Wpływ rehabilitacji ruchowej na wydolność fizyczną pacjentów z rakiem płuc mierzoną 6-minutowym testem marszowym

Transkrypt

1 Fizjoterapia 2008, 16, 3, ISSN DOI: /v Wpływ rehabilitacji ruchowej na wydolność fizyczną pacjentów z rakiem płuc mierzoną 6-minutowym testem marszowym Effects of rehabilitation on physical efficiency in patients with lung cancer evaluated by means of the 6-minute walking test Aleksander Barinow-Wojewódzki 1, Maria Laurentowska 2, Katarzyna Domaszewska 2, Filip Lesiński 1, Anna Kaliszewska-Szczepaniak 1, Tadeusz Rychlewski 2 1 Pracownia Rehabilitacji w Chorobach Układu Oddechowego, Kliniczne Centrum Rehabilitacji, AWF w Poznaniu Laboratory of Rehabilitation in Diseases of The Respiratory System, Clinical Centre of rehabilitation, University of Physical Education in Poznań 2 Zakład Fizjologii AWF w Poznaniu Department of Physiology, University of Physical Education in Poznań Streszczenie: Celem badań była ocena wpływu 3 programów rehabilitacyjnych o zróżnicowanej intensywności na wydolność fi zyczną pacjentów z rakiem płuc znajdujących się w trakcie radioterapii. Obserwacjami objęto 70 mężczyzn w wieku 63 lat. Przed rozpoczęciem fi zjoterapii oraz bezpośrednio po jej ukończeniu chorzy poddani zostali próbie 6-minutowego testu marszowego. Przydział do odpowiedniej grupy rehabilitacyjnej następował na podstawie wyniku testu marszowego wykonanego przed rozpoczęciem terapii. Umiarkowany program rehabilitacyjny, obejmujący ogólnoustrojowe ćwiczenia usprawniające, spowodował korzystniejsze zmiany w kształtowaniu wydolności w porównaniu z leczeniem rehabilitacyjnym poszerzonym o trening wytrzymałościowy. Słowa kluczowe: rak płuc, test marszowy 6-minutowy, rehabilitacja, kinezyterapia. Abstract: The aim of the research was to evaluate the effects of three rehabilitation programmes of various intensity on physical effi ciency in patients with lung cancer undergoing radiotherapy. The examined group consisted of 70 men aged 63 who before and after the rehabilitation programme performed the 6-minute walking test. They were qualifi ed to a proper rehabilitation group on the basis of the walking test carried out before the therapy. The moderate rehabilitation programme including systemic rehabilitation exercises resulted in positive changes in physical effi ciency in comparison with rehabilitation programme combined with endurance training. Key words: lung cancer, rehabilitation, 6-minute walking test. 36 Wprowadzenie Fizjoterapia stosowana u pacjentów onkologicznych ma na celu przeciwdziałanie obniżającej się wydolności fi zycznej chorych. Równocześnie ma służyć podwyższeniu sił obronnych organizmu w walce z groźną chorobą, jaką jest rak płuc. Choroby nowotworowe, zwłaszcza rak płuc, w ostatnich latach były przyczyną około 1,1 mln zgonów na świecie [1, 2], w tym w krajach rozwiniętych dwukrotnie częstszą przyczyną zgonu [3]. Około 30% zgonów mężczyzn to zgony z powodu raka płuc, natomiast kobiety umierają na choroby nowotworowe płuc trzykrotnie rzadziej [4]. Jednym z podstawowych czynników ograniczających udział w życiu codziennym chorych na raka płuc i przewlekłe schorzenia układu oddechowego jest nietolerancja wysiłku fi zycznego. Głównymi jej objawami są duszność i zmęczenie, dysfunkcja pracy serca i mięśni obwodowych, jak również zachwiania równowagi psychicznej objawiające się lękiem i depresją [5, 6]. Zmiany patologiczne powstające w płucach doprowadzają w różnym stopniu do nasilenia zaburzeń wenty- Introduction The physiotherapy applied in oncological patients aims at preventing deterioration of physical effi ciency and at the same time at strengthening defence systems of the body in order to fi ght a serious disease such as lung cancer. Neoplastic diseases and especially lung cancer have caused about 1.1 million deaths in the world [1, 2] in the recent years and in the developed countries it was the cause of death twice as often [3]. About 30% of deaths in men are caused by lung cancer, whereas women die due to lung diseases three times less often than men [4]. One of the main factors reducing participation of the lung cancer sufferers and chronic diseases of the respiratory system in everyday life activities is intolerance of physical effort. It manifests itself mainly by dyspnea and tiredness, disorders of functioning of the heart and muscles, as well as anxiety and depression [5, 6]. Pathological changes occurring in the lungs lead to disorders of ventilation (i.e. after amputation of the pulmonary lobe or the lung, obturation of the bronchi due to a tumour

2 Physiotheraphy 2008, 16, 3 Aleksander Barinow-Wojewódzki, Maria Laurentowska, Katarzyna Domaszewska, Filip Lesiński... Effects of rehabilitation on physical effi ciency in patients with lung cancer evaluated by means of the 6-minute... lacji (np. stan po usunięciu płata płuca, całego płuca, obturacja oskrzela przez guz z powstaniem niedodmy, rozedmy), a także utrudniają wymianę gazową w pęcherzykach płucnych oraz powodują zaburzenia przepływu powietrza [7, 8]. Skutkiem tych nieprawidłowości jest nadmierne obciążenie pracą całego układu oddechowego oraz mięśni oddechowych [9, 10]. W rezultacie zakłócenia wentylacji i wymiany gazowej powstaje hipoksja, która w swojej skrajnej postaci doprowadza do zwiększenia produkcji dwutlenku węgla oraz kwasicy oddechowej [11], co w sposób bezpośredni przyczynia się do obniżenia wydolności fi zycznej. Powstające w rezultacie choroby nowotworowej zaburzenia funkcji mięśni szkieletowych, tak jak i w rezultacie każdej przewlekłej choroby płuc, charakteryzują się obniżeniem zdolności do kurczenia się, nasileniem stresu oksydacyjnego, a także zmniejszeniem masy [12]. Następuje zmniejszenie procentowego udziału włókien mięśniowych typu I oraz zwiększenie udziału włókien typu II [13, 14]. Obniżenie zdolności mięśni do metabolizmu tlenowego objawia się poprzez: zwiększenie zapotrzebowania na tlen i zwiększoną wentylację, nasilenie objawów kwasicy mleczanowej, powysiłkowe dodatkowe obciążenie mięśni oddechowych i szkieletowych [15]. accompanied by atelectasis, emphysema etc.) and make gas exchange in the alveoli diffi cult and cause disorders in the air fl ow [7, 8]. Those disorders result in overloading of the whole respiratory system and muscles taking part in the breathing process [9, 10]. Disorders of ventilation and gas exchange result in hypoxia, which in its extreme form may lead to increasing of the production of carbon dioxide and to respiratory acidosis [11] which directly contributes to deterioration of physical effi ciency. Dysfunctions of the skeletal muscles occurring as a result of the neoplastic disease, or any other chronic lung disease, are characterised by reduction of their ability to contract, intensifi cation of oxidation stress and reduction of the body mass [12].The percentage of the type I muscular fi bres decreases and the percentage of the type II muscular fi bres [13, 14]. Decreasing of the aerobic metabolic ability of muscles manifests itself by increased demand for oxygen and increased ventilation, intensifi ed lactic