RAPORT O REALIZACJI ROZPORZĄDZENIA DUBLIN II W POLSCE 2008

Transkrypt

1 RAPORT O REALIZACJI ROZPORZĄDZENIA DUBLIN II W POLSCE 2008 CENTRUM POMOCY PRAWNEJ IM. HALINY NIEĆ Raport przedstawia procedurę określania państwa odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o nadanie statusu uchodźcy, procedurę umieszczania Cudzoziemców w Strzeżonych Ośrodkach lub Aresztach Deportacyjnych oraz zauważone problemy wiążące się z realizacją postanowień Rozporządzenia Dublin II. Autor: Michał Lużyński, Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć 0

2 CENTRUM POMOCY PRAWNEJ IM. HALINY NIEĆ RAPORT O REALIZACJI ROZPORZĄDZENIA DUBLIN II W POLSCE 2008 Autor: Michał Lużyński 1

3 Spis treści Kryteria i mechanizmy określania Państwa Członkowskiego właściwego dla rozpatrywania wniosku o azyl, wniesionego w jednym z Państw Członkowskich przez obywatela państwa trzeciego... 3 Procedura określania Państwa Członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu Hierarchia kryteriów określania Państwa Członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrywanie azylu Procedura przekazania wnioskodawcy do Państwa odpowiedzialnego... 8 Szczegółowa procedura kierowania Cudzoziemców do miejsc czasowego pobytu oraz konsekwencje wynikające z przekazania Cudzoziemca do Polski jako kraju odpowiedzialnego... 9 Postępowanie w sprawie nadania statusu uchodźcy Podsumowanie Dane statystyczne dotyczące określania państwa odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o nadanie statusu uchodźcy w Polsce

4 CENTRUM POMOCY PRAWNEJ IM. HALINY NIEĆ Kryteria i mechanizmy określania Państwa Członkowskiego właściwego dla rozpatrywania wniosku o azyl, wniesionego w jednym z Państw Członkowskich przez obywatela państwa trzeciego Niniejszy raport powstał z powodu rosnącej liczby przekazań Cudzoziemców do Polski w ramach systemu dublińskiego. Ze względu na zagrożenie pogwałcenia zakazu wydalania lub zawracania uchodźców do granicy terytoriów, gdzie ich życiu lub wolności zagrażałoby niebezpieczeństwo (zasada non-refoulement) poprzez niedostateczne wyjaśnienie stanu faktycznego i w konsekwencji tzw. łańcuchowe wydalanie, niezbędnym jest bliższe przeanalizowanie procedury obowiązującej w Polsce. Monitorowanie przestrzegania i zapewnienie ochrony praw jednostki jest priorytetem. Podstawa prawna: Konwencja dotycząca statusu uchodźcy sporządzona w Genewie dnia 28 lipca 1951 r. (Dz. U. 1991, Nr 119, Poz. 515 ze zm.). Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r., kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r., Nr 16, Poz. 93 ze zm.). Protokół dotyczący statusu uchodźcy sporządzony w Nowym Jorku dnia 31 stycznia 1967 r. (Dz. U. z 1991, Nr 119, Poz. 517). Konwencja sporządzona w Dublinie dnia 15 czerwca 1990 r. wyznaczająca państwo odpowiedzialne za rozpatrywanie wniosków o azyl złożonych w jednym z Państw Członkowskich Wspólnot Europejskich (Dz. U. z 2005 r., Nr 24, Poz. 194). Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks karny (Dz. U. z 1997 r., Nr 88, Poz. 553 ze zm.). Rozporządzenie Rady (WE) nr 2725/2000 z dnia 11 grudnia 2000 r. dotyczące ustanowienia systemu Eurodac do porównywania odcisków palców w celu skutecznego stosowania Konwencji Dublińskiej. Rozporządzenie Rady (WE) nr 343/2003 z dnia 18 lutego 2003 r. ustanawiające kryteria i mechanizmy określania Państwa Członkowskiego właściwego dla rozpatrywania wniosku o azyl, wniesionego w jednym z Państw Członkowskich przez obywatela państwa trzeciego. Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (Dz. U z 2006 r. Nr 234, Poz ze zm.) Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu Cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2006 r. Nr 234, Poz ze zm.) Ustawa z dnia 24 października 2008 r. o zmianie ustawy o cudzoziemcach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2008 r., Nr 216, Poz. 1367). 3

