie kośno-pastwiskowe jest możliwe stosowanie również użytkowania naprzemiennego): WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 27

28 q q wymogi obowiązkowe dla wszystkich typów użytkowania: dopuszczalne jest ograniczone nawożenie do 60 kg N/ha/rok, z wyłączeniem obszarów nawożonych przez namuły rzeczne; zakaz wapnowania, mechanicznego niszczenia struktury gleby, w tym bronowania i przeorywania; wymogi obowiązkowe przy użytkowaniu kośnym i kośno-pastwiskowym; częstotliwość koszenia przy użytkowaniu kośnym: jeden lub dwa pokosy w roku liczba pokosów określona przez eksperta przyrodniczego; termin koszenia: od dnia 15 czerwca do dnia 30 września; pozostawienie nieskoszonego fragmentu działki rolnej o powierzchni wynoszącej 15 20% powierzchni tej działki; w przypadku stosowania dwóch pokosów w ciągu roku należy pozostawić te same fragmenty działki rolnej nieskoszone, a w dwóch kolejnych latach należy pozostawić inne fragmenty nieskoszone; dla działek rolnych nieprzekraczających powierzchni 1 ha jest dopuszczalne zrezygnowanie z pozostawiania powierzchni nieskoszonych i koszenie co roku całej działki rolnej lub pozostawienie nieskoszonego fragmentu działki rolnej wynoszącej 15 20% powierzchni tej działki, jeżeli ekspert przyrodniczy dopuści taką możliwość; zebranie i usunięcie skoszonej biomasy (w tym zakaz pozostawiania rozdrobnionej biomasy); w terminie do 2 tygodni po pokosie biomasa powinna zostać usunięta z działki rolnej lub ułożona w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi; w przypadku ułożenia biomasy w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi powinna ona zostać usunięta z działki rolnej nie później niż do dnia 1 marca kolejnego roku; przy użytkowaniu kośno-pastwiskowym wypas po pokosie w terminie od dnia 15 lipca do dnia 15 października przy obsadzie zwierząt do 0,5 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu. PÓŁNATURALNE ŁĄKI ŚWIEŻE (WARIANTY 4.5. I 5.5.) Łąki świeże to antropogeniczne zbiorowiska użytków zielonych wykształcone na żyznych, niezabagnionych siedliskach mineralnych. Należą one do najlepszych użytków zielonych pod względem gospodarczym. Zarówno ograniczenie użytkowania, jak i jego intensyfikacja prowadzi do przekształcania się łąk świeżych w inne typy użytków zielonych. Brak koszenia sprzyja odkładaniu się obumarłych szczątków roślin, co prowadzi do zubożenia składu gatunkowego. Pozostawianie skoszonego siana natomiast powoduje ekspansję wysokich bylin i eutrofizację siedliska. Tradycyjne użytkowanie polega przede wszystkim na dwukrotnym koszeniu. WYMOGI DLA WARIANTÓW 4.5. I 5.5. PÓŁNATURALNE ŁĄKI ŚWIEŻE (UŻYTKOWANIE KO- ŚNE, KOŚNO-PASTWISKOWE, PASTWISKOWE ALBO NAPRZEMIENNE): q wymogi obowiązkowe dla wszystkich typów użytkowania: 28 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

29 q q dopuszczalne jest ograniczone nawożenie do 60 kg N/ha/rok, z wyłączeniem obszarów nawożonych przez namuły rzeczne; zakaz mechanicznego niszczenia struktury gleby, w tym bronowania i przeorywania; wapnowanie jest dopuszczalne po wykonaniu niezbędnych w tym zakresie analiz, jeżeli ekspert przyrodniczy dopuści taką możliwość; wymogi obowiązkowe przy użytkowaniu kośnym i kośno-pastwiskowym; częstotliwość koszenia przy użytkowaniu kośnym: jeden lub dwa pokosy w roku - liczba pokosów określona przez eksperta przyrodniczego; termin koszenia: od dnia 15 czerwca do dnia 30 września; zebranie i usunięcie skoszonej biomasy (w tym zakaz pozostawiania rozdrobnionej biomasy); w terminie do 2 tygodni po pokosie biomasa powinna zostać usunięta z działki rolnej lub ułożona w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi; w przypadku ułożenia biomasy w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi powinna ona zostać usunięta z działki rolnej nie później niż do dnia 1 marca kolejnego roku; pozostawienie nieskoszonego fragmentu działki rolnej o powierzchni wynoszącej 15 20% powierzchni tej działki; w przypadku zastosowania dwóch pokosów w ciągu roku należy pozostawić ten sam fragment działki rolnej nieskoszony, a w dwóch kolejnych latach należy pozostawić inne fragmenty nieskoszone; dla działek rolnych nieprzekraczających powierzchni 1 ha jest dopuszczalne zrezygnowanie z pozostawiania powierzchni nieskoszonych i koszenie co roku całej działki rolnej lub pozostawienie nieskoszonego fragmentu działki rolnej o powierzchni 15 20% powierzchni tej działki, jeżeli ekspert przyrodniczy dopuści taką możliwość; przy użytkowaniu kośno-pastwiskowym wypas po pokosie w terminie od dnia 15 lipca do dnia 15 października przy obsadzie zwierząt do 1 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu. wymogi obowiązkowe przy użytkowaniu pastwiskowym; wypas przy obsadzie zwierząt od 0,5 DJP do 1,0 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu, w terminie od dnia 1 maja do dnia 15 października; dopuszczalne jest wypasanie przez cały rok koników polskich i koni huculskich, przy obsadzie zwierząt do 1 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu, jeżeli ekspert przyrodniczy dopuści taką możliwość; coroczne wykoszenie niedojadów (raz w roku) w terminie od dnia 15 lipca do dnia 31 października; w przypadku niedojadów: zebranie i usunięcie skoszonej biomasy (w tym zakaz pozostawiania rozdrobnionej biomasy ( w terminie do 2 tygodni po pokosie biomasa powinna zostać usunięta z działki rolnej lub ułożona w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi; w przypadku ułożenia biomasy w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi powinna WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 29

