Podklasztorze, 3-5 czerwca 2011

Transkrypt

1 XXX JUBILEUSZOWY ZJAZD SEKCJI DIPTEROLOGICZNEJ PTE oraz V Konferencja Dipterologiczna Polskiego Towarzystwa Entomologicznego BIOLOGIA I SYSTEMATYKA MUCHÓWEK MATERIAŁY KONFERENCYJNE Podklasztorze, 3-5 czerwca 2011 Zakład Ekologii Kręgowców i Paleontologii Instytutu Biologii Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu Terenowy Ośrodek Edukacji i Kultury Ekologicznej w Łodzi Polskie Towarzystwo Entomologiczne

2 SZCZEGÓŁOWY PROGRAM KONFERENCJI Podklasztorze, 3-5 czerwca 2011 Piątek, 3 czerwca do godz przyjazd uczestników, rejestracja, godz obiad, godz otwarcie Zjazdu, powitanie zaproszonych gości, wystąpienia okolicznościowe (przew. PTE dr hab. M. Bunalski, wicemarszałek Sejmu RP, Stefan Niesiołowski dyrektor Zespołu Nadpilicznych Parków Krajobrazowych Piotr Wypych, sprawy organizacyjne. godz I sesja referatowa, godz kolacja, rozmowy kuluarowe. Sobota, 4 czerwca godz śniadanie, godz II sesja referatowa, godz wycieczka terenowa, krajoznawcza, zbieranie materiału. godz obiad, wybory przewodniczącego Sekcji Dipterologicznej (uczestniczą członkowie PTE), sprawy dotyczące organizacji kolejnego sympozjum, III sesja referatowa, referat zaproszony Prof. Dr hab. Jarosława Buszko pt. Przyroda Tajlandii oraz oficjalne zakończenie obrad sympozjalnych, kolacja grillowa. Niedziela, 5 czerwca godz śniadanie, godz wyjazd uczestników.

3 - 1 - V KONFERENCJA DIPTEROLOGICZNA POLSKIEGO TOWARZYSTWA ENTOMOLOGICZNEGO BIOLOGIA I SYSTEMATYKA MUCHÓWEK Podklasztorze, 3-5 czerwca 2011 KOMITET ORGANIZACYJNY Zakład Ekologii Kręgowców i Paleontologii Instytutu Biologii Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu DR ANDRZEJ J. WOŹNICA Terenowy Ośrodek Edukacji i Kultury Ekologicznej w Łodzi DR BOGUSŁAW SOSZYŃSKI

4 - 2 - REDAKCJA ANDRZEJ J. WOŹNICA Copyright by Dipteron-online, Wrocław 2011

5 NADESŁANE STRESZCZENIA I TEMATYKA REFERATÓW REFERATY (WG KOLEJNOŚCI WYSTĄPIEŃ) Piątek, 3 czerwca - I sesja referatowa 1. Anna Klasa - Strategia życiowa nasionnicy Terellia longicauda (MEIGEN, 1838) (Diptera, Tephritidae). 2. Cezary Bystrowski, Tomasz Jabłoński - Rączycowate (Diptera: Tachinidae) w traktowanych insektycydami drzewostanach dębowych Nadleśnictwa Krotoszyn. 3. Ewa Durska - Zgrupowania zadrowatych (Diptera: Phoridae) w środowiskach po zaburzeniach. 4. Jacek Kurzawa - Propozycja utworzenia Checklist of Diptera of Poland w wersji Online. 5. Jolanta Wiedeńska - Moja prywatna baza danych, czyli kilka informacji dla ewentualnego kontynuatora badań Limoniidae i Pediciidae (Diptera Nematocera). 6. Krzysztof Szpila, Sylwia Szczerbińska - Stan poznania morfologii larw trzeciego stadium europejskich gatunków ścierwic (Diptera: Sarcophagidae) o znaczeniu medyczno-sądowym. 7. Patrycja Dominiak - Kuczmany Rumunii (Diptera: Ceratopogonidae). 8. Sylwia Szczerbińska - Wykorzystanie larw muchówek z rodziny Calliphoridae (Diptera) w leczeniu trudno gojących się ran. 9. Miłosz Owieśny - Tworzenie prostych drzew filogenetycznych w obrębie rodzajów i rodzin dwuskrzydłych (Diptera) na podstawie danych udostępnionych w GeneBank. Sobota, 4 czerwca - II sesja referatowa (przed południem) 1. Aleksandra Urbanek, Ryszard Szadziewski - Morfologia i histologia szczecinek sekrecyjnych u larw kuczmanów z rodzaju szczeciorka Forcipomyia (Diptera: Ceratopogonidae). 2. Andrzej Grzywacz, Krzysztof Szpila, Thomas Pape - Morfologia jaj przedstawicieli rodzaju Pollenia ROBINEAU-DESVOIDY, 1830 (Diptera: Calliphoridae). 3. Edwin Sieredziński - Dlaczego niektóre muchówki (Diptera) nie mają skrzydeł? 4. Iwona Krysiak, Andrzej Palaczyk - Trichopezinae, Hemerodromiinae i Clinocerinae (Diptera: Empididae) Bieszczadów. 5. Łukasz Mielczarek - Saproksyliczne bzygowate (Diptera, Syrphidae) na Wyżynie Małopolskiej. 6. Małgorzata Piotrowicz, Ryszard Szadziewski - Szkielet tentorialny kuczmanów (Diptera: Ceratopogonidae). 7. Maria Grochowska - Zróżnicowane strategie zasiedlania źdźbeł trzciny pospolitej (Phragmites australis CAV. TRIN. ex STEUD., 1841) przez wybrane gatunki muchówek (Diptera). 8. Paweł Trzciński - Fauna bzygowatych (Syrphidae; Diptera) Wielkopolskiego Parku Narodowego. 9. Tadeusz Zatwarnicki - Zróżnicowanie aparatu gębowego u przywódek (Diptera: Ephydridae). Sobota, 4 czerwca - III sesja referatowa (po południu) 1. Agnieszka Soszyńska-Maj - Zróżnicowanie morfologiczne i funkcjonalne organu notalnego u wojsiłek (Mecoptera). 2. Bogusław Soszyński - Bzygowate (Diptera: Syrphidae) Sulejowskiego Parku Krajobrazowego na tle Puszczy Pilickiej. Sobota, 4 czerwca - Referat Zaproszony Jarosław Buszko - Przyroda Tajlandii.