5 Uwagi ogólne Konwencja dublińska z 1990 r. położyła podwaliny pod wspólną politykę azylową. Zgodnie z jej postanowieniami Państwa Członkowskie Wspólnot Europejskich zobowiązały się do rozpatrzenia każdego wniosku o azyl, złożonego przez Cudzoziemca w jakimkolwiek z nich na granicy lub na ich terytorium. Wniosek taki miał być rozpatrzony wyłącznie przez jedno Państwo Członkowskie zgodnie z jego prawem wewnętrznym oraz z zobowiązaniami międzynarodowymi. Każde Państwo Członkowskie zachowało jednocześnie prawo, zgodnie z własnym prawem krajowym, do odesłania osoby ubiegającej się o azyl do państwa trzeciego, zgodnie z postanowieniem Konwencji Genewskiej, zmienionej Protokołem Nowojorskim. W dniu 15 stycznia 2003 r. rozpoczął działanie system automatycznej identyfikacji odcisków palców Eurodac. Celem utworzenia systemu było ułatwienie określania, które Państwo Członkowskie jest właściwe zgodnie z Konwencją Dublińską do rozpatrywania wniosku o azyl jak również w celu ułatwienia stosowania samej Konwencji Dublińskiej. Zgodnie z postanowieniem rozporządzenia, każde Państwo Członkowskie pobiera odciski palców od każdej osoby ubiegającej się o azyl w wieku, co najmniej 14 lat, która zostanie zatrzymana przez właściwe organy kontrolne w związku z nielegalnym przekroczeniem lądowej, morskiej lub powietrznej granicy tego Państwa Członkowskiego, a która przybyła z państwa trzeciego i nie została zawrócona. Dane są przesyłane do jednostki centralnej, tj. komórki ustanowionej w ramach Komisji WE, odpowiedzialnej za obsługę centralnej bazy danych systemu. Dane o odciskach palców przesłane przez którekolwiek z Państw Członkowskich, zostają porównane przez jednostkę centralną z danymi o odciskach palców przesłanymi przez inne Państwa Członkowskie i przechowywanymi już w centralnej bazie danych. Ogólną zasadą jest, że podstawy do sprawdzenia, czy cudzoziemiec złożył wcześniej wniosek o azyl w innym Państwie Członkowskim, występują w przypadku, gdy: a) cudzoziemiec deklaruje, że złożył wniosek o udzielenie azylu, ale bez wskazania Państwa Członkowskiego, w którym wniosek został złożony; b) cudzoziemiec nie występuje o azyl, ale sprzeciwia się odesłaniu do swojego kraju pochodzenia, twierdząc, że będzie tam w niebezpieczeństwie; c) cudzoziemiec w inny sposób próbuje uniemożliwić swój powrót, odmawiając współpracy w ustaleniu swojej tożsamości, w szczególności przez nieujawnianie lub pokazywanie fałszywych dokumentów tożsamości. Każdy zestaw danych jest przechowywany w centralnej bazie danych przez okres dziesięciu lat od daty pobrania odcisków palców. 4