acidosis, additional overloading of the respiratory and skeletal muscles after physical effort [15]. Cel pracy Celem pracy była ocena skuteczności programów rehabilitacji na wybrane parametry wydolności fi zycznej pacjentów leczonych z powodu raka płuc. Aktualne badanie ma na celu odpowiedzieć na pytania badawcze: który z zastosowanych wariantów rehabilitacji może doprowadzić do wzrostu wydolności fi zycznej oraz czy test 6-minutowego marszu jest przydatny w ocenie wydolności tej grupy chorych. Aims The aim of the research was to evaluate the effi ciency of rehabilitation programmes on chosen parameters of physical effi ciency in patients treated due to lung cancer. The research question is: which of the applied rehabilitation programmes may result in increasing of physical effi ciency and whether the 6-minute walking test is useful in evaluation of this group of patients. Materiał kliniczny Badaniem objęto 70 mężczyzn w wieku 63,58 ± 8,09 roku, z rakiem płuc rozpoznanym wg kryteriów WHO z 1997 r., leczonych w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Gruźlicy i Chorób Płuc w Ludwikowie, poddawanych radioterapii w Wielkopolskim Centrum Onkologii w Poznaniu w r U chorych zastosowano fi zjoterapię o różnej intensywności w zależności od grupy, do której zostali zakwalifi kowani. Przydział do grup następował na podstawie długości pokonanego dystansu w teście 6-minutowego marszu wykonanego bezpośrednio przed podjęciem rehabilitacji. P 1 grupa chorzy, którzy pokonali odległość powyżej 400 m. P 2 grupa chorzy, którzy pokonali odległość powyżej 300 m, ale mniej niż 400 m. P 3 grupa chorzy, którzy pokonali odległość powyżej 200 m, ale mniejszą niż 300 m. Badane grupy nie różniły się w sposób istotny pod względem wieku, wzrostu, masy ciała, wskaźnika BMI, dawki naświetlań oraz czasu pobytu w szpitalu. Charakterystyka badanych grup zawarta została w tab Material The research group consisted of 70 men aged ± 8.09 suf fering from lung cancer diagnosed according to the criteria of WHO from 1997, treated in Provincial Specialistic Hospital of Tuberculosis and Lung Diseases named after Stanisław Staszic, in Ludwikowo and undergoing radiotherapy in Great Poland Oncological Centre in Poznań in The applied physiotherapy was of various intensity depending on the group the patients were qualifi ed to. The qualifi cation process was based on the distance covered during the 6-minute walking test carried out directly before the rehabilitation programme. Group P 1 patients who covered over 400 m. Group P 2 patients who covered over 300 m yet less than 400 m. Group P 3 patients who covered over 200 m yet less than 300 m. The examined groups did not differ signifi cantly in terms of age, height, body mass, BMI, radiation doses and hospitalisation time. Characteristics of the examined groups are presented in Tables 1, 2 and 3. Metodyka badań Grupa P 1. W tej grupie znajdowali się chorzy, którzy w czasie 6 minut pokonali najdłuższy dystans > 400 m. Zastosowano u nich, oprócz programu ogólnoustrojowych ćwiczeń usprawniających, także trening na cykloergometrze. Method Group P 1 consisted of patients who covered the distance of > 400 m within 6 minutes. The applied programme apart from systemic rehabilitation exercises also included training on a cyclometer. The exercises took place in a gym in 37

3 Aleksander Barinow-Wojewódzki, Maria Laurentowska, Katarzyna Domaszewska, Filip Lesiński... Wpływ rehabilitacji ruchowej na wydolność fi zyczną pacjentów z rakiem płuc mierzoną 6-minutowym... Fizjoterapia 2008, 16, 3 Tabela 1. Charakterystyka badanych osób, grupa P 1 n = 42 Table 1. Characteristics of the examined patients, group P 1 n = 42 Wiek [lata] Age [years] Masa ciała Body mass [kg] Wysokość Height [cm] BMI [kg/m 2 ] Dawka Dose [Gy/T] Czas pobytu [dni] Hospitalisation time [days] Rozpoznanie Diagnosis Liczba Number % min 48,00 55,00 164,00 17,76 40,00 20,00 C ,00% max 78,00 106,00 186,00 34,22 64,00 44,00 I B 2 4,70% 61,74 76,44 173,50 25,40 57,71 36,81 III A 26 61,90% 7,48 12,71 5,41 4,05 5,03 5,35 III B 14 33,30% Tabela 2. Charakterystyka badanych osób, grupa P 2 n = 18 Table 2. Characteristics of the examined patients, group P 2 n = 18 Wiek [lata] Age [years] Masa ciała Body mass [kg] Wysokość Height [cm] BMI [kg/m 2 ] Dawka Dose [Gy/T] Czas pobytu [dni] Hospitalisation time [days] Rozpoznanie Diagnosis Liczba Number % min 53,00 56,00 157,00 18,08 40,00 25,00 C ,00% max 80,00 100,00 182,00 39,35 60,00 44,00 II B 1 5,60% 67,50 75,41 171,00 25,86 57,22 37,28 III A 14 77,80% 8,03 13,06 6,76 4,77 5,49 4,57 III B 3 16,60% Tabela 3. Charakterystyka badanych osób, grupa P 3 n = 10 Table 3. Characteristics of the examined patients, group P 3 n=10 Wiek [lata] Age [years] Masa ciała Body mass [kg] Wysokość Height [cm] BMI [kg/m 2 ] Dawka Dose [Gy/T] Czas pobytu [dni] Hospitalisation time [days] Rozpoznanie Diagnosis Liczba Number % min 51,00 55,50 162,00 19,90 38,00 29,00 ilość C ,00% max 78,00 92,00 176,00 30,49 60,00 43,00 ilość I B 1 10,00% 61,50 70,15 169,30 24,42 55,20 36,80 ilość III A 5 50,00% 8,80 12,22 5,38 3,69 7,38 4,24 ilość III B 4 40,00% 38 Ćwiczenia odbywały się na sali gimnastycznej w grupach po 8-10 osób, w godzinach przedpołudniowych, przeprowadzone były przez wykwalifi kowanych rehabilitantów, 5 razy w tygodniu po 30 minut. Ponadto w godzinach popołudniowych stosowany był w tej grupie trening na cykloergometrze pod opieką fi zjoterapeuty, 3 dni w tygodniu, po 20 minut przy intensywności 50 do 70% HR max: jazda bez obciążenia rozgrzewka 3 minuty, 15-minutowa jazda zasadnicza, 2-minutowa jazda bez obciążenia na zakończenie sesji treningowej. Dodatkowo pacjentów obowiązywał codzienny spacer w parku szpitalnym. groups numbering 8-10 patients, in the morning, fi ve times a week for 30 min and were carried out by qualifi ed therapists. Moreover in the afternoon this group took part in cyclometer training under the supervision of a therapist, three times a week for 20 min at intensity of 50 to 70% HR max: unloaded cycling three minutes of warm up, 15 minutes of cycling, two minutes of unloaded cycling at the end of the session. Additionally the patients went for walks every day in the hospital park. Group P 2 consisted of patients who covered the distance 300 m yet less than 400 m during the 6-minute walk-

