Wpływ wsparcia na jakość życia mieszkańców Domu Pomocy Społecznej Overview of non-pharmacological interventions for depression in the elderly

Transkrypt

1 PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2013;10(1):33-40 artykuł przeglądowy review article Wpływ wsparcia na jakość życia mieszkańców Domu Pomocy Społecznej Overview of non-pharmacological interventions for depression in the elderly Krystyna Kurowska, Weronika Błaszczuk Katedra Pielęgniarstwa i Położnictwa - Zakład Teorii Pielęgniarstwa CM w Bydgoszczy UMK Toruń Słowa kluczowe: Dom Pomocy Społecznej, wsparcie społeczne, jakość życia Key words: Social Welfare House, social support, quality of life Streszczenie Wstęp Domy Pomocy Społecznej to instytucje opieki społecznej. Świadczą usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne zgodnie z określonym standardem. Często stają się miejscem, w którym ludzie w podeszłym wieku spędzają swój ostatni etap życia. Odpowiednio dobrany poziom wsparcia może mieć korzystny wpływ na jakość życia. Cel Określenie zapotrzebowania na wsparcie społeczne, jako wyznacznika optymalnej jakości życia pensjonariuszy DPS. Materiał i metoda W badaniu wzięło udział 80 osób przebywających w Domu Pomocy Społecznej Promień Życia w Bydgoszczy. Użyto skalę Wsparcia Społecznego Kmiecik- Baran oraz Kwestionariusz Jakości Życia WHOQOL-BREF. Wyniki Badana grupa uzyskała przeciętny poziom jakości życia oraz wsparcia. Im wyższe było wsparcie, tym wyżej oceniana była jakość życia mieszkańców DPS. Najwyżej ocenianym rodzajem wsparcia było emocjonalne a najniżej wartościujące. Najwyższe wsparcie społeczne wraz z jego kategoriami otrzymali badani o pozytywnych wynikach jakości życia. Wnioski Otrzymane wyniki mogą wpłynąć na prawidłową postawę zespołu terapeutycznego oraz odpowiednie wsparcie dla uzyskania optymalnej jakości życia. PGP 169 Kurowska Krystyna ul Techników Bydgoszcz krystyna_kurowska@op.pl Copyright 2013 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego

2 34 Abstract Introduction Social Welfare Department are social welfare institutions. Provide services of housing, care, support and education in accordance with the specified standard. Often become a place where elderly people spend their last stage of life. Carefully selected level of support can have a positive impact on quality of life. Aim Identify the need for social support as a determinant of optimal quality of life of residents social welfare house. Material and method The study involved 80 people staying in the nursing home, Ray of Life in Bydgoszcz. Social Support scales used Kmiecik-Baran, Quality of Life questionnaire WHOQOL-BREF. Results The study group received an average level of quality of life and support. The higher was to support the higher quality of life was assessed residents DPS. Top-rated type of support was the emotional support and the lowest evaluation. Highest social support and its categories of subjects received the positive results of quality of life. Conclusions The results can affect the posture of the therapeutic team and adequate support to achieve optimal quality of life Wstęp U ludzi w podeszłym wieku dochodzi do naturalnego zmniejszenia się sieci wsparcia w związku z przejściem na emeryturę, usamodzielnieniem się dzieci czy śmiercią przyjaciół, partnera życiowego. Starszy człowiek na ogół potrzebuje pomocy i wsparcia. Często staje wobec problemów przekraczających możliwość samodzielnego ich rozwiązania, szuka pomocy w instytucjach pomocowych. Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, osoby starsze to jedna z grup, znajdująca się w kręgu zainteresowania pomocy społecznej [1]. Wiele dotychczasowych badań wskazuje, że osobom starszym ciężko jest odnaleźć się w obliczu przemian, wielu wyzwań i zagrożeń współczesnej cywilizacji [2]. Wzrasta zatem zapotrzebowanie na wsparcie społeczne oraz nabiera znaczenia jego wielkość i jakość, jakie otrzymuje osoba w podeszłym wieku. Często to dom opieki społecznej staje się miejscem, w którym starsi ludzie spędzają swój ostatni etap życia [3]. Nierzadko w wyobrażeniach społeczeństwa dom pomocy społecznej nie jest w stanie być domem zastępczym. Nadal powszechna jest opinia, że najgorsza rodzina jest lepsza od domu pomocy społecznej [4]. Celem pracy było określenie zapotrzebowania na wsparcie jako wyznacznika optymalnej jakości życia pensjonariuszy DPS. Zapewnienie optymalnej jakości życia wiąże się ze wsparciem jakie otrzymują pensjonariusze. Ważna jest w codziennym życiu zarówno pomoc w podstawowych czynnościach higienicznych, ubieraniu się, co tworzy wsparcie instrumentalne, ale niezmiernie ważne są także inne rodzaje wsparcia, które wzajemnie się dopełniają i dopiero razem tworzą odpowiednią całość zapewniającą optymalną jakość życia. Materiał i metoda badawcza Zaprezentowane badania stanowią wycinek realizacji szerszego projektu analizy jakości życia osób w wieku podeszłym. Badania przeprowadzono w okresie od września do października 2011 roku w grupie 80 osób przebywających w Domu Pomocy Społecznej Promień Życia w Bydgoszczy, za zgodą komisji bioetycznej Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy (KB/500/2011). W przeprowadzonych badaniach wykorzystano Kwestionariusz Jakości Życia WHOQOL-BREF w adaptacji Laury Wołowickiej

3 35 i Krystyny Jaracz [5], Skalę Wsparcia Społecznego autorstwa Krystyny Kmiecik Baran [6] oraz ankietę konstrukcji własnej, odnoszacą się do różnych aspektów naszego życia. Kryterium doboru grupy był zachowany kontakt werbalny (brak zaburzeń w zakresie komunikatywności). Do opisu zmiennych wykorzystano statystyki opisowe (średnia arytmetyczna minimum, maksimum, odchylenie standardowe) oraz rozkłady zmiennych. Badanie związków przeprowadzono za pomocą współczynnika korelacji Spearmana a testem U Manna-Whitneya dokonano oceny różnic pomiędzy dwoma grupami. Za istotne statystycznie przyjęto wartości testu spełniające warunek, że p<0,05. Analizy wykonano przy pomocy pakietu statystycznego STATISTICA Wyniki badań Analiza danych pokazuje, że średnia wieku respondentów wynosiła niespełna 76 lat. Dominowały kobiety (66,3%). W większości to osoby owdowiałe (50,0%) o wykształceniu podstawowym (50,0%) i średnim (33,8%), posiadające rodzinę (93,8%) i potomstwo (52,5%). Zanim zamieszkali w DPS przebywali we własnym domu (90,0%). Ponad połowa zamieszkuje ze współlokatorem (52,5%), od 1-5 lat (51,3%). Źródłem dochodu jest emerytura (51,3%) lub renta (42,5%). 47,5% z nich wskazało, że utrzymuje kontakt z rodziną (odwiedziny 76,3%). Ponad połowa może liczyć na pomoc personelu DPS (59,8%), najbliższej rodziny (32,6%). Skala wsparcia społecznego dotyczy rodzaju i siły wsparcia jakie mieszkaniec DPS-u otrzymuje od wybranych pięciu grup wsparcia (rodzina, personel, znajomi, inni pensjonariusze, ksiądz). W skali znalazły się twierdzenia odnoszące się do czterech rodzajów wparcia (informacyjnego, instrumentalnego, wartościującego, emocjonalnego). Łącznie można było uzyskać od punktów. Wynik 24 punkty świadczy o dużym wsparciu społecznym, wynik maksymalny oznacza całkowity brak wsparcia. Podobnie w podskalach wynik mieści się od 6 30 punktów i interpretacja jest analogiczna [12]. Najwyżej ocenionym wsparciem od rodziny było emocjonalne (10,29), dalej informacyjne (12,87), instrumentalne (12,90), wartościujące (17,10). Wysoko ocenione wsparcie od personelu, to wsparcie emocjonalne (10,39), kolejne informacyjne (11,71) a nisko ocenione wartościujące (17,36). Najwyżej ocenione wsparcie od znajomych to również wsparcie