6 CENTRUM POMOCY PRAWNEJ IM. HALINY NIEĆ Po wygaśnięciu tego okresu jednostka centralna automatycznie usuwa te dane z centralnej bazy danych. Dane odnoszące się do osoby, która uzyskała obywatelstwo któregokolwiek z Państw Członkowskich przed wygaśnięciem w/ w okresu, również usuwa się z centralnej bazy danych. W 2003 r. weszło w życie rozporządzenie Dublin II zastępujące Konwencję dublińską. Wprowadziło ono szczegółowe zasady współpracy obejmującej całą Europę w zakresie określania Państwa Członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o azyl. Zgodnie z postanowieniami Rozporządzenia, Państwa Członkowskie rozpatrują wniosek każdego obywatela państwa trzeciego, który składa wniosek jakiemukolwiek Państwu Członkowskiemu na granicy lub na jego terytorium. Wniosek jest rozpatrywany przez jedno Państwo Członkowskie. System Eurodac obejmuje wszystkie kraje Unii Europejskiej z wyjątkiem Danii. Dodatkowo do systemu przystąpiła Norwegia i Islandia. Procedura określania Państwa Członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu. Proces określania Państwa Członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrywanie wniosku o udzielenie azylu na podstawie rozporządzenia Dublin II rozpoczyna się, gdy tylko wniosek o udzielenie azylu zostanie po raz pierwszy złożony w Państwie Członkowskim. Osoba ubiegająca się o azyl jest powiadamiana na piśmie w języku, który najprawdopodobniej rozumie, o stosowaniu rozporządzenia, jego terminach oraz skutkach. Sytuacja nieletniego towarzyszącego osobie ubiegającej się o azyl i będącego członkiem jego rodziny jest rozpatrywana nieodłącznie od sytuacji jego lub jej rodzica, lub opiekuna. W identyczny sposób traktowane są dzieci urodzone po przyjeździe wnioskodawcy na terytorium Państw Członkowskich, bez potrzeby rozpoczęcia nowej procedury w celu ich przejęcia. W przypadku, gdy wniosek o udzielenie azylu zostaje złożony do właściwych organów Państwa Członkowskiego przez wnioskodawcę, który znajduje się na terytorium innego Państwa Członkowskiego, określenie Państwa Członkowskiego odpowiedzialnego, dokonywane jest przez Państwo Członkowskie, na którego terytorium przebywa wnioskodawca. Państwo to występuje z wnioskiem do Państwa gdzie został złożony wniosek o przejęcie odpowiedzialności za jego rozpatrzenie. Jeżeli Państwo Członkowskie, do którego skierowany jest wniosek, nie przekazuje swojej decyzji przed upływem okresu jednego miesiąca lub okresu dwóch tygodni, jeżeli wniosek 5

7 oparty jest na danych pochodzących z systemu Eurodac, przyjmuje się, że wyraża ono zgodę na przyjęcie wnioskodawcy z powrotem. W przypadku, gdy Państwo Członkowskie, któremu złożono wniosek, zgadza się na przejęcie osoby ubiegającej się o azyl, Państwo Członkowskie, w którym złożony został kolejny wniosek o udzielenie azylu, powiadamia wnioskodawcę o decyzji dotyczącej nierozpatrywania wniosku oraz o obowiązku przeniesienia wnioskodawcy do odpowiedzialnego Państwa Członkowskiego. Decyzja ta określa podstawy, na jakich jest oparta. Zawiera ona dane szczegółowe dotyczące terminu przeprowadzenia przeniesienia oraz, jeżeli jest to niezbędne, informacje w sprawie miejsca i terminu, w którym wnioskodawca powinien się stawić, jeżeli podróżuje do odpowiedzialnego Państwa Członkowskiego własnymi środkami. Od decyzji tej można się odwołać lub może ona zostać zmieniona. Odwołanie się lub zmiana nie zawieszają wykonania przekazania, chyba, że sądy lub właściwe organy tak postanowią na zasadzie jednostkowych przypadków, jeżeli pozwala na to ustawodawstwo krajowe. W przypadku, gdy nie dokonano przeniesienia w okresie sześciomiesięcznego terminu, odpowiedzialność spoczywa na Państwie Członkowskim, w którym złożono wniosek o udzielenie azylu. Termin ten może być przedłużony do maksymalnie jednego roku, jeżeli przeniesienia nie można przeprowadzić w związku z uwięzieniem osoby ubiegającej się o azyl lub do maksymalnie osiemnastu miesięcy, jeżeli osoba ubiegająca się o azyl ukrywa się. Osoba ubiegająca się o azyl, przebywająca w innym Państwie Członkowskim i tam składająca wniosek o udzielenie azylu po wycofaniu swojego wniosku w trakcie procesu określania państwa odpowiedzialnego, zostaje przyjęta z powrotem przez Państwo Członkowskie, w którym wniosek o udzielenie azylu został złożony, w celu zakończenia procesu określenia państwa odpowiedzialnego za rozpatrywanie wniosku o udzielenie azylu. Obowiązek ten wygasa, jeżeli osoba ubiegająca się o azyl opuściła w międzyczasie terytoria Państw Członkowskich na okres dłuższy niż trzy miesiące lub uzyskała dokument stałego pobytu od Państwa Członkowskiego. Każde Państwo Członkowskie, nawet w przypadku, gdy nie jest odpowiedzialne na podstawie kryteriów wymienionych w omawianym rozporządzeniu, może połączyć członków rodziny, jak również innych krewnych pozostających na utrzymaniu, z przyczyn humanitarnych opartych w szczególności na względach rodzinnych lub kulturowych. W takim przypadku to Państwo Członkowskie, na wniosek innego Państwa Członkowskiego, rozpatruje wniosek o udzielenie azylu zainteresowanej osoby. Osoby zainteresowane muszą jednak wyrazić zgodę na łączenie. 6