4 Physiotheraphy 2008, 16, 3 Aleksander Barinow-Wojewódzki, Maria Laurentowska, Katarzyna Domaszewska, Filip Lesiński... Effects of rehabilitation on physical effi ciency in patients with lung cancer evaluated by means of the 6-minute... Grupa P 2. Do tej grupy należeli chorzy, którzy w badaniu wstępnym pokonali dystans 300 m, ale krótszy niż 400 m w ciągu 6-minutowego marszu. W tej grupie w godzinach przedpołudniowych stosowane były ćwiczenia ogólnoustrojowe, ogólnousprawniające, oddechowe wg schematu ćwiczeń. W godzinach popołudniowych odbywał się spacer w parku szpitalnym. Grupa P 3. Grupę tę tworzyli chorzy, którzy w teście 6-minutowym osiągnęli najgorsze rezultaty, czyli pokonali odległość pomiędzy 200 a 300 metrów. W tej grupie nie stosowało się szeroko pojętej rehabilitacji poza spacerami w parku szpitalnym. Natomiast pozostałe badania i oznaczenia parametrów wykonywano jak w grupach P 1 i P 2. Aby ocenić wydolność fi zyczną i wytrzymałość, przeprowadzono przed i po okresie rehabilitacji test marszowy, który pośrednio wskazuje na wytrzymałość wysiłkową aerobic endurance i polega na określeniu długości dystansu, który pacjent pokona w czasie 6 minut. Każdorazowo mierzono następujące parametry: 1. przed i po teście. 2. przed i po teście. 3. Wysycenie krwi tlenem (SAT O ) przed i po teście mierzone pulsoksymetrem fi rmy Nonin Medical produkcji 2 USA. 4. Puls przed i po teście mierzony za pomocą monitora pracy serca serii Fitness POLAR F Ciśnienie krwi przed i po teście mierzone aparatem InterMed 0123 produkcji polskiej, 6. Określano szybkość chodu km/h. 7. Wyliczano wydatek energetyczny na podstawie formuły MET [16]. Na prowadzenie powyższych badań została udzielona zgoda Terenowej Komisji Etyki Badań Naukowych przy Uniwersytecie Medycznym im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu z dnia , numer 848/05. Uzyskano także pisemną zgodę osób badanych po zapoznaniu ich z metodyką i przebiegiem badań. ing test. In the morning this group participated in systemic rehabilitation and breathing exercises according to the exercise plan. In the afternoon the patients went for walks in the hospital park. Group P 3 consisted of patients who covered the distance of m in the 6-minute walking test. This group did not participate in the rehabilitation apart from walking in the park. The examinations and marking of the parameters were carried out in the same way as in groups P 1 and P 2. In order to evaluate physical effi ciency and endurance before and after the rehabilitation programme the 6-minute walking test was performed as it indirectly indicates effort endurance and consists in evaluating the distance covered by the patient. Every time the following parameters were measured: 1. Dyspnea according to the Borg s scale before and after the test. 2. Tiredness according to the Borg s scale before and after the test. 3. Oxygen saturation of the blood (SAT O ) before and 2 after the test measured by means of a pulsometer by Nonin Medical manufactured in the US. 4. Pulse before and after the test measured by means of a monitor of heart work Fitness by POLAR F Blood pressure before and after the test measured by means of InterMed 0123 device manufactured in Poland. 6. Walking speed km/h. 7. Energy expenditure based on the MET [16] formula. The research was granted permission by the Regional Commission for Ethics of Scientifi c Research in Medical University named after Karol Marcinkowski in Poznań on 2 June 2005, index number 848/05. The examined patients also gave their written permission after familiarising themselves with the method and course of research. Metody badań statystycznych Dane uzyskane z badań były cechami ilościowymi. Do ich opisu zastosowano wartości średniej arytmetycznej oraz odchylenia go. Ze względu to, że cechy te w większości nie miały rozkładu normalnego, do weryfi - kacji hipotez statystycznych zostały użyte testy nieparametryczne. Różnice między grupami weryfi kował test Manna- -Whitney a, natomiast różnice między pomiarami u tych samych osób, przeprowadzonymi przed i po wysiłku, weryfi kował test Wilcoxona. Wyniki testów uznawano za istotne począwszy od poziomu istotności = 0,05. Statistical Methods The obtained data had quantitative character and in order to describe it, arithmetical mean values and standard were used. Due to the fact that those characteristics did not have normal distribution verifi cation of the statistical hypotheses were performed by means of non-parametric tests. The differences between the groups were verifi ed by the Mann-Whitney test, whereas the differences between the measurements of the same patients taken before and after the test were verifi ed by means of the Wilcoxon s test. The results of the tests were considered signifi cant from the signifi cance level of p = Wyniki Analiza parametrów 6-minutowego testu marszowego od strony opisowej jest złożona, ponieważ ocenie podlegają parametry tak przed testem, jak i po teście przed leczeniem, a także te same parametry przed i po teście marszowym wykonanym po zastosowanym leczeniu rehabilitacyjnym (tab. 4-9). Oceniając duszność przed testem przed i po leczeniu można stwierdzić, iż w grupie P 1 zmniejszyła się ona z 0,23 do 0,05 (79,59%), w grupie P 2 wzrosła z 0,03 do 0,12 (400%), natomiast w grupie P 3 pozostała bez zmian i wynosiła 0,05 przed i po leczeniu. Podobnie zachowują się wskaźniki duszności przed i po leczeniu po testach, Results Analysing of the parameters of the 6-minute walking test from the descriptive point of view is complex because evaluation covers the parameters before and after the test before the therapy, and also the same parameters before and after the walking test after the rehabilitation programme (Tab. 4-9). While evaluating dyspnea before the test before and after the rehabilitation programme it may be stated that in group P 1 it decreased from 0.23 to 0.05 (79.59%), in group P 2 increased from 0.03 to 0.12 (400%) and in group P 3 remained unchanged and was 0.05 before and after the rehabilitation programme. Similar values of dyspnea were 39

5 Aleksander Barinow-Wojewódzki, Maria Laurentowska, Katarzyna Domaszewska, Filip Lesiński... Wpływ rehabilitacji ruchowej na wydolność fi zyczną pacjentów z rakiem płuc mierzoną 6-minutowym... Fizjoterapia 2008, 16, 3 40 Tabela 4. Wyniki testu marszowego w grupie P 1 (n = 42) przed rehabilitacją Table 4. Results of the walking test in group P 1 (n = 42) before the rehabilitation programme Dystans pokonany w 6 min [m] Distance covered within 6 min Wydatek energetyczny Energy expenditure Szybkość chodu podczas testu [km/h] Walking speed during the test [km/h] RR rozkurczowe po teście Diastolic after the test RR rozkurczowe przed testem Diastolic before the test RR skurczowe po teście Systolic after the test RR skurczowe przed testem Systolic before the test Puls po teście [u/min] Pulse after the test [u/min] Puls przed testem [u/min] Pulse before the test [u/min] Saturacja po teście [%] SAT after the test [%] Saturacja przed testem [%] SAT before the test [%] Tiredness after the test Tiredness before the test Dyspnoea after the test Dyspnoea before the test 0,23 0,72 0,22 0,97 96,83 96,36 83,93 97,43 133,57 142,64 77,86 79,05 4,43 3,13 446,31 min 0,00 0,00 0,00 0,00 87,00 85,00 50,00 65,00 95,00 85,00 60,00 55,00 3,60 2,70 365,00 max 3,00 5,00 3,00 5,00 100,00 99,00 108,00 140,00 175,00 185,00 100,00 100,00 5,70 3,70 570,00 0,70 1,43 0,66 1,37 2,38 2,91 15,25 18,94 19,92 22,27 10,48 10,95 0,56 0,28 57,00 % -79,59-14,29-56,04 15,76-0,05 0,20 5,82 3,54-1,96-4,09-3,06-2,26-3,39-2,13-3,71 p 0,04 0,31 0,05 0,23 0,43 0,35 0,02 0,11 0,17 0,02 0,10 0,14 0,09 0,12 0,07 Tabela 5. Wyniki testu marszowego w grupie P 1 (n = 42) po rehabilitacji Table 5. Results of the walking test in group P 1 (n = 42) after the rehabilitation programme Dystans pokonany w 6 min [m] Distance covered within 6 min Wydatek energetyczny Energy expenditure Szybkość chodu podczas testu [km/h] Walking speed during the test [km/h] RR rozkurczowe po teście Diastolic after the test RR rozkurczowe przed testem Diastolic before the test RR skurczowe po teście Systolic after the test RR skurczowe przed testem Systolic before the test Puls po teście [u/min] Pulse after the test [u/min] Puls przed testem [u/min] Pulse before the test [u/min] Saturacja po teście [%] SAT after the test [%] Saturacja przed testem [%] SAT before the test [%] Tiredness after the test Tiredness before the test Dyspnoea after the test Dyspnoea before the test 0,05 0,61 0,10 1,12 96,79 96,55 88,81 100,88 130,95 136,81 75,48 77,26 4,28 3,06 429,76 min 0,00 0,00 0,00 0,00 89,00 75,00 65,00 69,00 100,00 100,00 55,00 55,00 1,80 1,80 180,00 max 0,50 5,00 2,00 5,00 99,00 100,00 114,00 130,00 165,00 170,00 95,00 95,00 5,80 3,80 585,00 0,12 1,19 0,32 1,33 2,12 4,04 13,67 17,80 18,32 18,60 9,23 9,77 0,83 0,42 83,45