6 - 4 - I SESJA REFERATOWA (3 czerwca 2011) Strategia życiowa nasionnicy Terellia longicauda (MEIGEN, 1838) (Diptera, Tephritidae) ANNA KLASA Ojcowski Park Narodowy, Ojców, anna_klasa@wp.pl Nasionnica Terellia longicauda jest oligofagiem dwóch blisko spokrewnionych gatunków ostrożeni: ostrożenia głowacza Cirsium eriophorum i siedmiogrodzkiego C. decussatum. Larwy muchówki odżywiają się nasionami ograniczając ich rozrodczość. Kolczaste koszyczki kwiatostanowe tych ostrożeni, dochodzące do 5 cm średnicy sprawiają, że roślina ma nielicznych amatorów. Muchówka ma więc niewielu konkurentów i drapieżców, ale jest ściśle uzależniona od swoich żywicieli. Rączycowate (Diptera: Tachinidae) w traktowanych insektycydami drzewostanach dębowych Nadleśnictwa Krotoszyn CEZARY BYSTROWSKI*, TOMASZ JABŁOŃSKI Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Stary, ul. Braci Leśnej nr 3, Raszyn, * C.Bystrowski@ibles.waw.pl W latach 2008 i 2009 w ponad stuletnich drzewostanach dębowych oraz z przewagą dębu, na terenie Nadleśnictwa Krotoszyn (Les. Smoszew) (UTM:XT72), odławiano owady do pułapek Moerickie go. Pułapki były eksponowane w dwóch oddziałach: 41m (otulina rezerwatu Smoszew) po zachodniej stronie drogi Chwaliszew Krotoszyn w 120 letnim drzewostanie dębowym (powierzchnie: rez_1, rez_2, rez_3, i rez_4) oraz w 145 letnim drzewostanie nasiennym dębu odziały 41a (powierzchnie: nas_1, nas_3 nas_5) i w oddziale 25d (powierzchnie: nas_2, nas_4, nas_6). Na każdej z powierzchni wywieszano po trzy pułapki w koronach dębów. W pierwszym roku badań (2008) wywieszono łącznie 27 pułapek: 9 sztuk w otulinie rezerwatu Smoszew (oddział 41m) oraz 18 w nasiennych drzewostanach dębowych (odział 41a i 25d) w kolejnym roku (2009) wywieszono trzy pułapki więcej na dodatkowej

7 - 5 - powierzchni (rez_4). Pułapki eksponowano od połowy kwietnia do połowy lipca i kontrolowano raz w miesiącu. W roku 2008 odłowiono 199 osobników rączycowatych, natomiast w kolejnym roku nastąpił wyraźny wzrost liczby złowionych muchówek, których łącznie odłowiono 590 sztuk. W zebranym materiale najliczniej reprezentowane były parazytoidy foliofagów gatunków liściastych, głównie miernikowców: Blepharomyia pagana, Phorocera obscura, Phorocera similis, Lypha dubia, Smidtia conspersa. Do mniej licznie stwierdzonych parazytoidów foliofagów zaliczyć należy Cyzenis albicans, Parasetigena silvestris czy Ernestia rudis. Intersujące wydaje się stwierdzenie występowania muchówki z gatunku Trichactia pictiventris (odłowiono aż 120 osobników). Gatunek ten nie ma znanego żywiciela i jest uważany w Europie za rzadki (TSCHORSNIG, HERTING 1994). Najbliżej spokrewnionym gatunkiem z Trichactia pictiventris jest rączyca Triarthria setipennis, która rozwija się na skorkach (Dermaptera). Duża część wykazanych gatunków została odłowiona w liczbie jednego lub zaledwie kilku okazów, spośród których przynajmniej kilka wymienić można jako złowione przypadkowo osobniki migrujące nie będące stałym elementem zgrupowania rączyc w drzewostanach dębowych. Do takich elementów należą: Cylindromyia auriceps, Elomya lateralis, Gymnosoma rotundatum, Phasia subcoleoptrata czy Gymnocheta viridis. Pierwsze cztery gatunki to parazytoidy pluskwiaków występujące w otwartych ekosystemach łąkowych i zaroślowych. G. viridis pasożytuje na gąsienicach niektórych sówkowatych. Zgrupowania zadrowatych (Diptera: Phoridae) w środowiskach po zaburzeniach EWA DURSKA Pracownia Ekologii i Bioróżnorodności, MiIZ PAN, Wilcza 64, Warszawa, edurska@miiz.waw.pl W oparciu o wieloletnie badania prowadzone nad zgrupowaniami zadrowatych (Phoridae), dokonano podsumowania wyników dotyczących zgrupowań zasiedlających środowiska zaburzone. Przedstawiono (tabela, wykresy) podobieństwa i różnice odnośnie liczby i liczebności gatunków dominujących w środowiskach upraw sosnowych borów świeżych Niżu Polskiego, po huraganie (rok 2002) w Puszczy Piskiej, a także po naturalnych

