PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2011;8(2): Streszczenie. artykuł oryginalny original article PGP 149

Transkrypt

1 PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2011;8(2):73-80 artykuł oryginalny original article Poczucie koherencji a zachowania zdrowotne wśród pensjonariuszy Domu Pomocy Społecznej (DPS) badania wstępne. Sense of coherence versus health behaviours among Social Welfare Home residents preliminary results. Krystyna Kurowska, Justyna Sulkowska Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej CM w Bydgoszczy UMK Toruń Słowa kluczowe: poczucie koherencji (SOC), zachowania zdrowotne, Dom Pomocy Społecznej (DPS), starość Key words: sense of coherence (SOC), health behavior, Social Welfare Home, old age Streszczenie Wstęp Osoby starsze są specyficzną grupą odbiorców świadczeń medycznych, jak i opieki pielęgniarskiej ze względu na zmiany zachodzące w organizmie oraz nakładające się na nie różnorodne jednostki chorobowe. Aaron Antonovsky, autor koncepcji poczucia koherencji zwraca uwagę na istnienie zasobów odpornościowych, które posiada każdy człowiek, dzięki którym jest mobilizowany do walki z przeciwnościami losu (choroby przewlekłe, starość, zmiana warunków życia). Silne poczucie koherencji sprawia, że człowiek nie poddaje się, dąży do zdrowia i samodzielności. Celem badań było określenie poziomu poczucia koherencji oraz preferowanych zachowań zdrowotnych wśród pensjonariuszy Domu Pomocy Społecznej, jako wyznacznika w utrzymaniu optymalnego stanu zdrowia. Materiał i metoda badawcza Przebadano 60 pensjonariuszy (53,3% kobiet i 46,7% mężczyzn) z Domu Pomocy Społecznej w Koszelowie. Większość z nich posiadała wykształcenie zawodowe, była owdowiała lub stanu wolnego. Co czwarty badany nie posiadał bliskiej rodziny, co było głównym powodem przebywania w placówce. Poczucie koherencji ocenione było kwestionariuszem orientacji życiowej SOC-29 autorstwa Antonovsk ego; pomiar zachowań zdrowotnych za pomocą Inwentarza Zachowań Zdrowotnych Juczyńskiego. PGP 149 Adres do korespondencji: Kurowska Krystyna dr n med. adiunkt; Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej CM w Bydgoszczy, UMK Toruń; Bydgoszcz, ul Techników 3, telef. 052/ ; mail: krystyna_kurowska@op.p Copyright 2010 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego

2 74 Wyniki Mieszkańcy DPS różnili się pomiędzy sobą poziomem poczuciem koherencji i jego składowymi Najwyższą liczbą punktów odznaczała się zrozumiałość a najniższą zaradność. Zachowania zdrowotne były na wysokim poziomie. Najbardziej zróżnicowani byli badani pod względem prawidłowych nawyków żywieniowych oraz zachowań profilaktycznych. Wnioski Określenie poziomów poczucia koherencji i preferowanych zachowań zdrowotnych może posłużyć jako wykładnik w prognozowaniu opieki nad pensjonariuszem DPS Abstract Introduction Older people are a specific group of recipients of medical and nursing care due to changes happening in their organisms, and imposing on them a variety of disease entities. Aaron Antonovsky, author of the concept of SOC draws attention to the existence of resources of resistance, which holds every man, by which every person is mobilized to fight against adversity (chronic illness, old age, changing living conditions). A strong sense of coherence makes a man does not give up and strive for health and independence. The aim of this study was to determine the level of SOC and preferred health-related