30 ona zostać usunięta z działki rolnej nie później niż do 1 marca kolejnego roku. TORFOWISKA (WARIANTY , , I ) Zbiorowiska roślinne torfowisk wysokich budowane są przez bardzo nieliczną, ekologicznie bardzo wyspecjalizowaną grupę roślin, głównie mchy (w tym torfowce), krzewinki, zielne byliny o trawiastym pokroju, sporadycznie gatunki krzewiaste i drzewiaste. Cechuje je stałe wysokie uwilgotnienie, często kwaśny odczyn. Obecnie głównym problemem, powodującym redukcję powierzchni torfowisk, jest zaniechanie ich użytkowania, ale i kopanie rowów odwadniających. Tradycyjne użytkowanie polega na prowadzeniu ekstensywnej gospodarki łąkarskiej. WYMOGI DLA WARIANTÓW 4.6. I 5.6. TORFOWISKA; Wymogi dla Wariantu i Torfowiska wymogi obowiązkowe: q zakaz: wydobywania torfu, zalesiania, nawożenia i wapnowania, mechanicznego niszczenia struktury gleby, w tym bronowania i przeorywania, wykorzystywania sprzętu mechanicznego powodującego naruszenie wierzchniej warstwy gleby oraz pozostawiania rozdrobnionej biomasy; q usuwanie odpadów pochodzenia antropogenicznego; q wycięcie wskazanych przez eksperta przyrodniczego zarośli i podrostu drzew w pierwszym roku wdrażania wariantu w terminie od dnia 15 sierpnia do dnia 15 lutego kolejnego roku; q koszenie powierzchni, na której występują odrośla drzew i krzewów, lub wycinanie tych odrośli co roku lub raz na 2 lata, co określi ekspert przyrodniczy, w terminie od dnia 15 sierpnia do dnia 15 lutego kolejnego roku; q zebranie i usunięcie wyciętej lub skoszonej biomasy (w tym zakaz pozostawiania rozdrobnionej biomasy); w terminie do 2 tygodni po pokosie biomasa powinna zostać usunięta z działki rolnej lub ułożona w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi; w przypadku ułożenia biomasy w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi powinna ona zostać usunięta z działki rolnej nie później niż do dnia 1 marca kolejnego roku. Wymogi dla Wariantu i Torfowiska - wymogi obowiązkowe i uzupełniające - oprócz wymogów określonych w pkt 1 przestrzega się następujących wymogów: q częstotliwość koszenia: raz, dwa lub trzy razy w ciągu 5 lat realizacji zobowiązania rolno-srodowiskowo-klimatycznego, jednak nie częściej niż co dwa lata, co określi ekspert przyrodniczy, q termin koszenia: koszenie runi od dnia 15 sierpnia do dnia 15 lutego kolejnego roku; q dopuszcza się pozostawienie do 20% powierzchni działki rolnej nieskoszonej, jeżeli ekspert przyrodniczy dopuści taką możliwość; w dwóch kolejnych pokosach należy pozostawić inne fragmenty nieskoszone; q obowiązek zebrania i usunięcia skoszonej biomasy (w tym zakaz pozostawiania rozdrobnionej biomasy); w terminie do 2 tygodni po pokosie biomasa powinna zostać usunięta z działki rolnej lub ułożona w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi; w przypadku ułożenia biomasy w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi powinna ona zostać usunięta z działki rolnej 30 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

31 nie później niż do dnia 1 marca kolejnego roku. EKSTENSYWNE UŻYTKOWANIE NA OBSZARACH SPECJALNEJ OCHRONY PTAKÓW (OSO) (WARIANT 4.7.) Dyrektywa Ptasia nakazuje państwom członkowskim podjęcie szczególnych działań na rzecz ochrony ptaków. Jednym z obowiązków jest ustanowienie obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO), gdzie przedmiotem ochrony są gatunki ptaków oraz ich siedliska na obszarach Natura Ekstensywne użytkowanie na obszarach specjalnej ochrony ptaków (OSO) ma z jednej strony zapobiec zanikaniu łąk i pastwisk, a z drugiej - zapewnić takie warunki bytowania ptaków, jakich one wymagają i do jakich są przystosowane. W przypadku tego wariantu nie jest wymagane potwierdzenie występowania określonych gatunków ptaków na działkach rolnych przez eksperta przyrodniczego. Wariant ten może być realizowany tylko na obszarach specjalnej ochrony ptaków. Wymogi dla Wariantu 4.7. Ekstensywne użytkowanie na obszarach specjalnej ochrony ptaków (OSO) (użytkowanie kośne, pastwiskowe albo kośno-pastwiskowe albo naprzemienne): q wymogi obowiązkowe dla wszystkich typów użytkowania; dopuszczalne jest ograniczone nawożenie do 60 kg N/ha/rok, z wyłączeniem obszarów nawożonych przez namuły rzeczne; zakaz stosowania jakichkolwiek zabiegów agrotechnicznych i pielęgnacyjnych w terminie od dnia 1 kwietnia do terminu pierwszego pokosu lub do dnia 15 czerwca w przypadku użytkowania pastwiskowego; zakaz mechanicznego niszczenia struktury gleby, w tym bronowania i przeorywania; q wymogi obowiązkowe przy użytkowaniu kośnym i kośno-pastwiskowym; częstotliwość koszenia: nie więcej niż dwa pokosy w roku; termin koszenia: od dnia 15 czerwca do dnia 30 września; zebranie i usunięcie skoszonej biomasy (w tym zakaz pozostawiania rozdrobnionej biomasy); w terminie do 2 tygodni po pokosie biomasa powinna zostać usunięta z działki rolnej lub ułożona w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi; w przypadku ułożenia biomasy w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi powinna ona zostać usunięta z działki rolnej nie później niż do dnia 1 marca kolejnego roku; pozostawienie nieskoszonego fragmentu działki rolnej o powierzchni wynoszącej 15 20% powierzchni tej działki; w przypadku stosowania dwóch pokosów w ciągu roku należy pozostawić te same fragmenty działki rolnej nieskoszone, a w przypadku pokosów w dwóch kolejnych latach należy pozostawić inne fragmenty nieskoszone; dla działek rolnych nieprzekraczających powierzchni 1 ha jest dopuszczalne zrezygnowanie z pozostawiania powierzchni nieskoszonych i koszenie co roku całej działki rolnej lub pozostawienie nieskoszonego fragmentu działki rolnej o powierzchni wynoszącej 15 20% powierzchni tej działki, jeżeli doradca rolnośrodowiskowy dopuści taką możliwość; WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 31