8 - 6 - pożarach w Parku Narodowym Tyresta (Szwecja) i w lasach kasztanowych Alp Szwajcarskich (Ticino). Propozycja utworzenia Checklist of Diptera of Poland w wersji Online JACEK KURZAWA ul.sterlinga 2 m.10, Tomaszów Mazowiecki, jk@entomo.pl Zwracam się do Sekcji Dipterologicznej PTE z propozycją przystąpienia do projektu pod nazwą Checklist of Diptera of Poland - OnLine i objęciem patronatu i opieką nad nim (opracowanie checklisty, opatrzeniem stosownym komentarzem i wyznaczeniem administratorów do poszczególnych rodzin). Celem głównym projektu jest udostępnienie w sieci internetowej aktualnej listy gatunków owadów (poszczególnych rzędów) występujących w Polsce wraz z komentarzami i ostatnią synonimiką. Checklista wyposażona jest w wyszukiwarkę oraz panel administratorów. Administratorzy poszczególnych rodzin mają możliwość edytowania, dodawania i usuwania gatunków w obrębie rodziny, która jest pod ich opieką, co powoduje, że Checklista może być na bieżąco, zdalnie uzupełniana i w ten sposób może być ciągle aktualna. Wyszukiwarka jest sprawnym narzędziem, można wpisywać dwa dowolne fragmenty nazwy co powoduje, ze bardzo łatwo można je wysortować wg dowolnych kryteriów. Obecnie w sieci umieszczony jest Checklist Chrząszczy Polski, gdzie prace nad aktualizacją rodzin dobiegają końca: Jest już przygotowana aktualna Checklista ważek przez Sekcję Odonatologiczną PTE. Status autorów Checklisty mają administratorzy poszczególnych rodzin. Projekt jest typu non-profit nastawiony na popularyzację entomologii w sieci. Ze swej strony zapewniam obsługę techniczną, hosting oraz pomoc przy aktualizacjach zbiorczych oraz rozwiązywaniu bieżących problemów. Posiadam dziesięcioletnie doświadczenie w prowadzeniu usług hostingowych i webmasterskich oraz co niezbędne - entuzjastyczne podejście do entomologii, którą zajmuję się od początku lat 80-tych.

9 - 7 - Moja prywatna baza danych, czyli kilka informacji dla ewentualnego kontynuatora badań Limoniidae i Pediciidae (Diptera Nematocera) JOLANTA WIEDEŃSKA Katedra Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii, Uniwersytet Łódzki (emeryt), Pabianice, ul. Jana Pawła II 75 a, jwieden@biol.uni.lodz.pl Ranga taksonów sygaczowatych (Limoniidae) i kreślowatych (Pediciidae) zmieniała się kilkakrotnie w historii badań tych muchówek długoczułkich (Diptera Nematocera). Obecne dwie oddzielne rodziny, do niedawna stanowiły jedną Limoniidae; jeszcze wcześniej tworzyły takson w randze podrodziny w rodzinie Tipulidae. Bardziej skomplikowaną historię pozycji systematycznej ma większość gatunków. Opisywane i rewidowane wielokrotnie zmieniały swoje miejsce na drzewie filogenetycznym, zmieniały się ich nazwy gatunkowe, a także przynależność do podrodzaju i rodzaju. Ten kontredans systematyczny pogłębiał się dodatkowo poprzez przemieszczanie się podrodzajów między rodzajami lub przez zmianę rangi taksonu: podrodzaje uznawano za rodzaje, rodzaje stawały się podrodzajami. Zmiany takie pojawiały się i ciągle pojawiają się w literaturze, często bez żadnego uzasadnienia. Brak kompletnych kluczy do oznaczania postaci dorosłych, a tym bardziej do oznaczania larw i poczwarek, zmusił mnie do stworzenia własnej bazy danych literaturowych, która ułatwiłaby opracowywanie materiału. Wszystkie moje katalogi oparte są na alfabetycznym układzie nazw gatunkowych, aktualnych i synonimicznych (w sumie około czterech tysięcy fiszek). Karta każdego gatunku zawiera: aktualną nazwę gatunku, wszystkie nazwy historyczne z podaniem źródła literaturowego, wypis publikacji (autor i rok wydania) zawierających opisy i/lub rysunki gatunku (osobno odnośnie form doskonałych, osobno form preimaginalnych) oraz wypis publikacji dotyczących terenów Polski, w których dany gatunek został wymieniony. Tworzenie tego katalogu rozpoczęłam na początku lat 70-dziesiątych ubiegłego wieku, kiedy jeszcze komputery i komputerowe bazy danych nie były w powszechnym użyciu; w przyszłości mam zamiar wszystkie dane, zgromadzone na bibliotekarskich fiszkach, zapisać w formie elektronicznej. W referacie przedstawię poza tym jeszcze kilka innych katalogów danych, sporządzonych w formach ułatwiających poruszanie się w bogatej literaturze przedmiotu, a także podam adresy nowoczesnych stron internetowych, uwzględniających rozmaite informacje dotyczące rodzin Limoniidae i Pediciidae.