6 Physiotheraphy 2008, 16, 3 Aleksander Barinow-Wojewódzki, Maria Laurentowska, Katarzyna Domaszewska, Filip Lesiński... Effects of rehabilitation on physical effi ciency in patients with lung cancer evaluated by means of the 6-minute... Tabela 6. Wyniki testu marszowego w grupie P 2 (n = 18) przed rehabilitacją Table 6. Results of the walking test in group P 2 (n = 18) before the rehabilitation programme Dystans pokonany w 6 min [m] Distance covered within 6 min Wydatek energetyczny Energy expenditure Szybkość chodu podczas testu [km/h] Walking speed during the test [km/h] RR rozkurczowe po teście Diastolic after the test RR rozkurczowe przed testem Diastolic before the test RR skurczowe po teście Systolic after the test RR skurczowe przed testem Systolic before the test Puls po teście [u/min] Pulse after the test [u/min] Puls przed testem [u/min] Pulse before the test [u/min] Saturacja po teście [%] SAT after the test [%] Saturacja przed testem [%] SAT before the test [%] Tiredness after the test Tiredness before the test Dyspnoea after the test Dyspnoea before the test 0,03 0,81 0,05 1,43 97,22 97,56 80,06 90,72 132,50 142,78 76,39 79,00 3,10 2,48 311,39 min 0,00 0,00 0,00 0,00 95,00 95,00 57,00 66,00 110,00 95,00 65,00 60,00 2,70 2,30 270,00 max 0,30 5,00 0,30 5,00 99,00 99,00 106,00 120,00 150,00 185,00 85,00 92,00 3,50 2,70 350,00 0,10 1,61 0,12 1,60 1,22 1,10 14,65 14,43 12,86 18,88 5,37 8,66 0,28 0,14 28,89 % 400,00 35,62 0,00-4,26 0,00-0,68 9,16 8,88-3,56 4,47-4,00-1,90 16,31 10,29 16,24 p 0,07 0,23 0,50 0,44 0,50 0,04 0,01 0,00 0,07 0,10 0,04 0,25 0,01 0,01 0,01 Tabela 7. Wyniki testu marszowego w grupie P 2 (n = 18) po rehabilitacji Table 7. Results of the walking test in group P 2 (n = 18) after the rehabilitation programme Dystans pokonany w 6 min [m] Distance covered within 6 min Wydatek energetyczny Energy expenditure Szybkość chodu podczas testu [km/h] Walking speed during the test [km/h] RR rozkurczowe po teście Diastolic after the test RR rozkurczowe przed testem Diastolic before the test RR skurczowe po teście Systolic after the test RR skurczowe przed testem Systolic before the test Puls po teście [u/min] Pulse after the test [u/min] Puls przed testem [u/min] Pulse before the test [u/min] Saturacja po teście [%] SAT after the test [%] Saturacja przed testem [%] SAT before the test [%] Tiredness after the test Tiredness before the test Dyspnoea after the test Dyspnoea before the test 0,12 1,10 0,05 1,37 97,22 96,89 87,39 98,78 127,78 149,17 73,33 77,50 3,61 2,74 361,94 min 0,00 0,00 0,00 0,00 94,00 93,00 57,00 65,00 100,00 100,00 55,00 55,00 2,50 2,20 255,00 max 1,00 5,00 0,30 5,00 99,00 99,00 117,00 125,00 160,00 190,00 80,00 100,00 5,90 3,90 590,00 0,25 1,71 0,12 1,70 1,26 1,68 14,26 15,86 15,65 23,78 8,57 11,54 0,78 0,39 77,67 41

7 Aleksander Barinow-Wojewódzki, Maria Laurentowska, Katarzyna Domaszewska, Filip Lesiński... Wpływ rehabilitacji ruchowej na wydolność fi zyczną pacjentów z rakiem płuc mierzoną 6-minutowym... Fizjoterapia 2008, 16, 3 42 Tabela 8. Wyniki testu marszowego w grupie P 3 (n = 10) przed rehabilitacją Table 8. Results of the walking test in group P 3 (n = 10) before the rehabilitation programme Dystans pokonany w 6 min [m] Distance covered within 6 min Wydatek energetyczny Energy expenditure Szybkość chodu podczas testu [km/h] Walking speed during the test [km/h] RR rozkurczowe po teście Diastolic after the test RR rozkurczowe przed testem Diastolic before the test RR skurczowe po teście Systolic after the test RR skurczowe przed testem Systolic before the test Puls po teście [u/min] Pulse after the test [u/min] Puls przed testem [u/min] Pulse before the test [u/min] Saturacja po teście [%] SAT after the test [%] Saturacja przed testem [%] SAT before the test [%] Tiredness after the test Tiredness before the test Dyspnoea after the test Dyspnoea before the test 0,05 0,94 0,08 1,36 95,80 96,40 97,80 105,40 135,00 138,50 70,50 75,00 2,19 2,18 219,00 min 0,00 0,00 0,00 0,00 94,00 94,00 83,00 78,00 110,00 100,00 50,00 60,00 0,90 2,10 90,00 max 0,50 5,00 0,50 5,00 97,00 98,00 115,00 132,00 160,00 175,00 90,00 90,00 2,50 2,20 250,00 0,16 1,48 0,18 1,95 1,23 1,43 12,91 17,44 18,71 26,15 14,23 11,30 0,61 0,05 60,64 % 0,00 34,04-37,50 34,56 0,63-2,07-1,74 1,04-0,74-7,22 4,96-2,67 6,85 3,45 7,31 p 0,00 0,16 0,17 0,05 0,14 0,13 0,22 0,38 0,44 0,05 0,18 0,19 0,17 0,22 0,15 Tabela 9. Wyniki testu marszowego w grupie P 3 (n = 10) po rehabilitacji Tabela 9. Results of the walking test in group P 3 (n = 10) after the rehabilitation programme Dystans pokonany w 6 min [m] Distance covered within 6 min Wydatek energetyczny Energy expenditure Szybkość chodu podczas testu [km/h] Walking speed during the test [km/h] RR rozkurczowe po teście Diastolic after the test RR rozkurczowe przed testem Diastolic before the test RR skurczowe po teście Systolic after the test RR skurczowe przed testem Systolic before the test Puls po teście [u/min] Pulse after the test [u/min] Puls przed testem [u/min] Pulse before the test [u/min] Saturacja po teście [%] SAT after the test [%] Saturacja przed testem [%] SAT before the test [%] Tiredness after the test Tiredness before the test Dyspnoea after the test Dyspnoea before the test 0,05 1,26 0,05 1,83 96,40 94,40 96,10 106,50 134,00 128,50 74,00 73,00 2,34 2,25 235,00 min 0,00 0,00 0,00 0,00 93,00 84,00 85,00 90,00 105,00 60,00 50,00 50,00 0,90 2,10 90,00 max 0,50 5,00 0,50 5,00 98,00 98,00 116,00 129,00 170,00 165,00 90,00 90,00 3,80 2,80 380,00 0,16 1,63 0,16 1,89 1,65 5,32 10,97 12,81 21,71 30,83 12,20 11,83 0,82 0,23 82,33