32 przy użytkowaniu kośno-pastwiskowym wypas po pierwszym i po drugim pokosie w terminie do dnia 31 października przy obsadzie zwierząt do 1,5 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu; wymogi obowiązkowe przy użytkowaniu pastwiskowym; wypas przy minimalnej obsadzie zwierząt wynoszącej 0,5 DJP/ha, a maksymalnej 1,5 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu; wypas w sezonie pastwiskowym trwającym od dnia 1 maja do dnia 15 października na obszarach do 300 m n.p m. lub od dnia 20 maja do dnia 1 października na obszarach powyżej 300 m n.p m.; dopuszczalne jest wypasanie przez cały rok koników polskich i koni huculskich, jeżeli doradca rolnośrodowiskowy dopuści taką możliwość; na obszarach do 300 m n.p.m., przy obsadzie zwierząt do 1,5 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu, w terminie od dnia 1 maja do dnia 31 marca oraz przy obsadzie do 0,5 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu w terminie od dnia 1 kwietnia do dnia 30 kwietnia; na obszarach powyżej 300 m n.p.m., przy obsadzie zwierząt do 1,5 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu, w terminie od dnia 20 maja do dnia 31 marca oraz przy obsadzie do 0,5 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu w terminie od dnia 1 kwietnia do dnia 19 maja; w przypadku niedojadów: wykaszanie niedojadów raz w roku, w terminie do dnia 31 października oraz zebranie i usunięcie skoszonej biomasy (w tym zakaz pozostawiania rozdrobnionej biomasy); w terminie do 2 tygodni po pokosie biomasa powinna zostać usunięta z działki rolnej lub ułożona w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi; w przypadku ułożenia biomasy w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi powinna ona zostać usunięta z działki rolnej nie później niż do dnia 1 marca kolejnego roku. WARIANTY UKIERUNKOWANE NA OCHRONĘ SIEDLISK LĘGOWYCH OKREŚLONYCH GATUNKÓW PTAKÓW (WARIANTY ) Warianty te można wdrażać na łąkach i pastwiskach, na których występują rzadko spotykane gatunki ptaków: rycyk, kszyk, krwawodziób, czajka, wodniczka, dubelt, kulik wielki oraz derkacz. W wariantach tych stosuje się opóźniony pierwszy pokos, ograniczone nawożenie, liczbę pokosów lub intensywność wypasu. Wymóg opóźnionego pierwszego koszenia ma umożliwić ptakom łąkowym wyprowadzenie lęgów przed pierwszym pokosem. Warianty mogą być realizowane tylko na obszarach specjalnej ochrony ptaków. WYMOGI DLA WARIANTU 4.8. OCHRONA SIEDLISK LĘGOWYCH PTAKÓW: RYCYKA, KSZYKA, KRWAWODZIOBA LUB CZAJKI (UŻYTKOWANIE KOŚNE, KOŚNO-PASTWISKOWE, PASTWISKOWE ALBO NAPRZEMIENNE) 32 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

33 q q q wymogi obowiązkowe dla wszystkich typów użytkowania: zakaz wapnowania; zakaz mechanicznego niszczenia struktury gleby, w tym bronowania i przeorywania; zakaz stosowania jakichkolwiek zabiegów agrotechnicznych i pielęgnacyjnych w terminie od dnia 1 kwietnia do terminu pierwszego pokosu lub do dnia 15 czerwca w przypadku użytkowania pastwiskowego; zakaz nawożenia w przypadku użytkowania kośno-pastwiskowego i pastwiskowego; wymogi obowiązkowe przy użytkowaniu kośnym i kośno-pastwiskowym; częstotliwość koszenia przy użytkowaniu kośnym: dwa pokosy w ciągu roku, a w uzasadnionych przypadkach jeden pokos w odniesieniu do siedlisk o podłożu torfowym, jeżeli ekspert przyrodniczy określi taka konieczność; termin koszenia przy użytkowaniu kośnym: pierwszy pokos w terminie od dnia 15 czerwca do dnia 15 lipca, drugi pokos w terminie od dnia 15 sierpnia do dnia 31 października w odniesieniu do siedlisk o podłożu torfowym jeden pokos w terminie od dnia 15 czerwca do dnia 31 października, jeżeli ekspert przyrodniczy określi taką konieczność; przy użytkowaniu kośno- -pastwiskowym pokos w terminie od dnia 15 czerwca do dnia 15 lipca; zebranie i usunięcie skoszonej biomasy (w tym zakaz pozostawiania rozdrobnionej biomasy); w terminie do 2 tygodni po pokosie siano powinno zostać usunięte z działki rolnej lub ułożone w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi; w przypadku ułożenia biomasy w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi powinna ona zostać usunięta z działki rolnej nie później niż do dnia 1 marca kolejnego roku; pozostawienie nieskoszonego fragmentu działki rolnej o powierzchni wynoszącej 15 20% powierzchni tej działki; w przypadku stosowania dwóch pokosów w ciągu roku należy pozostawić te same fragmenty działki rolnej nieskoszone, a w przypadku pokosów w dwóch kolejnych latach należy pozostawić inne fragmenty nieskoszone; dla działek nieprzekraczających powierzchni 1 ha jest dopuszczalne zrezygnowanie z pozostawiania powierzchni nieskoszonych i koszenie co roku całej działki lub pozostawienie nieskoszonego fragmentu działki rolnej o powierzchni wynoszącej 15-20% powierzchni tej działki; przy użytkowaniu kośno pastwiskowym - wypas po pokosie do dnia 31 października, przy obsadzie zwierząt od 0,5 do 1,5 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu, jeżeli ekspert przyrodniczy dopuści taką możliwość, dopuszczalne jest ograniczone nawożenie do 60 kg N/ha/rok, z wyłączeniem obszarów nawożonych przez namuły rzeczne; wymogi obowiązkowe przy użytkowaniu pastwiskowym: wypas przy obsadzie zwierząt do 0,5 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu, w terminie od dnia 15 maja do dnia 15 czerwca oraz przy obsadzie zwierząt od 0,5 do 1,5 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu po dniu 15 czerwca do dnia WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 33

