Raport z badania Ankietowego dotyczącego realizacji projektów w ramach Działania 1.2 i 1.3. Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich

Transkrypt

1

2 Centrum Analiz Społeczno Ekonomicznych Ministerstwo Gospodarki i Pracy Raport z badania Ankietowego dotyczącego realizacji projektów w ramach Działania 1.2 i 1.3 Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich Warszawa, grudzień 2004

3 Zespół przygotowujący raport (w kolejności alfabetycznej): Barbara Bobrowicz Włodzimierz Durka Bolesław Klepajczuk Bartłomiej Piotrowski Mateusz Walewski Wydawca: Ministerstwo Gospodarki i Pracy Departament Zarządzania Europejskim Funduszem Społecznym Instytucja Zarządzająca Sektorowym Programem Operacyjnym Rozwój Zasobów Ludzkich ul. Żurawia 4a, Warszawa tel. (+48 22) fax. (+48 22)

4 SPIS TREŚCI 1. Wstęp Uwagi techniczne Ocena realizacji form wsparcia stosowanych w ramach SPO RZL Adresowanie form wsparcia według grup ryzyka do których przynależą bezrobotni Adresowanie form wsparcia według cech osobistych bezrobotnych Adresowanie szkoleń i wybór instytucji szkoleniowych Rola i miejsce doradztwa zawodowego Ocena prowadzonych analiz i pozyskiwanie informacji zewnętrznych przez PUP Podsumowanie Załącznik 1 Syntetyczny raport statystyczny Załącznik 2 Statystyka badania

5 1. WSTĘP Celem internetowego badania ankietowego przeprowadzonego przez zespół CASE na zlecenie Ministerstwa Gospodarki i Pracy wśród Powiatowych Urzędów Pracy (PUP) było pogłębienie wiedzy na temat tego, jak PUP radzą sobie z nowym obszarem aktywności, jakim są działania podejmowane w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO RZL). Program ten stawiając sobie za generalny cel: budowę otwartego, opartego na wiedzy społeczeństwa poprzez zapewnienie warunków do rozwoju zasobów ludzkich w drodze kształcenia, szkolenia i pracy realizuje konkretne zadania określone w trzech Priorytetach (I. Aktywna polityka rynku pracy; II. Rozwój społeczeństwa opartego na wiedzy; III. Pomoc techniczna), z których Powiatowe Urzędy Pracy uczestniczą w realizacji Priorytetu I: Aktywna polityka rynku pracy oraz integracja zawodowa i społeczna, w ramach Działań: Perspektywy dla młodzieży, Przeciwdziałanie i zwalczanie długotrwałego bezrobocia. Celem tego Priorytetu jest między innymi : wzmocnienie potencjału instytucjonalnej obsługi klientów służb zatrudnienia Ma on też służyć działaniom na rzecz ogółu poszukujących pracy i bezrobotnych oraz osób z grup szczególnego ryzyka. Oczekiwanym efektem realizacji Priorytetu (w tym poddanych ocenie za pomocą w/w ankiety projektów w ramach Działań 1.2 i 1.3) winna być m.in. zmiana postaw partnerów zaangażowanych na rynku pracy - pracodawców oraz bezrobotnych. Oczekuje się też lepszej koordynacji działań na szczeblu lokalnym lepszej współpracy wszystkich zaangażowanych aktorów rynku pracy (samorządów, pracodawców, instytucji edukacyjnych, organizacji pozarządowych). Pod tym kątem przygotowane zostały pytania do PUP, tak aby móc zgromadzić, już na tym początkowym etapie realizacji, podstawowe opinie Urzędów, m.in. na temat przydatności przewidzianych form wsparcia, metod kwalifikacji do projektu i zachowań ich uczestników, zakresu i źródeł informacji przydatnych przy ich organizacji oraz roli partnerów rynku pracy. Biorąc pod uwagę szczególne znaczenie (wynikające także z II Priorytetu Gospodarka oparta na wiedzy) form wsparcia obejmujących szkolenie i doradztwo zawodowe zostały one poddane w ankiecie bardziej szczegółowemu badaniu. Zgromadzone wypowiedzi, wraz z informacjami z innych źródeł oraz wiedzą i doświadczeniem zaangażowanych ekspertów stanowią podstawę zawartych w Raporcie ustaleń i rekomendacji. 4

6 2. UWAGI TECHNICZNE Ankieta została przeprowadzona drogą internetową na stronie urzędów pracy - na przełomie listopada i grudnia 2004 roku. O odpowiedzi na zawarte w Ankiecie pytania zostały poproszone (w specjalnym piśmie Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Gospodarki i Pracy Pana Marka Szczepańskiego) wszystkie Powiatowe Urzędy Pracy (PUP). W ankiecie udział wzięło ostatecznie 282 Powiatowych Urzędów Pracy (PUP). Była to pierwsza ankieta przeprowadzana wśród urzędów pracy drogą internetową i jak każda nowość sprawiła uczestnikom wiele trudności. Trudności te wynikały zarówno z braku doświadczenia osób ją wypełniających w pracy z tego typu badaniem, jak i z trudności technicznych z działaniem samej ankiety, strony internetowej urzędów pracy oraz systemu łączy. W celu przezwyciężania tych trudności i odpowiedzi na związane z ankietą pytania został uruchomiony specjalny adres owy, za pomocą którego autorzy ankiety odpowiadali bezpośrednio na wszystkie pytania PUP (w ciągu maksymalnie 2 godzin od zadania pytania). Dodatkowo na stronie urzędów pracy został uruchomiony system odpowiedzi zbiorczych na często zadawane pytania tzw. FAQ. System ten zdał egzamin umożliwiając mającym trudności, przezwyciężanie ich i ostateczne wypełnienie ankiet. Wymienione powyżej trudności zaowocowały jednak stosunkowo dużą ilością luk w ankiecie (braki wypełnienia poszczególnych punktów). Niektórym urzędom problem sprawiało też samodzielne wykonanie najprostszych standardowych obliczeń statystycznych (np. przeliczenie zmian stopy bezrobocia w czasie, czy udziałów procentowych). Wyraźnie widoczne było również to, iż poszczególne części ankiety wypełniały różne osoby. Spowodowało to podawanie w różnych miejscach wzajemnie niespójnych i/lub sprzecznych danych (w związku z powyższymi problemami w końcowych rekomendacjach proponujemy odpowiednie kroki zaradcze na przyszłość). Nie deprecjonuje to jednak wartości większości uzyskanych wyników pokrycie istotnego odsetka PUP w badaniu i tak zapewnia reprezentatywność uzyskanych odpowiedzi. Niemniej jednak utrudniło to proces analizy danych wymagając dodatkowych prac związanych z czyszczeniem wyników. Problemy techniczne i organizacyjne Departamentu Informatyki MGiP (pomimo dobrej współpracy i znaczącego wysiłku zaangażowanych ze strony Departamentu pracowników), spowodowały dodatkowo znaczące opóźnienie w otrzymaniu przez badaczy ostatecznych wyników ankiet. Dlatego też, prace badawczo analityczne (analizy statystyczne) zostały przeprowadzone na próbie częściowej pochodzącej z 207 Urzędów. Pomimo tego próba ta była całkowicie wystarczająca i wszystkie przedstawione w aktualnej wersji Raportu Końcowego wnioski i rekomendacje są w pełni uprawomocnione, (dodatkowo przeprowadzone wyrywkowe analizy na pełnej, pochodzącej z 282 PUP próbie wykazały pełną zgodność wyników z obu prób). Pozyskany bardzo bogaty materiał będzie ponadto możliwy do wykorzystania dla dalszej, bardziej pogłębionej analizy naukowej badanych zjawisk. 5