8 Hierarchia kryteriów określania Państwa Członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrywanie azylu. Właściwe dla rozpatrzenia wniosku o azyl Państwo Członkowskie jest określane na podstawie sytuacji istniejącej w chwili, w której wnioskodawca po raz pierwszy złożył wniosek. W przypadku nieletniego bez opieki, jest to państwo, w którym członek jego rodziny przebywa zgodnie z prawem, pod warunkiem, że leży to w najlepszym interesie nieletniego. W Polsce do czasu przekazania do państwa, w którym przebywa członek rodziny, małoletni 1 jest umieszczany przez sąd opiekuńczy na wniosek organu przyjmującego wniosek o nadanie mu statusu uchodźcy w placówce opiekuńczo- wychowawczej lub w zawodowej, niespokrewnionej z dzieckiem rodzinie zastępczej o charakterze pogotowia rodzinnego. Wyznaczany jest też dla małoletniego kurator w celu reprezentowania jego interesów. Centrum zetknęło się z przypadkiem, kiedy rodzeństwo pochodzenia czeczeńskiego miało matkę w Belgii. Kobieta była w trakcie procedury o nadanie statusu uchodźcy. Po około 2 miesiącach rodzeństwo otrzymało bilety na samolot i opuściło terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W przypadku braku członka rodziny Państwem Członkowskim odpowiedzialnym za rozpatrywanie wniosku jest to państwo, w którym nieletni złożył wniosek o udzielenie azylu. Jeżeli wnioskodawca ma w którymś z Państw Członkowskich członka rodziny, któremu nadano statusu uchodźcy, odpowiedzialnym za rozpatrzenie wniosku staje się to Państwo, chyba, że wnioskodawca się na to nie zgadza. Jeżeli Państwo Członkowskie wydało dotychczas wnioskodawcy dokument stałego pobytu lub wizę, jest ono odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku o azyl. Jeżeli wnioskodawca przekroczył nielegalnie granicę Państwa Członkowskiego, przybywając z państwa trzeciego, państwo na terytorium, którego się znalazł jest odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku o azyl. Odpowiedzialność ta wygasa z upływem dwunastu miesięcy od dnia, kiedy nastąpiło nielegalne przekroczenie granicy. 1 W rozumieniu polskiego kodeksu cywilnego małoletnim jest osoba, która nie ukończyła lat 18 i nie zawarła małżeństwa. Jednak w Rozporządzeniu Dublin II pojawia się pojęcie nieletni Definicja pojęcia nieletni zawarta jest w polskim kodeksie karnym. Według niej jest to osoba, która w momencie popełnienia czynu zabronionego nie ukończyła 17 roku życia. 7