emocjonalne (9,83), dalej informacyjne (12,31), najniżej wartościujące (17,46). Wyżej ocenione wsparcie od pensjonariuszy, to również wsparcie emocjonalne (10,31), kolejne informacyjne (11,77), niżej wartościujące (17,26). Najwyżej ocenione wsparcie otrzymywane od księży to wsparcie emocjonalne (8,36%), kolejne informacyjne (10,54%), najniżej wartościujące (16,54). Podsumowując, najwyżej oceniono wsparcie informacyjne od księży, następnie otrzymywane od personelu, dalej pensjonariuszy i znajomych a najniżej od rodziny. Najwyżej oceniono wsparcie instrumentalne od personelu, dalej od rodziny, księży i znajomych, pensjonariuszy. Wsparcie wartościujące najwyżej oceniono od księży, dalej znajomych, rodziny i pensjonariuszy a najniżej otrzymywane od personelu. Najwyżej wsparcie emocjonalne oceniono od księży, dalej pensjonariuszy, znajomych i personelu a najniżej otrzymywane od rodziny. Globalne wsparcie społeczne najwyżej oceniono otrzymywane od rodziny, następnie od personelu, księży i znajomych a najniżej od pensjonariuszy. Rozkład tabeli 1 ujawnia, że najwyżej oceniono wsparcie emocjonalne (9,84), dalej informacyjne (11,98), najniżej wartościujące (17,18). Zarówno wsparcie wartościujące jak i instrumentalne, to poziom przeciętny. Generalnie poziom globalnego wsparcia społecznego to poziom przeciętny. Analizując zarówno globalne wsparcie społeczne jak i w podskalach oraz w późniejszym etapie kwestionariusz jakości życia dokonano weryfikacji porównawczej, ze względy na zmienne socjodemograficzne, do których wytypowano: płeć, grupy wiekowe, stan cywilny, wykształcenie, posiadanie dzieci, czas pobytu w DPS oraz posiadanie przyjaciół w DPS. Wyższe wsparcie społeczne, informacyjne, instrumentalne oraz emocjonalne poza wartościującym otrzymują mężczyźni. Najwyższe wsparcie globalne odnotowano wśród badanych w wieku lata, informacyjne w wieku 90 i więcej lat, instrumentalne i emocjonalne powyżej 90 lat, wartościujące lata. Wyższe wsparcie odnotowano wśród badanych zamężnych, informacyjne u owdowiałych, instrumentalne, wartościujące i emocjonalne u zamężnych. Najwyższe wsparcie globalne, wartościujące informacyjne i instrumentalne u osób z wykształceniem zawodowym a emocjonalne wyższe z średnim/ wyższym. Wyższe wsparcie globalne, instrumentalne

4 36 Tabela 1. Statystyki opisowe wsparcia społecznego. Table 1. Descriptive statistics of the social support. pozycja społeczne informacyjne instrumentalne wartościujące emocjonalne N Średnia 54,49 11,98 15,49 17,18 9,84 Odch.Std. 12,913 3,123 3,062 4,469 4,343 Ufnośćb - 95% 51,61 11,29 14,80 16,18 8,87 Ufność +95% 57,36 12,68 16,17 18,17 10,81 Mediana 50,0 11,5 14,8 16,2 8,4 Minimum 31,2 6,0 9,2 10,0 6,0 Maksimum 84,2 18,0 22,0 26,2 20,0 Dolny kwartyl 45,8 10,0 13,6 13,6 7,0 Górny kwartyl 59,4 14,1 16,6 20,2 10,5 i emocjonalne odnotowano wśród posiadających dzieci. Najwyższe wsparcie wartościujące i emocjonalne otrzymywali badani będący w DPS poniżej roku. Wyższe wsparcie informacyjne i instrumentalne będący w DPS 1-5 lat. Wyższe wsparcie globalne, instrumentalne, wartościujące i emocjonalne odnotowano wśród posiadających przyjaciół w DPS. Kwestionariusz WHOQOL - BREF przeznaczony jest do subiektywnej oceny jakości życia osób zdrowych i chorych dla celów poznawczych i klinicznych. Umożliwia on otrzymanie profilu jakości życia w zakresie czterech dziedzin: (fizycznej, psychologicznej, relacji społecznych, środowiska). Punktacja dziedzin ma kierunek pozytywny, co oznacza, że im większa liczba punktów, tym lepsza jakość życia [5]. Najwięcej badanych oceniło jakość życia przeciętnie (43,8%), najmniej negatywnie (13,8%). Zadowolenie ze zdrowia najwięcej oceniło przeciętnie (42,5%), najmniej pozytywnie (18,8%). Jakość życia w ocenie badanych to wynik