7 3. OCENA REALIZACJI FORM WSPARCIA STOSOWANYCH W RAMACH SPO RZL Wyniki ankiety (patrz Tabela 1) 1 wskazują na zaangażowanie PUP w realizację wszystkich przewidzianych w SPO RZL form wsparcia (poza śladowo już tylko występującymi programami specjalnymi - były one realizowane tylko przez bardzo krótki czas, stąd ich mały udział w porównaniu do pozostałych form) z tym, że poszczególne formy cieszą się różną popularnością i zasięgiem stosowania. Najwięcej urzędów organizuje staże oraz prowadzi doradztwo zawodowe i szkolenia. Zdecydowanie rzadszą formą poprawy kwalifikacji bezrobotnych jest za to przygotowanie zawodowe w miejscu pracy. Z tym, że stosunkowo małe zainteresowanie tą formą wsparcia wynika prawdopodobnie z faktu jego nowości i konieczności opanowania przez urzędy nowego narzędzia w praktyce. Ta forma aktywizacji bezrobotnych pojawiła się dopiero po ostatnich zmianach ustawowych z roku Z danymi odnoszącymi się do popularności stosowania poszczególnych form wsparcia korespondują oceny przydatności tych narzędzi co pokazuje poniższa tabela. Tabela 1. Odsetek PUP stosujących oraz średnia ocena przydatności narzędzi stosowanych w ramach SPO RZL. Narzędzia aktywizacji rynku pracy Odsetek PUP stosujących narzędzie Średnia ocena przydatności Skala (0-10) Subsydiowane zatrudnienie 64,7% 6,7 Przyznawanie jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej 60,4% 5.6 Doradztwo zawodowe 85,5% 6,8 Szkolenia 88,9% 7,4 Przygotowanie zawodowe w miejscu pracy 47,8% 4,8 Staże 93,7% 8,3 Programy specjalne 1,9% 2,0 Najwyższe wagi otrzymały najczęściej stosowane formy (staże), a najniższe stosowane najrzadziej (programy specjalne, przygotowanie zawodowe w miejscu pracy). Na uwagę zasługuje przy tym znacząca różnica w przyznanych wagach wskazująca na realne zróżnicowanie opinii urzędów co do wartości poszczególnych form wsparcia. Rekomendujemy, aby bliżej zbadać przyczyny tak znaczącej różnicy w ocenie (w szczególności w stosunku do form które uzyskały najniższa średnią ocenę) i w oparciu o otrzymane wyniki spróbować sformułować zalecenia co do warunków i sposobów ich zastosowania a także rozważyć zakres wdrażania poszczególnych form wsparcia. Informacje uzyskane w ankiecie na temat rezygnacji zakwalifikowanych uczestników z udziału w formach wsparcia wskazują (zwłaszcza dane o rezygnacjach nieusprawiedliwionych) na niewielki procentowo, wbrew pojawiającym się obawom, wymiar tego zjawiska (patrz Tabela 2). 1 Statystyczne podsumowanie odpowiedzi na wszystkie pytania w ankiecie znajduje się w Załączniku 1 do niniejszego raportu. W treści raportu zamieszczono tylko wyniki bezpośrednio cytowane w tekście. 6

8 Tabela 2. Odsetek rezygnujących z programów wsparcia. Formy wsparcia Średni odsetek uczestników rezygnujących w trakcie trwania programu Subsydiowane zatrudnienie 3.2% Przyznawanie jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej 7.0% Doradztwo zawodowe 1.8% Szkolenia 2.5% Przygotowanie zawodowe w miejscu pracy 4.8% Staże 5.2% Programy specjalne 2.7% Najwięcej bezrobotnych, jak pokazują powyższe wyniki, rezygnuje z podjęcia własnej działalności gospodarczej - jest to wynik dość oczywisty, ta właśnie forma obarczona jest największym ryzykiem osobistym uczestników. Wskazuje to dodatkowo na konieczność szczególnie dobrego przygotowania, także szkoleniowego, bezrobotnych kwalifikowanych do tej formy wsparcia. Tak niewielka skala nie powoduje konieczności bliższych i bardziej szczegółowych badań (jak było sugerowane w trakcie rozmów przy planowaniu ankiety). Rekomendujemy ograniczenie się do regularnego (nie częściej niż raz do roku) sprawdzania czy sytuacja nie pogorszyła się. 7

9 4. ADRESOWANIE FORM WSPARCIA WEDŁUG GRUP RYZYKA DO KTÓRYCH PRZYNALEŻĄ BEZROBOTNI Osobnym zagadnieniem było zbadanie jak wygląda w praktyce dobieranie - kwalifikowanie bezrobotnych do poszczególnych form wsparcia w zależności od formy wsparcia i przynależności do konkretnej grupy ryzyka. Pytanie to w świetle celów Programu Operacyjnego (skoncentrowaniu się na grupach szczególnie zagrożonych) miało szczególne znaczenie dla rekomendacji przyszłych zmian i ulepszeń we wdrożeniu poszczególnych form wsparcia. W pytaniu ankiety wyszczególniono następujące instrumenty przewidziane w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich: Instrumenty o charakterze bezpośredniego utworzenia specjalnego, dodatkowego miejsca pracy (za pieniądze urzędu) dla bezrobotnego mającego trudności z pozyskaniem oferty w warunkach konkurencji z innymi poszukującymi pracy. 1. subsydiowane zatrudnienie 2. przyznawanie jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej Instrumenty, które składają się na pakiet pomocy w podwyższeniu kwalifikacji oraz w zdiagnozowaniu własnych możliwości i umiejętności (czyli zwiększenia jakości osobistych zasobów bezrobotnego) dla znalezienia i uzyskania zatrudnienia na istniejącym już stanowisku (w wyniku zaoferowanie konkurencyjnej oferty dla pracodawcy). 3. doradztwo zawodowe 4. szkolenia Instrumenty, które oferują możliwość czasowego zatrudnienia u pracodawcy (za pieniądze urzędu) w celu zdobycia doświadczenia zawodowego, a w konsekwencji analogicznie jak w pakiecie poprzednim ułatwienia znalezienia pracy w warunkach konkurencji z innymi poszukującymi. 5. przygotowanie zawodowe w miejscu pracy 6. staże. W badaniu brano pod uwagę następujące grupy ryzyka: 1. Bezrobotnych do 25 roku życia; 2. Długotrwale bezrobotnych; 3. Bezrobotnych powyżej 50 roku życia; 4. Bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych; 5. Bezrobotnych wychowujących samotnie co najmniej 1 dziecko do 7 roku życia; 6. Bezrobotnych niepełnosprawnych. Osoby należące do tych grup, jako doświadczające szczególnie dużych trudności na rynku pracy, winny być w pierwszym rzędzie obiektem stosowania wobec nich, pozostających w gestii PUP, form aktywizujących. Jak wygląda w praktyce zastosowanie tej zasady pokazują wyniki zamieszczone w Tabeli 3. 8