behavior among residents of the House of Social Welfare as a determinant of retain optimal health. Material and method 60 residents (53,3% women and 46,7% men) from the Social Welfare Home in Koszelewie were surveyed. Most of the residents had vocational education, widowed or unmarried. Every fourth person did not have close family, which was the main cause of staying in the institution. SOC was assessed by life orientation questionnaire SOC-29 written by Antonovsky, the measurement of health behaviors was examined by Healthy Behaviour Inventory by Juczyński. Results Residents of the Social Welfare Home differed among themselves in the level of sense of coherence. Examined residents got the highest amount of points for understanding and the lowest for resourcefulness. Health behaviors were on the high level. Residents were most diversified in terms of proper eating habits and preventive behavior. Conclusions Determination of levels of SOC and preferred health behaviors can serve as a marker in foreseeing the needs of the visitors of the Social Welfare Home Wstęp Z racji sytuacji demograficznej, jaka nastąpiła w naszym kraju, coraz to większy odsetek ludzi znajduje się w przedziale wiekowym, który określany jest jako starość, a przypada on na lata powyżej 60 roku życia [wg Światowej Organizacji Zdrowia] lub 65 rok życia [1]. Osoby te, stają się coraz bardziej uzależnione od osób trzecich. W naszym kraju zmienił się radykalnie obraz polskiej rodziny, coraz więcej ludzi w wieku podeszłym zamieszkuje samotnie, a niekiedy zmuszeni są, lub dobrowolnie decydują się na zamieszkanie w DPS. Zachowania prozdrowotne, szczególnie dotyczące aktywności fizycznej, prawidłowych nawyków żywieniowych, regularnego korzystania z usług medycznych, pozwalają kontrolować stan zdrowia oraz ocenić stopień zagrożenia chorobą. Aaron Antonovsky, twórca koncepcji poczucia koherencji (SOC) uznaje, iż komponent ten wpływa na zdrowie somatyczne i psychiczne. Ludzie o silnym SOC wybierają odpowiednią strategię, najbardziej ich zdaniem adekwatną do zaistniałego problemu [2]. Osoby, które posiadają wysoki pozom SOC potrafią funkcjonować w sposób adaptacyjny, zachowując wysoki poziom zachowań prozdrowotnych. Starość powoduje w życiu wiele różnych problemów przysto-

3 75 sowawczych, utrzymanie zachowań prozdrowotnych, które są wyznacznikiem powrotu do optymalnego stanu zdrowia stwarza im wiele trudności. Rozpoznanie ich, a także ewentualna modyfikacja mogłyby służyć poprawie stanu zdrowia. Celem badań było określenie poziomu poczucia koherencji oraz preferowanych zachowań zdrowotnych wśród pensjonariuszy Domu Pomocy Społecznej, jako wyznacznika w utrzymaniu optymalnego stanu zdrowia. Materiał i metoda badawcza Zaprezentowane badania stanowią wycinek realizacji szerszego projektu analizy jakości życia osób w podeszłym wieku. Badania przeprowadzono w okresie od czerwca do października 2009 roku w grupie 60 mieszkańców (32 kobiety, 28 mężczyzn) Domu Pomocy Społecznej dla osób starszych w Koszelewie w Gminie Gąbin, za zgodą komisji bioetycznej Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy (KB/250/2009). Kryterium doboru grupy badanej: wiek powyżej 65 lat, brak cech otępiennych, chęć wzięcia udziału w badaniu. W przeprowadzonych badaniach wykorzystano kwestionariusz do badania poczucia koherencji (SOC-29) skonstruowany przez Aarona Antonovsky`ego, który służy do pomiaru indywidualnego poczucia koherencji. Skala