10 - 8 - Stan poznania morfologii larw trzeciego stadium europejskich gatunków ścierwic (Diptera: Sarcophagidae) o znaczeniu medyczno-sądowym KRZYSZTOF SZPILA*, SYLWIA SZCZERBIŃSKA** * Zakład Ekologii Zwierząt, Instytut Ekologii i Ochrony Środowiska UMK, ul. Gagarina 9, Toruń, szpila@umk.pl **Zakład Taksonomii i Ekologii Zwierząt, Wydział Biologii UAM, ul. Umultowska 89, Poznań, sylwia.szczerbinska@hotmail.com Ścierwice są grupą o urozmaiconej biologii. Gatunki związane rozwojowo z rozkładem zwłok dużych kręgowców można podzielić na dwie grupy w zależności od stopnia specjalizacji pokarmowej: obligatoryjne i fakultatywne nekrofagi. Stan poznania morfologii stadiów larwalnych w obu grupach jest bardzo nierównomierny. Spośród 24 gatunków wytypowanych jako istotne dla celów medyczno-sądowych, jedynie trzy posiadają rozległą dokumentacje trzeciego stadium larwalnego opierającą się na szczegółowym opisie, rysunkach i zdjęciach preparatów z mikroskopu świetlnego. Dokumentacje dla dalszych 8 gatunków, opierającą się na opisach i czarno-białych rysunkach można ocenić jako dobrą. Jednak w większości tych przypadków analizowano materiał z odległych od Europy rejonów geograficznych, takich jak Stany Zjednoczone, Japonia czy Indie i pomiędzy opisami larw tych samych gatunków niekiedy występują istotne różnice. Morfologia larw trzeciego stadium kolejnych trzech gatunków jest poznana słabo, ponieważ mimo zastosowania nowoczesnych technik dokumentacyjnych (mikroskopia skaningowa), załączone opisy są fragmentaryczne i wiele ważnych struktur z punktu widzenia taksonomii jest pominiętych. Wciąż nieopisane pozostają stadia larwalne 10 gatunków, głównie z grupy fakultatywnych nekrofagów, przeważnie o domniemanej, lecz jeszcze niepotwierdzonej zdolności rozwoju na padlinie dużych zwierząt i ludzkich zwłokach. Ze względu na zapotrzebowanie ze strony nauk stosowanych stan wiedzy na temat stadiów larwalnych ścierwic o znaczeniu medyczno-sądowym powinien zostać ujednolicony na odpowiednim poziomie, umożliwiającym skonstruowanie funkcjonalnych kluczy do oznaczania przynajmniej trzeciego stadium larwalnego.

11 - 9 - Kuczmany Rumunii (Diptera: Ceratopogonidae) PATRYCJA DOMINIAK Katedra Zoologii Bezkręgowców, Uniwersytet Gdański, Al. Marszałka Piłsudskiego 46, Gdynia, heliocopris@gmail.com W Rumunii rodzina Ceratopogonidae jest reprezentowana przez 68 gatunków (KIEFFER 1919; ALBU I DAMIAN-GEORGESCU 1969; ORSZAGH 1971; SPATARU I DAMIAN-GEORGESCU 1970; DAMIAN-GEORGESCU I SPATARU 1971; DAMIAN-GEORGESCU 1972AB, 1973, 1975, 2000; SPATARU 1973; REMM 1988; SZADZIEWSKI I BORKENT 2004; OPRESCU I IN. 2008; DOMINIAK I SZADZIEWSKI 2010). W wyniku badań prowadzonych w czerwcu 2007 roku w Delcie Dunaju, Karpatach Wschodnich, Górach Zachodnio-rumuńskich oraz na Wyżynie Transylwańskiej, stwierdzono 58 gatunków kuczmanów, w tym 30 nowych dla fauny tego kraju. Są to: Atrichopogon brunnipes, A. forcipatus, A. fusculus, A. meloesugans, A. oedemerarum, A. rostratus, A. winnertzi, Bezzia albicornis, B. fuliginata, Brachypogon hudjakovi, Culicoides achrayi, C. festivipennis, C. pallidicornis, C. punctatus, C. scoticus, Forcipomyia borealis, F. fuliginosa, F. monilicornis, F. sibirica, F. titillans, Palpomyia algeriana, P. flavipes, P. infuscata, P. praeusta, Probezzia seminigra, Schizohelea leucopeza, Serromyia femorata, S. morio, Sphaeromias pictus oraz Stilobezzia gracilis. Spośród nich na szczególną uwagę zasługują rzadko notowane gatunki śródziemnomorskie (P. algeriana), górskie (P. infuscata, P. praeusta) oraz borealne (B. hudjakovi, F. borealis). Wykorzystanie larw muchówek z rodziny Calliphoridae (Diptera) w leczeniu trudno gojących się ran. SYLWIA SZCZERBIŃSKA Zakład Taksonomii i Ekologii Zwierząt, Wydział Biologii UAM, ul. Umultowska 89, Poznań, sylwia.szczerbinska@hotmail.com Larwoterapia to metoda leczenia trudno gojących się ran, wykorzystująca sterylne larwy muchówek z rodziny Calliphoridae. Ten sposób leczenia znany był już przez starożytnych Majów i Aborygenów. W roku 1829 chirurg polowy Napoleona Baron Dominic Larrey opisywał przypadki wykorzystania larw muchówek w leczeniu ran. Zaobserwował, że rany, które były zaatakowane przez czerwie, goją się szybciej i pacjenci rzadziej umierają.

