Seminarium podsumowujące projekt Prawnicy na rzecz uchodźców. Warszawa, 12 grudnia 2011 r.

Transkrypt

1 Dostęp do pomocy prawnej migrantów przymusowych w ośrodkach detencyjnych Dr Tomasz Sieniow Fundacja Instytut na rzecz Państwa Prawa Katolicki Uniwersytet Lubelski Seminarium podsumowujące projekt Prawnicy na rzecz uchodźców Warszawa, 12 grudnia 2011 r. Projekt: Prawnicy na rzecz Uchodźców IV, współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu na Rzecz Uchodźców oraz budżetu państwa

2 Działalność Instytutu na rzecz Państwa Prawa w ośrodkach detencyjnych Projekt Prawnicy na rzecz uchodźców I-IV (EFU, realizowany od 2006 roku) Projekt Pomoc prawna dla cudzoziemców umieszczonych w ośrodku dla cudzoziemców i ośrodku strzeżonym w Białej Podlaskiej (EFU, realizowany od 2009 r.) Projekt Monitoring zasadności i rzetelności wniosków i postanowień dotyczących umieszczania osób ubiegających się o status uchodźcy w strzeżonych ośrodkach i aresztach w celu wydalenia (Fundacja im. Stefana Batorego, ).

3 Działalność Instytutu na rzecz Państwa Prawa w ośrodkach detencyjnych 7 prawników i 2 asystentów prawnych/tłumaczy sprawy z wszystkich ośrodków strzeżonych w Polsce Stałe dyżury w Ośrodku Strzeżonym w Białej Podlaskiej (każdy wtorek i czwartek) ok. 300 spraw z ośrodków strzeżonych w 2011 roku współpraca ze studentami-wolontariuszami z Uniwersyteckiej Poradni Prawnej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II

4 Monitoring Raport o stosowaniu detencji wobec osób starających się o nadanie statusu uchodźcy w Polsce (Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć, 2010) Przestrzeganie praw cudzoziemców umieszczonych w ośrodkach strzeżonych. Raport z monitoringu. (SIP 2011) Monitoring zasadności i rzetelności wniosków i postanowień dotyczących umieszczania osób ubiegających się o status uchodźcy w strzeżonych ośrodkach i aresztach w celu wydalenia (Instytut na rzecz Państwa Prawa raport finansowany przez Fundację Batorego będzie gotowy w 2012 roku)

5 Umieszczanie w OS Cudzoziemca co do zasady umieszcza się w ośrodku strzeżonym, jeżeli: 1) jest to niezbędne do sprawnego przeprowadzenia postępowania w sprawie o wydalenie go poza granice Polski albo o cofnięcie mu zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE; 2) zachodzi uzasadniona obawa, że będzie się on uchylał od wykonania decyzji o wydaleniu albo decyzji o cofnięciu zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE; 3) przekroczył lub usiłował przekroczyć granicę niezgodnie z przepisami, jeżeli nie został niezwłocznie doprowadzony do granicy. POSTANOWIENIE WYDAJE SĄD REJONOWY

6 Umieszczanie w OS Postanowienia o umieszczeniu cudzoziemca w ośrodku zamkniętym nie wydaje się, jeżeli mogłoby to zagrozić jego życiu lub zdrowiu. Nie można także umieścić w ośrodku ani w areszcie małoletniego bez opieki i cudzoziemca, którego stan psychofizyczny pozwala domniemywać, że był poddawany przemocy albo jest niepełnosprawny

7 Obowiązek zapewnienia dostępu do pomocy prawnej Prawo UE nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia nieodpłatnej pomocy i informacji prawnej dla osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy. Zgodnie z art. 15 Dyrektywy Rady 2005/85/WE z dnia 1 grudnia 2005 r. w sprawie ustanowienia minimalnych norm dotyczących procedur nadawania i cofania statusu uchodźcy w Państwach Członkowskich, osoby ubiegające się o nadanie statusu uchodźcy powinny mieć możliwość konsultowania się z doradcą prawnym w sprawach związanych z ich procedurą uchodźczą. Obowiązek zapewnienia bezpłatnej pomocy prawnej spoczywa na państwie członkowskim w przypadku negatywnej decyzji organu rozpatrującego wniosek.

8 Obowiązek zapewnienia dostępu do pomocy prawnej Dyrektywa dopuszcza ograniczenie tej pomocy przez państwa do: postępowania odwoławczego toczącego się przed sądem lub trybunałem; udzielenia jej osobom, nieposiadających wystarczających środków; określenia doradców wyraźnie wyznaczonych w ustawodawstwie krajowym do pomocy lub reprezentacji osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy; przypadków, gdy istnieje prawdopodobieństwo uwzględnienia odwołania lub rewizji (z zastrzeżeniem, iż pomoc nie będzie w tym przypadku arbitralnie ograniczana).

9 Obowiązek zapewnienia dostępu do pomocy prawnej Kategoria osób uprawnionych do otrzymania nieodpłatnej pomocy prawnej została rozszerzona na mocy Dyrektywy PE i Rady 2008/115/WE z dnia r. w sprawie wspólnych norm i procedur stosowanych przez państwa członkowskie w odniesieniu do powrotów nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich, o cudzoziemców w stosunku do których została wydana decyzja dotycząca powrotu. Zgodnie z art. 13 tej dyrektywy państwa członkowskie powinny zapewnić, aby niezbędna pomoc prawna lub reprezentacja prawna zostały przyznane nieodpłatnie na wniosek, zgodnie z odpowiednimi przepisami krajowymi lub z zasadami dotyczącymi pomocy prawnej. Państwa członkowskie mogą ustalić, że pomoc prawna podlega takim samym ograniczeniom jak określone w dyrektywie 2005/85/WE, wymienione powyżej.