SOC składa się z 29 pytań pogrupowanych w podskale, odpowiadające trzem elementom poczucia koherencji: zrozumiałości, zaradności i sensowności [2]; Inwentarz Zachowań Zdrowotnych Juczyńskiego (IZZ) zawiera 24 pytania opisujące różnego rodzaju zachowania związane ze zdrowiem. Ustala się zachowania sprzyjające zdrowiu oraz stopień nasilenia czterech kategorii zachowań zdrowotnych (prawidłowych nawyków żywieniowych, zachowań profilaktycznych, praktyk zdrowotnych i pozytywnego nastawienia psychicznego) [3]; ankieta osobowa. Do opisu zmiennych wykorzystano statystyki opisowe (średnia arytmetyczna minimum, maksimum, odchylenie standardowe) oraz rozkłady zmiennych. Badanie związków przeprowadzono za pomocą współczynnika korelacji liniowej Spearmana. Za istotne statystycznie przyjęto wartości testu spełniające warunek p<0,05. Analizy wykonano przy pomocy pakietu statystycznego STATISTICA 9.0. Wyniki badań Analiza danych pokazuje, że kobiety stanowiły w niewielkim stopniu przeważającą grupę wśród badanych (53,3%). Średnia wieku respondentów wynosiła 67,7 lat (od 65 do 92 lat). Większość z nich miała wykształcenie zawodowe (35%), podstawowe (28%) i średnie (20%), pozostawała w związkach małżeńskich (15%), owdowiali (48,3%), stanu wolnego (36,6%). Jedna czwarta badanych nie posiadała bliskiej rodziny, co często było głównym powodem przebywania placówce. Wiele spośród osób, które zdeklarowały, iż posiadają rodzinę (75%), twierdziło iż nie była to rodzina najbliższa, na których pomoc i wsparcie mogliby liczyć. Co trzeci badany nie posiadał potomstwa. Dzieci badanych w większości wykazywały brak zainteresowania losem rodzica przebywającego w DPS. Wyróżnione w Tabeli 1 typy zachowań zdrowotnych wyodrębnione zostały na podstawie wyników w Inwentarza Zachowań Zdrowotnych (IZZ) Juczyńskiego i obejmują: prawidłowe nawyki żywieniowe, zachowania profilaktyczne, pozytywne nastawienie psychiczne i praktyki zdrowotne (tabela 1). Poddając analizie prawidłowe nawyki żywieniowe wykazano, że znaczna ilość badanych spożywała duże ilości warzyw i owoców (48,3%). Często (35%) ograniczali spożywanie produktów typu tłuszczów zwierzęcych. Zdecydowanie unikali soli i silnie solonej żywności (50%). W nieznacznym stopniu starali się spożywać pieczywo pełnoziarniste (35%). W danej placówce pensjonariusze na śniadania i kolacje mieli podawane różne rodzaje pieczywa, i to oni sami dokonywali wyboru jakie chcą spożywać, większość jednak sięgała po jasne pieczywo, dlatego przeważało ono w posiłkach przygotowywanych przez kuchnię. Jako grupa, badani prezentowali przeciętny poziom nawyków żywieniowych. Można zauważyć duże zróżnicowanie w wynikach prawidłowych nawyków żywieniowych. Stwierdzenie to, znalazło swoje odzwierciedlenie w uzyskanej średniej wartości punktowej prawidłowych nawyków żywieniowych (3,59pkt). Odchylenie standardowe stanowiło prawie 16% średniej, co świadczyło o znacznym zróżnicowaniu. Podsumowując, najwyżej oceniono unikanie soli i solonej żywności a najniżej spożywanie pieczywa pełnoziarnistego. Nie odnotowano istotnej statystycznie korelacji pomiędzy wiekiem, wykształceniem, czasem przebywania w DPS a uzyskanym wynikiem prawidłowych nawyków żywieniowych badanego. Może to być spowodowane tym, iż większość mieszkańców spożywała tylko podstawowe posiłki przygotowywane przez kuchnię, a produkty dodatkowe takie jak owoce, którymi