12 Jednak dopiero amerykański ortopeda William Baer, który wykorzystywał larwy podczas I Wojny Światowej, stworzył naukowe podstawy leczenia biochirurgicznego z wykorzystaniem sterylnych larw muchówek. Pozytywne efekty leczenia ran metodą larwoterapii wynikają z biologii i właściwości larw muchówek, takich jak: oczyszczanie rany przez usunięcie martwej, zainfekowanej tkanki, dezynfekcja przez zabicie bakterii oraz stymulacja ziarninowania i gojenia rany. Szybki rozwój medycyny, odkrycie antybiotyków i zastosowanie ich na szeroką skalę zrewolucjonizowało medycynę stały się one standardową metodą leczenia. Obecnie larwoterapia stosowana jest w leczeniu coraz większej ilości schorzeń, m.in. w zespole stopy cukrzycowej, owrzodzeniach, odleżynach i oparzeniach często jest ona ostatnią szansą na uniknięcie amputacji. Wiele badań pokazuje, że stosując tą metodę znacznie skraca się czas leczenia oraz zmniejsza jego koszty. Tworzenie prostych drzew filogenetycznych w obrębie rodzajów i rodzin dwuskrzydłych (Diptera) na podstawie danych udostępnionych w GeneBank MIŁOSZ OWIEŚNY Zakład Ekologii Zwierząt, Instytut Ekologii i Ochrony Środowiska UMK, ul. Gagarina 9, Toruń, milosz83@gmail.com W GeneBank do tej pory zdeponowano dane dla prawie taksonów, z czego na poziomie gatunku nieco ponad Udostępnione w ten sposób dane są bezpłatne i nieskomplikowane w dalszym wykorzystaniu. Niniejsza prezentacja ma celu przedstawienie, jak w prosty sposób zbudować drzewo filogenetyczne na podstawie danych uzyskanych z GeneBank, wykorzystując do tego celu program MEGA. II SESJA REFERATOWA (4 czerwca 2011 przed południem)

13 Morfologia i histologia szczecinek sekrecyjnych u larw kuczmanów z rodzaju szczeciorka Forcipomyia (Diptera: Ceratopogonidae) ALEKSANDRA URBANEK*, RYSZARD SZADZIEWSKI Uniwersytet Gdański, Katedra Zoologii Bezkręgowców, Piłsudskiego 46, Gdynia * a.lewanczyk@gmail.com Larwy kuczmanów z rodzaju szczeciorka Forcipomyia (Diptera: Ceratopogonidae) to muchówki zamieszkujące wilgotne środowiska podkorowe, które cechują się posiadaniem dwóch rzędów dorsalnych szczecinek sekrecyjnych biegnących wzdłuż całego ciała. W szczytowej części szczecinek znajduje się por (F. nigrans) lub pory (F. nigra), którymi uwalniana jest na zewnątrz higroskopijna białkowa wydzielina. Chłonie ona wodę z wilgotnego otoczenia i zwilża powierzchnię ciała owada tym samym wspomagając proces oddychania kutikularnego u tych apneustycznych muchówek. Obserwacje histologiczne wykazały, że substancja ta jest produkowana przez znajdującą się u nasady szczecinki sekrecyjnej dużą komórkę gruczołową będącą w istocie komórką włoskotwórczą (trichogenną). Ponadto badania z wykorzystaniem technik mikroskopii transmisyjnej ujawniły obecność pojedynczego neuronu, którego dendryt zamknięty w skolopidialnej pochewce dochodzi do podstawy szczecinki. Tym samym stwierdzono, że szczecinki sekrecyjne to zmodyfikowane narządy zmysłowe o charakterze mechanorecepcyjnym. Morfologia jaj przedstawicieli rodzaju Pollenia ROBINEAU-DESVOIDY, 1830 (Diptera: Calliphoridae) ANDRZEJ GRZYWACZ*, KRZYSZTOF SZPILA*, THOMAS PAPE** * Zakład Ekologii Zwierząt, Instytut Ekologii i Ochrony Środowiska, UMK, Gagarina 9, Toruń, hydrotaea@gmail.com; szpila@umk.pl ** Department of Entomology, Zoological Museum, University of Copenhagen, Universitetsparken 15, DK Copenhagen, Denmark, TPape@snm.ku.dk Muchówki reprezentujące rodzaj Pollenia ROBINEAU-DESVOIDY, 1830 (Diptera: Calliphoridae), których biologia została do tej pory opisana, realizują swą strategię życiową w stadium larwalnym jako parazytoidy lub drapieżniki żerujące na dżdżownicach (Oligochaeta: Lumbricidae). Jaja składane przez samice na powierzchni podłoża lub w szczelinach gleby narażone są na okresowe zalewanie.