9 Jeżeli Państwo Członkowskie zniosło obowiązek wizowy posiadania wizy dla obywatela państwa trzeciego, będącego wnioskodawcą, Państwo to jest odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku o azyl. Jeżeli nie zachodzi żadna z okoliczności wskazanych powyżej, Państwem odpowiedzialnym za rozpatrzenie wniosku o azyl jest Państwo, w którym wnioskodawca złożył wniosek po raz pierwszy. Państwo Członkowskie może również rozpatrzyć wniosek o udzielenie azylu wniesiony do niego przez obywatela państwa trzeciego, nawet, jeżeli za takie rozpatrzenie nie jest odpowiedzialne. Jednocześnie zachowuje prawo, na mocy prawa krajowego, do odesłania osoby ubiegającej się o azyl do państwa trzeciego, zgodnie z przepisami Konwencji Genewskiej. Procedura przekazania wnioskodawcy do Państwa odpowiedzialnego Przeniesienie wnioskodawcy z Państwa Członkowskiego, w którym złożony został wniosek o udzielenie azylu do Państwa Członkowskiego odpowiedzialnego za jego rozpatrywanie jest przeprowadzane zgodnie z prawem krajowym pierwszego Państwa Członkowskiego, po konsultacjach między zainteresowanymi Państwami Członkowskimi, tak szybko, jak to jest możliwe, a najpóźniej w ciągu sześciu miesięcy od zgody na wniosek o przejęcie lub od decyzji w sprawie odwołania się lub rewizji, w przypadku, gdy ma ono skutek zawieszający. W Polsce organami odpowiedzialnymi za przekazanie Cudzoziemca do kraju właściwego do rozpatrzenie wniosku o azyl są komendant wojewódzki Policji oraz Komendant Główny Straży Granicznej lub komendant oddziału Straży Granicznej właściwy ze względu na miejsce przekroczenia granicy przez wnioskodawcę. Opuszczenie terytorium RP jest niezwłocznie odnotowywane w rejestrze spraw prowadzonych na podstawie omawianego rozporządzenia. Koszty doprowadzenia do granicy lub do granicy państwa, do którego następuje przekazanie, albo do portu lotniczego lub morskiego tego państwa są pokrywane z budżetu państwa z części, której dysponentem jest minister właściwy do spraw wewnętrznych, ze środków pozostających w dyspozycji Komendanta Głównego Policji w zakresie wykonania obowiązku doprowadzenia do granicy oraz w dyspozycji Komendanta Głównego Straży Granicznej w pozostałym zakresie. 8

10 CENTRUM POMOCY PRAWNEJ IM. HALINY NIEĆ Szczegółowa procedura kierowania Cudzoziemców do miejsc czasowego pobytu oraz konsekwencje wynikające z przekazania Cudzoziemca do Polski jako kraju odpowiedzialnego Umieszczenie w Strzeżonym Ośrodku lub Areszcie Deportacyjnym Cudzoziemiec może być zatrzymany przez SG i umieszczony w Strzeżonym Ośrodku lub Areszcie Deportacyjnym, jeżeli zachodzi konieczność ustalenia jego tożsamości, zapobieżenia nadużyciom postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy, zagrożenia dla bezpieczeństwa, zdrowia, życia lub wolności innych osób lub, gdy zachodzi konieczność ochrony obronności lub bezpieczeństwa państwa albo ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. Dodatkowo Cudzoziemiec może zostać zatrzymany, jeżeli nielegalnie przekroczył lub usiłował przekroczyć granicę, a także, gdy zachowanie wnioskodawcy zagraża bezpieczeństwu, zdrowiu lub życiu innych cudzoziemców przebywających w Ośrodkach dla Cudzoziemców Ubiegających się o Nadanie Statusu Uchodźcy lub Azylu. W tym przypadku zatrzymanie następuje na wniosek Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Areszt w celu wydalenia stosuje się, jeżeli z ustalonych okoliczności wynika, że jest to niezbędne ze względu na obronność lub bezpieczeństwo państwa albo bezpieczeństwo i porządek publiczny. Postanowienie o umieszczeniu cudzoziemca wydaje sąd rejonowy na wniosek organu zatrzymującego. Straż graniczna może wnioskować o umieszczenie cudzoziemca w Ośrodku Strzeżonym lub Areszcie. Kryterium branym pod uwagę przy wyborze miejsca, w którym ma zostać umieszczony Cudzoziemiec jest przede wszystkim analiza występowania okoliczności uzasadniających umieszczenie Cudzoziemca w Areszcie. W większości przypadków postanowieniem sądu na wniosek SG Cudzoziemcy są kierowani do Ośrodków Strzeżonych. Dodatkowym kryterium jest tu również liczba wolnych miejsc w poszczególnych ośrodkach oraz odległość od miejsca zatrzymania Cudzoziemca. Umieszczenie w Strzeżonym Ośrodku lub Areszcie w Celu Wydalenia następuje na podstawie postanowienia sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zatrzymania, na wniosek organu zatrzymującego. Sąd może pozbawić wolności Cudzoziemca na okres od 30 do 60 dni. Okres ten następnie może zostać przedłużony o kolejne 90 dni. Okres pobytu w Strzeżonym Ośrodku lub Areszcie Deportacyjnym nie może przekroczyć roku. Z praktyki wynika, iż sądy bardzo niechętnie zwalniają cudzoziemców zatrzymanych z powodu nielegalnego pobytu na terytorium RP w obawie przed możliwością ukrycia się i ostatecznie niepodporządkowania się decyzji o wydaleniu. W sytuacji przekazania Cudzoziemca w ramach procedury Dublin II, jest on umieszczany na wniosek SG w Strzeżonym Ośrodku lub Areszcie Deportacyjnym. Z obserwacji prowadzonych przez wizytujących w/w placówki pracowników Centrum, sądy rejonowe umieszczają przekazanych Cudzoziemców w tych placówkach na okres 60 dni, a następnie przedłużają ich pobyt kilkukrotnie o następne 90 dni. Jeżeli sprawa dotyczy rodziny z małoletnimi dziećmi lub samotnych matek, istnieje znacznie większe prawdopodobieństwo, że osoby te zostaną 9