10 Tabela 3. Rangi przypisywane przez urzędy kategoriom charakteryzującym zbiorowość bezrobotnych z grup ryzyka w kwalifikowaniu ich do niżej podanych instrumentów rynku pracy Subsydiowane zatrudnienie Przyznawanie jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej Doradztwo zawodowe Szkolenia Przygotowanie zawodowe w miejscu pracy Staże Wartość Sumaryczna Bezrobotni do 25 roku życia 5,29 3,85 6,92 6,33 3,11 7,98 33,48 Bezrobotni długotrwale 6,80 4,04 6,71 6,61 4,88 1,95 30,98 Bezrobotni powyżej 50 roku życia Bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych Bezrobotni wychowujący samotnie co najmniej 1 dziecko do 7 roku życia 5,50 2,62 5,06 4,05 2,95 0,46 20,65 4,90 1,67 6,17 6,44 5,17 2,70 27,05 4,08 1,64 4,05 3,60 2,87 1,62 17,86 Bezrobotni niepełnosprawni 3,90 1,97 4,88 4,66 2,57 2,39 20,36 W praktyce urzędów, największą wagę przykładały one do objęcia programami wsparcia bezrobotnych do 25 roku życia, ze szczególnymi preferencjami do kierowania na staże (co wynika z samego charakteru tej formy wsparcia) i do korzystania z usług doradztwa zawodowego. Wydaje się to praktyką uzasadnioną, młodzi ludzie wykazują często słabą znajomość zasad poruszania się po rynku pracy, a pomoc doradcy może być impulsem do lepiej zorientowanej osobistej aktywności w poszukiwaniu pracy. Dużą wagę przywiązują PUP do szkoleń młodych bezrobotnych jest to również praktyka zalecana szczególnie w ramach SPO RZL, gdzie istnieje specjalne działanie (1.2) przeznaczone dla wsparcia bezrobotnych poniżej 25 roku życia. Nieznacznie tylko mniejszą wagę przykładają PUP do aktywizowania długotrwale bezrobotnych - ta praktyka wydaje się jak najbardziej prawidłowa. Doradztwo zawodowe (w celu zdiagnozowania przyczyn niepowodzeń na rynku pracy i pomocy w znalezieniu wyjścia z trudnej sytuacji), szkolenia (odnowienie i podwyższenie kwalifikacji dla zwiększenia szans) i subsydiowane zatrudnienia (dla odnowienia aktywności na rynku pracy ponownego wciągnięcia w rytm zatrudnienia) to narzędzia słusznie preferowane przez PUP. Wątpliwości budzić natomiast może uznawanie przez PUP długotrwale bezrobotnych za najlepszych kandydatów na małych przedsiębiorców (na co wskazywała by najwyższa ze wszystkich waga przyznana w kategorii przyznawania środków na podjęcia działalności gospodarczej właśnie długotrwale bezrobotnym). Rekomendowalibyśmy zachowanie zdecydowanie większej ostrożności w tym przypadku. Bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych to kolejna grupa preferowana przez PUP. Pakiet zaproponowanych dla nich narzędzi (doradztwo zawodowe, przygotowanie zawodowe i szkolenia) odpowiada ich sytuacji i jest przykładem dobrego adresowania form wsparcia. Zatrudnienie subsydiowane (jakkolwiek waga przykładana przez PUP w tym przypadku nie jest w wymiarze bezwzględnym zbyt wysoka) mimo wszystko nie wydaje się rozwiązaniem szczególnie dobrze dobranym - sam fakt zatrudnienia (z konieczności przy pracach nie wymagających kwalifikacji) nie podnosi w sposób znaczący szans beneficjanta na rynku pracy. 9

11 Rekomendujemy stosowanie zatrudnienia subsydiowanego dla tej kategorii bezrobotnych tylko wyjątkowo i raczej tylko w powiązaniu ze szkoleniami. Dotychczas omawiane praktyki urzędów pracy, wynikające z ankiety, w kwalifikowaniu bezrobotnych do form wsparcia (z małymi uwagami) nie budziły większych wątpliwości z tym większym zaniepokojeniem należy stwierdzić, że praktyki pokazane w dwu kolejnych przypadkach pokazują sytuację nader niepokojącą. Niski priorytet przykładany w praktyce do kwalifikowania do form wsparcia niepełnosprawnych i osób samotnie wychowujących dzieci (niezależnie od formalnych uregulowań) nie może być akceptowany. Wydaje się, że jedną z przyczyń mniejszego zaangażowania PUP w problematykę pomocy niepełnosprawnym może być fakt istnienia wyspecjalizowanych agend w tym zakresie, co powoduje efekt - to nie ja to kolega. Rekomendujemy uwzględnienie problematyki szczególnego zajmowania się osobami niepełnosprawnymi także przez urzędy pracy, w stosowanych dla PUP zaleceniach i opisach form wsparcia. 10

12 5. ADRESOWANIE FORM WSPARCIA WEDŁUG CECH OSOBISTYCH BEZROBOTNYCH Przed oceną adresowania form wsparcia przez urzędy według cech osobistych bezrobotnych, warto poznać opinię urzędów na temat aktywności bezrobotnych na rynku pracy. Aktywność bezrobotnego, mimo iż formalnie niemierzalna i oficjalnie nie odnotowywana, jest jedną z najważniejszych cech determinujących przydatność zastosowania określonego wsparcia w konkretnym przypadku. Jak pokazuje poniższa analiza, (patrz Tabela 5) jej ocena jest często stosowana jako kryterium przy kwalifikowaniu bezrobotnych do udziału w konkretnych programach. Wyniki oceny aktywności bezrobotnych przez urzędy wskazują na istnienie stosunkowo licznej grupy (w sumie ponad 35% bezrobotnych) będących bezrobotnymi tylko z nazwy. Nie spełniają oni bowiem w praktyce podstawowego warunku definicji bezrobotnego, jakim jest aktywne poszukiwanie pracy (patrz Tabela 4). Tabela 4. Średnia ocena aktywności bezrobotnych przez PUP. Ocena PUP Średni odsetek bezrobotnych niezainteresowani pracą 20,2% bardzo pasywni 17,8% pasywni 28,6% aktywni 21,1% bardzo aktywni 12,4% Nie jest to informacja specjalnie nowa i potwierdza raczej dotychczasowe opinie na ten temat. Mimo to nie należy przechodzić nad tą informacją do porządku fakt występowania w rejestrach bezrobotnych, znaczącej liczby osób, które tak na prawdę bezrobotnymi nie są prowadzi do zafałszowania obrazu sytuacji na rynku pracy i tym samym utrudnia odpowiednie prowadzenie efektywnej polityki na tymże rynku. Rekomendujemy szersze wykorzystywanie przez PUP możliwości weryfikacji zarejestrowanych bezrobotnych, w szczególności poprzez test gotowości podjęcia pracy przy wykorzystaniu aktywnego pośrednictwa pracy. Taki test mógłby też prowadzić do powstania bardziej sformalizowanej miary oceny aktywności bezrobotnych. Bardziej istotną informacją jest ta dotycząca drugiej grupy bezrobotnych, do tej grupy według oceny urzędów należy prawie co trzeci bezrobotny pasywnych, ale gotowych podjąć pracę (o ile urząd im ją znajdzie). Rekomendujemy, aby na aktywizacji tej grupy skupiły się działania urzędów, w szczególności w ramach projektów realizowanych dzięki funduszom z SPO RZL (grupa aktywnych i bardzo aktywnych tak naprawdę nie potrzebuje większej pomocy PUP). Nie znaczy to oczywiście, iż PUP powinny całkowicie pozostawiać tę grupę bezrobotnych bez jakiegokolwiek wsparcia. Dla tej kategorii powinny być jednak adresowane w szczególności takie formy jak pośrednictwo pracy czy poradnictwo zawodowe. 11

