Priorytety badawcze i aplikacyjne geografii polskiej

Transkrypt

1 Priorytety badawcze i aplikacyjne geografii polskiej

2

3 Priorytety badawcze i aplikacyjne geografii polskiej pod redakcją Zbigniewa Długosza i Tomasza Rachwała Kraków 2011

4 Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Instytut Geografii Komitet Nauk Geograficznych Polska Akademia Nauk Publikacja sfinansowana ze środków Instytutu Geografii oraz Wydziału Geograficzno-Biologicznego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Recenzenci: prof. dr hab. Joanna Pociask-Karteczka, dr hab. Maria Soja Redakcja językowa: Aleksandra Kowalczyk-Pryczkowska Projekt okładki: Janusz Schneider Skład: Ka Leszczyńska ISBN Copyright by Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków 2011 Wydawca: Wydawnictwo Naukowe UP ul. Podchorążych Kraków

5 Spis treści Wprowadzenie... 7 Andrzej Kostrzewski, Ewa Roo-Zielińska, Aktualny stan oraz tendencje rozwoju geografii w Polsce... 9 Zbigniew Zioło, Problemy kształtowania przestrzeni geograficznej Andrzej Mizgajski, Kompleksowe i aplikacyjne podejścia badawcze w geografii Ewa Roo-Zielińska, Jerzy Solon, Marek Degórski, Wykorzystanie wskaźników ekologicznych do oceny stanu i zmian środowiska geograficznego Bożena Wójtowicz, Mariola Tracz, Popularność geografii jako kierunku studiów Tomasz Rachwał, Rozwój kierunków badawczych i działalność naukowo-dydaktyczna Instytutu Geografii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie Aneks, Głosy w dyskusji podczas VI Forum Geografów Polskich w Krakowie Iwona Jażdżewska Andrzej Lisowski Florian Plit Zbigniew Taylor...138

6

7 Wprowadzenie Funkcjonowanie i pozycja polskiej geografii w systemie nauki w naszym kraju i na świecie są uwarunkowane wieloma czynnikami politycznymi, związanymi głównie z przyjmowanymi w Polsce rozwiązaniami formalno-prawnymi, które dotyczą nauki i szkolnictwa wyższego, oraz społeczno-gospodarczymi, wśród których dużą rolę odgrywają nakłady finansowe. W znacznej mierze zależą one jednak od samych polskich geografów, od ich prac badawczych oraz zdolności do upowszechniania tych prac w kraju i za granicą. Ważna jest przy tym aktualność, z punktu widzenia procesów rozwoju cywilizacyjnego, podejmowanych badań, umiejętność przeniesienia ich wyników na różne poziomy edukacji, od szkół podstawowych po szkoły wyższe, a także ich przydatność aplikacyjna z punktu widzenia praktyki życia społeczno- -gospodarczego. Jednocześnie należy zauważyć, że w toku rozwoju geografii jako dyscypliny naukowej zaznaczyła się tendencja do specjalizacji, przejawiającej się w rozdrobnieniu badań nad poszczególnymi elementami przestrzeni geograficznej (przyrodniczej, społeczno- -gospodarczej i kulturowej), prowadzonych przez poszczególne subdyscypliny, czego jednym ze skutków jest oddalanie się ich od siebie i zbliżanie do innych dyscyplin. W tym kontekście wielokrotnie padało pytanie, czy nie stanowi to zagrożenia dla integralności geografii. Konieczne wydaje się więc także kontynuowanie i rozwijanie ujęć syntetyzujących, które należy zaliczyć do istoty i głównego nurtu badań geograficznych, stanowiących ich wyróżnik w stosunku do innych nauk, upatrujących często przedmiot swoich badań także w poszczególnych elementach przestrzeni. Do tych niezwykle aktualnych problemów nawiązuje poniższy monograficzny tom prac, powstałych na kanwie referatów wygłoszonych podczas VI Forum Geografów Polskich zorganizowanego z inicjatywy Przewodniczącego Komitetu Nauk Geograficznych PAN, prof. dr. hab. A. Kostrzewskiego, w dniach 6 7 maja 2010 roku w Instytucie Geografii Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie przez Komitet Organizacyjny pod przewodnictwem prof. dr. hab. Z. Długosza, Dziekana Wydziału Geograficzno- -Biologicznego tejże Uczelni. W tekście wprowadzającym A. Kostrzewski (UAM, Poznań) i E. Roo-Zielińska (IGiPZ PAN, Warszawa) przedstawiają aktualny stan rozwoju geografii w świetle analizy danych zebranych przez Komitet Nauk Geograficznych PAN z ośrodków geograficznych w Polsce z lat oraz zarysowują perspektywy i tendencje rozwoju tej dyscypliny, inspirując do dyskusji o stanie geografii w Polsce. Z. Zioło (UP, Kraków) podejmuje problematykę kształtowania przestrzeni geograficznej, zwracając uwagę na ważną rolę uwarunkowań przyrodniczych, umożliwiających rozwój społeczno-gospodarczy i kulturowy układów przestrzennych różnej skali. Precyzyjne poznanie tych mechanizmów procesu przemian elementów przestrzeni geograficznej i tworzenie ujęć syntetyzujących wyniki badań poszczególnych subdyscyplin geografii uznaje za ważny atut geografii w rywalizacji na polu nauki, w sytuacji, kiedy przedstawiciele innych dyscyplin również podejmują problematykę zróżnicowania przestrzennego zjawisk. Do problematyki tej nawiązuje praca A. Mizgajskiego (UAM, Poznań), który zwraca uwagę na fakt, że studia geograficzne i ciągle jeszcze funkcjonowanie ośrodków geograficznych w ramach wspólnych jednostek organizacyjnych stwarzają przesłanki do wykształcenia się pól badawczych przekraczających tradycyjny podział między zagadnieniami fizycznogeograficznymi a zagadnieniami społeczno-ekonomicznymi. Autor ten stara się wykazać, że taki kierunek rozwoju, określany jako podejście kompleksowe,

