Recenzent dr hab. Jacek Kochanowski. Redaktor Wydawnictwa Ariana Nagórska. Projekt okładki i stron tytułowych Filip Sendal

Transkrypt

1

2 Recenzent dr hab. Jacek Kochanowski Redaktor Wydawnictwa Ariana Nagórska Projekt okładki i stron tytułowych Filip Sendal Skład i łamanie Michał Janczewski Publikacja sfinansowana z działalności statutowej Wydziału Nauk Społecznych oraz Instytutu Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa Uniwersytetu Gdańskiego Copyright by Uniwersytet Gdański Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego ISBN Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego ul. Armii Krajowej 119/121, Sopot tel./fax , tel wyd.ug.gda.pl, kiw.ug.edu.pl

3 SPIS TREŚCI Wstęp (Anna M. Kłonkowska) Męskość kobiecość transpłciowość. Poza dychotomią płci Anna M. Kłonkowska Czy potrzebna nam płeć? Zjawisko androgynii wobec dychotomii płci Katarzyna Bojarska, Katarzyna Dułak Specjaliści zawodów pomocowych wobec ludzkiej różnorodności płciowej Kinga (Radosław) Kryszk Buddyzm a transpłciowość Jacek Bielas Transseksualizm jako uzmiennianie ex se natus. Pytania esencjalne w psychologii płci Maria Dębińska Transpłciowy coming-out, Antygona i erupcje w dyskursie Zmagania z rzeczywistością społeczną Małgorzata Bieńkowska Ukryta podmiotowość transpodmiotowość. Budowanie transseksualnej mniejszości w Polsce Wiktor Dynarski Wszyscy jesteśmy hetero. Homonormatywności lęk przed transpłciowością

4 6 Spis treści Joanna Matczuk Osoby transseksualne w procesie zmiany płci wybrane zagadnienia prawne Dodatek specjalny Anna Grodzka, Lalka Podobińska Sytuacja osób transpłciowych w Polsce Informacje o autorkach i autorach

5 WSTĘP Przekazujemy czytelnikowi książkę poświęconą zjawisku transpłciowości. Od niedawna zagadnienie to zaczyna coraz częściej pojawiać się w Polsce w dyskursie publicznym. Osoby transpłciowe i interseksualne, lub w inny sposób przekraczające granice i konwencje płci, pojawiają się coraz częściej w przestrzeni publicznej. Stają się bohaterami prezentowanych przez media wywiadów i programów poświęconych temu zagadnieniu. W dziedzinie kultury popularnej zaznaczają swoją obecność postacie takie, jak transpłciowe i interseksualne modelki: Lea T (brazylijska modelka o międzynarodowej sławie), Polka Michalina Manios (zdobywczyni 3 miejsca w konkursie Top Model 2011), Miriam (bohaterka popularnego przed kilku laty reality show), czy też muzycy łamiący zasady damsko-męskiego dressing codu, jak Michał Szpak lub Madox. Z wejściem posłanki Anny Grodzkiej do polskiego parlamentu osoby transpłciowe obecne są po raz pierwszy także na polskiej scenie politycznej. Tematyka transpłciowości i przekraczania konwencji płci zaczyna pojawiać się także coraz częściej w publikacjach akademickich: nie tylko tych pisanych przez lekarzy seksuologów, które w latach 80. i 90. głównie za sprawą prac Kazimierza Imielińskiego i Stanisława Dulki zdominowały w Polsce dyskusję nad transpłciowością. Obecnie coraz częściej zagadnienie to również w nie poruszanych wcześniej jego aspektach staje się przedmiotem publikacji z zakresu nauk społecznych: psychologii, socjologii, a także filozofii, oraz z zakresu prawa. Niniejsza książka będąc interdyscyplinarną publikacją, która stara się ukazać zjawisko transpłciowości w szerokim spektrum wielu perspektyw łączy artykuły z dziedziny socjologii, psychologii, filozofii, kulturoznawstwa, prawa, a także napisane z punktu widzenia osób działających aktywnie na rzecz środowiska T. Książka ta jest zbiorem dziewięciu tekstów napisanych przez specjalistów i specjalistki z różnych dziedzin, w tym również przez osoby, które aktywnie walczą o zmianę sytuacji prawnej i społecznej osób transpłciowych lub jako terapeuci-diagnostycy pomagają rozpocząć

6 8 Wstęp proces odzyskania siebie osobom, które nie czują się sobą w swoim zdeterminowanym daną płcią ciele lub w upłciowionej roli kulturowej. Czytelnik może czytać poszczególne części książki w dowolnej kolejności lub zgodnie z kolejnością zaproponowaną w książce. Każda z nich stanowi bowiem niezależną całość. Poszczególne artykuły uporządkowane są w trzy bloki. Pierwszy (Męskość kobiecość transpłciowość. Poza dychotomią płci) zawiera artykuły, których autorzy wychodząc z różnych inspiracji teoretycznych zastanawiają się nad zjawiskiem androginii, dychotomii płciowej i zagadnieniem tożsamości płci w mitologii, historii kultury (Anna Kłonkowska), a także w studiach międzykulturowych (Kinga Kryszk); omawiają problem postrzegania płci w społeczeństwie zachodnim nie tylko w wymiarze kulturowym i społecznym, ale także medycznym i naukowym (Katarzyna Bojarska, Katarzyna Dułak); stawiają pytania o doświadczanie płci i upłciowionego ciała (Jacek Bielas) oraz o różnicę seksualną (Maria Dębińska). Drugi blok (Zmagania z rzeczywistością społeczną) zawiera teksty napisane w oparciu o praktykę badawczą i obserwację społeczną, przedstawiające praktyczne aspekty bycia osobą transpłciową w Polsce, dotyczące: budowania mniejszości transseksualnej w Polsce (Małgorzata Bieńkowska), statusu osób transpłciowych w środowiskach LGBT oraz zbieżności i rozbieżności interesów gejów, lesbijek i osób trans (Wiktor Dynarski), sytuacji prawnej osób transpłciowych w Polsce i procedur sądowych dotyczących prawnej korekty płci w przypadku osób transseksualnych (Joanna Matczuk). Trzecią ostatnią część książki stanowi Dodatek specjalny (autorstwa Anny Grodzkiej i Lalki Podobińskiej), przedstawiający aktualną sytuację osób transpłciowych w Polsce oraz postulaty możliwych zmian w prawie, które mogłyby ją poprawić. Każdy z artykułów poprzedzony jest krótkim streszczeniem, aby ułatwić czytelnikowi szybkie zorientowanie się w treści poszczególnych części książki. Mamy nadzieję, że publikacja ta, która w jednym tomie zbiera opracowania różnych aspektów dotyczących transpłciowości i przygląda się omawianemu zagadnieniu z perspektywy wielu dyscyplin akademickich, łącząc je z punktem widzenia praktyków działających na rzecz osób T, zwiększy zainteresowanie problematyką tożsamości i nie-tożsamości płci, a tym samym przyczyni się do obserwowanego powoli w Polsce wyjścia z szafy już nie tylko poszczególnych osób, ale społecznego coming out-u zjawiska transpłciowości. Anna M. Kłonkowska