34 31 października, Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne w ramach PROW dopuszczalne jest wypasanie przez cały rok koników polskich i koni huculskich, przy obsadzie zwierząt do 1,5 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu w terminie po dniu 15 czerwca do dnia 31 marca oraz przy obsadzie do 0,5 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu w terminie od dnia 1 kwietnia do dnia 15 czerwca, jeżeli ekspert przyrodniczy dopuści taką możliwość, w przypadku niedojadów: coroczne wykoszenie niedojadów (raz w roku) w terminie od dnia 15 sierpnia do dnia 15 listopada oraz zebranie i usunięcie skoszonej biomasy (w tym zakaz pozostawiania rozdrobnionej biomasy); w terminie do 2 tygodni po pokosie siano powinno zostać usunięte z działki rolnej lub ułożone w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi; w przypadku ułożenia biomasy w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi powinna ona zostać usunięta z działki rolnej nie później niż do dnia 1 marca kolejnego roku. WYMOGI DLA WARIANTU 4.9. OCHRONA SIEDLISK LĘGOWYCH PTAKÓW: WOD- NICZKI (UŻYTKOWANIE KOŚNE, KOŚNO-PASTWISKOWE ALBO NAPRZEMIENNE): q q q q q zakaz nawożenia; zakaz wapnowania; zakaz mechanicznego niszczenia struktury gleby, w tym bronowania i przeorywania; zakaz stosowania jakichkolwiek zabiegów agrotechnicznych i pielęgnacyjnych w terminie od dnia 1 kwietnia do terminu pierwszego pokosu; częstotliwość koszenia: jeden pokos w roku lub koszenie całej powierzchni działki rolnej co 2 lata (jeżeli ekspert przyrodniczy dopuści taką konieczność); q termin koszenia: od dnia 15 sierpnia do dnia 15 lutego kolejnego roku; q w przypadku corocznego koszenia: pozostawienie nieskoszonego fragmentu działki rolnej o powierzchni wynoszącej 15 85% powierzchni tej działki (procent powierzchni nieskoszonej określa ekspert przyrodniczy); w dwóch kolejnych latach należy pozostawić inne fragmenty nieskoszone inne fragmenty działki rolnej, przy czym gdy w danym roku powierzchnia nieskoszonego fragmentu działki rolnej określona przez eksperta przyrodniczego jest większa niż powierzchnia fragmentu tej działki skoszonego w poprzednim roku, w danym roku należy pozostawić nieskoszony fragment tej działki, który obejmuje w całości również ten jej fragment, który został skoszony w poprzednim roku; q zebranie i usunięcie skoszonej biomasy (w tym zakaz pozostawiania rozdrobnionej biomasy); w terminie do 2 tygodni po pokosie biomasa powinna zostać usunięta z działki rolnej lub ułożona w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi; w przypadku ułożenia biomasy w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi powinna ona zostać usunięta z działki rolnej nie później 34 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

35 q Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne w ramach PROW niż do dnia 1 marca kolejnego roku; przy użytkowaniu kośno-pastwiskowym wypas w terminie od dnia 15 maja do dnia 31 lipca przy obsadzie zwierząt do 0,5 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu, a w terminie od dnia 1 sierpnia do dnia 31 października przy obsadzie zwierząt do 1 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu. WYMOGI DLA WARIANTU OCHRONA SIEDLISK LĘGOWYCH PTAKÓW: DU- BELTA LUB KULIKA WIELKIEGO (UŻYTKOWANIE KOŚNE, KOŚNO-PASTWISKOWE, PASTWISKOWE ALBO NAPRZEMIENNE); q q wymogi obowiązkowe dla wszystkich typów użytkowania: zakaz wapnowania; zakaz mechanicznego niszczenia struktury gleby, w tym bronowania i przeorywania; zakaz nawożenia przy użytkowaniu kośno-pastwiskowym i pastwiskowym; zakaz stosowania jakichkolwiek zabiegów agrotechnicznych i pielęgnacyjnych w terminie od dnia 1 kwietnia do terminu pierwszego pokosu w przypadku użytkowania kośnego i kośno- -pastwiskowego lub do dnia 10 lipca w przypadku użytkowania pastwiskowego; wymogi obowiązkowe przy użytkowaniu kośnym i kośno-pastwiskowym: częstotliwość koszenia przy użytkowaniu kośnym: jeden lub dwa pokosy w roku w szczególnych przypadkach określonych przez eksperta przyrodniczego koszenie całej powierzchni działki rolnej co 2 lata; termin koszenia: przy użytkowaniu kośnym pierwszy pokos od dnia 10 lipca do dnia 31 lipca, drugi pokos od dnia 15 sierpnia do dnia 31 października, a w przypadku jednego pokosu w terminie od dnia 10 lipca do dnia 31 października; przy użytkowaniu kośno-pastwiskowym pokos w terminie od dnia 10 lipca do dnia 31 lipca; zebranie i usunięcie skoszonej biomasy (w tym zakaz pozostawiania rozdrobnionej biomasy); w terminie do 2 tygodni po pokosie biomasa powinna zostać usunięta z działki rolnej lub ułożona w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi; w przypadku ułożenia biomasy w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi powinna ona zostać usunięta z działki rolnej nie później niż do dnia 1 marca kolejnego roku, w przypadku corocznego koszenia: pozostawienie nieskoszonego fragmentu działki rolnej o powierzchni wynoszącej 15 20% powierzchni tej działki, a w szczególnych przypadkach w odniesieniu do turzycowisk, zwłaszcza kępiastych pozostawienie nieskoszonego fragmentu działki rolnej o powierzchni wynoszącej 50% powierzchni tej działki, jeżeli ekspert przyrodniczy dopuści taką konieczność; w przypadku stosowania dwóch pokosów w ciągu roku należy pozostawić te same fragmenty działki rolnej nieskoszone, a w dwóch kolejnych latach należy pozostawić inne fragmenty nieskoszone, dla działek nieprzekraczających powierzchni 1 ha dopuszczalne jest zrezygnowanie z po- WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 35