8 Physiotheraphy 2008, 16, 3 Aleksander Barinow-Wojewódzki, Maria Laurentowska, Katarzyna Domaszewska, Filip Lesiński... Effects of rehabilitation on physical effi ciency in patients with lung cancer evaluated by means of the 6-minute... a mianowicie w grupie P 1 duszność zmniejszyła się z 0,72 do 0,61 (14,29%), w grupie P 2 wzrosła z 0,81 do 1,10 (35,62%), w grupie P 3 też wzrosła z 0,94 do 1,26, tj. o 34,04%. Można powiedzieć, że duszność przed testem przed i po rehabilitacji, niezależnie od jej programu, w zasadzie nie występowała (0-0,3) albo była krańcowo słaba (0,3-0,5), natomiast duszność po teście była albo krańcowo słaba (0,5-1,0), albo słaba (1,0-1,5). Istotne jest, że duszność po teście po rehabilitacji w grupie P 1 zmalała, pozostając na poziomie krańcowo słabej, a w grupach P 2 i P 3 wzrosła zauważalnie do bardzo słabej. Podobnie, analizując stan zmęczenia przed i po teście w terminach przed i po rehabilitacji, można zauważyć, że w grupie P 1 w badaniach przed testem przed i po leczeniu rehabilitacyjnym wystąpiło zmniejszenie poczucia zmęczenia z 0,22 do 0,10 (56,04%), w grupie P 2 nie stwierdzono zmian, w grupie P 3 poczucie zmęczenia spadło z 0,08 do 0,05 (37,5%). Po teście odczuwalne zmęczenie w grupie P 1 wzrosło z 0,97 przed rehabilitacją do 1,12 po rehabilitacji (15,76%), w grupie P 2 zmalało z 1,43 do 1,37 (4,26%), a w grupie P 3 znacząco wzrosło z 1,36 przed rehabilitacją do 1,83 po rehabilitacji (34,56%). Inaczej ujmując, zmęczenie wg skali Borga, tak przed, jak i po leczeniu rehabilitacyjnym, w badaniu przed testem nie występowało (0,0-0,3). W badaniu po teście marszowym wzrosło do zauważalnego (0,5-1,0) i lekkiego (1,5-2,0) i było nieco większe po leczeniu rehabilitacyjnym niż przed jego zastosowaniem. Wyjątek stanowi grupa P 2, gdzie poczucie zmęczenia było nieznacznie mniejsze, co pozwala przypuszczać, że kinezyterapia spowodowała stabilizację parametrów wydolnościowych, a to nie doprowadziło do zwiększenia uczucia zmęczenia w tej grupie chorych po zakończeniu leczenia. Wysycenie krwi tlenem, czyli saturacja O 2, mierzone analogicznie przed i po teście marszowym przed i po leczeniu rehabilitacyjnym ogólnie rzecz biorąc w sposób istotny nie zmieniło się. W grupie P 1 przed testem wynosiło 96,83% przed leczeniem i 96,79% po leczeniu (-0,05%), w grupie P 2 wynosiło przed i po leczeniu 97,22%, a w grupie P 3 95,8% przed leczeniem i 96,4% po leczeniu (+0,63%). Po teście marszowym SAT O 2 kształtowała się następująco: w grupie P 1 96,36% przed leczeniem i 96,55% po leczeniu (-0,20%), w grupie P 2 97,56% przed i 96,89% po leczeniu (0,68%), a w grupie P 3 96,40% przed i 94,40% po leczeniu rehabilitacyjnym (2,0%). W podsumowaniu można stwierdzić, że wysiłek fi zyczny zastosowany podczas rehabilitacji w sposób istotny nie wpłynął na wysycenie krwi tlenem zarówno w badaniu spoczynkowym, jak i po wykonanym teście. Analizując zmiany tętna należy podkreślić, iż w grupie P 3 w badaniu przed testem puls był wysoki tak przed 97,80 u/min, jak i po leczeniu rehabilitacyjnym 96,10 u/min (-1,74%). W grupie P 2 tętno spoczynkowe przed leczeniem wynosiło 80,06 u/min, po leczeniu 87,39 u/min, czyli wzrosło o 9,16%. W grupie P 1 wartości przed i po wynosiły odpowiednio 83,93 i 88,81 u/min (5,82%). Zmierzony puls po teście przed zastosowanym leczeniem rehabilitacyjnym wynosił w grupie P 1 97,43 u/min i 100,88 u/min po tym samym standardowym teście wykonanym w okresie po rehabilitacji (3,54%). W grupie P 2 omawiany parametr wynosił odpowiednio 90,72 u/min i 98,78 u/min (8,88%), a w grupie P 3 105,4 u/min i 106,5 u/min (1,04%). Podsumowując należy podkreślić gorszą kondycję fizyczną chorych z grupy P 3, u których puls tak początkowy, jak i po teście marszowym bez względu na leczenie rehabilitacyjne pozostał na znacznie wyższym poziomie niż u chorych z grup P 1 i P 2. obtained before and after the therapy and after the tests: in group P 1 it decreased from 0.72 to 0.61 (14.29%), in group P 2 increased from 0.81 to 1.10 (35.62%) and in group P 3 also increased from 0.94 to 1.26 (34.04%). It may be said that dyspnea before the test and before the therapy regardless of the rehabilitation programme was almost non-existent (0-0.3) or it was insignifi cant ( ) whereas dyspnea after the test was either extremely insignifi cant ( ) or insignifi cant ( ). What is signifi cant, is the fact that dyspnea after the test after the rehabilitation programme in the group P 1 decreased, remaining at the extremely low level, and the group P 2 and P 3 increased signifi cantly to very low. Similarly, when analysing tiredness before and after the test, before and after the rehabilitation it may be observed that in group P 1 in the examination before the test and before and after the rehabilitation the level of tiredness decreased from 0.22 to 0.10 (56.04%), in group P 2 there were no changes, and in group P 3 the level of tiredness decreased from 0.08 to 0.05 (37.5%). After the test the level of tiredness in group P 1 increased from 0.97 before the rehabilitation to 1.12 after the rehabilitation (15.76%), in group P 2 it decreased from 1.43 before the rehabilitation to 1.37 after the rehabilitation (4.26%), and in group P 3 signifi cantly increased from 1.36 before the rehabilitation to 1.83 after the rehabilitation (34.56%). In other words, tiredness according to the Borg s scale, before as well as after the rehabilitation treatment, in the examination before the test was not observed ( ). In the examination after the walking test it increased to noticeable ( ) to light ( ) and was slightly higher after the rehabilitation treatment than before it. There was an exception in group P 2 where the level of tiredness was slightly lower which allows an assumption that kinesitherapy lead to stabilization of effi ciency parameters which did not cause increased tiredness in this group of patients after the rehabilitation treatment. Oxygen saturation of the blood (SAT O 2 ) measured before and after the walking test, before and after the rehabilitation treatment did not change signifi cantly. In group P 1 before the test it was 96.83% before the therapy (-0.05%), in group P 2 it was 97.22% before and after the rehabilitation treatment, and in group P % before the rehabilitation and 96.4% after the treatment (+0.63%). After the walking test SAT O 2 was: in group P % before the treatment and 96.55% after the treatment (-0.20), in group P % before and 96.89% after the treatment (0.68%), and in group P % before the therapy and 94.40% after the therapy (2.0%). To sum up it may be said that physical effort applied during the rehabilitation programme did not signifi cantly infl uence the blood s oxygen saturation neither before nor after the test. While analysing pulse changes it should be emphasised that in group P 3 in the examination before the test the pulse was high u/min before and after the rehabilitation u/min (-1.74%). In group P 2 pulse at rest before the treatment was u/min and after the treatment it was u/min which means it increased by 9.16%. In group P 1 the values before and after were and u/ min respectively (5.82%). The pulse measurements after the test before the rehabilitation programme in group P 1 was u/min and u/min after the same standard test carried out after the therapy (3.54%). In group P 2 the discussed parameter was u/min and u/min respectively (8.88%), and in group P u/min and u/min (1.04%). In conclusion what should be underlined is worse physical effi ciency of the patients P 3 whose pulse before as well as after the test regardless of the rehabilitation programme 43