11 zwolnione. W przypadku samotnych mężczyzn, najczęściej przebywają oni w tych placówkach rok. Zdarzały się jednak przypadki, gdy Cudzoziemiec przekazany do Polski jako kraju odpowiedzialnego za rozpatrzenie jego wniosku o nadanie statusu uchodźcy był puszczany wolno zaraz po znalezieniu się na terytorium RP. Wynikało to z faktu, iż jego sytuacja prawna została wyjaśniona zanim dokonano przekazania i SG była w posiadaniu dokumentów potwierdzających, iż jego procedura o nadanie statusu uchodźcy jest w toku i nie została wydana decyzja umorzeniowa w sprawie. W takim wypadku kierowano Cudzoziemca do Biura Organizacji Ośrodków Podkowa Leśna, Dębak. Do końca 2008 r. Cudzoziemiec po przekazaniu go do Polski i wypuszczeniu ze Strzeżonego Ośrodka lub Aresztu Deportacyjnego mógł zostać umieszczony w Ośrodku dla Cudzoziemców Ubiegających się o Nadanie Statusu Uchodźcy lub Azylu oraz otrzymywać pełne świadczenia socjalne. Obecnie, zgodnie z postanowieniami nowelizacji wprowadzonej ustawą z dnia 24 października 2008 r. Cudzoziemcowi, który złożył wniosek o podjęcie postępowania na nowo przysługuje wyłącznie pomoc medyczna oraz pomoc socjalna w postaci świadczenia pieniężnego poza Ośrodkiem w wysokości jednej trzeciej ustawowej wysokości tego świadczenia. Jest to niepokojąca zmiana, gdyż Cudzoziemiec może mieć duże trudności w znalezieniu mieszkania oraz samodzielnego utrzymania się za wskazaną kwotę pieniężną. W przypadku zaś, gdy Cudzoziemiec złoży odwołanie w ciągu 14 dni od dnia doręczenia mu decyzji o umorzeniu postępowania, świadczenia powinny zostać przywrócone w pełnej wysokości po zwolnieniu go ze Strzeżonego Ośrodka lub Aresztu Deportacyjnego. Istotna jest tu, zatem podstawa prawna dla podjęcia postępowania i dochowanie 14 dniowego terminu dla złożenie odwołania. Postępowanie w sprawie nadania statusu uchodźcy W przypadku, gdy Cudzoziemiec opuścił terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, organ prowadzący postępowanie wydaje decyzję o umorzeniu postępowania o nadanie statusu uchodźcy, jeżeli to umorzenie nie jest sprzeczne z interesem społecznym. W przypadku przekazania Cudzoziemca w ramach Porozumienia Dublin II, kiedy nastąpiło wydanie decyzji o umorzeniu postępowania, Cudzoziemiec ma prawo odwołać się od tej decyzji w ciągu 14 dni od dnia doręczenia decyzji albo złożyć wniosek o uchylenie decyzji o umorzeniu celem podjęcia prowadzonego wcześniej postępowania. Pouczenie o przysługujących środkach odwoławczych znajduje się na decyzji o umorzeniu postępowania. Z reguły decyzja ta wydawana jest w czasie, kiedy Cudzoziemiec przebywa poza granicami RP. Z tego względu decyzja doręczana jest Cudzoziemcowi po jego przekazaniu do Polski, kiedy przebywa w Strzeżonym Ośrodku lub Areszcie Deportacyjnym. Informacja o przekazaniu i umieszczeniu w wybranej placówce jest przekazywana przez Straż Graniczną do Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Po przekazaniu Cudzoziemca do Polski i uprawomocnieniu się decyzji stwierdzającej umorzenie prowadzonego w jego sprawie postępowania Cudzoziemiec może zostać 10