13 Największe trudności w wypełnieniu ankiety przez uczestników wystąpiły w punkcie dotyczącym znaczenia przypisywanego poszczególnym cechom bezrobotnych przy kwalifikowaniu ich do uczestnictwa w różnych programach aktywizacyjnych. Jednak uzyskane wyniki pozwalają formułować wnioski co do rzeczywistego adresowania form pomocy bezrobotnym przez urzędy pracy i wydają się nam one interesujące. W obszarze ankiety dotyczącym sposobu doboru uczestników programów aktywizujących, urzędy pracy miały przypisać określoną wagę (od 1 do 10) wyszczególnionym kryteriom na podstawie których kwalifikuje się beneficjentów do określonych instrumentów rynku pracy. W pytaniu ankiety wyszczególniono takie same instrumenty przewidziane w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich, jakie występowały w badaniu dotyczącym wagi przykładanej przez urzędy do przynależności bezrobotnych do określonych grup ryzyka. Analogiczne jest też oczywiście pogrupowanie w/w form wsparcia w następujące grupy: instrumenty o charakterze bezpośredniego utworzenia specjalnego dodatkowego miejsca pracy, czyli: 1. subsydiowane zatrudnienie 2. przyznawanie jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej pakiet pomocy w podwyższeniu kwalifikacji i w zdiagnozowaniu własnych możliwości i umiejętności 3. doradztwo zawodowe 4. szkolenia instrumenty oferujące możliwość czasowego zatrudnienia u pracodawcy w celu zdobycia doświadczenia zawodowego 5. przygotowanie zawodowe w miejscu pracy 6. staże. Zaproponowane kryteria doboru uczestników obejmowały z kolei: Kryteria o charakterze wyraźnie socjalnym związane z osobistą sytuacją beneficjenta spowodowaną, z dużą dozą prawdopodobieństwa, sytuacją bezrobocia (sytuacja materialna bezrobotnego jest na ogół gorsza niż osoby pracującej) oraz dodatkowo jego sytuacją rodzinną (sytuacja rodzinna, jak wskazują inne badania, ma bardzo często decydujący wpływ na sytuację materialną (np. liczba posiadanych dzieci)). Czas pozostawania bez pracy będący wskaźnikiem poziomu trudności beneficjanta (niezależnie od przyczyn takiej sytuacji) na rynku pracy. Aktywność i motywacje bezrobotnego czyli pożądane i oczekiwane przez urząd postawy i zachowania bezrobotnego (zwiększające równocześnie jego szanse na znalezienie i utrzymanie pracy). Posiadane kwalifikacje i doświadczenie zawodowe wraz z predyspozycjami psychofizycznymi stanowiące osobiste zasoby bezrobotnego. 12

14 Tabela 5. Rangi przypisywane przez urzędy cechom osobistym bezrobotnych przy kwalifikacji na wybrane formy wsparcia (skala 1(mała) 10(duża)). Subsydiowane zatrudnienie Środki na działalność gospodarczą Doradztwo zawodowe Szkolenia Przygotowanie zawodowe w miejscu pracy Staże Wartości sumaryczne Motywacje bezrobotnego Aktywność bezrobotnego w poszukiwaniu pracy Posiadane kwalifikacje Czas pozostawania bez pracy Predyspozycje psychofizyczne Doświadczenie zawodowe Sytuacja materialna bezrobotnego Sytuacja rodzinna Wytyczne Powiatowej Rady Zatrudnienia Spośród czynników decydujących o kwalifikowaniu do usługi subsydiowane zatrudnienie, (patrz Tabela 5) największe znaczenie dla badanych urzędów posiada: czas pozostawania bez pracy potencjalnego usługobiorcy (5,69) posiadane kwalifikacje (5,08) aktywność bezrobotnego w poszukiwaniu pracy (4,94) Jak widać z powyższych wyników, przy kwalifikowaniu bezrobotnych do subsydiowanego zatrudnienia, w pierwszym rzędzie uwzględniony został przez PUP priorytet zwalczania długotrwałego bezrobocia. Jest to rozwiązanie zgodne z oczekiwaniami. Najniższą rangę wśród możliwych kryteriów uzyskują wytyczne Powiatowej Rady Zatrudnienia (PRZ). Ranga ta pojawia się we wszystkich kolejno omawianych formach prócz przyznawania jednorazowych środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej gdzie jeszcze mniej istotna od wytycznych PRZ jest według PUP sytuacja rodzinna klienta. Jest to istotny element wskazujący na nader ograniczoną rolę instytucji Rad Zatrudnienia w kształtowaniu polityki przeciwdziałania bezrobociu na lokalnym rynku pracy. Przy przyznawaniu jednorazowych środków na podjęcie indywidualnej działalności gospodarczej najważniejszymi, według PUP, kryteriami są: motywacje bezrobotnego (4,79), posiadane kwalifikacje (4,15) i predyspozycje psychofizyczne (4,09). Trzeba podkreślić w tym miejscu wyjątkowo trafną ocenę urzędów przy kwalifikowaniu do tej formy wsparcia. Indywidualna działalność gospodarcza wymaga w znacznej mierze właśnie tak zdefiniowanych cech osobistych przyszłego biznesmena. Występuje tutaj też konieczność redukcji ryzyka przy angażowaniu publicznych pieniędzy, na ogół wraz z osobistymi zasobami bezrobotnego (a często całej rodziny) w niepewne zawsze przedsięwzięcie biznesowe. Stąd strategia maksymalizacji szans na sukces w tym miejscu jest strategią pożądaną. Szczególnie 13

15 jednak w tym miejscu brak liczącego się wpływu Rady Zatrudnienia (która grupuje przecież m.in. liczących się przedstawicieli lokalnego życia gospodarczego, a tym samym może mieć istotne informacje i realny wpływ na trafność decyzji o podjęciu aktywności gospodarczej) jest zjawiskiem niepokojącym. Usługa doradztwa zawodowego realizowana jest w pierwszej kolejności dla bezrobotnych pozostających długo bez pracy (4,84), liczą się także motywacje (4,71) i aktywność bezrobotnego w poszukiwaniu pracy (4,58). Położenie największej wagi na dostarczeniu doradztwa osobom długotrwale bezrobotnym jest oczywiście strategią słuszną (jakkolwiek budzi wątpliwości czy nie spóźnioną). Szkolenia kierowane są przede wszystkim do bezrobotnych charakteryzujących się silnymi motywacjami (5,55) oraz aktywnością w poszukiwaniu pracy (5,44). Jako istotny element faworyzujący bezrobotnego przy kierowaniu na szkolenie, PUP postrzegają także czas pozostawania bez pracy (5,14). Kwalifikacje beneficjenta (4,76) są najbardziej liczącym się elementem przy kierowaniu na przygotowanie zawodowe w miejscu pracy. Ważne są także motywacje (4,76) i aktywność w poszukiwaniu pracy (4,66). Kwalifikowanie beneficjentów do staży zawodowych opiera się przede wszystkim na ocenie aktywności bezrobotnego w poszukiwaniu pracy (5,68), jego motywacji (5,64) oraz posiadanych kwalifikacjach (5,63). Wymienione wyżej stosowane przez PUP kryteria kwalifikowania do instrumentów rynku pracy można potraktować jako cząstkowe, tj. odnoszące się do wyszczególnionych usług. Zsumowane wartości cząstkowe obrazują generalną hierarchię kryteriów stosowaną przez PUP. Te sumaryczne wartości przestawiamy w ostatniej kolumnie Tabeli 5. Przyjmowana przez PUP perspektywa efektywności świadczonych usług uwzględnia przede wszystkim indywidualne zasoby potencjalnego beneficjenta: motywacje, mobilność na rynku pracy. Dodatkowo tak ustalone priorytety wskazują na traktowanie udziału w programach jako formy swoistej nagrody dla bezrobotnych spełniających oczekiwania urzędów. Umieszczone na trzecim miejscu kryterium posiadanych kwalifikacji potwierdza tylko preferencje dla elementów zwiększających szanse na sukces programu. Jednym słowem, przy kwalifikowaniu do udziału w formach wsparcia urzędy koncentrują się na łatwych klientach. Dopiero na czwartym miejscu (jakkolwiek ze stosunkowo przyzwoitą wagą) uwzględniany jest okres pozostawania bez pracy. Dzieje się tak pomimo, iż we wszystkich materiałach programowych Ministerstwa, od lat jednym z podstawowych priorytetów polityk rynku pracy jest zwalczanie długotrwałego bezrobocia. Choć trzeba podkreślić w tym miejscu, iż to właśnie kryterium znalazło się na pierwszym miejscu przy kwalifikowaniu do subsydiowanego zatrudnienia co jest ze wszech miar słuszne. Rekomendujemy przywiązywanie przez PUP większej wagi do problemu długotrwałego bezrobocia nie tylko podczas kwalifikowania na programy zatrudnienia subsydiowanego. Wydaje się, iż efekt taki można osiągnąć zmieniając sposób oceny efektywności aktywnych form pomocy bezrobotnym. W tej chwili promuje się efektywność brutto, czyli ogólną liczbę bezrobotnych którzy dzięki udziałowi w danym programie znajdą zatrudnienie. W ramach realizacji SPO RZL promowana powinna być natomiast efektywność netto, czyli odsetek bezrobotnych znajdujących pracę dzięki programowi w porównaniu do podobnego odsetka wśród bezrobotnych o podobnych charakterystykach nie biorących udziału w programie. Ponieważ taka ocena jest jednak trudna technicznie do przeprowadzenia proponujemy ustalenie 14