9 Aleksander Barinow-Wojewódzki, Maria Laurentowska, Katarzyna Domaszewska, Filip Lesiński... Wpływ rehabilitacji ruchowej na wydolność fi zyczną pacjentów z rakiem płuc mierzoną 6-minutowym... Fizjoterapia 2008, 16, 3 W badaniach tak przed, jak i po terapii rehabilitacyjnej ciśnienie skurczowe i rozkurczowe krwi wahało się w granicach fi zjologicznych we wszystkich trzech grupach od /70-78 mmhg przed testem do /73-79 mmhg po teście. Odnotować jednak należy, iż w grupie P 3 w badaniu wykonanym po leczeniu po teście zamiast wzrostu ciśnienia arterialnego (co jest widoczne w grupie P 2 ) nastąpił jego widoczny spadek poniżej ciśnienia spoczynkowego stwierdzonego przed okresem rehabilitacji. Oceniając szybkość chodu w poszczególnych grupach odnotowano następujące zmiany: w grupie P 1 szybkość chodu zmniejszyła się z 4,43 km/godz. do 4,28 km/godz. po rehabilitacji (-3,39%). W grupie P 2 szybkość chodu wzrosła z 3,10 km/godz. do 3,61 km/godz. po zastosowanym programie rehabilitacyjnym (16,31%), w grupie P 3 szybkość chodu też nieznacznie wzrosła z 2,19 km/godz. do 2,34 km/godz (6,85%). Jak z powyższego wynika, w grupie P 2 nastąpiły najwyraźniejsze zmiany wskazujące na wzrost wydolności fi zycznej. Zmiany szybkości chodu mają swoje odzwierciedlenie w długości pokonanego dystansu w 6-minutowym teście marszowym. Tak więc w grupie P 2 skrócił się dystans z 446,31 m do 428,76 m, co stanowi 3,71%. W grupie P 2 natomiast doszło do wzrostu długości dystansu z 311,39 m do 361,94 m (16,24%). Nieco mniejszy, ale także wzrost, dystansu stwierdzono w grupie P 3 z 219,00 m do 235,00 (7,31%). Obliczony wydatek energetyczny testu marszowego mierzony w METs, przed i po leczeniu rehabilitacyjnym przedstawiał się następująco: w grupie P 1 zmalał z 3,13 przed do 3,06 po leczeniu (2,13%), w grupie P 2 wzrósł z 2,48 do 2,74 (10,29%), a w grupie P 3 nieco zwiększył się z 2,18 do 2,25 (3,45%). Potwierdza to, że głównie w grupie P 2 zaszły pozytywne zmiany świadczące o zwiększeniu sprawności fi zycznej chorych. remained at a slightly higher level than in the patients from groups P 1 and P 2. In the examination before and after the rehabilitation programme systolic and diastolic blood pressure ranged within the physiological norms in all three groups from /70-78 mmhg before the test to /73-79 mmhg after the test. It should be indicated that in group P3 in the examination after the test and the rehabilitation instead of an increased arterial blood pressure (which is visible in group P 2 ) there was a signifi cant drop below the blood pressure at rest noticed before the rehabilitation. While evaluating the walking speed in particular groups the following changes were observed: in group P 1 the speed decreased from 4.43 km/h to 4.28 km/h after the rehabilitation programme (-3.39%); in group P 2 the walking speed increased from 3.1 km/h to 3.61 km/h after the therapy (16.31%); in group P 3 it increased slightly from 2.19 km/h to 2.34 km/h (6.85%). Basing on the aforementioned results the most signifi cant changes indicating an increase of physical effi ciency were noticed in group P 2. Changes of the walking speed manifest themselves in the distance covered during the 6-minute walking test. In group P 1 the distance changed from m to which is 3.71%, whereas in group P 2 the distance increased from m to m (16.24%) and in group P 3 the distance changed from m to m (7.31%). The calculated emergency expenditure of the walking test measured in METs before and after the rehabilitation programme was as follows: in group P 1 it decreased from 3.13 before to 3.06 after the therapy (2.13%), in group P 2 it increased from 2.48 to 2.74 (10.29%) and in group P 3 it increased slightly from 2.18 to 2.25 (3.45%). It confi rms that positive changes occurred mainly in group P 2 which shows that physical effi ciency of the patients improved. 44 Dyskusja Większość badaczy stosuje programy usprawniające przez dość długi okres wynoszący od 6 [17-19] do 12 tygodni [20-22]. Rzadko programy rehabilitacyjne trwają 2 tygodnie [23] albo 20 tygodni [24]. Liczba sesji ćwiczeń tygodniowych też jest zróżnicowana i waha się od 3 dni w tygodniu [25, 26] do 5 dni w tygodniu [18, 19]. W jednej z prac opisywano 7 sesji ćwiczeniowych tygodniowo, przy stosowaniu ich przez 2 tygodnie [18]. Intensywność ćwiczeń w stosowanych programach była różna i wynosiła od 40-60% HR max [25, 27], albo do 70% HR max [21], a nawet do 80% HR max [23, 28]. Zróżnicowanie w literaturze dotyczącej powyższego tematu stwierdza się także w odniesieniu do czasu trwania sesji ćwiczeniowych. W większości opisywanych przypadków wynosi on od 15 do 30 minut [18, 23, 25, 29], rzadziej ćwiczenia trwały od 20 do 40 minut [22]. Najczęściej przytaczanymi przez różnych autorów ćwiczeniami były: marsz na bieżni ruchomej [17, 18, 21, 23], jazda na ergometrze rowerowym [22, 26] oraz ćwiczenia oporowe, z ciężarkami i wykorzystaniem przyrządów [19, 20, 22]. Najbardziej powszechnym i przykrym objawem odczuwanym przez % pacjentów było zmęczenie [23, 30]. Około 40% pacjentów [31] odczuwało zmęczenie przez wiele miesięcy i lat po zakończonym leczeniu, co w sposób znaczący (31%), albo w pewnym stopniu (39%), wpływało na ich życie codzienne [32]. Stosowanie różnych metod fi zjoterapii w leczonych grupach doprowadza najczęściej do poprawy parametrów wydolnościowych i w efekcie jakości życia [18]. Badacze donoszą o znaczącym wzroście aktywności Discussion Most researchers apply rehabilitation programmes for quite long periods of time from 6 weeks [17-19] to 12 weeks [ ] and they rarely last 2 weeks [23] or 20 weeks [24]. The number of sessions per week is also various and ranges from 3 days a week [25, 26] to 5 days a week [18, 19]. One paper mentioned 7 sessions a week for the period of 2 weeks [18]. Intensity of the exercises used in the rehabilitation programmes was diversifi ed and ranged from 40-60% HR max [25, 27] to 70% HR max [21] or even 80% HR max [23, 28]. Diversity in the available reference concerned also the duration time of the exercise sessions. In the majority of the described cases it was from 15 to 30 minutes [18, 23, 25, 29] or less often from 20 to 40 minutes [22]. Various authors most frequently mentioned the following excercises: walking on a treadmill [17, 18, 21, 23], cycling on a cycle ergometer [22, 26], resistance excercises with weights and with the use of excercise equipment [19, 20, 22]. The most common and unpleasant symptom % of the patients complained about was tiredness [23, 30]. About 40% of the patients [31] suffered from tiredness for many months and years after the rehabilitation therapy, which signifi cantly (31%) or to a certain extent (39%) infl u- enced their lives [32]. Application of various methods of physiotherapy in the examined groups usually leads to improving of the effi ciency parameters and results in improvement of the quality of life [18]. Researchers report a signifi cant increase of physical activity and decrease of tiredness after as a result of 6-week-long rehabilitation programmes including exercises on a treadmill with leading equalling 80% HR max with in-