36 zostawiania powierzchni nieskoszonych i koszenie co roku całej działki lub pozostawienie nieskoszonego fragmentu działki rolnej o powierzchni wynoszącej 15 20% powierzchni tej działki, a w szczególnych przypadkach w odniesieniu do turzycowisk, zwłaszcza kępiastych pozostawienie nieskoszonej powierzchni działki rolnej o powierzchni wynoszącej 50% powierzchni tej działki, jeżeli ekspert przyrodniczy dopuści taką możliwość, przy użytkowaniu kośno-pastwiskowym jeden pokos i wypas po pokosie w terminie do dnia 31 października, przy obsadzie zwierząt do 1 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu, dopuszczalne jest ograniczone nawożenie do 60 kg N/ha/rok, z wyłączeniem obszarów nawożonych przez namuły rzeczne w przypadku użytkowania kośnego; q wymogi obowiązkowe przy użytkowaniu pastwiskowym: wypas przy obsadzie zwierząt do 0,5 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu w sezonie od dnia 15 maja do dnia 10 lipca oraz przy obsadzie zwierząt od 0,5 do 1,5 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu po dniu 10 lipca do dnia 31 października, dopuszczalne jest wypasanie przez cały rok koników polskich i koni huculskich przy obsadzie zwierząt do 1,5 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu w terminie po dniu 10 lipca do dnia 31 marca oraz przy obsadzie do 0,5 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu w terminie od dnia 1 kwietnia do dnia 10 lipca, jeżeli ekspert przyrodniczy dopuści taką możliwość, w przypadku niedojadów: coroczne wykoszenie niedojadów (raz w roku) w terminie od dnia 15 sierpnia do dnia 15 listopada oraz zebranie i usunięcie skoszonej biomasy (w tym zakaz pozostawiania rozdrobnionej biomasy) dotyczy niedojadów; w terminie do 2 tygodni po pokosie biomasa powinna zostać usunięta z działki rolnej lub ułożona w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi; w przypadku ułożenia biomasy w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi powinna ona zostać usunięta z działki rolnej nie później niż do dnia 1 marca kolejnego roku. WYMOGI DLA WARIANTU OCHRONA SIEDLISK LĘGOWYCH PTAKÓW: DERKA- CZA (UŻYTKOWANIE KOŚNE, KOŚNO-PASTWISKOWE ALBO NAPRZEMIENNE): zakaz nawożenia; zakaz wapnowania; zakaz mechanicznego niszczenia struktury gleby, w tym bronowania i przeorywania; zakaz stosowania jakichkolwiek zabiegów agrotechnicznych i pielęgnacyjnych w terminie od dnia 1 kwietnia do terminu pierwszego pokosu; częstotliwość koszenia przy użytkowaniu kośnym: jeden pokos w ciągu roku; 36 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

37 termin koszenia: od dnia 1 sierpnia do dnia 31 października; pozostawienie nieskoszonego fragmentu działki rolnej o powierzchni wynoszącej 15 20% powierzchni tej działki; w dwóch kolejnych latach należy pozostawić inne fragmenty nieskoszone; dla działek nieprzekraczających powierzchni 1 ha dopuszczalne jest zrezygnowanie z pozostawiania powierzchni nieskoszonych i koszenie co rok całej działki lub pozostawienie nieskoszonego fragmentu działki rolnej o powierzchni wynoszącej 15 20% powierzchni tej działki, jeżeli ekspert przyrodniczy dopuści taką możliwość; zebranie i usunięcie skoszonej biomasy (w tym zakaz pozostawiania rozdrobnionej biomasy); w terminie do 2 tygodni po pokosie biomasa powinna zostać usunięta z działki lub ułożona w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi; w przypadku ułożenia biomasy w pryzmy, w tym pryzmy balotowe, stogi lub brogi powinna ona zostać usunięta z działki rolnej nie później niż do dnia 1 marca kolejnego roku; przy użytkowaniu kośno-pastwiskowym - wypas po pokosie do dnia 31 października przy obsadzie zwierząt do 1 DJP/ha gruntów objętych wsparciem w ramach wariantu, jeżeli ekspert przyrodniczy dopuści taką możliwość. PAKIET 6. ZACHOWANIE ZAGROŻONYCH ZASOBÓW GENETYCZNYCH ROŚLIN W ROLNICTWIE Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie Stawki PROW Degresywność Uprawa 750 zł/ha 100 % stawki 0,10 ha 50 ha Wytwarzanie nasion/ materiału siewnego zł/ha 75% stawki powyżej 50 ha 100 ha 60 % stawki powyżej 100 ha Degresywność nie obowiązuje, płatność przysługuje do maksymalnej powierzchni 5 ha dla poszczególnych gatunków /odmian roślin uprawnych. Stare odmiany roślin używane przez człowieka giną bezpowrotnie, a ich miejsce zajmują nowe - chętniej uprawiane ze względu na większą wydajność, wytrzymałość na przechowywanie, bardziej atrakcyjny wygląd. Stare odmiany odchodzą, a z nimi bogactwo smaków, zapachów, a przede wszystkim genotypów, wytworzonych w ciągu setek lat uprawy przez człowieka. Pakiet 6. skierowany jest do rolników, którzy uczestniczą w ochronie zaniechanych w uprawach gatunków lub odmian gatunków roślin uprawnych. Efektem wdrażania tego pakietu będzie: zachowanie i upowszechnienie ginących i rzadkich gatunków, odmian, ekotypów, różnicowanie upraw na obszarach wiejskich, wzbogacenie oferty rolnika dla konsumentów, rozszerzenie dostępności materiału siewnego odmian regionalnych lub amatorskich wpisanych do Krajowego Rejestru oraz nasion gatunków roślin uprawnych zagrożonych erozją genetyczną. tj.: pszenicy płaskurki, pszenicy WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 37