4 76 Tabela 1. Średnia wartość punktowa prawidłowych nawyków żywieniowych. Table 1. The average point value of correct eating habits. Prawidłowe nawyki żywieniowe N Średnia SD min max Mediana 60 3,59 0,57 2,17 4,5 3,67 Zachowania profilaktyczne 60 3,89 0,68 2, Pozytywne nastawienie psychiczne 60 3,98 0,53 2, Praktyki zdrowotne 60 4,02 0,56 2, Zachowania zdrowotne 60 92,88 10,73 69, ,5 mogą się częstować przez cały dzień, nie zawsze cieszyły się powodzeniem. Tylko nieliczni mieszkańcy dodatkowo kupowali sobie ulubione produkty, które nie zawsze były dostępne w placówce np. określone owoce, warzywa czy słodycze. W dalszej kolejności rozpatrzono zachowania profilaktyczne w grupie badanej. Często unikali przeziębień (48,3%), znali numery telefonów do służb ratowniczych (46,7%), przestrzegali zaleceń lekarskich wynikających z uzyskanych badań (61,7%). Na badania lekarskie zgłaszali się regularnie (53,3%). Wynikało to z dbałości pracowników placówki, którzy skrupulatnie przestrzegają wizyt lekarskich swoich podopiecznych. Podsumowując, badani prezentowali wysoki poziom zachowań profilaktycznych, wysokie było również zainteresowanie w wynikach tych zachowań. Stwierdzenie to, znalazło swoje odzwierciedlenie w uzyskanej średniej wartości punktowej zachowań profilaktycznych (3,89 punktu). Odchylenie standardowe stanowiło w tym przypadku ponad 17% wartości średniej. Najwyżej oceniono przestrzeganie zaleceń lekarskich, wynikających z uzyskanych badań a najniżej posiadanie zanotowanych numerów telefonów do służb ratowniczych. Nie odnotowano istotnej statystycznie korelacji pomiędzy wiekiem, wykształceniem, czasem przebywania w DPS a uzyskanym wynikiem zachowań profilaktycznych badanych. W zakresie pozytywnego nastawienia psychicznego badani poważnie traktowali wskazówki osób wyrażających zaniepokojenie ich zdrowiem (50%). Unikali sytuacji, które wpływały na nich przygnębiająco (36,7%), silnych emocji, stresów i napięć (50%). Pozytywne myślenie cechowało 48,3% badanych. Prezentowali wysoki poziom tych zachowań. Odnotowano znacznie mniejsze zróżnicowanie w wynikach pozytywnego nastawienia psychicznego. Stwierdzenie to, znalazło swoje odzwierciedlenie w uzyskanej średniej wartości punktowej pozytywnego nastawienia psychicznego (3,98 punktu). Odchylenie standardowe stanowiło niewiele, ponad 13% wartości średniej. Podsumowując, najwyżej oceniono posiadanie przyjaciół a najniżej unikanie zbyt silnych emocji, stresów i napięć oraz unikanie sytuacji, które wpływają przygnębiająco. Jak wiadomo, człowiek nie jest w stanie całkowicie wyeliminować stresu i sytuacji nieprzyjemnych, jest to wpisane w nasze życie, zarówno wydarzenia przyjemne jak i przygnębiające i należy nauczyć się z nimi funkcjonować. Nie odnotowano istotnej statystycznie korelacji pomiędzy wiekiem, wykształceniem, czasem przebywania w DPS a uzyskanym wynikiem pozytywnego nastawienia psychicznego. Być może dzieje się tak, ponieważ każdy człowiek niezależnie kim jest, jaki wykonuje zawód, gdzie mieszka narażony jest na stres i trudne sytuacje życiowe, każdy się z nimi boryka i stara się w jak najlepszy dla siebie sposób z nimi poradzić, za pomocą zasobów, jakie posiada. Następnie poddano analizie praktyki zdrowotne badanych. Wystarczająco odpoczywała większość badanych (41,7%). Unikali przepracowania (46,7%), spali wystarczająco (43,3%). Zdecydowana większość ograniczała palenie tytoniu (71,7%). Starali się unikać nadmiernego wysiłku fizycznego (38,3%). Badani prezentowali wysoki poziom praktyk zdrowotnych. Odnotowano znacznie mniejsze zróżnicowanie w wynikach. Stwierdzenie to, znalazło swoje odzwierciedlenie w uzyskanej średniej wartości punktowej praktyk zdrowotnych (4,02 pkt). Odchylenie standardowe stanowiło niewiele ponad 13% wartości średniej. Podsumowując, najwyżej oceniono ograniczenie palenia tytoniu