16 systemu punktowego nagradzającego w sposób dodatkowy PUP za umożliwienie zatrudnienia grupom bezrobotnych trudno zatrudnialnych: długotrwale bezrobotni itp. Taka ocena mogłaby być wykorzystywana przy przyznawaniu kolejnych środków w ramach SPO RZL. Z danych wynika, że PUP nie pełnią w znaczącym stopniu funkcji socjalnej, o czym wnioskować można na podstawie niskiej rangi kryterium sytuacji materialnej i sytuacji rodzinnej bezrobotnego. Osobnym zagadnieniem jest pytanie, na ile taką rolę PUP powinny samodzielnie pełnić. Badanie to wykazuje też (w zgodzie z wnioskami z innych poruszających kwestię roli PRZ pytań), na marginalizacje roli Rad Zatrudnienia, co podkreśla znikomą rolę konsultacji społecznych i szeroko pojętego partnerstwa lokalnego przy kształtowaniu polityki rynku pracy na szczeblu powiatowym. Rekomendujemy w tym miejscu szersze wykorzystywanie współpracy z lokalnymi służbami pomocy społecznej jako drogi do komplementarnego i kompleksowego zajęcia się osobami zagrożonymi wykluczeniem społecznym. Interesującym zagadnieniem korespondującym z powyższymi ustaleniami jest odpowiedź na pytanie dotyczące sposobu podejmowania przez PUP powyższych decyzji kwalifikacyjnych (dotyczyło tego pytanie nr 6 ankiety). Otóż blisko 73% PUP podejmuje decyzje o zakwalifikowaniu do konkretnej formy wsparcia na podstawie indywidualnych kompetencji i doświadczenia odpowiedzialnych za to pracowników. Tylko nieco ponad 1/4 decyzji podejmowana jest w oparciu o zewnętrzne (pochodzące np. z WUP czy Ministerstwa) instrukcje. 15

17 6. ADRESOWANIE SZKOLEŃ I WYBÓR INSTYTUCJI SZKOLENIOWYCH Konieczność ograniczenia rozmiaru i tak obszernej ankiety wymagała wyboru tylko jednego obszaru do ewentualnego głębszego zbadania. Skoncentrowano się na szczegółowym przeanalizowaniu pakietu informacji dotyczących szkoleń. Obszar ten został wybrany wobec powszechnej w literaturze przedmiotu opinii o wysokiej celowości i skuteczności tej formy wsparcia podzielanej, jak wykazują wyniki naszej ankiety, także przez urzędy. Wyniki ankiety wskazują na poważne podejście do problematyki szkoleń w praktyce organizacyjnej PUP w 75% urzędów istnieją specjalnie wydzielone komórki organizacyjne zajmujące się szkoleniom, prawie 80% urzędów bada potrzeby szkoleniowe osób bezrobotnych i w prawie 80% PUP doradcy zawodowi uczestniczą w rekrutacji bezrobotnych na szkolenia. Istotnym elementem każdej formy wsparcia bezrobotnych jest kwestia właściwego dobrania zakresu działania w przypadku szkoleń najważniejszym elementem jest wybór kierunku szkolenia. W tym świetle szczególnie interesujące wyniki otrzymano w przypadku pytań odnoszących się do badania potrzeb szkoleniowych dla osób bezrobotnych (patrz Tabela 6). Według odpowiedzi udzielonych przez PUP najczęściej wykorzystywaną, jako źródło wiedzy na ten temat, grupą są sami bezrobotni (zarówno w drodze ankiet jak i luźnych rozmów). Tabela 6. Źródła wiedzy o potrzebach szkoleniowych bezrobotnych najczęściej wykorzystywane przez PUP. Metoda badania Odsetek PUP stosujących daną metodę Ankiety 52,2% Wywiady 29,5% Luźne informacje pochodzące od bezrobotnych 69,1% Wywiady z pracodawcami 43,5% Inne 19,8% Wywiady z pracodawcami są wskazywane jako źródło informacji w znacząco mniejszej liczbie wskazań. Wydaje się istotnym konieczność dążenia do zmiany tej praktyki subiektywne potrzeby bezrobotnych są oczywiście ważnym elementem i powinny być, w miarę możliwości uwzględniane (ma to wpływ na osobiste zaangażowanie uczestników szkoleń) najważniejsze jednak są oczekiwania rynku pracy (pracodawców). Rekomendujemy opracowanie wzorcowej ankiety do zastosowania w wywiadzie z pracodawcą i rozpropagowanie jej do szerokiego wykorzystywania jako materiału pomocniczego. Odpowiedzi na pytania odnoszące się do dzielenia się pozyskiwanymi przez urzędy informacjami o zapotrzebowaniu na szkolenia osób bezrobotnych wykazują małą gotowość urzędów do takich praktyk (patrz Tabela 7). Powoduje to brak informacji zwrotnych dla uczestników lokalnego rynku edukacyjnego (szczególnie szkół i kuratoriów). 16