38 samopszy, żyta krzycy, lnianki siewnej, nostrzyka białego, lędźwiana siewnego, soczewicy jadalnej, pasternaku zwyczajnego, przelotu pospolitego, gryki zwyczajnej. Jakie są warunki przystąpienia do Pakietu 6.? Pomoc jest przyznawana beneficjentom, którzy uprawiają (także na cele nasienne) rośliny zagrożone erozją genetyczną. Są to: pszenica płaskurka, pszenica samopsza, żyto krzyca (roślina dwuletnia), lnianka siewna, nostrzyk biały (roślina roczna oraz roślina dwuletnia), lędźwian siewny, soczewica jadalna, pasternak zwyczajny (roślina dwuletnia), przelot pospolity (roślina dwuletnia), gryka zwyczajna. Gatunki ww. roślin wysiewane są w siewie czystym. W przypadku uprawy gatunków i odmian roślin zagrożonych erozją genetyczną - pochodzenie nasion jest dowolne. Beneficjent może uprawiać rośliny z nasion uzyskanych w s woim gospodarstwie lub nabyć je np. od sąsiada lub na targu. W ramach Pakietu 6. możliwe jest również uzyskanie wsparcia z tytułu uprawy lub wytwarzania materiału siewnego odmian regionalnych lub amatorskich zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze. Obecnie w Krajowym Rejestrze nie są zarejestrowane odmiany regionalne i amatorskie. Więcej informacji na stronie: Natomiast, jeśli w przyszłości w Krajowym Rejestrze zostanie zarejestrowana odmiana regionalna lub amatorska, wówczas trzeba będzie ją rozmnażać wyłącznie z kwalifikowanego materiału siewnego. Płatność rolno-środowiskowo-klimatyczna w ramach wszystkich wariantów Pakietu 6. jest przyznawana do łącznej powierzchni uprawy rośliny danego gatunku lub odmiany nie większej niż 5 ha. W kolejnych latach zobowiązania beneficjent może zwiększać lub zmniejszać powierzchnię objętą zobowiązaniem w stosunku do wielkości powierzchni objętej zobowiązaniem w pierwszym roku, przy zachowaniu limitu 5 ha dla danego gatunku rośliny/odmiany. Jednocześnie, uprawa może być prowadzona na różnych gruntach w kolejnych latach zobowiązania. W przypadku rośliny dwuletniej zmiana miejsca uprawy lub zmiana rośliny uprawianej dopuszczalne są dopiero po upływie dwóch lat uprawy tej rośliny. Jakie są wymogi w tym pakiecie? W ramach Pakietu 6. rolnik w pierwszym roku, zanim złoży wniosek o płatność rolno-środowiskowo-klimatyczną, powinien pozyskać nasiona roślin wymienionych w załączniku nr 4 do rozporządzenia rolno-środowiskowo-klimatycznego lub materiał siewny roślin regionalnych i amatorskich zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze. W zależności, który wariant Pakietu 6. rolnik zamierza realizować musi on dostosować się do wymogów tychże wariantów tj.: Wariant 6.1. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie w przypadku uprawy rolnik podejmuje się: uprawiać gatunki roślin zagrożonych erozją genetyczną wymienione w załączniku 4 do rozporządzenia rolno-środowiskowo-klimatycznego lub uprawiać odmiany regionalne lub amatorskie zarejestrowane w Krajowym Rejestrze z kwali fikowanego materiału siewnego w pierwszym i czwartym roku uprawy rośliny danej odmiany. 38 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

39 W drugim, trzecim i piątym roku uprawy tej odmiany jest dopuszczalna uprawa z nasion uzyskanych ze zbioru w poprzednim roku. Wariant 6.2. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie w przypadku wytwarzania nasion lub materiału siewnego rolnik podejmuje się: wytwarzać materiał siewny zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze roślin odmian regionalnych lub amatorskich, zgodnie z przepisami o nasiennictwie (przy utrzymaniu czystości i tożsamości odmianowej). Ponadto, prowadzi dokumentację plantacji oraz wykonywanych zabiegów i musi uzyskać świadectwo oceny laboratoryjnej lub wytwarzać nasiona roślin pozostałych gatunków roślin zagrożonych erozją genetyczną wymienionych w załączniku nr 4 do rozporządzenia rolno-środowiskowo-klimatycznego, które będą spełniać minimalne wymagania jakościowe, potwierdzone na podstawie wyników badań laboratoryjnych w tym zakresie. Nasiona/materiał siewny wytworzone w ramach wariantu 6.2. muszą zostać poddane ocenie w laboratorium prowadzonym przy wojewódzkim inspektoracie ochrony roślin i nasiennictwa (w każdym województwie) lub innym akredytowanym laboratorium oceny nasion. Beneficjent otrzymuje z laboratorium: świadectwo oceny laboratoryjnej materiału siewnego odmian regionalnych lub amatorskich, informację o wynikach badania nasion uzyskanych z uprawianych roślin zagrożonych erozją genetyczną. Powyższe dokumenty beneficjent składa do kierownika biura powiatowego ARiMR do dnia 31 października roku, w którym złożył wniosek o przyznanie płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej. Jeżeli beneficjent nie może pozyskać nasion w pierwszym roku uprawy rośliny, gdyż uprawia roślinę dwuletnią, wówczas składa on oświadczenie o posiadaniu plantacji nasiennej rośliny dwuletniej w pierwszym roku uprawy tej rośliny, na formularzu udostępnionym przez ARiMR. Koszty transakcyjne W ramach wariantu 6.2. beneficjentowi przysługuje zwrot kosztów wykonania oceny wytworzonych nasion/ materiału siewnego (kosztów transakcyjnych). Beneficjent może otrzymać nie więcej niż 20% wysokości płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej jaką uzyska za realizację wariantu 6.2. za dany rok, w którym została dokonana ocena. Wysokość płatności z tytułu poniesionych kosztów transakcyjnych została ustalona dla poszczególnych gatunków/odmian roślin i wynosi od 240 do 268 zł za wykonanie oceny. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 39