5 77 a najniżej wystarczającą długość odpoczynku oraz unikanie przepracowania. Nie odnotowano istotnej statystycznie korelacji pomiędzy wiekiem, wykształceniem, czasem przebywania w DPS a uzyskanym wynikiem praktyk zdrowotnych. Analizując zebrany materiał kwestionariusza IZZ, należy stwierdzić, że badana grupa prezentowała wysokie wyniki zachowań zdrowotnych. Wyniki niskie uzyskało zaledwie 6,7% osób, przeciętne 31,7% natomiast wysokie aż 61,7% badanych. Stwierdzono wysoki wskaźnik zachowań zdrowotnych, co znalazło odzwierciedlenie w uzyskanej średniej wartości punktowej zachowań zdrowotnych (92,88pkt). Nie odnotowano żadnej istotnej statystycznie korelacji pomiędzy wiekiem, wykształceniem, czasem przebywania w DPS a uzyskanym wynikiem zachowań zdrowotnych. Najwyższe średnie wyniki zachowań zdrowotnych prezentowali badani, których pobyt w DPS wahał się od 2 do 5 lat, najniższe przebywający w DPS niespełna rok. Być może było to spowodowane tym, że placówka promowała zdrowy styl życia i zachęcała swoich mieszkańców do przestrzegania prawidłowych zachowań sprzyjających zdrowiu. Natomiast osoby, które przebywały w placówce dość krótko, nie zdążyły jeszcze przesiąknąć promowanym przez pracowników i innych mieszkańców stylem życia. Wyższe średnie wyniki zachowań zdrowotnych prezentowali mężczyźni. Być może ma tu znaczenie fakt, iż mężczyźni byli młodsi od kobiet biorących udział w badaniu. Nie odnotowano istotnej statystycznie różnicy, pomiędzy kobietami a mężczyznami, posiadaniem rodziny i dzieci w kwestii wyników zachowań zdrowotnych. Najwyższe średnie wyniki zachowań zdrowotnych prezentowali badani mający rodzinę. Często osoby posiadające rodzinę były bardziej zmobilizowane do dbałości o zdrowie i odpowiednie nawyki. Sami chcieli być dobrym przykładem dla młodszych domowników, lub brali przykład z innych członków rodziny promujących zdrowy styl życia, czuli potrzebę dbałości o siebie. Osoby samotne, często nie widziały sensu w dbaniu o siebie i swoje zdrowie, nie czuły się potrzebne, nie miał ich kto mobilizować i pokazywać im inne możliwości np. żywienia, czy spędzania wolnego czasu. Wyższe średnie wyniki zachowań zdrowotnych prezentowali badani nie mający dzieci. Podsumowując, najwyższe wyniki zachowań zdrowotnych prezentowali badani będący osobami zamężnymi, najniższe natomiast osoby rozwiedzione. To również może wynikać z mobilizacji współmałżonka do dbałości o siebie, wspólna troska o siebie. Tabela 2. przedstawia statystyki opisowe wyników uzyskanych przez badaną grupę w Kwestionariuszu Orientacji Życiowej (SOC 29). Badani to osoby o przeciętnym poziomie zrozumiałości 45,6 pkt (wynik powyżej środkowej strefy wyników przeciętnych). Odchylenie standardowe stanowiło ponad 16% wartości średniej, co świadczyło o zróżnicowaniu wyników zrozumiałości. Wyniki wysokie uzyskało 26,7% badanych. Nie odnotowano istotnej statystycznie korelacji pomiędzy wiekiem, wykształceniem, czasem przebywania w DPS, a uzyskanym wynikiem zrozumiałości. Badani to osoby o przeciętnym poziomie poczucia zaradności 46,25 pkt (wynik w środkowej strefie wyników przeciętnych). Odchylenie standardowe stanowi ponad 