18 Tabela 7. Odsetek PUP dzielących się informacjami o zapotrzebowaniu na szkolenia z innymi instytucjami. Instytucja Odsetek PUP informujących o potrzebach szkoleniowych pracodawcy 37,2% szkoły 27,5% kuratorium 4,3% niepubliczne agencje szkoleniowe 26,1% inne 29% Rekomendujemy wprowadzenie (drogą odpowiednich szkoleń i materiałów instruktażowych) tej praktyki jako elementu współpracy z partnerami w ramach Rad Zatrudnienia oraz uwzględnienie w realizowanych obecnie programach budowy instytucji partnerstwa lokalnego 2. Zagadnienie wymiany informacji z partnerami (w tym pracodawcami) wydaje się szczególnie ważne wobec deklarowanej w ankietach praktyki opierania się w znacznym stopniu na danych pochodzących od bezrobotnych dane takie wymagają bezwzględnie weryfikacji. Słabość, w praktyce, partnerstwa lokalnego wykazują też, odpowiedzi uzyskane na pytanie 4 ankiety, dotyczące znaczenia współpracy z różnymi instytucjami lokalnymi przy realizacji programów pomocy bezrobotnym. Oprócz oczywistej, wysokiej oceny roli przedsiębiorstw i gmin w realizacji form wsparcia, w których przedsiębiorstwa i gminy z samej istoty danej formy uczestniczą, (subsydiowane zatrudnienie, staże) rola pozostałych instytucji wydaje się marginalna. Pozostaje do rozważenia czy i jaką rolę w promowaniu (zgodnie z intencją ustawodawcy umieszczającego w ustawie ideę partnerstwa lokalnego) mogłyby odgrywać działania w ramach programów komplementarnych. Wątpliwości budzą także kryteria stosowane przez PUP przy ocenianiu ofert szkoleniowych. Odpowiedzi na odnośne pytanie (patrz Tabela 8) wskazują na niedostateczne uwzględnianie zgodności treści nauczania z wymogami lokalnego rynku pracy. Nie jest to wyraźnie najistotniejsze kryterium, choć jako najważniejsze wskazało je 33% urzędów, to jednak aż 11% wskazało je jako najmniej ważne. Pozostałe odpowiedzi na w/w pytanie nie wskazują na szczególne preferowanie któregoś z wymienionych kryteriów, choć na uwagę zasługują dwa fakty. Po pierwsze najwięcej urzędów jako najważniejsze uznało koszty szkolenia, po drugie aż 1/5 urzędów nie przywiązuje praktycznie żadnej wagi do przewidywanej efektywności szkolenia. Rekomendujemy położenie istotnego nacisku na odpowiedni dobór instytucji szkoleniowych przy programach realizowanych w ramach SPO RZL, być może nawet przez narzucenie sztywnego systemu wag. Wybór powinien być efektem wyważenia pomiędzy ceną programu i jego przewidywaną jakością i efektywnością. 2 Instytucje partnerstwa lokalnego są instytucjami realizującymi inicjatywy partnerów rynku pracy, tworzonymi na rzecz realizacji zadań określonych ustawą i wspieranymi przez organy samorządu terytorialnego. (Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Dz. U. Nr 99, poz Rozdział 3.Art.6.7). 17

19 Tabela 8. Kryteria wyboru instytucji szkoleniowych stosowane przez PUP (uszeregowane od najważniejszego do najmniej ważnego) Kryterium oceny Średnia ocena według uszeregowania od 1 (najważniejsze) do 7 (najmniej istotne) Odsetek PUP wskazujących jako najważniejsze Odsetek PUP wskazujących jako najmniej ważne zgodność nauczania z wymogami rynku ,1% 11,5% pracy koszty szkolenia ,0% 14,0% kwalifikacja kadry dydaktycznej ,9% 3,2% udział kształcenia praktycznego w ,7% 12,1% programie wiarygodność instytucji szkoleniowej 3 20,4% 16,6% przewidywana efektywność szkolenia ,9% 21,0% warunki lokalowe i technicznodydaktyczne ,5% 22,9% Aż 1/5 urzędów jako najważniejszą uznaje wiarygodność instytucji szkoleniowej. Wydaje się więc zasadne, iż w ankiecie umieszczono pytanie o własne kryteria stosowane przez urzędy przy ocenie tej wiarygodności. Odpowiedzi na to pytanie wskazują na dobry wybór tych narzędzi przy podejmowaniu trudnego wyboru, choć generalnie średnie wagi przyznawane przez urzędy poszczególnym cechom instytucji nie są bardzo zróżnicowane. Największa waga (średnio ponad 6/10) przykładana jest do kompetencji kadry dydaktycznej i dotychczasowej efektywności szkoleń (średnio prawie 6/10), a najmniejsza, (średnia waga poniżej 3/10) do prowadzenia pośrednictwa pracy oraz pozyskiwania środków spoza Funduszu Pracy. Dyskusyjnym i wartym bliższego przeanalizowania jest fakt nieprzykładania wagi przez urzędy do świadczenia przez instytucje szkoleniowe uzupełniającej aktywności w pomocy bezrobotnym w znalezieniu pracy. Niska waga tego czynnika w opinii urzędów wynikać może z niezbyt dużej liczby instytucji szkoleniowych dysponujących formalnymi możliwościami dla prowadzenia takiej działalności. Rekomendujemy szersze rozpropagowanie tego typu aktywności, szczególnie wobec nikłej liczby pośredników pracy w urzędach. 18

20 7. ROLA I MIEJSCE DORADZTWA ZAWODOWEGO Urzędy deklarują wykorzystywanie doradztwa zawodowego jako istotnego elementu przy kwalifikowaniu uczestników szkoleń. Jest to zjawisko pozytywne. Doradztwo zawodowe to jedna z podstawowych form wsparcia które winny być stosowane wobec znacznej liczby bezrobotnych, zarówno jako narzędzie samoistne jak i przy kwalifikowaniu do innych programów. Obawy o jakość tego doradztwa budzą niestety odpowiedzi na pytania zamieszczone w ankiecie, o realizacje funkcji doradcy zawodowego. W niecałej połowie przypadków stanowisko doradcy jest stanowiskiem wyłącznym i w aż 40% przypadków doradcami są osoby niedysponujące specjalistycznym wykształceniem. Przy omawianiu roli doradztwa zawodowego interesującym zagadnieniem jest kwestia jak chętnie z tej formy wsparcia korzystają, w opinii PUP, sami bezrobotni. Badanie przeprowadzane było w drodze wskazywania, która z danej pary kategorii bezrobotnych chętniej korzysta z pomocy doradcy. Otrzymane wyniki są często zaskakujące i wskazują na preferencje samych bezrobotnych, w korzystaniu z pomocy doradcy, całkowicie odmienne od tych jakie stosują przy oferowaniu tej formy wsparcia PUP. I tak w opinii PUP z pomocy doradcy korzystają chętniej: Osoby niepełnosprawne 9,7% Osoby pełnosprawne 50,2% Osoby powyżej 25 roku życia 18,8% Osoby do 25 roku życia 45,9% Mężczyźni 4,8% Kobiety 56,5% Osoby krótkotrwale bezrobotne 42,0% Osoby długotrwale bezrobotne 16,4% Osoby z terenów wiejskich 16,9% Osoby z terenów miejskich 36,2% Osoby ze stażem zawodowym 22,2% Osoby bez stażu 18,8% Procenty nie sumują się do 100% gdyż PUP mogły uznać, iż przedstawiony wybór nie ma znaczenia. Jak widać z przedstawionych powyżej wyników, szczególnie niską gotowość do korzystania z pomocy doradców wykazują: niepełnosprawni; długotrwale bezrobotni; osoby z terenów wiejskich. Trudnymi (niechętnymi) klientami doradców są też mężczyźni. Rekomendujemy, aby przy rozpatrywaniu kwalifikowania do wszystkich form wsparcia maksymalnie szeroko stosować dla tych kategorii bezrobotnych obowiązkowe rozmowy z doradcą (gdyż sami raczej o to nie poproszą). W tym miejscu nie można jednak zapomnieć o (wynikającej z innych badań) słabości systemu doradztwa zawodowego w PUP według danych zawartych w SPO RZL, w PUP zatrudnionych jest jedynie 482 doradców co daje 1 doradcę na 6674 bezrobotnych (dane na koniec 2002 r). Konieczne więc wydaje się istotne zwiększenie liczby doradców zawodowych w PUP. 19