pozytywny (66,3%), zadowolenie ze zdrowia przeciętny (55,3%). Dokonano analizy porównawczej poczucia jakości życia, zdrowia oraz dziedzin, ze względu na wytypowane wcześniej zmienne. Wyższą zarówno jakość życia jak i zadowolenie ze zdrowia prezentowały kobiety. Najwyższą jakość życia i zadowolenie ze zdrowia prezentowali badani w wieku 90 i więcej lat. Zdecydowanie najwyższą jakość życia i zadowolenie ze zdrowia mają badani owdowiali. Zarówno jakość życia jak i własne zdrowie zdecydowanie najwyżej ocenili badani ze średnim/ wyższym wykształceniem. Wyższą jakość życia prezentowali badani mający dzieci a zadowolenie ze zdrowia osoby bezdzietne. Zarówno jakość życia jak i własne zdrowie zdecydowanie najwyżej ocenili badani będący w DPS 1-5 lat. Wyższą jakość życia i zadowolenie ze zdrowia mieli badani posiadający przyjaciół w DPS. W ogólnej ocenie dziedzinę fizyczną najwięcej badanych oceniło przeciętnie (42,5%). Średnia ocena dziedziny fizycznej wyniosła 53,26 i jest przeciętna. Najwyższe oceny dziedziny somatycznej uzyskano z podskal: ból i dyskomfort (3,43) oraz wypoczynek i sen (3,35), najniższe natomiast w zdolność do pracy (2,86) oraz czynnościach dnia codziennego (2,98). Wyższe wyniki dziedziny fizycznej uzyskali badani mężczyźni, w każdej z pozycji z wyjątkiem wypoczynku i snu. Najwyższe wyniki dziedziny fizycznej uzyskali badani w wieku do 59 lat, w energii i zmęczeniu lata, w mobilności do 59 lat. Wyższe wyniki dziedziny fizycznej uzyskali badani stanu wolnego. W bólu i dyskomforcie najwyżej punktowali badani stanu wolnego. Najwyższe wyniki dziedziny fizycznej uzyskali badani z wykształceniem zawodowym, w zależności od leków i leczenia ze średnim/ wyższym, w mobilności z zawodowym. Wyższe wyniki dziedziny fizycznej uzyskali badani posiadający dzieci oraz przebywający w DPS 1-5 lat. Wyższe wyniki dziedziny fizycznej uzyskali badani posiadający przyjaciół w DPS. Najwięcej osób dziedzinę psychologiczną oceniło przeciętnie (53,8%). Średnia ocena dziedziny psychologicznej przeciętna (54,78). Najwyższe wyniki dziedziny

5 37 Tabela 2. Zestawienie statystyk zbiorczych oceny stanów i pytań o zdrowie i jakość życia. Table 2. Summary statistics, cumulative assessment of conditions and questions about the health and quality of life. Dziedzina średnia S.D. Ufność -95,0% Ufność +95,0% mediana min max Pyt.1 Pyt.2 Ogólna percepcja jakości życia Ogólna percepcja własnego zdrowia 66,25 16,716 62,53 69,97 60,0 20,0 100,0 55,25 16,912 51,49 59,01 60,0 20,0 100,0 D.1 Dziedzina fizyczna 53,26 14,220 50,10 56,43 56,0 19,0 94,0 D.2 Dziedzina psychologiczna 54,78 13,221 51,83 57,72 56,0 19,0 81,0 D.3 Dziedzina socjalna 55,04 14,550 51,80 58,28 56,0 6,0 81,0 D.4 Dziedzina środowiskowa 64,64 9,688 62,48 66,79 63,0 38,0 94,0 psychologicznej uzyskali badani w podskali wygląd zewnętrzny (4,48) oraz negatywne uczucia (3,78), najniższe w pozytywnych uczuciach (2,41) oraz duchowość/ religia (2,26). Nieznacznie wyższe wyniki w dziedzinie psychologicznej prezentują mężczyźni. Również we wszystkich podskalach za wyjątkiem pozytywnych uczuć, samooceny i negatywnych uczuć. Najwyższe wyniki prezentowali badani w wieku 90 i więcej lat. W myśleniu/ uczeniu się najwyżej punktowali badani w wieku lata, w negatywnych uczuciach najwyżej 90 i więcej lat. Wyżej dziedzinę psychologiczną oceniają badani owdowiali. W samoocenie i negatywnych uczuciach najwyżej owdowiali. Najwyższe wyniki prezentowali badani z wykształceniem zawodowym. Wyższe wyniki w dziedzinie psychologicznej prezentują badani mający dzieci, również w duchowości/ religii i samoocenie. Najwyżej dziedzinę psychologiczną oceniają badani przebywający w DPS poniżej roku. Wyższe wyniki w dziedzinie psychologicznej prezentują badani mający przyjaciela w DPS. W ogólnej