14 Wśród dostępnych publikacji odnaleźć można opisy morfologii jaj P. dasypoda PORTSCHINSKY oraz P. rudis (FABRICIUS). Jednakże z powodu zmian nomenklatury w ostatnich latach bez zastrzeżeń mogą być traktowane jedynie opisy jaj P. dasypoda, w przeciwieństwie do pozostałych źródeł, które można co najwyżej zakwalifikować jako opisy morfologii jaj ganków należących do grupy rudis. Celem niniejszego wystąpienia jest zaprezentowanie ogólnej morfologii jaj rodzaju Pollenia oraz szczegółowe porównanie dziewięciu gatunków: P. amentaria (SCOPOLI), P. angustigena WAINWRIGHT, P. atramentaria (MEIGEN), P. labialis ROBINEAU-DESVOIDY, P. mayeri JACENTKOVSKY, P. pediculata MACQUART, P. rudis, P. similis (JACENTKOVSKY), oraz P. vagabunda (MEIGEN). Zaprezentowane informacje porównane zostaną z danymi literaturowymi dotyczącymi morfologii jaj innych rodzajów sklasyfikowanych obecnie w obrębie rodziny Calliphoridae, jak również nadrodziny Oestroidea. Dlaczego niektóre muchówki (Diptera) nie mają skrzydeł? EDWIN SIEREDZIŃSKI KN Biologii Ewolucyjnej, Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego, colonelvolf@gmail.com Już od dziewiętnastego wieku entomologów nurtuje pytanie, dlaczego część owadów (w tym muchówek) utraciła skrzydła (DARWIN, 1859). Jeżeli chodzi o wyjaśnienia proksymalne, obecnie zagadnienie jest stosunkowo proste, wystarczy odwołać się do genetyki rozwojowej lub mechanizmów behawioralnych (przypadek Hippoboscidae). Problem pojawia się natomiast, gdy poszukujemy rozwiązania w płaszczyźnie ultymatywnej. Wśród Diptera istnieją przedstawiciele rodzin, których imagines nie posiadają skrzydeł przez większą część życia (wspomniane wyżej Hippoboscidae) lub w ogóle się u nich nie pojawiają. Dotyczy to części Chironomidae (PECKHAM, 1971; HENRIQUES-OLIVEIRA & SILVA, 2009), Tipulidae (ALEXANDER, 1978; MANI, 1968), Limoniidae (MANI, 1968), Ephydridae (PAPP, 1979), Sphaeroceridae (PAPP, 1979), Drosophilidae (PAPP, 1979), Phoridae (MANI, 1968) czy Micropezidae (MCALPINE D.K., 1990). Pojawia się tutaj pytanie, jaki był ultymatywny mechanizm zaniku skrzydeł u tych form. Najbardziej prawdopodobną możliwością jest zasiedlenie przez nie izolowanych, wyspowych ekosystemów (MANI, 1968), w których drapieżnictwo jest silnie ograniczone. U form pasożytniczych takich jak Hippoboscidae dodatkowym czynnikiem mogły być

15 długotrwałe interakcje pasożyt-żywiciel. Odbyłby się zatem tu analogiczny proces do tego u szeregu ptaków. Dla ogółu owadów w wyspowych ekosystemach zaproponowano wyjaśnienie tego mechanizmu na modelu gatunków o dużym polimorfizmie skrzydeł (WAGNER & LIEBHERR, 1992). Póki co nie jest znany taki gatunek muchówki. W każdym razie ultymatywny mechanizm zaniku skrzydeł u części Diptera wiąże się jednakże z czynnikami natury biogeograficznej. TRICHOPEZINAE, HEMERODROMIINAE I CLINOCERINAE (DIPTERA: EMPIDIDAE) BIESZCZADÓW IWONA KRYSIAK*, ANDRZEJ PALACZYK** *Katedra Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii UŁ, Łódź, ul. Banacha 12/16, krysiak@biol.uni.lodz.pl **Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, Muzeum Przyrodnicze, Kraków, Sw. Sebastiana 9, palaczyk@muzeum.pan.krakow.pl W piśmiennictwie wykazano dotychczas z podrodzin: Trichopezinae, Hemerodromiinae i Clinocerinae w Bieszczadach 24 gatunki. W materiale zebranym przez autorów stwierdzono 10 kolejnych gatunków nie podanych z omawianego terenu. Saproksyliczne bzygowate (Diptera, Syrphidae) na Wyżynie Małopolskiej ŁUKASZ MIELCZAREK Os. Broniewskiego 22/5, Włoszczowa, lukasz@insects.pl Podczas badań terenowych w latach stwierdzono na licznych stanowiskach Wyżyny Małopolskiej występowanie 36 gatunków saproksylicznych bzygowatych. Całkowita liczba stwierdzonych gatunków saproksylicznych Syrphidae na badanym terenie wzrosła do 54 gatunków, co stanowi około 75% saproksylicznej fauny Syrphidae w Polsce. Zdecydowaną większość saproksylicznych Syrphidae zaklasyfikowano jako nieliczne-rzadkie. Stwierdzono, że największy udział posiada element palearktyczny stanowiący 35% gatunków oraz europejski - 22%. Dla każdego gatunku przypisano środowiska rozwoju larw. Wyróżniono następujące środowiska: dziuple, wycieki soku, działalność owadów, martwe drewno, strefa korzeniowa, strefa podkorowa. Największa liczba gatunków związanych jest z dziuplami powstałymi w drzewach liściastych, w których rozwijają się larwy co najmniej 39 gatunków