10 Wady systemowe polskiego systemu umieszczania w Ośrodkach Strzeżonych w postępowaniach dublińskich zasadą jest wnioskowanie przez SG o umieszczanie w SO wszystkich uchodźców przekazywanych Polsce, podczas gdy art. 15 Dyrektywy powrotowej wskazuje na wyjątkowy charakter tego środka. Niedostosowanie polskiego prawa do art. 17 dyrektywy powrotowej ( w stosunku do osób z małoletnimi dziećmi umieszczenie stosowane jedynie w ostateczności i na możliwie najkrótszy odpowiedni czas ) W połączeniu z brakiem systemu dostępu do pomocy prawnej skutkuje to naruszaniem prawa do obrony osób, których umieszczenie w Ośrodkach Strzeżonych ma w praktyce charakter represyjny

11 Praktyczne problemy cudzoziemców (pozbawionych dostępu do systemowej pomocy prawnej) umieszczonych w ośrodkach detencyjnych Na etapie umieszczania: Cudzoziemiec nie ma pełnomocnika, choć trzeba przyznać że ma tłumacza na posiedzeniu SR Przy zażaleniu na postanowienie o umieszczeniu zasadniczo nie uczestniczą (odmowa na podstawie kpk prawo do udziału przysługuje obrońcy i prokuratorowi) Przy umieszczaniu otrzymują polska wersję postanowienia a następnie jest tłumaczona na język zrozumiały dla cudzoziemca

12 Praktyczne problemy cudzoziemców (pozbawionych dostępu do systemowej pomocy prawnej) umieszczonych w ośrodkach detencyjnych Wnioski cudzoziemców o zwolnienie Wnioski cudzoziemców o zwolnienie są rozpatrywane negatywnie (wydaje się, że bez badania podstaw umieszczenia w SO). Brak odniesienia do argumentów cudzoziemca. Dokumentacja medyczna jest interpretowana wąsko. Sąd spycha decyzję na lekarza i w razie dwóch różnych opinii lekarskich, przychyla się do opinii lekarza z Ośrodka.

13 Praktyczne problemy cudzoziemców (pozbawionych dostępu do systemowej pomocy prawnej) umieszczonych w ośrodkach detencyjnych Przedłużanie pobytu w SO Wnioski o przedłużaniu pobytu nie są przekazywane cudzoziemcowi Przy przedłużaniu często nie jest zawiadamiany o posiedzeniu sądu, ani doprowadzany na jego posiedzenie. Dostęp do akt sprawy jest utrudniony (bez polskojęzycznego pełnomocnika jest właściwie niemożliwy) Otrzymują je w ostatnim dniu ( czasem na godzinę przed oczekiwanym wyjściem ) Mylne (zamienne) używanie SO i Aresztu w celu Wydalenia Rzadko zdarzają się pouczenia o możliwości złożenia zażalenia; (art. 106 ust. 4 UoC) Na postanowienie[ o przedłużeniu], przysługuje zażalenie do właściwego sądu okręgowego, w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia. Sąd rozpatruje zażalenie niezwłocznie (w praktyce ok. 30 dni, a czasem powyżej 60 dni )

14 Wydalenia Praktyczne problemy cudzoziemców (pozbawionych dostępu do systemowej pomocy prawnej) umieszczonych w ośrodkach detencyjnych Wydalenie przed upływem terminu na wniesienie skargi do WSA (art. 13 dyrektywy 2008/115/WE gwarantuje cudzoziemcowi prawo dostępu do skutecznych środków odwoławczych, aby zaskarżyć decyzję wydaleniową, przed sądem lub organem administracyjnym lub właściwym podmiotem złożonym z osób bezstronnych i posiadających gwarancje niezależności, za taki organ nie można uznać Rady ds. Uchodźców) Brak informacji lub błędne informowanie przez SG o planowanej deportacji Deportacje przed merytorycznym rozstrzygnięciem sprawy (np. w II procedurze); Wydalenie części rodziny (mąż z Ośrodka Strzeżonego wydalony, a żona w ciąży została w Ośrodku otwartym z trójką dzieci)

15 Wnioski Naruszenie przez Polskę zobowiązań traktatowych w zapewnieniu dostępu do pomocy prawnej na poziomie odwołania od decyzji administracyjnych w I instancji Dostęp do pomocy zapewnianej przez organizacje pozarządowe finansowane głównie z EFU (75% i budżetu państwa 10%). Pozostałe 15% powinno być zapewnione również przez Państwo. brak dostępu do prawnika skutkuje naruszeniem prawa do obrony przed wydaleniem Brak alternatywy dla detencji w praktyce polskiej Straży Granicznej w sytuacji gdy ma być ona rozwiązaniem ostatecznym Choć działania Straży Granicznej trzeba uznać za profesjonalne, należy podjąć starania w celu eliminacji wyjątkowych działań mających wpływ na naruszanie praw człowieka cudzoziemców w SO

16 Wstępne wnioski uzyskane w ramach projektu Monitoring zasadności i rzetelności wniosków i postanowień dotyczących umieszczania osób ubiegających się o status uchodźcy w strzeżonych ośrodkach i aresztach w celu wydalenia (Fundacja Batorego, ). Dziękuję! tsieniow@fipp.org.pl Projekt: Prawnicy na rzecz Uchodźców IV, współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu na rzecz Uchodźców oraz budżetu państwa