ocenie dziedzinę socjalną większość oceniła przeciętnie (60,0%). Średnia ocena dziedziny socjalnej to ocena przeciętna (55,04). Najwyższe wyniki dziedziny socjalnej miała ocena związków osobistych (3,55), najniższe aktywność seksualna (2,56). Wyższe wyniki w dziedzinie socjalnej prezentują kobiety, również w wynikach związków osobistych. Najwyższe wyniki dziedziny socjalnej prezentują badani w wieku lata. Wyżej dziedzinę socjalną ocenili badani zamężni/ żonaci. W związkach osobistych podobnie. Najwyżej dziedzinę socjalną oceniają badani z wykształceniem zawodowym. Wyższe wyniki w dziedzinie socjalnej osiągnęli badani posiadający dzieci, również we wsparciu społecznym. Wyższe wyniki w dziedzinie socjalnej oraz wsparciu społecznym osiągnęli badani mający w DPS przyjaciela. Ogólnie dziedzinę środowiskową większość badanych oceniła pozytywnie (75%). Średnia ocena dziedziny środowiskowej wyniosła 64,64 i jest wynikiem pozytywnym. Najwyższe oceny dziedziny środowiskowej uzyskano za środowisko domowe (3,9) oraz zdrowie i opieka zdrowotna (4,01), najniższe za transport (3,1) oraz zasoby finansowe (2,01). Wyższe wyniki w dziedzinie środowiskowej osiągnęli mężczyźni, zwłaszcza w zdrowiu i opiece zdrowotnej, transporcie i możliwości uczestnictwa w rekreacji. Najwyższe wyniki dziedziny środowiskowej osiągnęli badani w wieku 90 i więcej lat. Najwyżej dziedzinę środowiskową oceniają badani owdowiali, z wykształceniem zawodowym, mający dzieci w każdej podskali z wyjątkiem zdobywania nowych informacji oraz zdrowiu i opiece zdrowotnej. Najwyżej dziedzinę środowiskową oceniają badani przebywający w DPS poniżej roku. Wyższe wyniki w dziedzinie środowiskowej prezentują badani, mający w DPS przyjaciela. Podsumowując najwyżej oceniona została dziedzina środowiskowa, w dalszej kolejności socjalna, najniżej fizyczna (tabela 2). Wraz ze wzrostem wyników jakości życia wzrastała ocena poszczególnych dziedzin. Wyjątek stanowi dziedzina socjalna, gdzie nieznacznie niższy średni wynik tej dziedziny osiągnęli badani oceniający swoją jakość życia przeciętnie. Wśród badanych o negatywnej ocenie jakości życia najwyżej oceniono środowisko, dalej relacje społeczne, najniżej dziedzinę psychologiczną. U badanych o przeciętnej ocenie jakości życia najwyżej oceniono środowisko, dalej dziedzinę fizyczną i najniżej socjalną. Wśród badanych

6 38 Tabela 3. Korelacje jakości życia i wsparcia społecznego. Table 3. Correlates of quality of life and social support. pozycja N R t(n-2) poziom p wsparcie globalne 80-0,437-4,291 0,000 wsparcie informacyjne 80-0,394-3,781 0,000 wsparcie instrumentalne 80-0,276-2,532 0,013 wsparcie wartościujące 80-0,391-3,748 0,000 wsparcie emocjonalne 80-0,305-2,827 0,006 o pozytywnej ocenie jakości życia najwyżej oceniono także środowisko, w dalszej kolejności dziedzinę psychologiczna i najniżej fizyczną. Wraz ze wzrostem wyników oceny własnego zdrowia wzrastała ocena poszczególnych dziedzin. Wśród badanych o negatywnej ocenie własnego zdrowia najwyżej oceniono środowisko, dalej dziedzinę socjalną, najniżej fizyczną. U badanych o przeciętnej ocenie własnego zdrowia najwyżej oceniono również środowisko, dalej dziedzinę fizyczną i najniżej psychologiczną. Wśród badanych o pozytywnej ocenie własnego zdrowia najwyżej oceniono także środowisko, w dalszej kolejności dziedzinę psychologiczną i najniżej dziedzinę socjalna. Najwyższe zadowolenie z własnego zdrowia osiągnęli badani o pozytywnej ocenie jakości życia, najniższe o ocenie negatywnej. Wyniki jakości życia (tabela 3) pozostawały w istotnej statystycznie, niskiej korelacji z wynikami wsparcia instrumentalnego, w korelacji średniej natomiast z wynikami wsparcia społecznego, informacyjnego, wartościującego i emocjonalnego. Dyskusja Poznanie problemów