21 8. OCENA PROWADZONYCH ANALIZ I POZYSKIWANIE INFORMACJI ZEWNĘTRZNYCH PRZEZ PUP Doceniając wagę jaką w prawidłowym i optymalnym (także pod względem wykorzystywania środków) prowadzeniu przez PUP form wsparcia przewidzianych w programie SPO RZL odgrywa dostęp do adekwatnych do potrzeb informacji, odrębna część ankiety została poświęcona zagadnieniu pozyskiwania, gromadzenia i przetwarzania informacji stanowiących podstawę dla prowadzenia w/w form aktywizujących bezrobotnych. Pragnąc zapoznać się z praktycznym wymiarem zainteresowania posiadaniem wyników badań i analiz zapytaliśmy PUP o to ile osób jest odpowiedzialne za badania w danym urzędzie. W 42% ankietowych PUP za analizy odpowiada tylko 1 osoba, w 87% nie więcej niż 3 osoby. Nie przesądzamy o optymalnej wielkości zatrudnienia w tej dziedzinie. Zależy to od wielkości urzędu, przyjętych rozwiązań organizacyjnych i pozostałych obciążeń. Wydaje się jednak, iż powierzenie tak odpowiedzialnego zadania jednej tylko osobie, (co ma miejsce w prawie połowie PUP) wydaje się błędem, zwłaszcza wobec zagrożenia w realizacji tego zadania w przypadku nieobecności danego pracownika, (np. dłuższy urlop lub choroba). Zdając sobie równocześnie sprawę z autonomii powiatów w dysponowaniu zasobami ludzkimi i organizacji wewnętrznej rekomendujemy w proponowanym poniżej systemie szkoleń z zakresu organizowania i prowadzenia oraz wykorzystania badań i analiz, uwzględnienie dla wszystkich PUP po min. 2 osoby z urzędu. Interesującym zagadnieniem jest to, z jakich źródeł informacji, (oprócz tych zawartych na kartach rejestracyjnych) korzystają urzędy oraz jak oceniają ich przydatność. Okazało się, że urzędy najbardziej cenią sobie i często korzystają z własnych wywiadów z pracodawcami (patrz Tabela 9). Najczęściej jednak wykorzystywane są dane publikowane przez WUP, dość często dane GUS. Choć odpowiedzi wskazują generalnie na duże zainteresowanie urzędów własną aktywnością w pozyskiwaniu danych zewnętrznych, to w swojej pracy posługują się one jednak głównie oficjalnymi i/lub przeznaczonymi specjalnie dla nich źródłami danych (WUP, GUS). Droższe formy własnego pozyskiwania danych, szczególnie ankiety szczegółowe, choć oceniane są jako bardzo przydatne, realizowane są relatywnie rzadziej. Tabela 9. Wykorzystanie i ocena przydatności danych zewnętrznych przez PUP Źródło danych Odsetek urzędów korzystających z danych co najmniej raz na kwartał Odsetek urzędów oceniających dane jako bardzo przydatne Dane publikowane przez WUP 88% 58% Własne wywiady z pracodawcami 75% 79% Urząd Statystyczny 62% 40% Własne ankiety szczegółowe 43% 68% Wyniki badań naukowych 14% 11% Badania realizowane na zlecenie PUP 10% 20% Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 8% 6% Interesujące jest to, iż istnieje pozytywny i istotny związek statystyczny pomiędzy częstotliwością korzystania z danych zewnętrznych przez PUP i oceną dostępności ważnych dla 20

22 nich informacji współczynnik korelacji liniowej 0,33 (patrz Rysunek 1). Świadczy to o tym, iż część braków informacyjnych jest wynikiem mniejszej aktywności urzędów w poszukiwaniu danych oraz pozwala przypuszczać, że urzędy są w stanie zaabsorbować większą ilość informacji niż dotychczas otrzymywana i wykorzystać ją w celu polepszenia adresowania form wsparcia. Rysunek 1. Zależność pomiędzy średnim wykorzystaniem danych zewnętrznych oraz średnią oceną dostępności istotnych informacji przez PUP sumaryczna dostepnosc informacji sumaryczne korzystanie z informacji Aby dodatkowo zaktywizować urzędy w poszukiwaniu dostępnych danych oraz ułatwić/umożliwić im ich skuteczną analizę, należałoby opracować i wyposażyć wszystkie PUP w standardowe narzędzie oraz instrukcje do gromadzenia i analizy informacji statystycznych i analitycznych opracowywanych przez instytucje publiczne. Istotnym ułatwieniem dla urzędów byłoby opracowanie i wyposażenie ich w materiały pomocniczo-instruktażowe do przeprowadzania wywiadów ustrukturalizowanych i/lub regularnych ankiet z pracodawcami. Rekomendacje nasze obejmują też opracowanie i wyposażenie wszystkich PUP w standardowy zestaw informacji statystycznych i analitycznych opracowywanych przez czołowe instytucje badawcze w Polsce. Badania wykazały, iż rzadko przeprowadzane, ale oceniane równocześnie jako bardzo przydatne są własne ankiety PUP. Rzadkość ich przeprowadzania wynika najprawdopodobniej z braku funduszy. Rekomendowalibyśmy wyposażenie PUP w zwiększone środki finansowe na badania własne mogą one być istotnym narzędziem w efektywnej alokacji środków. Być może prowadzenie takich badań mogłoby być warunkiem pozyskania środków na konkretne programy realizowane w ramach SPO RZL. Programy te musiałyby być oparte na wynikach takich badań. 21

23 Przedmiotem badania było też zagadnienie postrzegania przez urzędy podstawowych braków informacji pochodzących ze źródeł zewnętrznych, których niedostatek utrudnia realizację postawionych przed PUP zadań. Urzędy odczuwają najmniejsze braki informacyjne w zakresie danych o zwolnieniach oraz o napływie absolwentów na lokalny rynek pracy (patrz Tabela 10). Oznacza to, iż uważają one informacje przekazywane im obowiązkowo przez przedsiębiorców oraz system szkolny za pełne i reprezentatywne. O ile w tym drugim przypadku może to być bliskie prawdy, o tyle w pierwszym posiadają one w rzeczywistości jedynie ułamek informacji. Tabela 10. Ocena dostępności informacji przez PUP Zakres informacji Odsetek PUP zgłaszających zdecydowany niedobór informacji Odsetek PUP zgłaszających pełną dostępność informacji Kondycja ekonomiczna znaczących na rynku pracy firm 38% 4% Inwestycje tworzące nowe miejsca pracy 33% 7% Dynamika struktury zatrudnienia 26% 11% Zmiany popytu na konkretne umiejętności i specjalizacje 24% 6% Migracja siły roboczej (odpływ i napływ) 24% 14% Przewidywane przyjęcia 22% 8% Zmiany popytu na konkretne zawody 21% 4% Zmiany struktury demograficznej 19% 6% Popyt na kwalifikacje absolwentów 13% 17% Przewidywane zwolnienia 6% 42% Napływ absolwentów na lokalny rynek pracy 5% 45% Urzędy uważają także, iż mają dobre informacje na temat popytu na kwalifikacje absolwentów przy czym największe niedobory informacji dotyczą: planowanych inwestycji, zmian struktury zawodowej oraz zmian popytu na konkretne zawody i specjalizacje. Poczucie bardzo dobrej informacji o popycie na kwalifikacje absolwentów i niedostatecznej o popycie w ogóle wydaje się nam niespójne. Wytłumaczeniem może być fakt specjalnego zainteresowania jakim cieszą się absolwenci i osoby młode w działaniach PUP. Może to być powodem opinii PUP o dysponowaniu dobrą znajomością danych na temat wielkości podaży i popytu na absolwentów i ludzi młodych na lokalnym rynku pracy. Rekomendowalibyśmy w tym miejscu bardziej szczegółowe badania. Najmniej informacji dostępnych jest na temat kondycji ekonomicznej ważnych przedsiębiorstw na lokalnym rynku pracy. Trudno jednak, aby urząd pracy mógł dysponować informacją na ten temat, choć szczególnie w przypadku małych powiatów ziemskich posiadanie takiej informacji byłoby bardzo pożądane i wydaje się możliwe (np. dzięki wywiadom z pracodawcami i współpracy w ramach Rad Zatrudnienia). 22