12 CENTRUM POMOCY PRAWNEJ IM. HALINY NIEĆ deportowany do kraju pochodzenia. Jeżeli jednak skorzysta z przysługującego mu prawa do złożenia odwołania albo do złożenia wniosku o podjecie postępowania na nowo, deportacja zostanie wstrzymana do czasu wydania ostatecznej decyzji zgodnie z ogólnymi zasadami procedury azylowej. Z praktyki wynika, iż zdarzały się przypadki, kiedy po przekazaniu do Polski, Cudzoziemiec składał kolejny wniosek o nadanie statusu uchodźcy zanim została wydana decyzja o umorzeniu postępowania ze względu na opuszczenie terytorium RP. W takiej sytuacji, pierwsze postępowanie toczyło się cały czas, a konsekwencją dla Cudzoziemca była wydłużona procedura. Nie stosowano tu przepisów dot. kolejnego wniosku o nadanie statusu, a wymagających przedstawienia organowi rozpatrującemu sprawę dodatkowych, nieznanych wcześniej okoliczności. W przeciwnym razie, bez wskazania tych nowych faktów, Cudzoziemcy mogliby zostać deportowani bez faktycznego rozpatrzenia ich sprawy. Jak wskazano wcześnie zdarzały się również przypadki, kiedy Cudzoziemcy byli kierowani bezpośrednio z granicy do Ośrodka Dębak, a następnie umieszczani w wybranych Ośrodkach dla Cudzoziemców w Polsce. Informacja o zajściu była przekazywana do Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców, a postępowanie o nadanie statusu uchodźcy ulegało jedynie wydłużeniu. Również i w tym wypadku nie wydawano decyzji umorzeniowej. Powyższe przypadki wskazują na pozytywne nastawienie organów administracji i SG wobec Cudzoziemców. Za priorytet stawiane jest tu dobro osoby poszukującej ochrony. Cudzoziemcy wszakże, nie znając obowiązujących przepisów, w obawie przed deportacją podejmują decyzje dla nich szkodliwe. Istotną kwestią jest sposób traktowania osób specjalnej troski. Jeżeli Cudzoziemiec informuje organ prowadzący postępowanie, że był poddany przemocy, jest niepełnosprawny, lub, gdy jego stan psychofizyczny stwarza domniemanie, że był poddany przemocy, przeprowadzane są badania lekarskie lub psychologiczne w celu potwierdzenia tych okoliczność. Jeżeli okoliczności te zostaną potwierdzone, dalsze czynności w przedmiocie nadania statusu uchodźcy są dostosowywane do stanu zdrowia wnioskodawcy. Osoby takie są niezwłocznie zwalniane ze Strzeżonych Ośrodków lub Aresztów Deportacyjnych i umieszczane w otwartych ośrodkach. Nie mogą jednak liczyć na np. ułatwienia w sprawie znalezienia mieszkania. Podsumowanie Z powyższej analizy wynika, iż procedura dotycząca określania państwa odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o nadanie statusu uchodźcy lub innej formy ochrony w sposób wyczerpujący reguluję tę kwestię. Wątpliwości pojawiają się na gruncie przepisów wewnętrznych. Procedura umieszczania w Strzeżonych Ośrodkach lub Aresztach Deportacyjnych nie wskazuje w sposób precyzyjny, kryteriów dla umieszczenia w takim Ośrodku. Jest to niedopuszczalne ze względu na fakt, iż pozbawienie wolności jest środkiem ostatecznym, stosowanym w przypadkach najpoważniejszych naruszeń prawa i porządku. Dodatkowo, jak zostało wskazane w raporcie, sądy niechętnie wydają postanowienia o uchyleniu środka zapobiegawczego w postaci poddania kontroli i ograniczenia swobody w 11