16 oraz wyciekami soku z pni drzew Lasy liściaste są miejscem wyłącznego rozwoju dla 67% badanych Syrphidae, a gatunki występujące w lasach iglastych oraz iglastych i liściastych stanowią kolejno 15% i 18%. Trzydzieści pięć gatunków saproksylicznych Syrphidae stwierdzonych na Wyżynie Małopolskiej uznawanych jest za zagrożone w Polsce i Europie. Szkielet tentorialny kuczmanów (Diptera: Ceratopogonidae) MAŁGORZATA PIOTROWICZ, RYSZARD SZADZIEWSKI Katedra Zoologii Bezkręgowców Uniwersytetu Gdańskiego, Al. Marszałka Piłsudskiego 46, Gdynia, malgorzata-piotrowicz@wp.pl Tentorium chroni narządy wewnętrzne głowy i jest miejscem przyczepu mięśni aparatu gębowego i czułków. Składa się ono z dwóch par zrośniętych ze sobą ramion przednich i tylnych oraz ramion dorsalnych (grzbietowych). Tylne ramiona tentorium połączone są ze sobą za pomocą mostu tentorialnego. U większości muchówek długoczułkich i kuczmanów występują przednie i tylne ramiona tentorium, dorsalne ulegają różnym modyfikacjom, a most tentorialny zanika. Wśród Ceratopogonidae są dwa zasadnicze typy budowy szkieletu tentorialnego. Pierwszy cechuje spójność w budowie u obu płci, gdzie ramię grzbietowe jest jednakowo wykształcone. W typie drugim samce mają wyraźne, grzbietowe ramię tentorium, natomiast samice są go pozbawione. Analiza budowy szkieletu tentorialnego dostarcza cennych informacji w poszukiwaniu związków filogenetycznych w obrębie kuczmanów i pozostałych Nematocera, jak również wskazuje na tendencje w modyfikacjach poszczególnych elementów puszki głowowej. Zróżnicowane strategie zasiedlania źdźbeł trzciny pospolitej (Phragmites australis CAV. TRIN. ex STEUD., 1841) przez wybrane gatunki muchówek (Diptera) MARIA GROCHOWSKA Zakład Zoologii, Instytut Biologii UMCS, ul. Akademicka 19, Lublin, amgroch@interia.pl Trzcina pospolita jest jedną z najbogatszych roślin w faunę fitofagów (NARTSHUK 1993). Występuje na niej około 200 gatunków (NARTSHUK 1996). Wśród nich są gatunki ssące, konsumenci organów osiowych, owady odżywiające się liśćmi oraz konsumenci embrionalnych tkanek wierzchołka wzrostu i młodych nierozwiniętych liści (NARTSHUK 1996,

17 DE BRUYN ET AL. 1998). Sposób oddziaływania fitofagów na tę roślinę jest zróżnicowany: wysysają soki, zgryzają tkanki, drążą chodniki. Specyficznym rodzajem reakcji jest uszkadzanie tkanek roślinnych prowadzące do tworzenia się galasów (zoocecydiów). Muchówki z rodzaju Lipara (L. lucens MEIGEN, L. similis SCHINER, L. rufitarsis LOEW i L. pullitarsis DOSKOCIL & CHVÁLA) na przełomie maja i czerwca składają jaja na blaszki i pochwy liściowe. Larwy pierwszego stadium wchodzą pod pochwy liściowe, wygryzają otwory w kolejno napotkanych liściach przez które dostają się do centralnej osi źdźbła. Następnie schodzą po linii prostej w kierunku wierzchołka wzrostu. L. lucens i L. rufitarsis zjadają tkanki embrionalne rośliny, natomiast L. similis i L. pullitarsis pozostawiają je nie tknięte. Platycephala planifrons (FABRICIUS), składa jaja jesienią na powierzchni bardzo młodych pędów trzciny, a wylęgłe larwy pierwszego stadium wchodzą pomiędzy liście (GROCHOWSKA 1993). W maju następnego roku obserwuje się wyraźny wzrost rośliny. Młode larwy uaktywniają się już w wyrośniętym źdźble. Schodzą między blaszkami liściowymi poniżej wierzchołka wzrostu, drążą po jego zewnętrznej stronie kanał, a następnie otwór prowadzący do centralnej części wierzchołka i w całości go zjadają. Lasioptera arundinis (SCHINER) zasiedla pędy boczne źdźbeł trzciny (Phragmites australis TRIN.) na przełomie czerwca i lipca. Wylęgłe z chorionów jajowych larwy wnikają do wnętrza rośliny przy pomocy grzyba z rodzaju Macrophoma. Grzyb produkuje podłużne korytarze w zewnętrznych tkankach źdźbła, które pozwalają larwie przemieszczać się wewnątrz rośliny. Jednocześnie larwy zeskrobują tkanki rośliny swoimi mandibulami wywołując dyskretne skaleczenia na epidermie, co sprzyja rozwojowi i rozprzestrzenianiu się grzybni (ROHFRITSCH 1992). Larwy niosą ze sobą konidia i rozsiewają grzyby wzdłuż ich trasy. Tak więc ataku na tkanki naczyniowe gospodarza dopuszczają się oba organizmy. Fauna bzygowatych (Syrphidae; Diptera) Wielkopolskiego Parku Narodowego PAWEŁ TRZCIŃSKI Katedra Entomologii UP w Poznaniu, ul. Dąbrowskiego 159, Poznań, trzcinsk@up.poznan.pl Wielkopolski Park Narodowy położony jest ok. 15 km od Poznania w kierunku południowo-zachodnim. Wraz z otuliną obejmuje obecnie około 15 tys. ha. W Parku znajduje się obecnie 18 obszarów ochrony ścisłej o łącznej powierzchni 260 ha. Pomimo bliskości