10 Physiotheraphy 2008, 16, 3 Aleksander Barinow-Wojewódzki, Maria Laurentowska, Katarzyna Domaszewska, Filip Lesiński... Effects of rehabilitation on physical effi ciency in patients with lung cancer evaluated by means of the 6-minute... fi zycznej i mniejszym zmęczeniu w rezultacie stosowania 6-tygodniowych ćwiczeń na bieżni z obciążeniem odpowiadającym 80% HR max z zastosowaniem treningu interwałowego. Durak i in. [24] odnotowują znaczący wzrost siły mięśniowej i wytrzymałości z równoczesną poprawą jakości życia w grupie badanych wykonujących przez 10 tygodni nadzorowane ćwiczenia aerobowe i siłowe. Natomiast Schwartz i in. [29] opisują ćwiczenia o małej i umiarkowanej intensywności wykonywane w ciągu 8 tygodni przez grupę chorych znajdującą się w trakcie chemioterapii. Jednakże tutaj badacze odnotowali wśród ćwiczących pogorszenie jakości życia, wzrost zmęczenia, przyrost masy ciała i nieznaczny wzrost wydolności czynnościowej. Courneya i in. [28] opisują pacjentów po chemioterapii poddanych rehabilitacji polegającej na spacerach i jeździe na cykloergometrze. Doszli oni do wniosku, że istnieje współzależność między zmęczeniem a czasem trwania ćwiczeń. Do podobnych wniosków doszli Dimeo i in. [23], badając pacjentów będących w trakcie chemioterapii. Pinto i in. [21] nie odnotowali różnic pomiędzy grupą ćwiczącą i grupą kontrolną, porównując rozwój zmęczenia oraz kształtowanie się wydolności. Niemniej grupa ćwicząca odznaczała się większą witalnością. Podobnie w prezentowanych obserwacjach własnych zmęczenie i duszność w badaniu przed testem przed i po rehabilitacji nie różniły się. Natomiast różnice w reakcjach pojawiły się w badaniu po teście marszowym. Dimeo i in. [23] pacjentom po ukończonej chemioterapii zastosowali trening interwałowy o intensywności 50% HR max przez 30 min dziennie. Autorzy ci nie odnotowali zmian w witalności i wydolności ogólnej, stwierdzili natomiast znaczny wzrost zmęczenia w grupie kontrolnej. Jednak większość autorów, w tym Mock i in. [17] i Schwartz [29], odnotowuje poprawę parametrów wydolnościowych oraz zmniejszenie zmęczenia po regularnych ćwiczeniach stosowanych przez 5-8 tygodni, przy tym intensywność tych ćwiczeń była niska lub umiarkowana. Prezentowane badania własne potwierdzają korzystny wpływ treningu o umiarkowanej intensywności na stan pacjentów. Przejawia się to w kształtowaniu takich parametrów, jak: szybkość chodu podczas marszu 6-minutowego, wydatek energetyczny oraz dystans pokonywany podczas tego testu. W grupie P 1 intensywnie rehabilitowanej (trening + kinezyterapia) doszło do zmniejszenia przebytego dystansu o 3,71%, obniżenia szybkości chodu o 3,39% oraz obniżenia wydatku energetycznego o 2,13% (p = 0,07). Natomiast w grupie P 2,, poddanej w ramach leczenia rehabilitacyjnego tylko kinezyterapii, parametry te przedstawiały się następująco: wzrost pokonanego dystansu o 16,24%, wzrost szybkości chodu o 16,31%, wzrost wydatku energetycznego o 10,29% (p = 0,01). Opisane wyniki jednoznacznie wskazują na lepszą tolerancję umiarkowanego wysiłku fi zycznego i korzystniejsze rezultaty jego stosowania w rehabilitacji chorych z rakiem płuc. Potwierdzeniem tej tezy są także wyniki uzyskane przez grupę P 3, w której zamiast kinezyterapii i treningu stosowano spacery. U tych chorych szybkość chodu wzrosła o 6,85%, wydatek energetyczny o 3,45%, a dystans pokonany w ciągu 6 minut o 7,31% (p = n/s). terval training. Durak et al. [24] states a signifi cant increase of muscle strength and endurance with simultaneous improvement of the quality of life in a group of patients taking part in a 10-week-long programme including aerobic and weight exercises. Schwartz et al. [29] describe exercises of low and moderate intensity performed for 8 weeks by a group of patients undergoing chemotherapy. Here also the researchers observed deterioration of the quality of life among the patients, increased tiredness, weight gain and slight increase of functional effi ciency. Courney et al. [28] describe a group of patients after chemotherapy undergoing a rehabilitation programme consisting of walking and riding a cyclometer. They drew a conclusion that there is interdependence between tiredness and duration time of exercises. Similar conclusions were reached by Dimeo et al. [23] who examined patients undergoing chemotherapy. Pinto et al. [21] found no differences between the exercising group and the control group while comparing development of tiredness and effi ciency. However, the exercising group showed more vitality. Similarly in the presented research tiredness and dyspnea in the examination before the test and before and after the rehabilitation did not differ. However, differences in reactions occurred in the examination after the walking test. Dimeo et al [23] submitted his patients after chemotherapy to interval training of intensity 50% HR max for 30 min a day. The authors did not observe changes in vitality and general effi ciency, yet found a signifi cant increase of tiredness in the control group. However, the majority of researchers including Mock et al. [17] and Schwartz [29] noticed an improvement of effi ciency parameters and decreasing of tiredness after regular exercises of low or moderate intensity applied for 5-8 weeks. The presented research confi rms positive infl uence of the training of moderate intensity on the condition of the patients. It manifests itself in the values of the following parameters: walking speed during the 6-minute walking test, energy expenditure and the distance covered during the test. In group P 1 undergoing intensive rehabilitation (training and kinesitherapy) the covered distance decreased by 3.71%, the walking speed decreased by 3.39% and the energy expenditure decreased by 2.13% (p = 0.07). In group P 2 participating only in the kinesitherapy those parameters were as follows: the covered distance increased by 16.24%, the walking speed increased by 16.31% and the energy expenditure by 10.29% (p = 0.01). The described results unequivocally indicate better tolerance of moderate physical effort and its more positive rehabilitation results in patients with lung cancer. This thesis may be confi rmed by the results obtained by group P 3 where instead of the kinesitherapy and training walking was applied. In those patients the walking speed increased by 6.85%, energy expenditure by 3.45% and the covered distance by 7.31% (p = n/s). Wnioski 1. Test wysiłkowy 6-minutowy jest przydatnym narzędziem oceny wydolności fi zycznej pacjentów z rakiem płuc. 2. Intensywny trening pacjentów z rakiem płuc doprowadził do obniżenia wydolności fi zycznej. Umiarkowany program rehabilitacyjny spowodował wzrost wydolności fi zycznej i wytrzymałości tej grupy chorych. Conclusions 1. The 6-minute walking test is a useful tool in evaluation of physical effi ciency of patients with lung cancer. 2. Intensive training in patients with lung cancer resulted in a decrease of physical effi ciency. Moderate rehabilitation programme led to an increase of physical effi ciency and endurance of those patients. 45