13 warunkach Strzeżonego Ośrodka lub Aresztu Deportacyjnego. W świetle orzecznictwa międzynarodowego, pobyt w Ośrodkach lub Aresztach powyżej 4 miesięcy nie daje się zwykle usprawiedliwić (orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości Nr 794/1998, U.N. Doc. CCPR/C/74/D/794/1998). Stawia to Polskę w niekorzystnym świetle i może doprowadzić do pociągnięcia kraju do międzynarodowej odpowiedzialności za naruszenia praw człowieka. Innym problemem jest automatyzm w orzekaniu o przedłużeniu pobytu Cudzoziemca w Strzeżonym Ośrodku lub Areszcie Deportacyjnym. Fakt toczącego się postępowania a co za tym idzie niemożność wykonania decyzji deportacyjnej do czasu jego zakończenia w żadnym razie nie wpływa na ocenę sądów. Sprawy nie są rozpatrywane pod kątem faktycznej sytuacji Cudzoziemca. Sądy ograniczają się do powielania treści uzasadnień wydanych wcześniej. Następnie koniecznym jest zwrócenie uwagi na sytuację przekazanych Cudzoziemców, którzy opuszczają Strzeżone Ośrodki lub Areszty Deportacyjne. Na podstawie znowelizowanej ustawy, przysługujące im świadczenia w przypadku złożenia wniosku o podjęcie postępowania na nowo są całkowicie niewystarczające dla samodzielnego utrzymania się na terytorium RP. Dodatkowy problem stanowi fakt, iż zaraz po zwolnieniu, Cudzoziemcy muszą w takiej sytuacji znaleźć miejsce zamieszkania. Jest to niezwykle trudne ze względu na brak znajomości języka polskiego, a także ze względu na trudności życia codziennego. Z literalnego brzmienia przepisów wynika, iż Cudzoziemcowi składającemu wniosek o podjęcie postępowania na nowo przysługuje wyłącznie świadczenie pieniężne poza Ośrodkiem. Jest to niedopuszczalne i może w konsekwencji doprowadzić do bezdomności tych osób. Biorąc pod uwagę powyższe, niezbędne są zmiany w celu usprawnienia procedury a tym samym wywiązania się Rzeczypospolitej Polskiej z ciążących na niej zobowiązaniach przestrzegania praw człowieka. Nie mogą jednak to być zmiany pogarszające sytuację Cudzoziemców jak w przypadku omawianej nowelizacji. 12

14 Dane statystyczne dotyczące określania państwa odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o nadanie statusu uchodźcy w Polsce 2 a) stosowanie Konwencji Dublińskiej" w okresie liczba wniosków skierowanych do Polski liczba decyzji pozytywnych na wnioski skierowane do Polski liczba osób przekazanych z innych państw UE do Polski liczba wniosków skierowanych przez Polskę liczba decyzji pozytywnych otrzymanych z innych państw UE liczba osób przekazanych z Polski do innych państw UE b) stosowanie Konwencji Dublińskiej" w okresie liczba wniosków skierowanych do Polski - 66 liczba decyzji pozytywnych na wnioski skierowane do Polski liczba osób przekazanych z innych państw UE do Polski liczba wniosków skierowanych przez Polskę liczba decyzji pozytywnych otrzymanych z innych państw UE liczba osób przekazanych z Polski do innych państw UE Informacja o działalności Urzędu do Spraw Cudzoziemców za okres 9-15 stycznia 2009 r., < <pobrane dnia 20 stycznia 2009 r.>. 13