40 PAKIET 7. ZACHOWANIE ZAGROŻONYCH ZASOBÓW GENETYCZNYCH ZWIERZĄT W ROLNICTWIE Pakiet 7. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie Stawki PROW Zachowanie lokalnych ras bydła Zachowanie lokalnych ras koni Zachowanie lokalnych ras owiec Zachowanie lokalnych ras świń Zachowanie lokalnych raz kóz zł/szt. małopolskie i wielkopolskie : zł/szt. pozostałe rasy zł/szt. 360 zł/szt zł/szt. 580 zł/szt. Degresywność Płatność rolno-środowiskowo-klimatyczna przysługuje do maksymalnej liczby zwierząt w jednym stadzie tj.: krów: 100 sztuk; loch tej samej rasy: 70 loch stada podstawowego świń rasy puławskiej,; 100 loch stada podstawowego świń rasy złotnickiej białej; 100 loch stada podstawowego świń rasy złotnickiej pstrej. Na różnorodność biologiczną w środowisku użytkowanym rolniczo składają się nie tylko rośliny i organizmy występujące naturalnie, ale również zwierzęta hodowlane. Rasy zwierząt, które są typowe dla danego środowiska/regionu są szczególnie cenne, gdyż posiadają cechy zgodne ze specyfiką danego obszaru. Współczesna towarowa produkcja zwierzęca ma charakter intensywny stosuje się wysokie nakłady na żywienie i utrzymuje zwierzęta w warunkach sztucznych, uzyskując w zamian bardzo wysoką wydajność. Tradycyjne rasy zwierząt nie są przystosowane do tego rodzaju chowu i nie mogą konkurować wydajnością z rasami wyselekcjonowanymi do produkcji intensywnej. Z tego powodu tradycyjne rasy są stopniowo wypierane i zastępowane przez rasy globalne. Tymczasem zachowanie ras tradycyjnych jest bardzo istotne dla utrzymania różnorodności biologicznej i przetrwania w populacji zwierząt gospodarskich cech np. odporności na trudne warunki bytowe czy choroby. Ponadto produkty uzyskiwane od zwierząt tych ras charakteryzują się specyficznymi cechami jakościowymi i stanowią nieodzowny składnik wielu produktów lokalnych. W celu ochrony ras rodzimych zwierząt gospodarskich zostały opracowane i są wdrażane przez Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Balicach k/krakowa programy ochrony. Programy te obejmują m.in. wybrane rasy bydła, koni, owiec, świń i kóz. Pakiet 7. oferuje wsparcie beneficjentom, którzy w swoich gospodarstwach realizują jeden lub więcej spośród wymienionych programów i prowadzą hodowlę zwierząt objętych ochroną. Celem Pakietu 7. jest zachowanie rodzimych ras zwierząt zagrożonych wyginięciem poprzez wspieranie ich hodowli zgodnie z Programem ochrony zasobów genetycznych (zwanym dalej Programem ochrony) 40 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

41 prowadzonym przez Instytut Zootechniki. Pakietem objęte są samice szczególnie cennych ras bydła, koni, owiec, świń i kóz, w przypadku których niska lub malejąca liczebność zwierząt hodowlanych stwarza zagrożenie ich wyginięcia. Wsparciem objęte są: q bydło polskie czerwone, białogrzbiete, polskie czerwono-białe, polskie czarno-białe; q konie koniki polskie, huculskie, małopolskie, śląskie, wielkopolskie, zimnokrwiste w typie sokólskim, zimnokrwiste w typie sztumskim; q owce wrzosówka, świniarka, olkuska, polska owca górska odmiany barwnej, merynos odmiany barwnej, uhruska, wielkopolska, żelaźnieńska, korideil, kamieniecka, pomorska, cakiel podhalański, merynos polski w starym typie, czarnogłówka, owca pogórza; q świnie puławska, złotnicka biała, złotnicka pstra; q kozy koza karpacka. Jakie są warunki przystąpienia do Programu ochrony? W celu objęcia stada programem ochrony zasobów genetycznych należy się zgłosić do Instytutu Zootechniki - Państwowy Instytut Badawczy w Balicach k/krakowa. Instytut ten m.in. określa kryteria i progi liczebności, przy których dana rasa staje się zagrożona, tworzy Program ochrony, którego realizacja ma zapewnić ochronę poszczególnych zagrożonych ras. W celu objęcia stada krów Programem ochrony należy zgłosić się do Instytutu Zootechniki w terminie od 1 listopada do 31 grudnia roku poprzedzającego rok rozpoczęcia realizacji Programu ochrony, zgodnie z procedurą kwalifikowania nowych stad zawartą na stronie internetowej IZ-PIB ( Aby objąć stado loch programem ochrony zasobów genetycznych należy zgłosić się do podmiotu prowadzącego Księgi Hodowlane dla danej rasy. W odniesieniu do świń rasy puławskiej jest to Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej POLSUS, a świń ras złotnickich jest to Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu. Pełną procedurę kwalifikowania nowych stad świń można znaleźć na stronie internetowej IZ-PIB ( W celu objęcia klaczy Programem ochrony należy zgłosić się do Instytutu Zootechniki w terminie od 1 listopada do 31 grudnia roku poprzedzającego rok rozpoczęcia realizacji Programu zgodnie z procedurą kwalifikowania nowych stad, zawartą na stronie internetowej IZ-PIB ( Posiadacz owiec lub kóz w celu objęcia stada Programem ochrony powinien zgłosić się do Regionalnego Związku Hodowców Owiec i Kóz (RZHOiK), a następnie złożyć stosowne dokumenty WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 41