18% wartości średniej, co świadczyło o dużym zróżnicowaniu wyników zaradności. Wyniki wysokie uzyskało zaledwie 10% badanych. Często powodem niskiego poczucia zaradności wśród osób starszych jest brak wiary we własne możliwości, a także ciągłe wyręczanie i zastępowanie seniora we wszelkich czynnościach i decyzjach przez dzieci, wnuki, czy opiekunów w placówce. Nie odnotowano istotnej statystycznie korelacji pomiędzy wiekiem, wykształceniem, czasem przebywania w DPS a uzyskanym wynikiem zaradności. Badani to osoby o przeciętnym poziomie sensowności 40,07 pkt (wynik nieco powyżej środkowej strefy wyników przeciętnych). Odchylenie standardowe stanowiło ponad 18% wartości średniej, co świadczyło o dużym zróżnicowaniu wyników sensowności. Wyniki wysokie uzyskało 13,3% badanych. Nie odnotowano istotnej statystycznie korelacji pomiędzy wiekiem, wykształceniem, czasem przebywania w DPS a uzyskanym wynikiem sensowności. Badani to osoby o przeciętnym poziomie globalnego poczucia koherencji 131,92 pkt (wynik nieco powyżej środkowej strefy wyników przeciętnych). Odchylenie standardowe stanowiło niewiele ponad 14% wartości średniej, co świadczyło o zróżnicowaniu wyników poczucia koherencji. Wyniki wysokie uzyskało 15% badanych. Podsumowując, najwyższe wyniki uzyskali badani w zrozumiałości, najniższe w zaradności. Nie odnotowano istotnej statystycznie korelacji pomiędzy wiekiem, wykształceniem, czasem przebywania w DPS a uzyskanym wynikiem sensowności. Najwyższe średnie wyniki globalnego SOC prezentowali badani w wieku do 60 lat a najniższe lat (różnica znikoma). Najwyższe średnie wyniki globalnego SOC prezentowali badani z wykształceniem średnim, najniższe z zawodowym. Być może wynika to z faktu, że osoby wykształceniem zawodowym częściej napotykają w swoim życiu na trudności związane zarówno z finansami jak i postrzeganiem przez innych ludzi, przez pryzmat wykonywanego zawodu. Częściej czują się pokrzywdzone, osamotnione w swoich problemach, czują się mało skuteczne, a świat nie zawsze jest dla

6 78 Tabela 2. Poczucie koherencji Table 2. Sense of coherence Ogólny SOC Zrozumiałość liczba % niskie 2 3,3 przeciętne 49 81,7 wysokie 9 15 Średnia 131,92 Odchylenie standardowe 18,98 Minimum 77 Maksimum 180 Maksimum 185 niskie 3 5 przeciętne 41 68,3 wysokie 16 26,7 Średnia 45,6 Odchylenie standardowe 7,72 Minimum 26 Maksimum 62 Mediana 44,5 niskie 4 6,7 przeciętne 50 83,3 wysokie 6 10 nich zupełnie prosty i zrozumiały. Wyższe średnie wyniki globalnego SOC prezentowali badani mieszkający w mieście. Prawdopodobnie wynika to z faktu, iż osoby zamieszkujące miasto mają więcej możliwości realizacji swoich marzeń, zainteresowań, mają więcej wolnego czasu, znajomości, możliwości kontaktu z innymi ludźmi, większe możliwości dostępu do rozrywki, a także różnego rodzaju instytucji. Podczas gdy osoby ze wsi mają mniej takich możliwości, często mają więcej pracy i obowiązków, mniej czasu dla siebie. Najwyższe średnie wyniki globalnego SOC prezentowali badani z nadwagą, najniższe z otyłością. Najwyższe średnie wyniki globalnego SOC wskazywali badani przebywający w DPS około roku, najniższe mniej niż rok. Dzieje się tak być może dlatego, że decyzja o zamieszkaniu w DPS nie była decyzją samego seniora, czuje się on skrzywdzony i rozbity. Spada jego poczucie wartości i przydatności. Może czuć się zagubiony i samotny w nowej sytuacji, a to z kolei może mieć wpływ na niskie poczucie koherencji. Wyższe średnie