ludzi starszych oraz prowadzenie badań dotyczących ich problemów, jakości życia, wsparcia jest konieczne w związku z procesem starzenia się społeczeństwa. Analiza zebranego materiału wykazała, iż poziom wsparcia od poszczególnych grup to poziom przeciętny. Mieszkańcy DPS otrzymywali spośród wszystkich typów wsparcia najwięcej pomocy o charakterze emocjonalnym, utożsamianego z przekazywaniem emocji podtrzymujących, uspokajających, będących przejawem troski oraz pozytywnego stosunku do osoby wspieranej. Najwyżej oceniono wsparcie emocjonalne uzyskiwane od księży. Prawdopodobnie jest to związane z tym, że praktyka religijna ma dla ludzi starszych duże znaczenie. Najniżej oceniono wsparcie wartościujące, utożsamiane z podkreślaniem wartości drugiego człowieka. Prawdopodobnie odczucia związane z tym rodzajem wsparcia wśród badanych osób, wskazują na to, że wsparcie to nie jest odczuwalne dla mieszkańców DPS. Zaznacza się różnica pomiędzy danymi wsparciami oraz potwierdza zasadność rozróżniania tych wsparć, gdyż pełnią odmienne funkcje. W badaniach Wojtyny na temat wpływu wsparcia społecznego na przebieg zaburzeń depresyjnych u pacjentów w podeszłym wieku wykazano wpływ wsparcia emocjonalnego i instrumentalnego na obniżenie objawów depresji, przy czym spostrzegane wsparcie emocjonalne wyjaśniało jedną czwartą wariancji tego czynnika, a wsparcie instrumentalne zaledwie jedną dziesiątą. Podobnie jak w badaniach własnych największy wpływ na jakość życia ma wsparcie emocjonalne [7]. Najwyższe wsparcie uzyskali mieszkańcy w wieku oraz 90 i więcej lat a najniższe badani w wieku do 59 lat. Wskazuje to na to, że młodsi mieszkańcy czują się bardziej samodzielni i nie odczuwają tak silnej potrzeby pomocy ze strony innych osób. Wpływ na wsparcie ma fakt posiadania dzieci, nie zawsze jednak posiadanie potomstwa przekłada się na wsparcie społeczne. W badaniach na temat poczucia koherencji a wsparcia społecznego u osób ze schorzeniami wieku starczego zdecydowana większość mogła liczyć na wsparcie ze strony dzieci [8]. Analiza badań własnych wykazała, że ponad połowa respondentów posiada dzieci. Wyższe wsparcie społeczne, instrumentalne i emocjonalne odnotowano wśród posiadających dzieci. Prawdopodobnie oznacza to, że respondenci odczuwają, że są wspierani przez dzieci oraz czują ich zainteresowanie

7 39 nimi. Analizując wyniki Kwestionariusza WHOQOL- Bref badania własne wykazały, średni poziom oceny jakości życia. Ocena zadowolenia ze zdrowia również wypadła przeciętnie. Prawdopodobnie taki poziom oceny jakości życia związany jest z koniecznością przystosowania się do nowych warunków życia i przebywania z osobami, na których obecność nie mają wpływu [9]. Fidecki porusza problem jakości życia osób starszych objętych opieką długoterminową. Wykorzystując Kwestionariusz WHOQOL- Bref otrzymali, również przeciętny wynik jakości życia, natomiast zadowolenie ze zdrowia było obniżone [10]. Dokonano analizy poszczególnych dziedzin. Najwyżej oceniona została dziedzina środowiskowa, w dalszej kolejności socjalna, najniżej fizyczna. Dziedzina fizyczna ma związek ze stanem somatycznym, odczuwaniem dolegliwości bólowych, energią, czynnościami życia codziennego. W dziedzinie fizycznej najwięcej badanych najgorzej oceniło podskale ból i dyskomfort oraz wypoczynek i sen. Świadczy to o tym, że u ludzi w podeszłym wieku często występują problemy zdrowotne związane z upośledzeniem wzroku, słuchu, pamięci, zaburzeniami równowagi i poruszania się, oddawaniem moczu i stolca [11]. W dziedzinie socjalnej najwyżej oceniono związki osobiste a najniżej podskale aktywność seksualną. W dziedzinie środowiskowej, która ma związek z bezpieczeństwem psychicznym i fizycznym, zasobami finansowymi, dostępnością i jakością opieki