42 w terminie do 14 marca danego roku, w którym chce rozpocząć Program - szczegóły na stronie internetowej IZ-PIB ( Wymienione powyżej instytucje decydują o przyjęciu zgłoszonego stada do Programu, a rolnik zobowiązuje się do ścisłego przestrzegania wszystkich warunków zawartych w tym programie - szczegóły na stronie internetowej IZ-PIB ( Beneficjent, którego zwierzęta zostały zakwalifikowane do realizacji Programu ochrony może złożyć wniosek o przyznanie płatności w ramach Pakietu 7. Płatność ta jest przyznawana do krów, klaczy, loch, owiec matek lub kóz matek zakwalifikowanych do Programu ochrony, jeżeli ich liczba w stadzie wynosi co najmniej: q 4 krowy tej samej rasy; q 2 klacze tej samej rasy; q 10 owiec matek rasy olkuskiej, q 15 owiec matek rasy cakiel podhalański, barwna owca górska, polska owca pogórza, czarnogłówka, q 30 owiec matek rasy merynos polski w starym typie albo 10 owiec matek pozostałych ras; q 10 loch rasy puławskiej; q 8 loch rasy złotnickiej białej, a w przypadku stada objętego programem ochrony zasobów gene tycznych przed dniem 1 stycznia 2006 r. 6 loch; q 8 loch rasy złotnickiej pstrej, a w przypadku stada objętego programem ochrony zasobów genetycznych przed dniem 1 stycznia 2006 r. 3 lochy; q 3 kozy matki. Płatność można uzyskać maksymalnie do: q 100 sztuk krów w stadzie; q 70 loch stada podstawowego świń rasy puławskiej; q 100 loch stada podstawowego świń rasy złotnickiej białej; q 100 loch stada podstawowego świń rasy złotnickiej pstrej. W jednym gospodarstwie można utrzymywać więcej niż jeden gatunek zwierząt lub różne rasy tego samego gatunku i uzyskiwać wsparcie z tego tytułu. Dodać należy, że hodowla każdej rasy zwierząt jest traktowana jako odrębne zobowiązanie. Jakie są wymogi w tym Pakiecie? Beneficjent realizujący Pakiet 7. jest zobowiązany utrzymywać i corocznie zgłaszać do płatności co najmniej taką liczbę zwierząt (samic), jaką zgłosił w pierwszym roku realizacji 5-letniego zobowiązania. Zwierzęta te muszą spełniać warunki Programu ochrony, a beneficjent zobowiązany jest realizować wynikające z tego programu obowiązki dotyczące odpowiedniego użytkowania ho- 42 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

43 dowlanego zwierząt. Zmiana zobowiązania w zakresie Pakietu 7. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie może polegać na: zwiększeniu liczby zwierząt danej rasy lokalnej objętych tym zobowiązaniem; q zmniejszeniu liczby tych zwierząt, jeżeli mimo tego zmniejszenia liczba tych zwierząt nie będzie niższa niż liczba zwierząt danej rasy, objętych tym zobowiązaniem w pierwszym roku jego realizacji; q zastąpieniu, zwierząt danej rasy lokalnej objętych tym zobowiązaniem zwierzętami tej samej rasy, jeżeli zwierzęta te spełniają warunki przyznania płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej. Szczegółowe informacje dotyczące programów ochrony zasobów genetycznych oraz wzory formularzy na stronie internetowej IZ-PIB ( WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 43

44 Literatura Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne w ramach PROW q Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 marca 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata (Dz. U. poz. 415, z późn. zm.); q Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne, Barbara Sazońska, CDR O/Radom WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

45 Powiatowe Zespoły Doradztwa Rolniczego (adres, kontakt) PZDR w Bartoszycach, ul. Hubalczyków 2, (89) , pzdr.bartoszyce@w - modr.pl PZDR w Braniewie, ul. Kościuszki 118, (55) , pzdr.braniewo@w - modr.pl ZDR w Działdowie, Lidzbark, ul. Jeleńska 6 lok. 13/2, (23) , pzdr.dzialdowo@w - modr.pl PZDR w Elblągu, ul. Grunwaldzka 2, (55) , pzdr.elblag@w - modr.pl PZDR w Ełku, ul. Suwalska 84, (87) , pzdr.elk@w - modr.pl PZDR w Giżycku, ul. Przemysłowa 2, (87) , pzdr.gizycko@w - modr.pl PZDR w Gołdapi, ul. Wolności 20, (87) , pzdr.goldap@w - modr.pl PZDR w Iławie, ul. Lubawska 3, (89) , pzdr.ilawa@w - modr.pl PZDR w Kętrzynie, ul. Powstańców Warszawy 1, (89) , pzdr.ketrzyn@w - modr.pl PZDR w Lidzbarku Warm., ul. Krasickiego 1/48, (89) ,pzdr.lidzbark@w - modr.pl PZDR w Mrągowie, ul. Bohaterów Warszawy 7a/2, (89) , pzdr.mragowo@w - modr.pl PZDR w Nowym M.Lub., ul. Jagiellońska 24d, (56) ,pzdr.nowe.miasto@w - modr.pl PZDR w Nidzicy, ul. Słowackiego 17, (89) , pzdr.nidzica@w - modr.pl PZDR w Olecku, ul. Kolejowa 31, (87) , pzdr.olecko@w - modr.pl PZDR w Olsztynie, Biskupiec, ul. Niepodległości 4A, (89) ,pzdr.olsztyn@w - modr.pl PZDR w Ostródzie, ul. Składowa 2, (89) , pzdr.ostroda@w - modr.pl PZDR w Piszu, ul. Wojska Polskiego 33, (87) , pzdr.pisz@w - modr.pl PZDR w Szczytnie, ul. Kościuszki 1/6, (89) , pzdr.szczytno@w - modr.pl PZDR w Węgorzewie, ul. Kraszewskiego 40, (87) , pzdr.wegorzewo@w - modr.pl

46 Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, Olsztyn tel , sekretariat@w-modr.pl