wyniki globalnego SOC prezentowali badani mężczyźni. Nie odnotowano istotnej statystycznie różnicy, pomiędzy grupami płci, posiadaniem rodziny, potomstwa w kwestii sensowności. Wyższe średnie wyniki globalnego SOC prezentowali badani nie posiadający rodziny, dzieci, osoby rozwiedzione a najniższe osoby zamężne. Sprawdzono, czy istnieje związek pomiędzy uzyskanymi wynikami orientacji życiowej (SOC) a wynikami zachowań zdrowotnych (IZZ). Nie odnotowano istotnej statystycznie korelacji pomiędzy wynikami poczucia koherencji i zachowań zdrowotnych. Zaradność Sensowność Średnia 46,25 Odchylenie standardowe 8,44 Minimum 26 Maksimum 68 Mediana 46 niskie 3 5,0 przeciętne 49 81,7 wysokie 8 13,3 Średnia 40,07 Odchylenie standardowe 7,41 Minimum 23 Maksimum 54 Mediana 41 Dyskusja Analizie poddano poziom poczucia koherencji (SOC) oraz preferowane zachowania zdrowotne. Z przeprowadzonych badań i analiz wynika, że mieszkańcy DPS cechowali się przeciętnym poziomem SOC (131,92)-82% mieszkańców. Wynik ten można by uznać za dobry i zadowalający biorąc pod uwagę wiele ograniczeń i dysfunkcji jakie są związane z chorobą, wiekiem oraz przebywaniem w DPS. Grupa pod względem poczucia koherencji była w niewielkim stopniu zróżnicowana (od 77 do 180 pkt). Jeśli chodzi o poszczególne składowe SOC to najlepiej kształtowało poczucie zrozumiałości, sensowność plasowało się na poziomie przeciętnym, a najmniej zadowalająco wypadło poczucie zaradności. Życie w placówce opiekuńczej może w dużym stopniu sprzyjać zaniżonemu poczuciu zaradności, gdyż mieszkańcy często byli wyręczani w podstawowych

7 79 czynnościach, pracownicy, bądź rodzina często podejmowali ważne decyzje za seniora. Taki człowiek traci swoją samodzielność i odpowiedzialność za własne życie, dochodzi do tak zwanej wyuczonej bezradności. Wyniki te mogą również świadczyć o tym, że osoby biorące udział w badaniu zaakceptowały siebie i swój stan zdrowia, są pozytywnie nastawienie do swojej starości, ale także akceptują sytuację w jakiej się znaleźli, a mianowicie warunki życia w placówce, konieczność opuszczenia domu rodzinnego. Podobne wyniki badań uzyskano mierząc poczucie koherencji w podobnej grupie wiekowej wśród osób z przewlekłą niewydolnością nerek leczonych hemodializami. Średni wynik Ogólnej Orientacji Życiowej u tych pacjentów wynosił 134,8 a więc niewiele wyższy niż uzyskała grupa badanych mieszkańców DPS. Poziom tego wskaźnika nie różnicował w istotny sposób statystyczny ankietowanych biorących udział w badaniu [4]. Zbliżone wyniki badań uzyskały również Modzelewska i Domańska zajmujące się określeniem poziomu poczucia koherencji i depresyjności wśród osób z chorobą Parkinsona. Średni poziom globalnej Orientacji Życiowej był równy 130,33. [5]. W dalszym kroku poddano analizie zachowania zdrowotne i zróżnicowanie pod względem pensjonariuszy biorących udział w badaniu. Wysokie wartości uzyskało 61,7% ankietowanych, przeciętne 18 osób i tylko 4 osoby otrzymały wyniki niskie. Średnia uzyskanych punktów wynosiła 92,88. Jeśli weźmiemy pod uwagę poszczególne składowe kwestionariusza to będziemy mogli stwierdzić, że pacjenci najbardziej zróżnicowani byli pod względem prawidłowych nawyków żywieniowych oraz zachowań profilaktycznych. W zakresie pozytywnego nastawienia psychicznego i praktyk zdrowotnych pensjonariusze niewiele się od siebie różnili. Określono związek pomiędzy poziomem poczucia koherencji i jego składowymi, a stopniem zachowań zdrowotnych