18 dużego ośrodka naukowego, jakim jest Poznań, fauna bezkręgowców, a szczególnie owadów jest tu stosunkowo słabo poznana. Do tej pory nie ma ani jednego opracowania dotyczącego fauny Syrphidae pochodzącego z terenu Wielkopolskiego P. N. Regularne badania faunistyczne rozpoczęto w 2004 roku. W czasie obserwacji wykazano 195 gatunków Syrphidae, co stanowi niecałe 50 % fauny Polski. Zróżnicowanie aparatu gębowego u przywódek (Diptera: Ephydridae) TADEUSZ ZATWARNICKI Samodzielna Katedra Biosystematyki, Zakład Ekologii i Ewolucji Zwierząt, Uniwersytet Opolski, ul. Oleska 22, Opole, zatwar@uni.opole.pl Aparat gębowy u przywódek jest bardzo zróżnicowany i w rezultacie można uzyskać wiele cech przydatnych do klasyfikacji. Najważniejsze cechy to: kształt ryjka, struktura cibarium i liczba nibytchawek na tarczce oralnej. Liczba nibytchawek jest charakterystyczna dla rodzajów, a inne cechy są stałe dla plemion. Jedyny wyjątek to zróżnicowanie cibarium u Discocerinini. III SESJA REFERATOWA (4 czerwca 2011 po południu) Zróżnicowanie morfologiczne i funkcjonalne organu notalnego u wojsiłek (Mecoptera) AGNIESZKA SOSZYŃSKA-MAJ Katedra Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii, Zakład Biogeografii i Ekologii Bezkręgowców, Uniwersytet Łódzki, ul. Banacha 12/16, Łódź, agasosz@biol.uni.lodz.pl Mecoptera to jeden z mniejszych rzędów owadów, obejmujący na świecie około 600 gatunków. Owady te, ze względu na miejsce, które zajmują w ewolucji owadów, stanowią nieproporcjonalnie duży przedmiot zainteresowania entomologów. Są one bowiem najbliżej spokrewnione z muchówkami (Diptera), tworząc wspólną grupę filogenetyczną Antliophora. Na III i IV tergicie odwłoka samców części Mecoptera występują wyrostki, odpowiednio notalne i postnotalne. Tworzą one wspólny funkcjonalnie organ, często

19 nazywany dla uproszczenia notalnym. Wykorzystując tą strukturę, samce i samice rodzaju Panorpa podczas kopulacji przybierają V-kształtną pozycję. Mecoptera różnią się między sobą obecnością, kształtem i funkcją tego organu, co skutkuje różną strategią rozrodczą. Referat prezentuje zróżnicowanie morfologiczne i funkcjonalne organów notalnych u Mecoptera oraz wpływ tych różnic na zachowania rozrodcze. Bzygowate (Diptera: Syrphidae) Sulejowskiego Parku Krajobrazowego na tle Puszczy Pilickiej BOGUSŁAW SOSZYŃSKI Terenowy Ośrodek Edukacji i Kultury Ekologicznej, ul. Okólna 183, Łódź, eusosz@retsat1.com.pl Badania nad Syrphidae Puszczy Pilickiej zostały rozpoczęte w 1962 roku na terenie rezerwatu Niebieskie Źródła w Tomaszowie Mazowieckim. W połowie lat 70-tych zostały rozszerzone na teren Spalskiego Parku Krajobrazowego a w połowie lat 90-tych o teren Przedborskiego PK. W wyniku przeprowadzonych badań, w Sulejowskim PK stwierdzono 189 gatunków, w Spalskim PK 223, a w Przedborskim PK 210 gatunków. Po podsumowaniu daje to dla Puszczy Pilickiej 257 gatunków. Po doliczeniu 29 gatunków Syrphidae z innych części Wyżyny Łódzkiej zwłaszcza okolic Łodzi, a dotychczas nie stwierdzonych z Puszczy Pilickiej, aktualny stan tych muchówek na terenie Wyżyny Łódzkiej wynosi 286 gatunków, wobec około 400 wykazanych z Polski. Wiele z nich to formy rzadko w Polsce spotykane, zwłaszcza w jej środkowej części, a także interesujące elementy zoogeograficzne i ekologiczne. Referat Zaproszony Przyroda Tajlandii JAROSŁAW BUSZKO Zakład Ekologii Zwierząt, Instytut Ekologii i Ochrony Środowiska UMK, ul. Gagarina 9, Toruń, buszko@biol.uni.torun.pl

20 Lista osób zgłoszonych do uczestnictwa w XXX Zjeździe Sekcji Dipterologicznej 01. Bokłak Ewa 02. Bunalski Marek 03. Buszko Jarosław 04. Bystrowski Cezary 05. Dominiak Patrycja 06. Durska Ewa 07. Grochowska Maria 08. Grzywacz Andrzej 09. Klasa Anna 10. Krysiak Iwona 11. Krzemińska Ewa 12. Krzemiński Wiesław 13. Krzyżyński Maciej 14. Kurzawa Jacek 15. Mielczarek Łukasz 16. Mikołajczyk Waldemar 17. Mocarski Zbigniew 18. Myssura Maria 19. Niesiołowski Stefan 20. Owieśny Miłosz 21. Palaczyk Andrzej 22. Piotrowicz Małgorzata 23. Siciński Jacek 24. Sieredziński Edwin 25. Soszyńska-Maj Agnieszka 26. Soszyński Bogusław 27. Sworowski Jacek 28. Szadziewska Małgorzata 29. Szadziewski Ryszard 30. Szczerbińska Sylwia 31. Szpila Krzysztof 32. Trzciński Paweł 33. Urbanek Aleksandra 34. Wiedeńska Jolanta 35. Woźnica Andrzej 36. Wypych Piotr 37. Zatwarnicki Tadeusz

21 - 19 -

22