zdrowotnej, najwyższe wyniki uzyskało środowisko domowe oraz zdrowie i opieka zdrowotna, co może świadczyć o tym, że pensjonariusze czują, że są pod dobrą opieką lekarską, na którą zawsze mogą liczyć oraz korzystają z niej chętnie. Najniżej w tej dziedzinie oceniono transport i zasoby finansowe, co może świadczyć, o tym, że mieszkańcom DPS brakuje pieniędzy na zaspokojenie wszystkich potrzeb. Badania prowadzone przez Zboiną wśród osób starszych objętych opieką długoterminową również potwierdzają wyniki badań własnych. Z ich badań wynika, że osoby w podeszłym wieku najniżej ocenili dziedzinę psychologiczną i fizyczną [12]. Dziedzinę psychologiczną rozumie się jako pozytywne uczucia, duchowość, religię, postrzeganie swojego wyglądu, samoocenę. Według badań Zielińskiej- Więczkowskiej analiza problematyki badawczej dotyczącej jakości życia starszych osób niebędących słuchaczami UTW również wskazuje na największe deficyty jakości życia w dziedzinie fizycznej i psychologicznej [13]. Humańska w badaniach nad nasileniem stanów depresyjnych a poczuciem jakości życia u osób starszych wykazała, podobnie jak badania własne i badania Zielińskiej-Więczkowskiej, że poczucie jakości życia uzależnione jest od stanów emocjonalnych osób w podeszłym wieku. W badaniach Humańskiej w każdej dziedzinie skali WHOQOL-Bref występowały różnice istotnie statystycznie. U osób przebywających w DPS może to być związane z tym, że osoby takie nie potrafią się odnaleźć w nowej sytuacji [14]. Głównym celem badań było określenie wpływu wsparcia na jakość życia mieszkańców domu pomocy społecznej. Wyniki ukazują, że wraz ze wzrostem wyników oceny własnego zdrowia wzrastała ocena poszczególnych dziedzin. Występuje korelacja jakości życia i zadowolenia z własnego zdrowia. Może mieć to związek z tym, że respondenci cieszący się lepszym zdrowiem i wyżej oceniają swoja jakość życia. Wyniki pokazują związek na poziomie średnim dotyczący dziedziny socjalnej oraz środowiskowej jakości życia ze wsparciem społecznym, informacyjnym, instrumentalnym i emocjonalnym. We wcześniejszej analizie badania własne wykazały, że obie dziedziny zostały ocenione najwyżej przez badanych. Prawdopodobnie oznacza to, że respondenci otrzymują najwięcej wsparcia w tych dziedzinach jakości życia. Podsumowując czynniki społeczne, fakt wdowieństwa czy rozwiedzenia, utrata roli zawodowej, samotne mieszkanie, brak potomstwa, wycofywanie się z kontaktów towarzyskich, izolacja społeczna i zależność od innych osób, czy instytucji to częste powody determinacji, mające wpływ na jakość życia seniora [15]. Wiele z wyżej wymienionych czynników wzajemnie się warunkuje, zatem działania pomocowe muszą być wieloaspektowe i odpowiednio zsynchronizowane przez różne grupy społeczne i instytucje, co w praktyce jest dosyć trudne, ale osiągalne. Dzięki różnym rodzajom wsparcia m.in. wsparcie instrumentalne, polegające na dostarczaniu osobom starszym pomocy w formie finansowej i usługowej; wsparcie duchowe i informacyjne, dzięki któremu senior uzyskuje porady prawne; wsparcie medyczne i inne oraz wsparcie emocjonalne, zapewniające jednostce dowartościowanie. Ostateczną pomoc świadczą DPS, gdzie opiekę znajdują starsze osoby, niezdolne do samodzielnego życia ze względu na wiek i stan zdrowia. Właściwe funkcjonowanie takich placówek opiekuńczych powinno przejawiać się jako fachowa pomoc, wzbogacona o wiedzę tworzenia nowej kultury pomagania, zorientowanej na potrzeby najstarszych członków społeczeństwa. Udzielana w nich pomoc to wielopłaszczyznowy, dynamiczny proces, dzięki któremu senior odczuwa zadowolenie, cieszy się dobrym samopoczuciem i jest szczęśliwy. Tylko zadowolony odbiorca usług opiekuńczych, zdrowotnych i socjalnych jest świadectwem prawdziwej skuteczności działań DPS [16].