pensjonariuszy. Z przeprowadzonych badań wynikało, że nie istniała żadna istotna statystycznie korelacja pomiędzy zachowaniami zdrowotnymi a poszczególnymi składowymi SOC. Korelacje dodatnie pomiędzy poczuciem koherencji a zachowaniami zdrowotnymi uzyskały Marzec i Molenda badając trzydziesto osobową grupę mieszkańców Domu Pogodnej Jesieni w Krakowie. W ich badaniach można zauważyć znaczne różnice w stylu życia i zachowaniach zdrowotnych ankietowanych z wysokim i niskim poczuciem koherencji. Badani z wysokimi wynikami wykazywali duże lub średnie zainteresowanie sprawami zdrowia, podejmowali pozytywne zachowania zdrowotne, podczas gdy badani z niskimi poziomem SOC znacznie rzadziej podejmowali takie zachowania, a u połowy z nich zauważono występowanie zachowań zagrażających życiu [6]. Dalszej analizie poddano wpływ zmiennych pośredniczących: wiek, pleć, stan cywilny, potomstwo, wykształcenie, czas zamieszkiwania DPS wpływające na związek poziomu poczucia koherencji oraz zakresu preferowanych zachowań zdrowotnych, jako wykładnika utrzymania optymalnego stanu zdrowia. Nie wykazano korelacji pomiędzy zmiennymi pośredniczącymi a zachowaniami zdrowotnymi, poczuciem koherencji. Można odnaleźć pewne zależności pomiędzy płcią badanych, wykształceniem, czy stanem rodzinnym (posiadanie dzieci i bliskiej rodziny oraz utrzymywanie z nimi kontaktu) jednak były to różnice bardzo znikome, których analiza nie wnosiła sensownych wniosków. Badania dotyczące związku pomiędzy poczuciem koherencji i zachowaniami zdrowotnymi a różnymi czynnikami mogącymi je moderować są prowadzone w Polsce od niedawna. Zależność poczucia koherencji i zachowań zdrowotnych z punktu widzenia salutogenetycznego paradygmatu zdrowia stanowią istotny wątek rozważań naukowych. Dlatego zasadne jest kontynuowanie prowadzenia prac badawczych w tym obszarze, które objęłyby różne i liczniejsze grupy badanych, co umożliwiłoby zobiektywizowanie i uogólnienie wniosków. Wnioski 1. Mieszkańcy DPS byli zróżnicowani pod względem poczucia koherencji. Globalny wynik SOC-131,92 pkt. Najwyższą liczbą punktów odznaczała się zrozumiałość a najniższą zaradność. 2. Zachowania zdrowotne były na wysokim poziomie. Najbardziej zróżnicowani badani pod względem prawidłowych nawyków żywieniowych oraz zachowań profilaktycznych. 3. Określenie poziomów poczucia koherencji i preferowanych zachowań zdrowotnych może posłużyć jako wykładnik w prognozowaniu opieki nad pensjonariuszem DPS.

8 80 Piśmiennictwo [1] Pedlich W, Wojszel Z.B Zagrożenia późnego wieku rozwojowego. W: Induski J, Jethon Z, Dawydzik L (red). Zdrowie publiczne. Wyd. IMP, Łódź 1996; [2] Antonovsky A Rozwikłanie tajemnicy zdrowa. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować. Fundacja IPN. Warszawa 1995; 223, [3] Juczyński Z Zachowania zdrowotne i wartościowanie zdrowia. W: Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Pracownia Testów Psychologicznych. Warszawa 2001; [4] Kurowska K, Bukowska M Poczucie koherencji a poziom wsparcia u osób z rozpoznaniem przewlekłej niewydolności nerek leczonych hemodializa. Urologia Polska 2008; [5] Modzelewska E, Domańska Ł Depresja i poczucie koherencji u osób z chorobą Parkinsona, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. 2002;17: [6] Marzec A, Molenda A Poczucie koherencji jako istotny element przygotowania do zdrowej starości. Pielęgniarstwo XXI wieku. 2005; 4 (13): Revieved/Zrecenzowano r Accepted/Zatwierdzono do druku r.