8 8 jest coraz wyraźniej dostrzegalny i ma dobre perspektywy rozwoju ze względu na społeczną użyteczność i aplikacyjny charakter kompleksowej wiedzy geograficznej. W nawiązaniu do postulatu aplikacyjnego charakteru badań geograficznych E. Roo-Zielińska, J. Solon i M. Degórski (IGiPZ PAN, Warszawa) przedstawiają możliwości wykorzystania wskaźników ekologicznych do oceny stanu i zmian środowiska geograficznego z trzech grup: geobotanicznych, krajobrazowych i glebowych. Na podstawie przeprowadzonych badań dokonali oni weryfikacji empirycznej proponowanych metod oceny zmian, jakie zachodzą w przestrzeni przyrodniczej. Z punktu widzenia miejsca i prestiżu geografii w społecznej percepcji, ogromną rolę odgrywa zainteresowanie studiami geograficznymi, co jest przedmiotem analizy przeprowadzonej przez B. Wójtowicz i M. Tracz (UP, Kraków). Korzystając z danych statystycznych i wyników przeprowadzonych badań ankietowych, autorki starają się odpowiedzieć na pytanie, na ile geografia jest popularnym kierunkiem studiów i co wpływa na zainteresowanie się nią młodzieży. W ostatniej pracy T. Rachwał (UP, Kraków) przedstawił proces rozwoju i priorytety badawcze wybranej jednostki geograficznej Instytutu Geografii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, wychodząc z założenia, że rozwój polskiej geografii, różnorodność i specyfika podejmowanych prac badawczych, ich wartość aplikacyjna, a także zakres oferowanych młodzieży studiów i specjalności są efektem rozwoju naukowo-dydaktycznego poszczególnych ośrodków geograficznych. Poznanie procesów ich rozwoju i upowszechnianie ich dokonań w społeczeństwie ma więc duże znaczenie w budowaniu prestiżu geografii, a intensyfikacja podejmowanych działań naukowo-badawczych, organizacyjnych, dydaktycznych i popularyzatorskich przez polskich geografów w poszczególnych ośrodkach może znacząco wpłynąć na zwiększenie znaczenia geografii w systemie nauki polskiej i światowej. Tom kończy Aneks, w którym przedstawiono głosy w dyskusji nadesłane przez niektórych uczestników VI Forum Geografów Polskich. Zawiera on prace i wypowiedzi osób, które ostatecznie zdecydowały się odpowiedzieć pozytywnie na prośbę organizatorów Forum i wydawców niniejszej publikacji o nadesłanie tekstów. Mamy nadzieję, że będzie on ciekawą inspiracją do dalszych analiz i dyskusji nad stanem geografii polskiej oraz przyczynkiem do formułowania konkretnych planów działań na rzecz jej dalszego, intensywnego rozwoju. Zbigniew Długosz, Tomasz Rachwał