11 Aleksander Barinow-Wojewódzki, Maria Laurentowska, Katarzyna Domaszewska, Filip Lesiński... Wpływ rehabilitacji ruchowej na wydolność fi zyczną pacjentów z rakiem płuc mierzoną 6-minutowym... Fizjoterapia 2008, 16, 3 3. Kinezyterapia bez treningu wytrzymałościowego może być rekomendowana do stosowania u chorych z rakiem płuc jako bezpieczny i stały element postępowania terapeutycznego. 3. Kinesitherapy without endurance training may be recommended for patients with lung cancer as a safe and constant element of the therapy. Piśmiennictwo References 46 [1] Bray F., Guilloux A. i in. Practial implication of imposing a new world standard population. Cancer Causes and Control, 2002, 13, [2] Parkin D. M, Bray F. I. i in. Cancer burden in the year The global picture. Eur. J. Cancer, 2001, 37, [3] Tyczyński J. E., Bray F. i in. Lung cancer in Europe in 2001; epiodemiology, prevention, and detection. The Lancet Oncology, 2003, 4, [4] Wojciechowska U., Didkowska J., Tarkowski W., Zatonski W. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2002 roku. Centrum Onkologii, Warszawa [5] Janson C., Bjornsson E., Hetta J., Boman G. Anxiety and depression in relation to respiratory symptoms and asthma. Am. J. Respir. Crit. Care Med., 1994, 149, [6] Parekh P. I., Blumenthal J. A., Babyak M. A., Merrill K., Carney R. M., Davis R. D., Palmer S. M. Psychiatric disorder and quality of life in patients awaiting lung transplantation. Chest, 2003, 124, [7] Hyatt R. E. Expiratory fl ow limitation. J. Appl. Physiol., 1983, 55, 1-7. [8] Pride N. B., Macklem P. T. Lung mechanics in disease, [w:] A. P. Fishman (red.) Handbook of physiology. Bethesda, MD: Oxford University Press. American Physiological Society, 2001, [9] Aliverti A., Stevenson N., Dellaca R. L., Lo M. A. Pedotti A., Calverley P. M. Regional chest wall volumes during exercise in chronic obstructive pulmonary disease. Thorax, 2004, 59, [10] Diaz O., Villafranca C., Ghezzo H., Borzone G., Leiva A., Milic-Emil J., Lisboa C. Role of inspiratory capacity on exercise tolerance in COPD patients with and without tidal expiratory fl ow limitation at rest. Eur. Respir. J., 2000, 16, [11] Somfay A., Porszasz J., Lee S. M., Casaburi R. Effect of hyperoxia on gas exchange and lactate kinetics following exercise onset in nonhypoxemic COPD patients. Chest, 2002, 121, [12] American Thoracic Society/European Respiratory Society. Skeletal muscle dysfunction in chronic obstructive pulmonary disease: a statement of the America Thoracic Society and European Respiratory Society. Am. J. Respir. Crit. Care Med., 1999, 159, S1-S40. [13] Jakobsson P., Jorfeld L., Henriksson J. Metabolic enzyme activity in the quadriceps femoris muscle in patients with severe chronic obstructive pulmonary disease. Am. J. Respir. Crit Care Med., 1995, 151, [14] Gea J. G., Pasto M., Carmona M. A., Orozco-Levi M., Palomegue J., Broguetas J. Metabolic characteristics of the deltoid muscle in patients with chronic obstructive pulmonary disease. Eur. Respir. J., 2001, 17, [15] Maltais F., Jobin J., Sullivan M. J., Bernard S., Whitton F., Killian K. J., Desmeules M., Belanger M., Le Blanc P. Metabolic and hemodynamic responses of lower limb during exercise in patients with COPD. J. Appl. Physiol., 1998, 84, [16] Steele B. Time walking tests of exercise capacity in chronic cardiopulmonary illness. J. Cardiopulm. Rehabil., 1995, 16, 25. [17] Mock V., Pickett M., Ropka M. E., Muscari Lin E., Stewart K. J., Rhodes V. A. Fatigue and quality of life outcomes of exercises during cancer treatment. Cancer Pract., 2001, 9, [18] Dimeo F. C., Tilmann M. H., Bertz H., Kanz L., Mertelsmunn R., Keul J. Aerobic exercise in the treatment of cancer patients after high dose chemotherapy and autologous peripheral steam cell transplantation. Cancer, 1997, 79, [19] Mello M., Tanaka C., Dulley F. L. Effects of an exercise program on muscle performance in patients undergoing allogeneic bone marrow transplantations. Bone Marrow Transplant, 2003, 32, [20] Coleman E. A., Conn S., Hall-Barrow J., Richards K., Gaylor D., Stewart B, Feasibility of exercise during treatment for multiple myleoma. Cancer Nurs., 2003, 26, [21] Pinto B. M., Clark M. M., Maruyama N. C., Feder S. I. Psychological and fi tness changes associated with exercise participation among women with breast cancer. Psycho-Oncology, 2003, 12, [22] Hayes S., Davies P. S. W., Pareker T., Bashford J. Total energy expenditure and body composition changes following peripheral blood stem cell transplantation and participation in an exercise programme. Bone Marrow Transplant, 2003, 31, [23] Dimeo F., Stieglitz R. D., Novelli-Fischer U. i in. Correlation between physical performance and fati gue in cancer patients. Ann. Oncol., 1997, 8, 12, [24] Durak E. P., Lilly P.C., Hackworth J. L. Physical and psychological response to exercise in cancer patients. A two year follow- up survey with prostrate, leukemia and general carcinoma. J. Exerc. Physiol., 1999, 2, 1-9. [25] Burnham T. R., Wilocox A. Effects of exercise on psychological and psychological variables in cancer survivors. Med. Sci. Sports Exerc., 2002, 34, [26] MacVicar M., Winningham M. L., Nickel J. L. Effects of aerobic interval training on cancer patients functional capacity. Nurs. Res., 1989, 38, [27] Segal R., Evans W., Johanson D., Smith J., Colletta S., Gayton J. i in. Structured exercise improves physical functioning in women with stages I and II breasat cancer; results of a randomized controlled trial. J. Clin. Oncol., 2001, 19, [28] Courneya K. S., Keats M. R., Turner R. A. Physical exercise and quality of life in cancer patients following high dose chemotherapy and autologous bone marrow transplantation. Psycho-Oncology, 2000, 9, [29] Schwartz A. L. Fatigue mediates the effects of exercise on quality of life. Qual Life Res, 1999, 8, 6, [30] Irvine D., Vincent L., Graydon J. E. i in. The prevalence and correlates of fatigue in patients receiv-

12 Physiotheraphy 2008, 16, 3 Aleksander Barinow-Wojewódzki, Maria Laurentowska, Katarzyna Domaszewska, Filip Lesiński... Effects of rehabilitation on physical effi ciency in patients with lung cancer evaluated by means of the 6-minute... ing treatment with chemotherapy and radiotherapy: a comparison with the fatigue experienced by healthy individuals. Cancer Nurs., 1994, 17, 5, [31] Broeckel J. A., Jacobsen P. B., Horton J. i in. Characteristics and correlates of fatigue after adjuvant chemotherapy for breast cancer. J. Clin. Oncol., 1998, 16, 5, [32] Vogelzang N., Btreitbart W., Cella D. i in. Patient, caregiver, and oncologist perceptions of cancer- related fatigue: results of a tripart assessment survey: The Fatigue Coalition. Semin. Hematol., 1997, 34, 3, suppl. 2, Adres do korespondencji: Address for correspondence: Aleksander Barinow-Wojewódzki Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Gruźlicy i Chorób Płuc im. St. Staszica Ludwikowo k/poznania Mosina sekretariat@ludwikowo.one.pl Wpłynęło/Submitted: IV 2008 Zatwierdzono/Accepted: IX