8 40 Wnioski 1. Badani mieszkańcy DPS określili jakość życia oraz swój stan zdrowia jako przeciętny. 2. Istnieje zapotrzebowanie na wsparcie społeczne wśród pensjonariuszy DPS. Wyżej ocenionym wsparciem było wsparcie emocjonalne otrzymywane od wszystkich grup wsparcia a niżej wartościujące. 3. Najwyżej oceniona została dziedzina środowiskowa, w dalszej kolejności socjalna a najniżej fizyczna. 4. Wysokie wsparcie społeczne wraz z jego kategoriami otrzymali badani o pozytywnych wynikach jakości życia. 5. Otrzymane wyniki mogą wpłynąć na prawidłową postawę zespołu terapeutycznego oraz odpowiednie wsparcie mieszkańców DPS, dla uzyskania ich optymalnej jakości życia. Piśmiennictwo [1] Wyrwicka K Osoby starsze w systemie pomocy społecznej. Praca Socjalna 2003; 2;108. [2] Zielińska-Więczkowska H, Kędziora-Kornatowska K Potrzeba rozszerzania badań nad jakością życia w populacji geriatrycznej. W: Interdyscyplinarny wymiar nauk o zdrowiu. Bartuzi Z. (red.). UMK CM Bydgoszcz 2007; [3] Frączak B. Stawska B Jakość życia pensjonariuszy domów pomocy społecznej 2007; [4] Tarkowski Z Zarządzanie i kierowanie Domem Pomocy Społecznej. Lublin 1998; 236 [5] Wołowicka L Jakość życia w naukach medycznych. Poznań 2001; 276 [6] Kmiecik-Baran K Skala wsparcia społecznego. Teoria i właściwości psychometryczne. Przegląd psychologiczny 1995; 38 (1/2): [7] Wojtyna E, Dosiak M, Życińska J Wpływ wsparcia społecznego na przebieg zaburzeń depresyjnych u pacjentów w podeszłym wieku. Psychogeriatria Polska 2007; 4(1): [8] Kurowska K, Rudewicz E, Głowacka M, Felsmann M Poczucie koherencji a wsparcie społeczne u osób ze schorzeniami wieku starczego. Psychogeriatria Polska 2008; [9] Górna K, Jaracz K Jakość życia osób starszych. W: Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne. Podręcznik dla studiów medycznych. Wieczorowska-Tobis K, Talarska D (red.). Wyd Lek PZWL. Warszawa 2008; [10] Fidecki W, Wysokiński M, Wrońska I Jakość życia osób starszych ze środowiska wiejskiego objętych opieką długoterminową. Problemy Higieny i Epidemiologii 2011; 92(2): [11] Kurowska K Jakość życia seniora w domu pomocy społecznej. Zdrowie Publiczne 2002; 112 (4): [12] Zboina B, Kulik T Uwarunkowania społeczne jako determinanty zadowolenia z jakości życia w zakładach pielęgnacyjno-leczniczych. W: Ostrowieckie Dni Promujące Zdrowie. Zboina B (red.). Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju WSBiP, Ostrowiec Świętokrzyski 2005; [13] Zielińska-Więczkowska H, Ciemnoczołowski W, Kornatowski T, Kędziora-Kornatowska K Poczucie koherencji a satysfakcja życiowa słuchaczy UTW. Gerontologia Polska 2009; 19 (2): [14] Humańska M, Kędziora-Kornatowska K Współzależność pomiędzy nasileniem stanów depresyjnych a poczuciem jakości życia osób starszych. Psychogeriatria Polska 2009; 6(1): [15] Mielczarek A Co ma wpływ na jakość życia seniora w domu pomocy społecznej? MEDI 2/2008; dps.pl [16] Mielczarek A Działalność kulturalno - oświatowa w domach pomocy społecznej dla osób starszych na przykładzie Domu Pomocy Społecznej Na Skarpie we Włocławku. W: Debiuty Naukowe WSHE Włocławek 1998;129 Revieved/Zrecenzowano Accepted/Zatwierdzono do druku