24 W badaniu zapytaliśmy urzędy także o prowadzone przez nich obserwacje zmian w czasie statystyk rynku pracy na terenie ich działania oraz o ocenę ich przydatności. Bardzo dobrą informacją jest to, iż aż 63% PUP prowadzi takie analizy. Dowodzi to zainteresowania urzędów nie tylko aktualnym stanem bezrobocia na ich terenie ale także przewidywanymi jego zmianami w przyszłości. Zbieranie takich danych i ich analiza umożliwia także ocenę przyczyn zmian sytuacji na rynku pracy, a dzięki temu lepsze zaplanowanie konkretnych polityk mających przeciwdziałać tendencjom negatywnym i/lub ich skutkom oraz stymulować tendencje pozytywne. Odpowiedzi na pytanie dotyczące oceny przydatności poszczególnych informacji prowadzą jednak do wniosku, iż urzędy nie do końca rozumieją możliwości wynikające z zastosowania analizy szeregów czasowych do planowania ich działań. Urzędy zainteresowane są przede wszystkim zmianami zasobów w poszczególnych stanach na rynku pracy (np. liczba bezrobotnych o danych kwalifikacjach itp.), a nie zmianami przepływów pomiędzy tymi zasobami (np. liczba rejestrujących się bezrobotnych o danych kwalifikacjach). Oznacza to, iż widzą one zastosowanie analizy szeregów czasowych przede wszystkim do planowania i oceny swojej bieżącej działalności. Nie są one zainteresowane analizą przyczyn występowania poszczególnych zjawisk (np. czy wzrost liczby bezrobotnych o danych kwalifikacjach jest spowodowany spadkiem popytu na te kwalifikacje (spadek wyrejestrowań), czy też wzrostem podaży (rosnąca liczba rejestracji)). Uważamy, iż potrzeba takiej analizy pojawi się wraz ze zwiększaniem roli partnerstwa lokalnego w pracy PUP. Wtedy PUP nie będą odpowiedzialne tylko za wąski zakres prowadzonej przez nie polityki, ale będą także istotnym elementem oceniania i planowania innych polityk i działań prowadzonych na ich terenie, np. polityki edukacyjnej, inwestycyjnej czy socjalnej. Rekomendujemy podjęcie pracy edukacyjno-informacyjnej (np. poprzez opracowanie i wydanie stosownych broszur informacyjnych) na ten temat współpracy z partnerami społecznymi w Radach Zatrudnienia. 23

25 9. PODSUMOWANIE Ankieta pokazała sens prowadzenia badań na temat opinii o stosowanych narzędziach wsparcia oraz pytań o zakres informacji (i źródłach ich pozyskiwania) jako elementu doskonalenia procesu wdrażania projektów. Ocena przydatności przez urzędy, jakkolwiek zróżnicowana, wszystkich w zasadzie form wsparcia jest pozytywna. Uzyskany w wyniku ankiety obraz realizacji procesu kwalifikowania bezrobotnych do form wsparcia przewidzianych i realizowanych przez PUP w ramach SPO RZL jest generalnie pozytywny. Urzędy podchodzą do tego zagadnienia bardzo poważnie, starają się wykorzystywać (z pokazanymi w powyższym omówieniu ograniczeniami i problemami) dostępne materiały i informacje. Podejmowanie decyzji o kwalifikowaniu do poszczególnych form wsparcia jest, jak wynika z ankiety, zadaniem postrzeganym przez PUP jako wymagające zaangażowania w pierwszym rzędzie doświadczenia i umiejętności pracowników. Mniejszą wagę przykłada się w PUP do istniejących wytycznych i instrukcji. Uznając słuszność priorytetu kwalifikacji i doświadczenia pracowników urzędu przy rozwiązywaniu bardzo zindywidualizowanych problemów bezrobotnych, warto jednak zwrócić uwagę co rekomendujemy na posługiwanie się w większym zakresie materiałami o charakterze instrukcyjnym. Rekomendujemy w tym miejscu opracowywanie do wszystkich proponowanych form wsparcia i ustalanych dla nich priorytetów stosownych przewodników (pomocy metodycznej) dla PUP, wyjaśniających nie tylko, jak to jest w materiałach oficjalnych, kogo należy w pierwszym rzędzie kierować do określonych form wsparcia, ale też dlaczego i jak z daną kategorią beneficjentów przy procesie kwalifikacji pracować. Badania wykazały jednak także pewne niepokojące zjawiska. Wśród nich wymienić trzeba przede wszystkim niedocenianie roli doradztwa zawodowego, w tym: powierzanie doradcom dodatkowych obowiązków, braki w zatrudnieniu odpowiednio wykwalifikowanych pracowników. Mówiąc o doradztwie zawodowym i jego roli rekomendujemy zdecydowanie większą aktywność (pamiętając o istniejącym ograniczeniu w dostępności zasobów) w tym zakresie obejmującą tam gdzie to jest możliwe wydzielenie osobnych stanowisk doradcy i zatrudnienie odpowiednio wykwalifikowanej kadry. Usługi doradcze powinny też w większym stopniu być łączone z innym formami wsparcia (jako podstawowy element wejścia do programu). Nawiązując do wyników badania wskazujących na stosowanie w praktyce preferencji przy kwalifikowaniu do form wsparcia dla osób aktywnych, rekomendujemy w tym zakresie zdecydowane stosowanie jako podstawowej formy aktywizacji tej kategorii bezrobotnych pośrednictwa pracy (forma nie omawiana szerzej w naszym badaniu). Skoncentrowanie się na dostarczaniu usług form wsparcia trudnym bezrobotnym jest podstawową rekomendacją wynikającą z ankiety. Rekomendować należy jednak generalnie (zgodnie z zaproponowanymi powyżej rekomendacjami szczegółowymi) wyposażenie urzędów w zestandaryzowane narzędzia badawcze i pomoce dla wyboru (zgodnego z potrzebami lokalnymi) i przygotowania oraz oceny poszczególnych form wsparcia i zasad doboru ich uczestników. Jedną z kwestii do wyjaśnienia pozostaje pokazana w kilku miejscach ankiety, słabość koordynacji i współpracy z partnerami lokalnymi na wszystkich etapach prowadzenia projektów. Z uznawanej przez PUP hierarchii wskazuje się na ze w odpowiedzi na ankietę kierują się one głównie wymogami formalno-technicznymi, a nie merytorycznymi. Kryterium, które winno być zdecydowanie i zawsze na pierwszym miejscu zgodność np. oferty szkoleniowej 24